Musa: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Musa isminin başına Hz. ibaresini ekledim.
Etiketler: Geri alındı tanım değiştirme Görsel Düzenleyici
Paseyn (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
1.841 değişiklik
k 78.190.135.25 (mesaj) tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, Ben Bilal tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. (TW)
Etiket: Geri al
30. satır: 30. satır:
}}
}}


'''Hz. Musa''' ({{dil|ar|موسى}}, ''M´ūsā'') veya '''Moşe''' ({{lang-he-n|מֹשֶׁה|lit=Mōsh´e}};<ref>{{Web kaynağı | url = https://kutsalkitap.info.tr/?q=cik%202:10 | başlık = Çıkış 2:10 | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = kutsalkitap.info.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200809163848/https://kutsalkitap.info.tr/?q=cik%202:10 | arşivtarihi = 9 Ağustos 2020}}</ref> {{dil|syc|ܡܘܫܐ}}, ''Mūše''; {{dil|grc|Mωϋσῆς}}, ''Mōÿsēs''), [[İsrailoğulları]]'nı kölelikten kurtarıp, özgürlüklerine kavuşturduğuna inanılan ve tüm [[İbrahimî dinler]]de [[peygamber]] olarak kabul edilen peygamber.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.britannica.com/biography/Moses-Hebrew-prophet | başlık = Moses | erişimtarihi = 7 Temmuz 2020 | tarih = | çalışma = Hebrew prophet | yayıncı = Encylopædia Britannica | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150619035931/https://www.britannica.com/biography/Moses-Hebrew-prophet | arşivtarihi = 19 Haziran 2015}}</ref>
'''Musa''' ({{dil|ar|موسى}}, ''M´ūsā'') veya '''Moşe''' ({{lang-he-n|מֹשֶׁה|lit=Mōsh´e}};<ref>{{Web kaynağı | url = https://kutsalkitap.info.tr/?q=cik%202:10 | başlık = Çıkış 2:10 | erişimtarihi = | tarih = | çalışma = | yayıncı = kutsalkitap.info.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200809163848/https://kutsalkitap.info.tr/?q=cik%202:10 | arşivtarihi = 9 Ağustos 2020}}</ref> {{dil|syc|ܡܘܫܐ}}, ''Mūše''; {{dil|grc|Mωϋσῆς}}, ''Mōÿsēs''), [[İsrailoğulları]]'nı kölelikten kurtarıp, özgürlüklerine kavuşturduğuna inanılan ve tüm [[İbrahimî dinler]]de [[peygamber]] olarak kabul edilen peygamber.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.britannica.com/biography/Moses-Hebrew-prophet | başlık = Moses | erişimtarihi = 7 Temmuz 2020 | tarih = | çalışma = Hebrew prophet | yayıncı = Encylopædia Britannica | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150619035931/https://www.britannica.com/biography/Moses-Hebrew-prophet | arşivtarihi = 19 Haziran 2015}}</ref>


== Etimoloji ==
== Etimoloji ==
Hz. Musa isminin kökeni hakkında çeşitli savlar öne sürülmüştür. İsmin Antik Mısır dilinde "oğlu" anlamına gelen ''mys'' kökünden türemiş olabileceği ortaya konmuştur. Bu kökün kullanımı, [[I. Thutmose]] ([[Thut]]'un oğlu) ve [[I. Ramses|I. Ramesses]] ([[Ra]]'nın oğlu) örneklerinde olduğu gibi Tanrı isimleri ile kişi isimlerini birleştirildiği şekliyle geçmişte sıklıkla kullanılmıştır. Bu nedenden ötürü Musa isminin önündeki ilâh isminin düşmesi ile oluşabileceği öne sürülmüştür.<ref name="Hays">Hays, Christopher B. 2014. [https://books.google.it/books?id=r5W7BwAAQBAJ&pg=PA116 ''Hidden Riches: A Sourcebook for the Comparative Study of the Hebrew Bible and Ancient Near East'']. [[Presbyterian Publishing Corporation|Presbyterian Publishing Corp]]. p. 116.</ref> Yahudi dilbilimci [[Abraham Yahuda]], Tanah'taki yazımına bakarak ismin "su" veya "tohum" ile "göl/büyük miktarda su" anlamına gelen kelimelerin birleştirilmesi ile ''mw-še'' sözcüğünden geldiğini öne sürmüş, bu ismin "[[Nil]]'in oğlu" manasında kullanıldığını iddia etmiştir.<ref>Ulmer, Rivka. 2009. [https://books.google.it/books?id=wKH3qsGzlb0C&pg=PA269 ''Egyptian Cultural Icons in Midrash'']. [[Walter de Gruyter|de Gruyter]]. p. 269.</ref>
Musa isminin kökeni hakkında çeşitli savlar öne sürülmüştür. İsmin Antik Mısır dilinde "oğlu" anlamına gelen ''mys'' kökünden türemiş olabileceği ortaya konmuştur. Bu kökün kullanımı, [[I. Thutmose]] ([[Thut]]'un oğlu) ve [[I. Ramses|I. Ramesses]] ([[Ra]]'nın oğlu) örneklerinde olduğu gibi Tanrı isimleri ile kişi isimlerini birleştirildiği şekliyle geçmişte sıklıkla kullanılmıştır. Bu nedenden ötürü Musa isminin önündeki ilâh isminin düşmesi ile oluşabileceği öne sürülmüştür.<ref name="Hays">Hays, Christopher B. 2014. [https://books.google.it/books?id=r5W7BwAAQBAJ&pg=PA116 ''Hidden Riches: A Sourcebook for the Comparative Study of the Hebrew Bible and Ancient Near East'']. [[Presbyterian Publishing Corporation|Presbyterian Publishing Corp]]. p. 116.</ref> Yahudi dilbilimci [[Abraham Yahuda]], Tanah'taki yazımına bakarak ismin "su" veya "tohum" ile "göl/büyük miktarda su" anlamına gelen kelimelerin birleştirilmesi ile ''mw-še'' sözcüğünden geldiğini öne sürmüş, bu ismin "[[Nil]]'in oğlu" manasında kullanıldığını iddia etmiştir.<ref>Ulmer, Rivka. 2009. [https://books.google.it/books?id=wKH3qsGzlb0C&pg=PA269 ''Egyptian Cultural Icons in Midrash'']. [[Walter de Gruyter|de Gruyter]]. p. 269.</ref>


Ahit'de, Musa'nın ismi, Tevrat'da bahsedildiği üzere Firavun'un kızına atfedilir ve ve "çekip çıkarılma" fiili ile ilişkilidir :
Ahit'de, Musa'nın ismi, Tevrat'da bahsedildiği üzere Firavun'un kızına atfedilir ve ve "çekip çıkarılma" fiili ile ilişkilidir :
{{Alıntı|Firavunun kızı çocuğu evlat edindi. “Onu sudan çıkardım” (''meşitiu'') diyerek adını Musa (''Moşe'') koydu.|[[Çıkış (Tevrat)|Çıkış]] 2:10}}
{{Alıntı|Firavunun kızı çocuğu evlat edindi. “Onu sudan çıkardım” (''meşitiu'') diyerek adını Musa (''Moşe'') koydu.|[[Çıkış (Tevrat)|Çıkış]] 2:10}}
Bu açıklama genellikle [[halk etimolojisi]] olarak sınıflandırılır<ref name="Hays" /><ref>Naomi E. Pasachoff, Robert J. Littman, [https://books.google.it/books?id=z4eaj09hscAC&pg=PA5 ''A Concise History of the Jewish People''], Rowman & Littlefield, (1995) 2005 p. 5.</ref> ve Hz. Musa'nın Mısırlı kökenlerini gizlemek veya silmek için oluşturulmuş olabileceği düşünülmektedir.<ref name="Greifenhagen">Greifenhagen, Franz V. 2003. [https://books.google.it/books?id=r1evAwAAQBAJ&pg=PA63 ''Egypt on the Pentateuch's Ideological Map: Constructing Biblical Israel's Identity'']. Bloomsbury Publishing. pp. 60ff [62] n.65. [63].</ref> Musa'nın ismi, [[Filon]] ve [[Josephus]] gibi Yahudi tarihçiler tarafından da Mısırca etimolojilere dayandırılmıştır. Filon, Musa isminin Mısırca "su" manasına gelen ''möu'' sözcüğünden türediğini belirtmiş, bu ismi Nil'de bulunma hikâyesine bağlamıştır.<ref>{{Verse translation|εἶτα δίδωσιν ὄνομα θεμένη Μωυσῆν ἐτύμως διὰ τὸ ἐκ τοῦ ὕδατος αὐτὸν ἀνελέσθαι· τὸ γὰρ ὕδωρ μῶυ ὀνομάζουσιν Αἰγύπτιοι|"Since he had been taken up from the water, the princess gave him a name derived from this, and called him Moses, for Möu is the Egyptian word for water."|attr1=[[Philo of Alexandria]], ''De Vita Mosis'', I:4:17.|attr2=Colson, F. H., trans. 1935. ''On Abraham. On Joseph. On Moses'', (''[[Loeb Classical Library]]'' 289). Cambridge, MA: [[Harvard University Press]]. pp. 284–85.}}</ref> Josephus ise ''[[Antiquitates Iudaicae]]'' eserinde, Filon ile aynı görüşü paylaşmış, ancak ismin sonunda yer alan ''-esês'' kısmının "kurtarılanlar" anlamına geldiğinden de bahsetmiştir.<ref name="Maciá">Maciá, Lorena Miralles. 2014. "[https://books.google.it/books?id=AWMIBAAAQBAJ&pg=PA155 Judaizing a Gentile Biblical Character through Fictive Biographical Reports: The Case of Bityah, Pharaoh's Daughter, Moses' Mother, according to Rabbinic Interpretations]." Pp. 145–75 in ''Narratology, Hermeneutics, and Midrash: Jewish, Christian, and Muslim Narratives from Late Antiquity through to Modern Times'', edited by C. Cordoni and G. Langer. [[Vandenhoeck & Ruprecht]].</ref> Thermutis veya [[Bithiah]] olarak bilinen Mısırlı Firavun'un kızının nasıl İbranice konuşmuş olabileceği [[Abraham ibn Ezra]] ve [[Hezekiah ben Manoah]] gibi Orta Çağ Yahudi yorumcuları tarafından da irdelenmiştir.<ref>[[Benjamin Scolnic|Scolnic, Benjamin Edidin]]. 2005. [https://books.google.it/books?id=1afWPqclgHYC&pg=PA82 ''If the Egyptians Drowned in the Red Sea where are Pharaoh's Chariots?: Exploring the Historical Dimension of the Bible'']. [[University Press of America]]. p. 82.</ref><ref>Harris, Maurice D. 2012. [https://books.google.it/books?id=AhNNAwAAQBAJ&pg=PA23 ''Moses: A Stranger Among Us'']. [[Wipf and Stock Publishers]]. pp. 22–24.</ref>
Bu açıklama genellikle [[halk etimolojisi]] olarak sınıflandırılır<ref name="Hays" /><ref>Naomi E. Pasachoff, Robert J. Littman, [https://books.google.it/books?id=z4eaj09hscAC&pg=PA5 ''A Concise History of the Jewish People''], Rowman & Littlefield, (1995) 2005 p. 5.</ref> ve Musa'nın Mısırlı kökenlerini gizlemek veya silmek için oluşturulmuş olabileceği düşünülmektedir.<ref name="Greifenhagen">Greifenhagen, Franz V. 2003. [https://books.google.it/books?id=r1evAwAAQBAJ&pg=PA63 ''Egypt on the Pentateuch's Ideological Map: Constructing Biblical Israel's Identity'']. Bloomsbury Publishing. pp. 60ff [62] n.65. [63].</ref> Musa'nın ismi, [[Filon]] ve [[Josephus]] gibi Yahudi tarihçiler tarafından da Mısırca etimolojilere dayandırılmıştır. Filon, Musa isminin Mısırca "su" manasına gelen ''möu'' sözcüğünden türediğini belirtmiş, bu ismi Nil'de bulunma hikâyesine bağlamıştır.<ref>{{Verse translation|εἶτα δίδωσιν ὄνομα θεμένη Μωυσῆν ἐτύμως διὰ τὸ ἐκ τοῦ ὕδατος αὐτὸν ἀνελέσθαι· τὸ γὰρ ὕδωρ μῶυ ὀνομάζουσιν Αἰγύπτιοι|"Since he had been taken up from the water, the princess gave him a name derived from this, and called him Moses, for Möu is the Egyptian word for water."|attr1=[[Philo of Alexandria]], ''De Vita Mosis'', I:4:17.|attr2=Colson, F. H., trans. 1935. ''On Abraham. On Joseph. On Moses'', (''[[Loeb Classical Library]]'' 289). Cambridge, MA: [[Harvard University Press]]. pp. 284–85.}}</ref> Josephus ise ''[[Antiquitates Iudaicae]]'' eserinde, Filon ile aynı görüşü paylaşmış, ancak ismin sonunda yer alan ''-esês'' kısmının "kurtarılanlar" anlamına geldiğinden de bahsetmiştir.<ref name="Maciá">Maciá, Lorena Miralles. 2014. "[https://books.google.it/books?id=AWMIBAAAQBAJ&pg=PA155 Judaizing a Gentile Biblical Character through Fictive Biographical Reports: The Case of Bityah, Pharaoh's Daughter, Moses' Mother, according to Rabbinic Interpretations]." Pp. 145–75 in ''Narratology, Hermeneutics, and Midrash: Jewish, Christian, and Muslim Narratives from Late Antiquity through to Modern Times'', edited by C. Cordoni and G. Langer. [[Vandenhoeck & Ruprecht]].</ref> Thermutis veya [[Bithiah]] olarak bilinen Mısırlı Firavun'un kızının nasıl İbranice konuşmuş olabileceği [[Abraham ibn Ezra]] ve [[Hezekiah ben Manoah]] gibi Orta Çağ Yahudi yorumcuları tarafından da irdelenmiştir.<ref>[[Benjamin Scolnic|Scolnic, Benjamin Edidin]]. 2005. [https://books.google.it/books?id=1afWPqclgHYC&pg=PA82 ''If the Egyptians Drowned in the Red Sea where are Pharaoh's Chariots?: Exploring the Historical Dimension of the Bible'']. [[University Press of America]]. p. 82.</ref><ref>Harris, Maurice D. 2012. [https://books.google.it/books?id=AhNNAwAAQBAJ&pg=PA23 ''Moses: A Stranger Among Us'']. [[Wipf and Stock Publishers]]. pp. 22–24.</ref>


== Tevrat anlatılarına göre Musa ==
== Tevrat anlatılarına göre Musa ==
Hz. Musa'nın hayatı ile ilgili kaynak alınan belgeler dinî metinlerdir. Bunlar; Tevrat'ın [[Çıkış (Tevrat)|Çıkış]], [[Levililer (Tevrat)|Levililer]], [[Sayılar (Tevrat)|Sayılar]] ve [[Tesniye (Tevrat)|Tesniye]] bölümleridir.
Musa'nın hayatı ile ilgili kaynak alınan belgeler dinî metinlerdir. Bunlar; Tevrat'ın [[Çıkış (Tevrat)|Çıkış]], [[Levililer (Tevrat)|Levililer]], [[Sayılar (Tevrat)|Sayılar]] ve [[Tesniye (Tevrat)|Tesniye]] bölümleridir.


Hz. Musa'nın MÖ 13. yüzyılda yaşamış olma olasılığı çok yüksektir, çünkü Tevrat'taki Çıkış kitabında yer alan firavun olduğu düşünülen II. Ramses MÖ 1237 yılında ölmüştür. Çıkış'ta ortaya konulduğu gibi, Musa'nın sağlığında siyasasına karşı çıkan fazla sayıda İbrani vardı. Oysa 500 yıl içinde Musa bütün Yahudilerin saygısını kazanmaya başardı. MS 500 yılına gelindiğinde, Hristiyanlıkla beraber ünü Avrupa'nın büyük bir bölümüne yayılmıştı. Bir yüzyıl sonra Muhammed, Musa'yı gerçek bir peygamber olarak tanıdı ve İslam'ın yayılmasıyla Musa, Müslüman dünyasının her yanında, Mısır'da bile hayranlık uyandıran bir kişi haline geldi.<ref>Hart, H.Michael, Dünyaya Yön Veren En Etkin 100, İstanbul: Thales, 2016</ref>
Musa'nın MÖ 13. yüzyılda yaşamış olma olasılığı çok yüksektir, çünkü Tevrat'taki Çıkış kitabında yer alan firavun olduğu düşünülen II. Ramses MÖ 1237 yılında ölmüştür. Çıkış'ta ortaya konulduğu gibi, Musa'nın sağlığında siyasasına karşı çıkan fazla sayıda İbrani vardı. Oysa 500 yıl içinde Musa bütün Yahudilerin saygısını kazanmaya başardı. MS 500 yılına gelindiğinde, Hristiyanlıkla beraber ünü Avrupa'nın büyük bir bölümüne yayılmıştı. Bir yüzyıl sonra Muhammed, Musa'yı gerçek bir peygamber olarak tanıdı ve İslam'ın yayılmasıyla Musa, Müslüman dünyasının her yanında, Mısır'da bile hayranlık uyandıran bir kişi haline geldi.<ref>Hart, H.Michael, Dünyaya Yön Veren En Etkin 100, İstanbul: Thales, 2016</ref>


[[Tekvin]] ve [[Çıkış (Tevrat)|Çıkış]]'a göre; [[İsrailoğulları]] Mısırlı yerliler ile birlikte [[Nil]] Deltası'nın doğu tarafında en ağır işlerde çalışmakta ve Firavun'a kölelik etmekteydiler.
[[Tekvin]] ve [[Çıkış (Tevrat)|Çıkış]]'a göre; [[İsrailoğulları]] Mısırlı yerliler ile birlikte [[Nil]] Deltası'nın doğu tarafında en ağır işlerde çalışmakta ve Firavun'a kölelik etmekteydiler.
82. satır: 82. satır:


== İslam'da Musa ==
== İslam'da Musa ==
Hz. Musa [[İslam]]iyet'e göre kendisine kitap verilen peygamberlerdendir. Lisanı daha düzgün olduğunu düşündüğü ve kendisini doğrulaması için kardeşi Hz. [[Harun]] ile görevlendirilmiş<ref>{{kitap kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/taha-suresi-20/ayet-29/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|bölüm=Taha suresi, 29.ayet|alıntı='Bana ailemden birini yardımcı yap,'|yayıncı=[[Diyanet İşleri Başkanlığı|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı]]|başlık=Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/furkan-suresi-25/ayet-35/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|bölüm=Furkân suresi, 35.ayet|alıntı=Andolsun biz Musa'ya Kitab'ı(Tevrat'ı) verdik, kardeşi Harun'u da ona yardımcı yaptık.|yayıncı=[[Diyanet İşleri Başkanlığı|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı]]|başlık=Kur'an-ı Kerim Meali}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/meryem-suresi-19/ayet-53/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|bölüm=Meryem suresi, 53.ayet|alıntı=Rahmetimizin bir sonucu olarak ona kardeşi Harun'u bir peygamber olarak armağan ettik.|yayıncı=[[Diyanet İşleri Başkanlığı|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı]]|başlık=Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali}}</ref>, Firavun'a [[On Bela|on bela]] göstermiş, [[Kızıldeniz]]'i [[mucize]]vi bir şekilde asasıyla yararak [[İsrailoğulları]]nı [[Mısır]]'dan çıkarmış, [[Firavun]] ve ordusu İsrailoğullarının peşinden gelirken [[Kızıldeniz]]'de boğulmuşlardır. Ayrıca asasıyla çölde İsrailoğulları için kayadan on iki pınar fışkırtmıştır. İnanca göre [[Tevrat]], Allah tarafından Musa'ya indirilmiş, Sina Yarımadası'nda, Eymen Vadisi'nde, Tur Dağı'nda kavmine "[[On Emir]]" adı altında Allah'ın [[şeriat]]ını bildirmiştir. Kıssasını özellikle [[Bakara Suresi]], [[Kasas Suresi]], [[A'raf Suresi]], [[Şu'ara Suresi]] ve [[Kehf Suresi]] anlatır.
Musa [[İslam]]iyet'e göre kendisine kitap verilen peygamberlerdendir. Lisanı daha düzgün olduğunu düşündüğü ve kendisini doğrulaması için kardeşi [[Harun]] ile görevlendirilmiş<ref>{{kitap kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/taha-suresi-20/ayet-29/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|bölüm=Taha suresi, 29.ayet|alıntı='Bana ailemden birini yardımcı yap,'|yayıncı=[[Diyanet İşleri Başkanlığı|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı]]|başlık=Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/furkan-suresi-25/ayet-35/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|bölüm=Furkân suresi, 35.ayet|alıntı=Andolsun biz Musa'ya Kitab'ı(Tevrat'ı) verdik, kardeşi Harun'u da ona yardımcı yaptık.|yayıncı=[[Diyanet İşleri Başkanlığı|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı]]|başlık=Kur'an-ı Kerim Meali}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|url=https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/meryem-suresi-19/ayet-53/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1|bölüm=Meryem suresi, 53.ayet|alıntı=Rahmetimizin bir sonucu olarak ona kardeşi Harun'u bir peygamber olarak armağan ettik.|yayıncı=[[Diyanet İşleri Başkanlığı|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı]]|başlık=Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali}}</ref>, Firavun'a [[On Bela|on bela]] göstermiş, [[Kızıldeniz]]'i [[mucize]]vi bir şekilde asasıyla yararak [[İsrailoğulları]]nı [[Mısır]]'dan çıkarmış, [[Firavun]] ve ordusu İsrailoğullarının peşinden gelirken [[Kızıldeniz]]'de boğulmuşlardır. Ayrıca asasıyla çölde İsrailoğulları için kayadan on iki pınar fışkırtmıştır. İnanca göre [[Tevrat]], Allah tarafından Musa'ya indirilmiş, Sina Yarımadası'nda, Eymen Vadisi'nde, Tur Dağı'nda kavmine "[[On Emir]]" adı altında Allah'ın [[şeriat]]ını bildirmiştir. Kıssasını özellikle [[Bakara Suresi]], [[Kasas Suresi]], [[A'raf Suresi]], [[Şu'ara Suresi]] ve [[Kehf Suresi]] anlatır.


== İlgili belgeseller ==
== İlgili belgeseller ==

Sayfanın 16.02, 22 Eylül 2020 tarihindeki hâli

Başlığın diğer anlamları için Musa (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Musa
Moşe
מֹשֶׁה‎
Rembrandt'ın resmettiği On Emir ile Musa, Musa taş tablet'i kırıyor
DoğumGoşen (Aşağı Mısır), Antik Mısır
ÖlümNibu Dağı, Moab, Vaad Edilmiş Topraklar
Eş(ler)Sippora
Çocuk(lar)Gerşom
Eliezer
Aile
Etnik kökenİsrailoğlu
Tanınma nedeniPeygamber

Musa (Arapça: موسى, M´ūsā) veya Moşe (İbranice: מֹשֶׁה‎, lit. "Mōsh´e";[1] Süryanice: ܡܘܫܐ, Mūše; Grekçe: Mωϋσῆς, Mōÿsēs), İsrailoğulları'nı kölelikten kurtarıp, özgürlüklerine kavuşturduğuna inanılan ve tüm İbrahimî dinlerde peygamber olarak kabul edilen peygamber.[2]

Etimoloji

Musa isminin kökeni hakkında çeşitli savlar öne sürülmüştür. İsmin Antik Mısır dilinde "oğlu" anlamına gelen mys kökünden türemiş olabileceği ortaya konmuştur. Bu kökün kullanımı, I. Thutmose (Thut'un oğlu) ve I. Ramesses (Ra'nın oğlu) örneklerinde olduğu gibi Tanrı isimleri ile kişi isimlerini birleştirildiği şekliyle geçmişte sıklıkla kullanılmıştır. Bu nedenden ötürü Musa isminin önündeki ilâh isminin düşmesi ile oluşabileceği öne sürülmüştür.[3] Yahudi dilbilimci Abraham Yahuda, Tanah'taki yazımına bakarak ismin "su" veya "tohum" ile "göl/büyük miktarda su" anlamına gelen kelimelerin birleştirilmesi ile mw-še sözcüğünden geldiğini öne sürmüş, bu ismin "Nil'in oğlu" manasında kullanıldığını iddia etmiştir.[4]

Ahit'de, Musa'nın ismi, Tevrat'da bahsedildiği üzere Firavun'un kızına atfedilir ve ve "çekip çıkarılma" fiili ile ilişkilidir :

“ Firavunun kızı çocuğu evlat edindi. “Onu sudan çıkardım” (meşitiu) diyerek adını Musa (Moşe) koydu. „

—Çıkış 2:10

Bu açıklama genellikle halk etimolojisi olarak sınıflandırılır[3][5] ve Musa'nın Mısırlı kökenlerini gizlemek veya silmek için oluşturulmuş olabileceği düşünülmektedir.[6] Musa'nın ismi, Filon ve Josephus gibi Yahudi tarihçiler tarafından da Mısırca etimolojilere dayandırılmıştır. Filon, Musa isminin Mısırca "su" manasına gelen möu sözcüğünden türediğini belirtmiş, bu ismi Nil'de bulunma hikâyesine bağlamıştır.[7] Josephus ise Antiquitates Iudaicae eserinde, Filon ile aynı görüşü paylaşmış, ancak ismin sonunda yer alan -esês kısmının "kurtarılanlar" anlamına geldiğinden de bahsetmiştir.[8] Thermutis veya Bithiah olarak bilinen Mısırlı Firavun'un kızının nasıl İbranice konuşmuş olabileceği Abraham ibn Ezra ve Hezekiah ben Manoah gibi Orta Çağ Yahudi yorumcuları tarafından da irdelenmiştir.[9][10]

Tevrat anlatılarına göre Musa

Musa'nın hayatı ile ilgili kaynak alınan belgeler dinî metinlerdir. Bunlar; Tevrat'ın Çıkış, Levililer, Sayılar ve Tesniye bölümleridir.

Musa'nın MÖ 13. yüzyılda yaşamış olma olasılığı çok yüksektir, çünkü Tevrat'taki Çıkış kitabında yer alan firavun olduğu düşünülen II. Ramses MÖ 1237 yılında ölmüştür. Çıkış'ta ortaya konulduğu gibi, Musa'nın sağlığında siyasasına karşı çıkan fazla sayıda İbrani vardı. Oysa 500 yıl içinde Musa bütün Yahudilerin saygısını kazanmaya başardı. MS 500 yılına gelindiğinde, Hristiyanlıkla beraber ünü Avrupa'nın büyük bir bölümüne yayılmıştı. Bir yüzyıl sonra Muhammed, Musa'yı gerçek bir peygamber olarak tanıdı ve İslam'ın yayılmasıyla Musa, Müslüman dünyasının her yanında, Mısır'da bile hayranlık uyandıran bir kişi haline geldi.[11]

Tekvin ve Çıkış'a göre; İsrailoğulları Mısırlı yerliler ile birlikte Nil Deltası'nın doğu tarafında en ağır işlerde çalışmakta ve Firavun'a kölelik etmekteydiler.

Musa, İmran'ın oğludur, Onun babası Yahser, onun da babası Kahes'dir. Levi kabilesindendir, Yakup'un soyundan gelir ve Annesi Yocheved'dir. Kız kardeşi Miryam, erkek kardeşinin adı ise Harun'dur.

Musa'yı İsrailoğullarına seslenirken tasvir eden bir görsel.
6. yüzyıla ait bir Kitâb-ı Mukaddes'te Musa ve Firavun.

Musa doğduğu sırada Mısır'da İsrailoğulları köle olarak en ağır işlerde çalıştırılmaktaydı. İsrailoğulları atalarının toprakları olan Kenan illerine gitmek istedi iseler de Firavun onları bırakmadı. Kur'an'a ve Tevrat'a göre Firavun gördüğü bir rüya üzerine İsrailoğullarından doğan bütün erkek çocukların öldürülmesini emretti. Bu hadise Kur'an ve Tevrat'ta yer almaktadır.[12][13] Bunun üzerine çocuklar öldürülüp Nil Nehri'ne atıldı.

Ancak erkeklerin azalması bazı işlerin aksamasına sebep oldu ve bunun üzerine Firavun çocukların bir sene öldürülüp bir sene öldürülmemesini emretti.

Musa, çocukların öldürüldüğü sene dünyaya geldi. İmran ve Yocheved ona yalnızca üç ay bakabildi. Kur'an'a göre Musa'nın annesine: "Çocuğu emzir, başına geleceklerden korktuğun zaman onu suya (Nil'e) bırak. Korkma, üzülme. Biz şüphesiz onu sana döndüreceğiz ve peygamber yapacağız" denmiştir.[14] Annesi Musa'yı zift ile birbirine yapıştırılmış otlardan oluşan bir muhafaza içerisinde Nil Nehrine bırakır. Musevi kaynaklara göre firavun'un kızı Thermuthis[15] Kur'an'a göre ise karısı Asiye (daha sonra Musa'nın peygamberliğine inanacaktır)[16] Musa'yı bulur ve saraya alır.

Ancak çocuğun İbranî olduğu kısa sürede anlaşılır.[kaynak belirtilmeli] Musa'nın ablası onu emzirecek bir İbranî aile bildiğini söyler ve onu gerçek annesine geri götürür.

Firavun bir İbranî olduğu gerekçesiyle çocuğu istemez[kaynak belirtilmeli], ancak daha sonra kabullenir. Kur'an'da şöyle denir: "Firavun'un karısı dedi ki: "Benim için de, senin için de bir göz bebek; onu öldürmeyin; umulur ki bize yararı dokunur veya onu evlat ediniriz. "Oysa onlar (başlarına geleceklerin) şuurunda değillerdi."[17]

Mısır: Salgın hastalıklar ve toplu göç

Tanrı Musa'ya İsrailoğullarını firavunun köleliğinden kurtarma görevi verir. Ona bir asa verir ve Musa bu asa ile lüzumunda içinden yılan/ejderha çıkarma, Kızıldeniz'i ikiye yarma, hastaları iyileştirme ve nehrin suyunu kan rengine çevirme gibi çeşitli mucizevî işler yapar[18] Kur'an'a göre Musa Firavun'u İsrailoğullarını bırakması ve Allah'a iman etmesi yönünde davet eder. Ancak o bu daveti kabul etmez.[19][20]

Tevrat'ta bu denizin adı (Yam Suf) yani "Sazlıklar Denizi" olarak geçer ve bu İngilizcede "Sea of Reeds" veya "Reed Sea" olarak okunur. Zamanla bu deyişin bozulup "Red Sea" (yani Kırmızı/Kızıl Deniz) olarak kullanılmaya başlandığı, geçişin Kızıldeniz'le ilgisinin bulunmadığı, güney rüzgarları ile zaman zaman kuruyan bataklık bir araziden geçiş şeklinde gerçekleştiği de kabul edilen görüşler arasında bulunur.[21]

Tarihsel varlığı

Modern akademisyenler arasındaki genel kabul edilen görüş Musa'nın bir mitolojik figür olduğu yönündedir.[22] Buna karşılık MÖ 13. yüzyıl civarında Musa benzeri bir figürün yaşamış olabileceği fikri Amerikan arkeolog William G. Dever tarafından değinilmiş, ancak arkeolojik kanıtların var olmadığı da belirtilmiştir.[23] Musa ile Tevrat'daki Çıkış ve Tesniye bölümlerinde yaşanan olaylar hakkında Antik Mısır kaynaklarında hiç atıf yer almamakta olup, Mısır ve Sina Yarımadası'nda keşfedilmiş arkeolojik kanıtlar da Musa'nın ana figür olduğu hikâyeleri desteklememektedir.[24]

Musa'nın doğumu ve büyütülmesi ile ilgili anlatılan öykülerin bir kısmı Akad kralı Büyük Sargon, Hint Karna ve Grek Oedipus öyküleri ile örtüşür.[25] Sargon'un kökenleri Akkad kaynaklarında şu şekilde ele alınmıştır:

Yüksek rahibe annem beni gizlice doğurdu.

Beni bir kamış sepete koydu, onu ziftle kapladı.

Beni taşmayan nehre bıraktı.[26]

Musa ile ilgili ilk yazılı kaynak Babil Sürgünü sırasında üretildiği düşünülen metinlerdir.[27] Hollandalı teolog Cornelis Tiele, İbrahimî dinlerdeki Tanrı'nın atasını oluşturan Yahveh'in aslen Midyanlı bir ilâh olduğunu ve İsrailoğullarına Musa vasıtası ile tanıtıldığını öne sürmüştür.[28]

Musa'nın yaşamı ile Moav Kralı Meşa'ya atfedilen hikâyeler de paralellik göstermektedir. Meşa, Musa'ya atfedilen hikâyelerde olduğu gibi baskıya karşı direnmiş, kendi halkını İsrail'den çıkmaları için liderlik etmiş (Musa'nın Mısır'dan çıkması gibi) ve ilk doğan oğlu Kir-hareseth'in duvarında öldürülmüştür.[29]

Sigmund Freud'a göre Musa, Antik Mısır'da Firavun Akhenaton tarafından oluşturulmuş ve tek tanrıcı ögeler taşıyan Atenizm dinine mensup bir rahiptir ve Musevilik bu dinin izlerini taşır. Akhenaton'un Aton için yazdığı düşünülen övgü şiiri ile Mezmurlar bölüm 105 arasında paralel ifadeler bulunur. Erkek çocuklarının sünnet edilmesine de ilk Mısırlılarda rastlanır. Mısırlı araştırmacı Ahmet Osman'a göre ise Musa, Aten'in kendisidir.[30]

Musevilik ve Hristiyanlıkta Musa

Ana madde: Yahudilikte Musa

Museviliğin kutsal kitabı Tanah'ın ilk beş kitabını meydana getiren Tevrat (Tora), Hristiyanlığın kutsal kitabı Kitâb-ı Mukaddes'in Eski Ahit kısmında da bulunmaktadır. Bu sebeple Musevilikteki ve Hristiyanlıktaki Musa bahsi aynıdır.

İslam'da Musa

Musa İslamiyet'e göre kendisine kitap verilen peygamberlerdendir. Lisanı daha düzgün olduğunu düşündüğü ve kendisini doğrulaması için kardeşi Harun ile görevlendirilmiş[31][32][33], Firavun'a on bela göstermiş, Kızıldeniz'i mucizevi bir şekilde asasıyla yararak İsrailoğullarını Mısır'dan çıkarmış, Firavun ve ordusu İsrailoğullarının peşinden gelirken Kızıldeniz'de boğulmuşlardır. Ayrıca asasıyla çölde İsrailoğulları için kayadan on iki pınar fışkırtmıştır. İnanca göre Tevrat, Allah tarafından Musa'ya indirilmiş, Sina Yarımadası'nda, Eymen Vadisi'nde, Tur Dağı'nda kavmine "On Emir" adı altında Allah'ın şeriatını bildirmiştir. Kıssasını özellikle Bakara Suresi, Kasas Suresi, A'raf Suresi, Şu'ara Suresi ve Kehf Suresi anlatır.

İlgili belgeseller

İlgili filmler

  • 'On Emir (İngilizce: The Ten Commandments)' (1923)
  • 'On Emir (İngilizce: The Ten Commandments)' (1956)
  • 'The Bible', (1966) Fragman
  • 'Moses' (TV, 1995), Ben Kingsley
  • 'The Prince of Egypt' (Anime, 1998) Fragman
  • 'The Ten Commandments' (Anime, 2007) Fragman
  • 'Exodus: Gods and Kings' (2014), Cristian Bale Fragman

Ayrıca bakınız

Notlar

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Musa ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

  1. ^ "Çıkış 2:10". kutsalkitap.info.tr. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "Moses". Hebrew prophet. Encylopædia Britannica. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2020. 
  3. ^ a b Hays, Christopher B. 2014. Hidden Riches: A Sourcebook for the Comparative Study of the Hebrew Bible and Ancient Near East. Presbyterian Publishing Corp. p. 116.
  4. ^ Ulmer, Rivka. 2009. Egyptian Cultural Icons in Midrash. de Gruyter. p. 269.
  5. ^ Naomi E. Pasachoff, Robert J. Littman, A Concise History of the Jewish People, Rowman & Littlefield, (1995) 2005 p. 5.
  6. ^ Greifenhagen, Franz V. 2003. Egypt on the Pentateuch's Ideological Map: Constructing Biblical Israel's Identity. Bloomsbury Publishing. pp. 60ff [62] n.65. [63].
  7. ^

    εἶτα δίδωσιν ὄνομα θεμένη Μωυσῆν ἐτύμως διὰ τὸ ἐκ τοῦ ὕδατος αὐτὸν ἀνελέσθαι· τὸ γὰρ ὕδωρ μῶυ ὀνομάζουσιν Αἰγύπτιοι

    "Since he had been taken up from the water, the princess gave him a name derived from this, and called him Moses, for Möu is the Egyptian word for water."

    —Philo of Alexandria, De Vita Mosis, I:4:17. —Colson, F. H., trans. 1935. On Abraham. On Joseph. On Moses, (Loeb Classical Library 289). Cambridge, MA: Harvard University Press. pp. 284–85.
  8. ^ Maciá, Lorena Miralles. 2014. "Judaizing a Gentile Biblical Character through Fictive Biographical Reports: The Case of Bityah, Pharaoh's Daughter, Moses' Mother, according to Rabbinic Interpretations." Pp. 145–75 in Narratology, Hermeneutics, and Midrash: Jewish, Christian, and Muslim Narratives from Late Antiquity through to Modern Times, edited by C. Cordoni and G. Langer. Vandenhoeck & Ruprecht.
  9. ^ Scolnic, Benjamin Edidin. 2005. If the Egyptians Drowned in the Red Sea where are Pharaoh's Chariots?: Exploring the Historical Dimension of the Bible. University Press of America. p. 82.
  10. ^ Harris, Maurice D. 2012. Moses: A Stranger Among Us. Wipf and Stock Publishers. pp. 22–24.
  11. ^ Hart, H.Michael, Dünyaya Yön Veren En Etkin 100, İstanbul: Thales, 2016
  12. ^ "Eski Ahit/Çıkış/Bap1". 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2008. 
  13. ^ "Kur'an: 28/4". 28 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2008. 
  14. ^ "Kasas Suresi 7. Ayet". 28 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2008. 
  15. ^ http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=2359&pageno=60
  16. ^ "Kasas Suresi". 28 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2008. 
  17. ^ "Kasas Suresi 9. Ayet". 28 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2008. 
  18. ^ [1][ölü/kırık bağlantı]
  19. ^ "Kur'an: 79/17-19". 27 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2008. 
  20. ^ "Kur'an: 20/47,48". 28 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2008. 
  21. ^ https://books.google.com.tr/books?id=M5XIBAAAQBAJ&pg=PT108&lpg=PT108&dq=MISIRDAN+%C3%87IKI%C5%9E+SAZLIK+DEN%C4%B0Z%C4%B0&source=bl&ots=dw_mvQdxOm&sig=ACfU3U2MtvsSS82Q1_lzkJkQyCIrHz-obQ&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwiAj5CezavpAhU5xMQBHVY_CYIQ6AEwCHoECAwQAQ#v=onepage&q=MISIRDAN%20%C3%87IKI%C5%9E%20SAZLIK%20DEN%C4%B0Z%C4%B0&f=false
  22. ^ William G. Dever 'What Remains of the House That Albright Built?,' in George Ernest Wright, Frank Moore Cross, Edward Fay Campbell, Floyd Vivian Filson (eds.) The Biblical Archaeologist, American Schools of Oriental Research, Scholars Press, Vol. 56, No 1, 2 March 1993 pp.25-35, p.33: 'the overwhelming scholarly consensus today is that Moses is a mythical figure.
  23. ^ William G. Dever (2001). What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?: What Archeology Can Tell Us About the Reality of Ancient Israel. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 99. ISBN 978-0-8028-2126-3. 
  24. ^ Meyers 2005, ss. 5–6.
  25. ^ Otto Rank (1914). The myth of the birth of the hero: a psychological interpretation of mythology.(İngilizce)
  26. ^ Finlay, Timothy D. (2005). The Birth Report Genre in the Hebrew Bible. Forschungen zum Alten Testament. 12. Mohr Siebeck. s. 236. 
  27. ^ Coats, George W. (1988). Moses: Heroic Man, Man of God. A&C Black. ss. 10ff (p. 11 Albright; pp. 29–30, Noth). 
  28. ^ Judges 1:16-3:11; Numbers 10:29; Exodus 6:2-3
  29. ^ Leithart, Peter J. (2006). 1 & 2 Kings. Brazos Press. ss. 178ff [181–82]. 
  30. ^ https://issuu.com/sacittademir/docs/orhan_g__kdemir_-_din_ve_devrim
  31. ^ "Taha suresi, 29.ayet". Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı. 'Bana ailemden birini yardımcı yap,' 
  32. ^ "Furkân suresi, 35.ayet". Kur'an-ı Kerim Meali. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı. Andolsun biz Musa'ya Kitab'ı(Tevrat'ı) verdik, kardeşi Harun'u da ona yardımcı yaptık. 
  33. ^ "Meryem suresi, 53.ayet". Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Meali. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı. Rahmetimizin bir sonucu olarak ona kardeşi Harun'u bir peygamber olarak armağan ettik. 

Şablon:Portal

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Musa&oldid=23359289" sayfasından alınmıştır