Türk dilleri listesi
Türk dilleri, Doğu Avrupa, Orta Doğu, Orta Asya ve Sibirya'da konuşulan bir diller grubudur. Türk dilleri yaklaşık 170 milyon kişi tarafından anadil olarak konuşulmaktadır.
Alt aileye göre Türk dilleri[değiştir | kaynağı değiştir]
İstatistiklerden veya tahminlerden (2019) türetilen konuşmacı sayısı:[1][2]
| Numara | Grup | Diller | Durum | Yerli Konuşmacılar | Çoğunluk | Ana Yazı Sistemi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Oğuz dilleri | 8 | Normal | 108.000.000 |  Türkiye
|
Latince |
| 2 | Karluk dilleri | 4 | Normal | 38.000.000 |  Özbekistan
|
Latince |
| 3 | Kıpçak dilleri | 12 | Normal | 31.300.000 |  Kazakistan
|
Latince |
| 4 | Sibirya Türk dilleri | 9 | Savunmasız | 800.000 |  Rusya
|
Kiril |
| 5 | Arghu Türk dili | 1 | Savunmasız | 20.000 |  İran
|
Farsça-Arapça |
| 6 | Oğur dilleri | 1 | Savunmasız | 1.200.000 | Rusya
|
Kiril |
| Toplam | Türk dilleri | 35 | Normal | 179.000.000 | Türkiye
|
Latince |
Anadili olarak konuşanlara göre Türk dilleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Türk dilleri , Türk halkları tarafından konuşulan en az 35 [3] belgelenmiş dilden oluşan bir dil ailesidir . İstatistiklerden veya tahminlerden (2019) türetilen konuşmacı sayısı:[1][2]
| Sıralama | İsim | Grubu | Durum | Yerli konuşan | Ülke | Alfabe |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Türkçe | Oğuz dil grubu | Normal | 76,000,000 | Türkiye
|
Latin |
| 2 | Özbekçe | Karluk grubu | Normal | 27,000,000 | Özbekistan
|
Latin |
| 3 | Azerice | Oğuz Grubu | Normal | 23,000,000 |  Azerbaycan
|
Latin |
| 4 | Kazakça | Kıpçak grubu | Normal | 14,000,000 | Kazakistan
|
Latin |
| 5 | Uygurca | Karluk grubu | Normal | 11,000,000 |  Çin
|
Farsça- Arapça |
| 6 | Türkmence | Oğuz Grubu | Normal | 7,000,000 |  Türkmenistan
|
Latin |
| 7 | Tatarca | Kıpçak grubu | Normal | 5,500,000 | Rusya
|
kiril |
| 8 | Kırgızca | Kıpçak grubu | Normal | 5,000,000 | Şablon:KG | Kiril |
| 9 | Başkurtça | Kıpçak grubu | Savunmasız | 1,500,000 | Rusya
|
Kiril |
| 10 | Çuvaşça | Ogur öbeği | Savunmasız | 1,200,000 | Rusya
|
Kiril |
| 11 | Kaşkayca | Oğuz dil grubu | Normal | 1,000,000 | İran
|
Fars-Arap |
| 12 | Horasan Türkçesi | Oğuz dil grubu | Savunmasız | 1,000,000 | İran
|
Fars-Arap |
| 13 | Karakalpakça | Kıpçak grubu | Normal | 650,000 | Özbekistan
|
Latin |
| 14 | Kırım Tatarcası | Kıpçak grubu | Ciddi tehlike altında | 600,000 |  Ukrayna
|
Latin |
| 15 | Kumukça | Kıpçak grubu | Savunmasız | 450,000 | Rusya
|
Kiril |
| 16 | Karaçay-Balkarca | Kıpçak grubu | Savunmasız | 400,000 | Rusya
|
Kiril |
| 17 | Yakutça | Sibirya grubu | Savunmasız | 400,000 | Rusya
|
Kiril |
| 18 | Tuvaca | Sibirya grubu | Savunmasız | 300,000 | Rusya
|
Kiril |
| 19 | Urumca | Oğuz dil grubu | Kesinlikle tehlike altında | 200,000 | Ukrayna
|
Kiril |
| 20 | Gagavuzca | Oğuz dil grubu | Kesinlikle tehlike altında | 150,000 |  Moldova
|
Latin |
| 21 | Sibirce | Kıpçak grubu | Kesinlikle tehlike altında | 100,000 | Rusya
|
Kiril |
| 22 | Nogayca | Kıpçak grubu | Kesinlikle tehlike altında | 100,000 | Rusya
|
kiril |
| 23 | Salarca | Oğuz dil grubu | Savunmasız | 70,000 | Çin
|
Latin |
| 24 | Altayca | Sibirya grubu | Ciddi tehlike altında | 60,000 | Rusya
|
kiril |
| 25 | Hakasça | Sibirya grubu | Kesinlikle tehlike altında | 50,000 | Rusya
|
kiril |
| 26 | Halaçça | Halaçça | Savunmasız | 20,000 | İran
|
Fars-Arap |
| 27 | Eynuca | Karluk grubu | Soyu tükenme tehlikesi | 6,000 | Çin
|
Fars-Arap |
| 28 | Sarı Uygurca | Sibirya grubu | Ciddi tehlike altında | 5,000 | Çin
|
Latin |
| 29 | Şorca | Sibirya grubu | Ciddi tehlike altında | 3,000 | Rusya
|
Kiril |
| 30 | Dolganca | Sibirya grubu | Kesinlikle tehlike altında | 1,000 | Rusya
|
kiril |
| 31 | Kırımçakça | Kıpçak grubu | Soyu tükenme tehlikesi | 200 |  İsrail
|
İbrani alfabesi |
| 32 | İli Türkçesi | Karluk grubu | Ciddi tehlike altında | 100 | Çin
|
Kiril |
| 33 | Tofaca | Sibirya grubu | Soyu tükenme tehlikesi | 100 | Rusya
|
kiril |
| 34 | Karaimce | Kıpçak grubu | Soyu tükenme tehlikesi | 100 | Ukrayna
|
kiril |
| 35 | Çulımca | Sibirya grubu | Soyu tükenme tehlikesi | 50 | Rusya
|
kiril |
| Total | Türk dilleri | Şaz Türkçesi | Normal | 179,000,000 | Türkiye
|
Latin |
Nesli tükenmekte olan Türk dilleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Dünyada nesli tükenmekte olan 25 Türk dili bulunmaktadır. İstatistiklerden veya tahminlerden türetilen 2019 yılındaki konuşan sayısı:[4][5]
| Sıralama | İsim | Durum | Konuşan | Ülke |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Başkurtça | Savunmasız | 1,500,000 | Rusya
|
| 2 | Çuvaşça | Savunmasız | 1,200,000 | Rusya
|
| 3 | Horasan Türkçesi | Savunmasız | 1,000,000 | İran
|
| 4 | Kırım Tatarcası | Ciddi tehlike altında | 600,000 | Ukrayna
|
| 5 | Kumukça | Savunmasız | 450,000 | Rusya
|
| 6 | Yakut language | Savunmasız | 400,000 | Rusya
|
| 7 | Karaçay-Balkarca | Savunmasız | 400,000 | Rusya
|
| 8 | Tuvan language | Savunmasız | 300,000 | Rusya
|
| 9 | Urumca | Kesinlikle Tehlike altında | 200,000 | Ukrayna
|
| 10 | Gagauzca | Soyu tükenme tehlikesi | 150,000 | Moldova
|
| 11 | Sibirce | Kesinlikle tehlike altında | 100,000 | Rusya
|
| 12 | Nogayca | Kesinlikle tehlike altında | 100,000 | Rusya
|
| 13 | Salarca | Savunmasız | 70,000 | Çin
|
| 14 | Altayla | Ciddi tehlike altında | 60,000 | Rusya
|
| 15 | Hakasça | Kesinlikle tehlike altında | 50,000 | Rusya
|
| 16 | Halaçça | Savunmasız | 20,000 | İran
|
| 17 | Eynuca | Soyu tükenme tehlikesi | 6,000 | Çin
|
| 18 | Sarı Uygurca | Ciddi tehlike altında | 5,000 | Çin
|
| 19 | Şorca | Ciddi tehlike altında | 3,000 | Rusya
|
| 20 | Dolganca | Ciddi tehlike altında | 1,000 | Rusya
|
| 21 | Kırımçakça | Soyu tükenme tehlikesi | 200 | İsrail
|
| 22 | Tofaca | Soyu tükenme tehlikesi | 100 | Rusya
|
| 23 | Karayca | Soyu tükenme tehlikesi | 100 | Ukrayna
|
| 24 | İli Türkçesi | Ciddi tehlike altında | 100 | Çin
|
| 25 | Çulımca | Soyu tükenme tehlikesi | 5 | Rusya
|
Soyu tükenmiş Türk dilleri[değiştir | kaynağı değiştir]
| Numara | İsim Soyisim | Tükenme Zamanı |
|---|---|---|
| - | Ana Türkçe | Yeniden yapılandırılmış dil |
| 1 | Eski Türkçe | 8. yüzyıl |
| 2 | Eski Anadolu Türkçesi | 11. yüzyıl |
| 3 | Peçenek | 12. yüzyıl |
| 4 | Orhun Türkçesi | 13. yüzyıl |
| 5 | Hazar | 13. yüzyıl |
| 6 | Eski Uygur | 14. yüzyıl |
| 7 | Harezm Türkçesi | 14. yüzyıl |
| 8 | İdil Bulgarcası | 14. yüzyıl |
| 9 | Orta Türkçe | 15. yüzyıl |
| 10 | Kıpçak | 17. yüzyıl |
| 11 | Kuman | 1770 |
| 12 | Eski Tatar | 19. yüzyıl |
| 13 | Fergana Kıpçak | 1920'ler |
| 14 | Çağatay | 1921 |
| 15 | Osmanlı Türkçesi | 1928 |
| 16 | Fuyu Girgis | 20. yüzyıl |
| 17 | Dukhan | 21'inci yüzyıl |
| 18 | Salçukça | 2013 |
Ünlü Türk Lehçeleri[değiştir | kaynağı değiştir]
| Numara | Lehçe | Ana dil |
|---|---|---|
| 1 | Rumeli lehçesi | Anadolu Türkçesi |
| 2 | Kıbrıs lehçesi | Anadolu Türkçesi |
| 3 | Afşar lehçesi | Azerbaycan dili |
| 4 | Sonqori lehçesi | Azerbaycan dili |
| 5 | Lop lehçesi | Uygur dili |
| 6 | Baraba lehçesi | Sibirya Tatar dili |
Varsayımsal atalar[değiştir | kaynağı değiştir]
Diğer dil aileleriyle ve onların proto-dilleriyle varsayımsal ilişki.
- Proto-İnsan (?)
Atalara ait[değiştir | kaynağı değiştir]
Ortak Türkçe (Şaz Türkçesi / Z Türkçesi)[değiştir | kaynağı değiştir]
Olası Türk dilleri (tümü tükenmiş)[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkçe veya diğer dil ailelerinin üyeleri olabilecek sınıflandırılmamış diller
- Hun/Hiung-nu
- Hun / Hun dili - Hunların dili veya dilleri (dilleri hakkında birkaç hipotez vardır)
- Hiung-nu - dili veya dilleri Hiung-nu dili (Hun dili ile aynı olabilir veya hiçbir bağlantısı olmayabilir) (kendi dillerinde hakkında çeşitli hipotezler vardır)
- Keraite - dili veya dilleri Keraitler (bugünkü Orta Moğolistan'da) (dilleri hakkında birkaç hipotez var)
- Eski Naiman - eski Naimans'ın dili veya dilleri (bugünkü Batı ve Güneybatı Moğolistan'da) (Temüjin'den sonra Moğollaştırıldı, 13. yüzyılda Cengiz Han olarak anıldı) (Naiman, sekiz rakamı için Moğol adıdır) (orada dilleriyle ilgili birkaç hipotezdir)
- Panoniyen Avar - dil veya diller Avarlar (kendi dillerinde hakkında çeşitli hipotezler vardır)
Muhtemel Karışık Türk-İran dili[değiştir | kaynağı değiştir]
- Äynu / Aini (Äynú) (karma bir dil olabilir) (Türk cryptolect bir çoğunlukla birlikte İran kelime ve Türki konuştuğu gramer, Äynu insanlar, farklı bir kişi Uygur)
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Akhatov G. Kh. 1960. "Modern Tatar edebi dilinin stresiyle bağlantılı olarak Sibirya Tatarlarının dilindeki stres hakkında". - Sat * "Türkçenin Sorunları ve Rus Doğu Çalışmaları Tarihi." Kazan. (Rusça)
- Akhatov G.Kh. 1963. "Lehçeli Batı Sibirya Tatarları" (monografi). Ufa. (Rusça)
- Baskakov, NA 1962, 1969. Türk dillerinin incelenmesine giriş . Moskova. (Rusça)
- Boeschoten, Hendrik ve Lars Johanson. 2006. Temas halinde Türk dilleri . Turcologica, Bd. 61. Wiesbaden: Harrassowitz. 3-447-05212-0ISBN 3-447-05212-0
- Clausen, Gerard. 1972. 13. yüzyıl öncesi Türkçenin etimolojik bir sözlüğü . Oxford: Oxford University Press.
- Deny, Jean vd. 1959–1964. Philologiae Turcicae Fundamenta . Wiesbaden: Harrassowitz.
- Dolatkhah, Sohrab. 2016. Parlonlar qashqay. İçinde: " parlons " koleksiyonu. Paris: L'Harmattan .
- Dolatkhah, Sohrab. 2016. Le qashqay: langue turcique d'Iran. CreateSpace Bağımsız Yayıncılık Platformu (çevrimiçi).
- Dolatkhah, Sohrab. 2015. Qashqay Folktales. CreateSpace Bağımsız Yayıncılık Platformu (çevrimiçi).
- Johanson, Lars ve Éva Agnes Csató (ed.). 1998. Türk dilleri . Londra: Routledge. 0-415-08200-5ISBN 0-415-08200-5 .
- Johanson, Lars. 1998. "Türk Tarihi." İçinde: Johanson & Csató, s. 81–125. [1] 8 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Johanson, Lars. 1998. "Türk dilleri." In: Encyclopædia Britannica . CD 98. Encyclopædia Britannica Online, 5 Eylül. 2007. [2] 23 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Menges, KH 1968. Türk dilleri ve halkları: Türk çalışmalarına giriş . Wiesbaden: Harrassowitz.
- Öztopçu, Kurtuluş. 1996. Türk dilleri sözlüğü: İngilizce, Azerice, Kazakça, Kırgızca, Tatarca, Türkçe, Türkmence, Uygurca, Özbekçe. Londra: Routledge. 0-415-14198-2ISBN 0-415-14198-2
- Samoilovich, AN 1922. Türk dillerinin sınıflandırılmasına bazı eklemeler . Petrograd.
- Schönig, Claus. 1997–1998. "Türk dillerini I-III sınıflandırmak için yeni bir girişim." Türk Dilleri 1: 1.117–133, 1: 2.262–277, 2: 1.130–151.
- Starostin, Sergei A., Anna V. Dybo ve Oleg A. Mudrak. 2003. Altay Dillerinin Etimolojik Sözlüğü. Leiden: Brill. 90-04-13153-1ISBN 90-04-13153-1
- Voegelin, CF ve FM Voegelin. 1977. Dünya dillerinin sınıflandırılması ve dizini . New York: Elsevier.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- İnteraktif Türk Dilleri Haritası
- Tehlike Altındaki Türk Dilleri Haritası 28 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türk Dilleri Fiil Karşılaştırması 14 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Orhun Vadisi Türk Yazıtları, Moğolistan 2 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türk Dilleri: Kaynaklar - Michigan Üniversitesi 17 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türk dilleri haritası 19 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türk Dillerinin Sınıflandırılması 8 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Çevrimiçi Uygur-İngilizce Sözlük 7 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Curlie'de Türk dilleri listesi (DMOZ tabanlı)
- Türk dili kelime karşılaştırma aracı / sözlük
- Karşılaştırmalı Türk Dilleri Sözlüğü Açık Projesi
- Özetle Türk Dilleri 12 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. .
- Türkçe temel kelime kelimelerinin Swadesh listeleri 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Vikisözlük'ün Swadesh listesi ekinden 27 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- Türk dillerinin işlenmesine ilişkin konferanslar: Astana, Kazakistan, 2013, İstanbul, Türkiye, 2014 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kazan, Tataristan, 2015
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 24 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2021.
- ^ Dybo A.V., Chronology of Türkic languages and linguistic contacts of early Türks, Moscow, 2007, p. 766, "Archived copy" (PDF). 11 Mart 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2005. (In Russian)
- ^ "UNESCO Atlas of the World's Languages in danger". 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Atlas of languages in danger | United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization". 6 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.