Tanah

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tanah
תַּנַ״ךְ‎, Tanāḥ
Bilgi
Din
Dil
PeriyodMÖ 2'nci–1'inci milenyum (4–3 bin yıl önce)
  İbranice Vikikaynak üzerinde Tanah

Tanah/Tanak[a] (İbraniceתָּנָ״ךְ, romanize: Tanāḥ), Yahudiliğin ana mukaddes metinlerini oluşturan kitapların kanonik bir koleksiyonudur. Hristiyanlar tarafından İbranice Mukaddes Kitap ya da Eski Ahit denir. Metinlerin neredeyse tamamı Kutsal İbranice ile yazılmış olup, ufak bir bölümü de Kutsal Aramiceyle yazılmıştır (Daniel ve Ezra Kitaplarında).

Kavramlar ve anlamları[değiştir | kaynağı değiştir]

Yahudilikte[değiştir | kaynağı değiştir]

Tanah üç kısımdan oluşuyor: 1. Tora (talimat) 2. Nevi'im (peygamberler) ve 3. Ketuvim (yazılar). Tanah kavramı (İbranice: תנ״ך TNK) bu üç kısımların ilk harflerini içeriyor: T (=Tora), N (=Nev'im) ve K (=Ketuvim). Not: İbranice'de K harfi ortada ve sonda kullanıldığı zaman H olur.

Hristiyanlıkta[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçe: Ahd-i Atik, Eski Ahit, Eski Antlaşma

Latinceden etkilenmiş olan dillerde: Old Testament (İngilizce), Altes Testament (Almanca), l'Ancien Testament (Fransızca), Antico Testamento (İtalyanca)

Hristiyan Aleminde yaygın olan „Testament“ ve „Ahit / Antlaşma“ kavramları Yunanca Kutsal Yazıların 2. Korintoslular mektubunda (3:14) bulunan Yunanca diathḗké ifadesinin karşılığıdır. Bugün Avrupa'daki dillerde kullanılan Testament (=vasiyetname) kavramı Yunanca διαϑήκης (diathḗké) sözcüğünün hatalı bir tercümesidir.[1]

Eski Ahit (Eski Antlaşma) kavramı da İbranice Kutsal Kitap için uygun bir ad değildir; çünkü Hristiyan elçi Pavlus 2. Korintoslular 3:14'te bulunan diathḗké sözcüğünü kullanırken Sina Dağında Tanrı ile İsrail halkı arasında yapılan antlaşmayı kastetti. Bu ahit (antlaşma) ise Eski Ahdin (İbranice Kutsal Yazılar) sadece nispeten küçük bir kısmını oluşturuyor.

Hıristiyanlık-Yahudilik karşıtlığında ahit kelimesinden önce kullanılan „eski“ niteliği „eskimiş“, „iptal edilmiş“ ve „geçerli olmayan“ olarak yorumlandı. Bu, Yahudiliğin değerden düşürülmesine sevketti.

Fakat İsa Mesih ve takipçileri Kutsal Kitabın bir kısmının güncelliğini kaybettiğini ya da eski olduğunu ima etmektense, bu kayıtlardan “Kutsal Yazılar” olarak söz ettiler (Matta 21:42; Romalılar 1:2). Onlar o zamanki Yahudilik gibi aynı ya da benzeyen kavramlar kullandılar.

O nedenle, Hristiyanlar için Eski Ahitten ya da Eski Antlaşmadan İbranice Kutsal Yazılar ya da İbranice Kutsal Kitap olarak söz etmek daha uygundur.

İbranice Kutsal Yazılar (Tanah), Hristiyanların kutsal kitabının ilk kısmıdır.

Türkçe: Ahd-i Atik, Eski Ahit, Eski Anlaşma, İbranice Kutsal Yazılar

İslamiyette[değiştir | kaynağı değiştir]

Tevrat ve Zebur

Müslümanların çoğunluğuna göre Tanah kitabı bir bütün olarak kutsal kitap olarak kabul edilmez. Tanah içinde yer alan sadece Tevrat ve Zebur kitapları kutsaldır.

Azınlık bir görüşe ise Tanah bütün olarak Tevrat kabul edilir ve kutsal sayılır.

Bir görüşe göre Tevrat adı İbranice torah kelimesinden Arapçaya geçmiştir ve Musa'nın beş kitabı için kullanılır. Fakat gelenekte Tevrat denilince İbranice (ve Aramca) yazılmış olan tüm 39 kitabı da kapsayan İbranice Kutsal Yazılar anlaşılır. Bu iki farklı anlayışın sebebi, Kur'an'da Tevrat'ın hangi peygambere verildiğinin açıkça belirtilmemesidir. Ayetlerde ''Musa'ya Kitap'ın verildiği'', ''Tevrat'ın bir hidayet ve nur olarak İsrailoğullarının elinde olduğu ve peygamberlerin onunla hükmettikleri'' belirtilmekte ama Musa'ya verilen kitabın Tevrat olduğuna dair açık bir ifade bulunmamaktadır.[2]

''Bununla birlikte Kur'an bilginleri 'Musa'ya verilen kitabın Tevrat olduğu'nda fikir birliği etmişlerdir. Onlardan hiçbiri İncil'in İsa, Zebur'un Davud'la birlikte zikredilmesine rağmen Tevrat'ın Musa ile zikredilmemesinin üzerinde durmamışlardır.''[3]

İslam inancında Zebur'un Tevrat'tan ayrı bir kitap olduğu kabul edilir. Çünkü Kur'an'da Tevrat, Zebur ve İncil'in isimleri ayrı ayrı zikredilmektedir. Fakat Zebur Kutsal Kitap içinde Tevrat'tan ayrı bir kitap değil Tevrat'ın 39 bölümünden biridir. Orada Mezmurlar adıyla geçer (İbranice: Mizmor, çoğulu: Mizmorim [ilahi şarkı], Arapça: Mezmur/mizmar, çoğulu: Mezamir [çalgı, kaval], Yunanca: Psalmoi [arp eşliğinde söylenen şarkı]). Bazı dil bilimcilere göre zebûr kelimesinin kökeni yazmak anlamındaki zebr masdarıdır (Lisânü’l- Arab, Tâcü’l-ʿarûs).[4]

''Zeccac'a göre ise Zebur kelimesinin kökü menetmek anlamına gelen zebrdir. İşte Davud'a verilen Zebur da içinde kötülüklerden sakındıran nasihatler ve vaazlar bulunduğu için bu isimle anılmıştır.'[5]

İslamî anlayışta Kur'an dışındaki kutsal kitapların tahrif edildiği veya asıllarının kaybolduğu görüşü homojen değildir ve çokça tartışılmıştır. Muhammed döneminde ve ilk dönem alimlerinde hakim olmayan bu anlayış daha sonraları ortaya çıkmış ve İslam dünyasının çoğunluğunda kabul görmüştür.[6]

Tanah'ın dilleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Tanah İbranice dilinde yazıldı. Sami dil ailesi içinde yer alır, hatta bu dil ailesinin atasıdır. Bu dilin İbrahim’in döneminde Kenan’da konuşulan dille de bağlantılı olduğu anlaşılıyor; Kenanlılar kendi konuştukları İbrani dilinde farklı lehçeler geliştirdiler. Yeşayahu 19:18’de söz edilen “Kenan dili” budur. İbranice Kutsal Yazılarının dili 'Yahudice' de adlandırılır (İşaya [Yeşayahu] 36:11; 2. Krallar [Melachim] 18:26, 28; 2. Tarihler [Divre Hayamim] 32:18; Nehemya ['Ezra] 13:24).

M.Ö. 6. yüzyılında Yahudiler Babil'deki sürgünde bulundukları zaman oradaki resmi dil olan Aramca (ya da Aramice) konuştukları İbraniceyi etkiledi. Aramca da Sami dil ailesine aittir ve İbraniceye yakın olan bir lisandır.

İbranice Yazıların küçük kısımları Aramcada yazıldı:

Ezra 4:8 – 6:18 Ezra 7:12-26 Yirmeyahu (Yeremya) 10:11 Daniel 2:4b – 7:28.

Tanah'ın yazılış zamanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Tanah'ın tanıklığı[değiştir | kaynağı değiştir]

İşaya tomarı, İbranice Kutsal Kitabın en eski fragmanı, Ölü Deniz'deki mağaralarda bulundu, M.Ö. 150 - 100

Musa İsraillilerle birlikte Mısır'dan çıktıktan sonra Sina çölünde bulunduğu zaman Torah'ı kaleme aldı.

İsrail'in Mısır'dan çıkış tarihini tespit etmek için, Pers kralı Büyük Kyros'un Babil’i fethettiği zamanda başlayarak geriye hesaplanması gerekir. Bu olay, hem Tanah'ta hem de dindışı tarihte iyi bilinen bir olaydır ve tarihi tartışılmaz. Tarihçiler, Koreş’in komutasındaki Med ve Pers kuvvetlerinin Babil şehrini ele geçirmesi M.Ö. 539 yılında olduğunu kabul ederler.

Bu olay Tanah'ta Daniel 5:30’da kayıtlıdır. Çeşitli eski tarihçiler (Diodoros, Africanus, Eusebios, Batlamyus ve Babil tabletleri) Kyros’un Babil’i M.Ö. 539’da ele geçirdiği konusunda hemfikirdir. Nabonidus Kroniği şehrin düşüşünün yılını belirtmediği halde ay ve gününü bildirir. Böylece Babil’in düşüşü Jülyen takvime göre M.Ö. 11 Ekim 539’a veya Gregoryen takvime göre M.Ö. 5 Ekim 539’a tarihlendirilir.

Kyros'un, saltanatının ilk yılında, yani M.Ö. 537’nin ilkbaharından önce çıkardığı bir fermanla Yahudiler serbest bırakıldılar. Ezra 3:1’de, İsrailoğullarının yedinci ay olan tişri’de (Eylül-Ekim) Yeruşalim’e dönmüş olduğu kayıtlıdır. O halde, Yahudilerin Yeruşalim’de tekrar oturmaya başladıkları tarih M.Ö. 537’nin sonbaharıdır.

Bu tarih önceden bildirilen bir dönemin sonuna işaret eder. M.Ö. 537, Vaat Edilmiş Toprakların ‘viraneye döneceği yetmiş yıllık’ dönemin sonuydu. (Yeremya [Yirmeyahu] 25:11, 12; 29:10). Bu sözleri çok iyi bilen Daniel, ‘yetmiş yıllık’ dönemin sonu yaklaşırken Tanrı’ya yönelip yardım diledi (Daniel 9: 1-3). “Yetmiş yıl” M.Ö. 537 sonbaharında sona erdiğine göre, M.Ö. 607 sonbaharında başlamış olmalıdır.

Birinci ve İkinci Krallar (Melachim) kitaplarında İsrail ve Yahuda krallarının saltanat süreleri kayıtlıdır. Bu sürelerin toplanması birleşik İsrail krallığın ikiye bölündüğü zamandan beri Yeruşalim'in yıkılışına kadar 390 yıl geçtiğini gösterir. M.Ö. 607’den geri sayarsak, 390 yıllık dönemin M.Ö. 997’de başladığını görürüz. O yıl Yeroboam, Süleyman’ın ölümünden sonra, Davut'un krallığıyla bağlarını koparıp Tanrı'nın „yolundan ayırdı ve onları büyük bir günaha sürükledi” (2. Krallar [Melachim] 17:21).

Süleyman’ın 40 yıl süren saltanatı M.Ö. 997’nin ilkbaharında bitti. Bunun için ilk saltanat yılı M.Ö. 1037’nin ilkbaharında başlamış olmalıdır (1. Krallar [Melachim] 11:42). 1. Krallar [Melachim] 6:1 ayeti, Süleyman’ın, saltanatının dördüncü yılının ikinci ayında Tanrı'nın tapınağını Yeruşalim’de inşa etmeye başladığını söyler. Bu, mabedin yapımının başladığı güne kadar Süleyman’ın resmen kral olmasının üzerinden üç tam yıl ve bir ay geçtiği anlamına gelir. Dolayısıyla, Süleyman M.Ö. 1034 yılında (Nisan-Mayıs) tapınağı inşa etmeye başladı. Bununla birlikte, aynı ayet (1. Krallar [Melachim] 6:1), mabedin yapımının ‘İsrailoğullarının Mısır diyarından çıkışının dört yüz sekseninci yılında’ başladığını da söylüyor. Bu ayette geçen “dört yüz sekseninci” sayısı yine bir sıra sayısıdır ve bununla 479 tam yıl kastedilir. Böylece, M.Ö. 1034 yılından 479 yıl geri hesaplayarak İsrailoğullarının Mısır’dan çıkış yılı olarak M.Ö. 1513’ü buluruz. Musa Mısır'dan çıktıktan sonra çöldeyken Tanah'ı yazmaya başladı.

Tanah'ın yazılış zamanı açısından son kitabı Malaki (Malachi) kitabıdır. Kayda göre o sırada bir vali diyarı yönetiyordu (Malaki [Malachi] 1:8). Bu ayrıntı, Yahuda’nın 70 yıl ıssız kalışının ardından Yeruşalim’in yeniden inşa edildiği döneme işaret eder. Kayıtta sadece orada sunulan hizmetlerden bahsettiği için Yeruşalim'deki tapınağının inşası bitirilmiş idi. Bunun için Malaki kitabında anlatılan dönem, mabet tamamlandığı sırada görevde olan birinci Vali Zerubbabel’den (Haggay [Chaggay] 2:21) sonrası olmalıdır.

Tanah o dönemde sadece bir validen daha söz eder, bu Nehemya’dır (Nehemya 5:14 [Ezra]). Kaydın Nehemya’nın valilik döneminin ilk zamanlarında yazılmadığı anlaşılıyor, çünkü Malaki Yeruşalim ile surlarının inşasına dair hiçbir şey söylemedi. Malaki, görevini kötüye kullanan kâhinler hakkında birçok ayrıntı verir. Dolayısıyla kitabını Nehemya’nın Yeruşalim’e ikinci kez geldiğinde yazdığı anlaşılır. Nehemya Artakserkses’in saltanatının 32. yılında, yani M.Ö. 443’te, kralın emri üzerine Babil’e geri çağrılmış, fakat sonra tekrar Yeruşalim’e dönmüştü (Nehemya [Ezra] 13:6; Malaki [Malachi] 2:1). Malaki ve Nehemya kitaplarında bulunan birbirlerine benzeyen bazı pasajlar bu iki kaydın aynı dönemde yazıldığına işaretler (Malaki [Malachi] 2:4-8, 11, 12-Nehemya 13:11, 15, 23-26 [Ezra]; Malaki [Malachi] 3:8-10-Nehemya 13:10-12 [Ezra]).

Dinbilimcilerin görüşü[değiştir | kaynağı değiştir]

Tanah'ın yazılış zamanıyla ilgili birçok teori yayımlandı.

• Din bilimcilerin çoğu M.Ö. 1200 ila M.Ö. 100 yılları arasında yazıldığı kabul eder.[7]

• Torah'ın Musa tarafından yazılmadığını iddia eden eleştiriciler (Wellhausen ve taraftarları) M.Ö. 950'de değişik yazarlar Tanah'ı kaleme almaya başladıklarını ileri sürerler.[8]

• Başkaları Tanah'ın Yahudiler Babil'den döndükten sonra (M.Ö. 5./4. yüzyılda) yazıldığını düşünürler.[9]

Kanon ya da kitaplar listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Torah tomarları

Kutsal Yazılara ait olan kitapların listesi bazı dillerde kanon adlandırılır. Yunanca kanon sözcüğünün İbranice karşılığı kaneh’tir. Geçmişte bu sözcük ölçme çubuğu olan bir kamış için kullanılırdı. Dolayısıyla “kanonik” (Kutsal Metinler dizisine ait) kitaplar, doğru inançların, öğretilerin ve davranışların saptanmasında güvenilir bir ölçü olarak kullanılacak değerde olan gerçek kitaplardır.

M.S. birinci yüzyıl Yahudi tarihçisi Flavios Josephus, Pros Apiona (Apion’a Karşı) adlı eserinde İbranilerce kutsal kabul edilen tüm kitaplara değinir. O şöyle yazar: “Birbiriyle çelişen binlerce kitabı kendi kitabımız olarak kabul etmiyoruz. Resmen kabul ettiğimiz kitaplar yalnızca yirmi iki tanedir ve tüm devirlerin kaydını içerir. Bunlardan beşi Musa’nın kitabıdır; bu kitaplarda Tanrı’nın kanunları ve insanın doğuşundan bu kanunları bildiren kişinin ölümüne dek yaşanan tarihsel olaylar yer alır. Musa’nın ölümünden Pers kralı Ahaşveroş’un ardılı olan Artakserkses’e kadar yaşamış peygamberler, on üç kitapta kendi devirlerinde geçen olayları kaleme aldılar. Diğer dört kitap Tanrı’ya ilahiler ve insan davranışlarını şekillendiren genel ilkelerle doludur”[10]

Josephus 24'ten değil, 22 kitaptan bahseder (Sebebi aşağıda açıklanır).

Josephus, İbranice Kutsal Metinler dizisinin M.S. birinci yüzyıldan çok önce belirlenmiş olduğunu gösterir. Geleneksel Yahudi inanışına göre İbranice Kutsal Metinler dizisinin derlenmesi ve listelenmesi işini Ezra başlatmış ve Nechemya tamamlamıştır. Ezra bir Kutsal Kitap yazarı olmasının yanı sıra, kâhin, bilgin ve Kutsal Yazıları kopyalama işinde görevli biri olarak, bu iş için kesinlikle yeterli durumdaydı (Ezra 7:1-11). Dolayısıyla İbranice Kutsal Metinler (Tanah) dizisinin M.Ö. beşinci yüzyılın sonunda tamamlandığı yönündeki genel inanıştan kuşku duyulmamaktadır.

Tanah'a sayılan kitapların listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Nash papirüsü, M.Ö. 1. yüzyıl
Kitaplar Listesi
Yahudilik Hristiyanlık
Torah (תורה) Pentatök
1. Bereşit(1) 1. Başlangıç (Genesis)(2)
2. Şemot [„Adlar“] 2. Çıkış (Exodus)
3. Vayikra [„Ve çağırdı“] 3. Levioğulları (Levitikus)
4. Bemidbar [„Çölde“] 4. Sayılar (Numeri)
5. Devarim [„Sözler“] 5. Kanunun Tekrarı (Deuteronomium)
Nevim (נביאים)
6. Yehoşua 6. Yeşu
7. Şoftim 7. Hakimler
8. Şmu'el 9. 1. Samuel + 10. 2. Samuel (iki kitap)
9. Melachim 11. 1. Krallar + 12. 2. Krallar (iki kitap)
10. Yeşayahu 23. İşaya
11. Yirmeyahu 24. Yeremya
12. Yechezkel 26. Hezekiel
13. Tre 'asar (Onikiler): (12 ayrı kitap)
Hoşa 28. Hoşea
Yoel 29. Yoel
Amos 30. Amos
Ovadja 31. Obadya
Yona 32. Yunus
Micha 33. Mika
Nachum 34. Nahum
Havakuk 35. Habakkuk
Sfanya 36. Tsefanya
Chaggai 37. Haggay
Secharja 38. Zekeriya
Malachi 39. Malaki
Ketuvim (כתובים)
14. Tehilim 19. Mezmurlar
15. Mişle 20. Özdeyişler
16. 'Iyov 18. Eyüp
17. Şir Haşirim 22. Ezgiler Ezgisi
18. Rut 8. Rut
19. 'Echa 25. Ağıtlar
20. Kohelet 21. Vaiz
21. 'Ester 17. Ester
22. Daniel 27. Daniel
23. 'Ezra 15. Ezra + 16. Nehemya (iki kitap)
24. Divre Hayamim 13. 1. Tarihler + 14. 2. Tarihler (iki kitap)

(1) Kitapların (No. 1-5) Yahudice isimleri metinlerin ilk sözleridir. (2) Parantez (No. 1-5) içinde olan isimler kitapların Latince adlarıdır.

Hristiyanların İbranice Kutsal Yazılar'ın metni ile Tanah'ın metni arasında bir fark yok. Başlıca fark kitapların sıralanışı ve isimleridir.

Yahudilikte 24 kitap sayılıyor. Birkaç Yahudi bilgin Rut ve Şoftim (Hakimler) kitapları ve Yirmeyahu (Yeremya) ve Echa (Ağıtlar) kitaplarını da birlikte kabul etmişlerdir. Bu şekilde İbranice alfabenin harflerinin sayısına denk gelen 22 kitabı elde etmiş oluyorlar.[11] Bu sebepten dolayı Yahudi tarihçisi Flavios Josephus 22 kitaba değindi (yukarıya bak).

Hristiyanların İbranice Kutsal Yazılarında 39 kitap bulunur, çünkü birçok kitap ayrı sayılır (örneğin: Tre 'asar (Onikiler) kitabı = 12 kitap).

El Yazmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kodeks Sinaiticus

Tanah'ı ilk kaleme alanlar ve çoğaltanlar bunları, o dönemde yaygın olarak kullanılan ve kolayca bozulabilen papirüs ve parşömen gibi malzemeler üzerine yazdılar. Papirüs, aynı adı taşıyan bir su bitkisinden, parşömen ise hayvan derilerinden yapılır. Yazıcılar yaklaşık M.S. 4. yüzyıldan itibaren elyazmalarında papirüs yerine genellikle dana, kuzu ya da keçi derisinden yapılan ve daha dayanıklı bir malzeme olan vellum (bir parşömen türü) kullanmaya başladılar.

Orijinal metinlerin hiçbiri şimdiye kadar bulunamamıştır. Çünkü papirüs ve deri gibi dayanıksız malzemeler nemli iklimlerde hızla çürür. The Anchor Bible Dictionary şöyle diyor: “Bölgedeki iklim şartları yüzünden, bu döneme [MÖ birinci binyıl] ait papirüs bir belge ancak çöldeki bir mağarada ya da sığınakta muhafaza edilmişse bu kadar uzun süre dayanır.” Buna rağmen Kutsal Kitabın kısımlarının eski dönemlere ait binlerce kopyası bulunmuştur.

Papirüs El Yazmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Tanah'ın bazı kısımları eski papirüs el yazmalarında bulunur:

Papirüs El Yazmaları
Simge İsim Tarih Dil Bulundukları Yer İçerik
1 Nash Papirüsü M.Ö. 2./1. yüzyıl İbranice Cambridge (İngiltere) 10 Emirden 24 satır ve Kanunun Tekrarı (Devarim) 5 ve 6'dan birkaç ayet
2 957 Rylands Greek 458 M.Ö. 2. yüzyıl Yunanca Manchester (İngiltere) Kanunun Tekrarı (Devarim) 23-28'dan fragmanlar
3 Fouad 266 M.Ö. 1. yüzyıl Yunanca Kahire (Mısır) Başlangıç (Bereşit) ve Kanunun Tekrarı’ndan (Devarim) kısımlar
4 4Q LXX Levb Lût Gölü Levioğulları (Vayikra) Tomarı M.Ö. 1. yüzyıl Yunanca Kudüs (İsrail) Levioğulları’ndan (Vayikra) fragmanlar
5 963 Chester Beatty VI M.S. 2. yüzyıl Yunanca Dublin (İrlanda) ve Ann Arbor, Mich. (ABD) Sayılar (Bemidbar) ve Kanunun Tekrarı’ndan (Devarim) kısımlar
6 967/968 Chester Beatty IX, X M.S. 3. yüzyıl Yunanca Yunanca Dublin (İrlanda) ve Princeton, N.J. (ABD) Hezekiel (Yechezkel), Daniel ve Ester’den kısımlar

Vellum ve Deri El Yazmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Tanah'ın bazı kısımları eski Deri Elyazmalarında bulunur:

Vellum ve Deri El Yazmaları
Simge İsim Tarih Dil Bulundukları Yer İçerik
1 Al Halep Kodeksi M.S. 930 İbranice Önceleri Halep’te (Suriye), şimdi İsrail’de Tanah'ın büyük kısmı (Ben Aşer metni)
2 British Museum Kodeksi Or4445 M.S. 10. yüzyıl İbranice Londra (İngiltere) Torah’ın büyük kısmı
3 Ca Kahire Karai Kodeksi M.S. 895 İbranice Kahire (Mısır) İlk dönemdeki ve sonraki peygamberler
4 B 19A Leningrad Kodeksi M.S. 1008 İbranice St. Petersburg (Rusya) Tanah
5 B 3 Petersburg Peygamberler Kodeksi M.S. 916 İbranice St. Petersburg (Rusya) Sonraki Peygamberler
6 1QIsa Lût Gölü Birinci İşaya (Yeşayahu) Tomarı M.Ö. 2. yüzyıl İbranice Kudüs (İsrail) İşaya (Yeşayahu)
7 11QPsa Lût Gölü Mezmurlar (Tehilim) Tomarı M.S. 1. yüzyıl İbranice Kudüs (İsrail) Mezmurlar’ın (Tehilim) son üçte birlik kısmındaki 41 mezmurdan bölümler

Tanah tercüme olarak (Septuagint çevirisi) bazı meşhur olan kodekste bulunur:

Vellum ve Deri El Yazmaları
Simge İsim Tarih Dil Bulundukları Yer İçerik
1 א Kodeks Sinaiticus 4. yüzyıl Yunanca Londra (İngilterre) Tanah'ın bir kısmı, tüm Yunanca Kutsal Yazılar ve bazı Apokrif yazılar
2 A Kodeks Alexandrinus 5. yüzyıl Yunanca Londra (İngilterre) Tanah'ın ve Yunanca Kutsal Yazıların tümü (bazı ufak kısımlar kayıp ya da hasarlı) ve bazı Apokrif yazılar
3 B Kodeks Vatikanus 1209 4. yüzyıl Yunanca Vatikan Kütüphanesi başlangıçta tüm Kutsal Kitap (şimdi eksik: Başlangıç 1:1 – 46:28; Mezmur 106-137; İbraniler 9:14'ten sonra; 2. Timoteos; Titus; Filimon; Vahiy)
4 C Kodeks Ephraemi Syri reskriptus 5. yüzyıl Yunanca Paris (Fransa) Tanah'tan kısımlar (64 yaprak) ve Yunanca Kutsal Yazılar (145 yaprak)

İçerik[değiştir | kaynağı değiştir]

11. yüzyıla ait bir Tanah sayfası

(Parantez içindeki sayılar bölümlerin numaralarıdır)

1. Tora (תורה) (Tevrât):

Bereşit (Başlangıç): Yaratılış (1); Adem ve Havva (2, 3); Kayin ve Habil (4); Tufandan önceki nesiller (5); Nuh (6-9): Tufan (7, 8); Halklar listesi (10); Babil kulesi ve tufandan sonraki nesiller (11); İbrahim (12-24): İbrahim oğlunu kurban edecekti (22); İshak (25-27); Yakup (28-36); Yusuf (37-50).

Şemot (Çıkış): İsrail halkının Mısır'daki köleliği (1); Musa (2-40): Musa'nın doğumu (2), Musa peygamber olarak seçiliyor (3, 4), on bela (5-11), Mısır'dan çıkış (12), Kızıl Deniz'den geçiş (13-15), İsrail çölde (16-19), 10 emir (20), Musa çölde başka kanunlar ve tapınak için yönergeler alıyor (21-40).

Vayikra (Levioğulları): Tanrı'nın İsraillilere verdiği kanun ve kurallar (1-27): Kurbanlar (1-7), kâhinlik (8-10), temizlik (11-15), kefaret günü (16), kan (17-20), kâhinlik ve bayramlar (21-25), başka kanunlar (26, 27).

Bemidbar (Sayılar): Sina Dağı'ndaki olaylar (1-10); Çöldeki olaylar (10-21); Moab düzlüklerindeki olaylar (22-36).

Devarim (Kanunun Tekrarı): Musa'nın ilk konuşması (1-4); Musa'nın ikinci konuşması (5-26): Tanrı’ya tapınma konusundaki kanunlar (12-16), adli meseleler, yönetim ve savaşla ilgili kanunlar (16-20), halkın özel ve toplumsal yaşamını düzenleyen kanunlar (21-26); Musa'nın üçüncü konuşması (27, 28); Musa'nın dördüncü konuşması (29, 30); Yeşu'nun görevlendirilmesi ve Musa'nın ilahisi (31-32); Musa'nın son hayırduası (32-34).

2. Nevi'im (נביאים) (Peygamberler):

Yehoşua (Yeşu): Vadedilmiş topraklara giriş (1-5); Kenan'ın fethi (6-12); Diyarın paylaştırılması (13-22); Yeşu'nun son tembihleri (23, 24).

Şoftim (Hakimler): Hakimler döneminde İsrail'deki ortam (1-2); Hakimlerin işleri (3-16); Ülkedeki iç karışıklığı gösteren bazı olaylar (17-21).

Şmu'el (1. Samuel + 2. Samuel): 1. Samuel: Eli’nin hâkimlik dönemi ve küçük Samuel (1-4); Samuel İsrail’de hâkimlik yapıyor (5-7); İsrail’in ilk kralı Saul (8-12); Saul’un itaatsizliği (13-15); Davut’un meshedilişi, cesareti (16, 17); Saul Davut’un peşine düşüyor (18-27); Saul’un intiharı (28-31). 2. Samuel: Davut’un hükümdarlık döneminin başındaki olaylar (1-4); Davut kral olarak Yeruşalim’de (5, 6); Tanrı’nın Davut’la yaptığı ahit (7); Davut İsrail topraklarını genişletiyor (8-12); Davut Tanrı’ya karşı günah işliyor (11, 12); Davut’un ailesinde yaşanan sıkıntılar (13-18); Davut’un saltanatındaki son olaylar (19-24).

Melachim (1. Krallar + 2. Krallar): 1. Krallar: Süleyman kral oluyor (1, 2); Süleyman ülkeyi hikmetle yönetiyor (3, 4); Süleyman’ın mabedi (5-10); Süleyman’ın sadakatsizliği ve ölümü (11); Krallık bölünüyor (12:1 - 14:20); Yahuda: Rehoboam, Abiyam ve Asa (14:21 - 15:24); İsrail: Nadab, Baaşa, Elah, Zimri, Tibni, Omri ve Ahab (15:25 – 16:34); İsrail’de İlya’nın peygamberlik hizmeti (17:1 - 22:40); Yahuda’da Yehoşafat dönemi (22:41-53). 2. Krallar: İsrail kralı Ahazya (1); Elişa İlya’nın hizmetini devralıyor (2); İsrail kralı Yehoram (3); Elişa’nın diğer mucizeleri (4:1 – 8:15); Yahuda kralı Yehoram (8:16 - 29); İsrail kralı Yehu (9, 10); Yahuda kralı Yehoaş (11, 12); İsrail kralları Yehoahaz ve Yehoaş (13); Yahuda kralı Amatsya (14:1-22); İsrail kralı II. Yeroboam (14:23-29); Yahuda kralı Azarya (Uzziya) (15:1-7); İsrail kralları Zekeriya, Şallum, Menahem, Pekahya ve Pekah (15:8-31); Yahuda kralları Yotam ve Ahaz (15:32 – 16:20); İsrail’in son kralı Hoşea (17); Yahuda kralı Hizkiya (18-20); Yahuda kralları Manasse, Amon ve Yoşiya (21:1 – 23:30); Yahuda kralları Yehoahaz, Yehoyakim ve Yehoyakin (23:31–24:17); Yahuda’nın son kralı Tsedekiya (24:18 – 25:30)

Yeşayahu (İşaya): Yeşayahu’nun “Yahuda ve Yeruşalim hakkında” mesajı (1-6); İstila tehlikesi ve tüm sıkıntıların sona ereceği vaadi (7-12); Babil’in sonu bildiriliyor (13:1–14:27); Toprakları ıssız kalacak uluslar (14:28–23:18); Tanrı’nın hükmü ve sağlayacağı kurtuluş (24-27); Tanrı’nın gazabı ve lütfu (28-35); Hizkiya’nın zamanında Tanrı öfkesini Asur’a yöneltiyor (36-39); Tanrı, şahitlerini teselli ediyor (40-44); Babil’den öç alınıyor (45-48); Sion teselli ediliyor (49-59); Tanrı Sion’u güzelleştiriyor (60-64); “Yeni gökler ve yeni bir yer” (65, 66).

Yirmeyahu (Yeremya): Yirmeyahu görevlendiriliyor (1); Yeruşalim sadakatsiz bir şehir (2-6); Mabet onları koruyamayacak (7-10); Ahdi bozanlar lanetleniyor (11, 12); Değişmesi olanaksız olan Yeruşalim yok olmaya mahkûm (13-15); Tanrı balıkçılar ve avcılar gönderecek (16, 17); Çömlekçi ve balçık (18, 19); Yirmeyahu zulme rağmen vazgeçmiyor (20); Tanrı’nın yöneticilere öfkesi (21-22); “Doğru bir filiz” çıkacak (23, 24); Tanrı’nın milletlerle davası (25); Yirmeyahu haklı çıkıyor (26-28); Babil’deki sürgünlere teselli (29-31); Tanrı’nın Davut’la yaptığı ahit kesindir (32-34); Tanrı’nın Rekab’a vaadi (35); Yirmeyahu kitabı yeniden yazıyor (36); Yeruşalim’in son günleri (37-39); Mitspa’da ve Mısır’da yaşananlar (40-44); Baruk’un payı (45); Tanrı’nın kılıcı milletlere karşı (46-49); Tanrı’nın kılıcı Babil’e karşı (50, 51); Yeruşalim düşüyor (52).

Yechezkel (Hezekiel): Yechezkel gözcü olarak görevlendiriliyor (1-3); Yechezkel Yeruşalim kuşatmasını canlandırıyor (4-7); Tanrı’ya isyan eden Yeruşalim hakkındaki görüntü (8-11); Yeruşalim hakkında Babil’de bildirilen diğer peygamberlik sözleri (12-19); Yeruşalim aleyhindeki hükümler (20-23); Yeruşalim son kez kuşatılıyor (24); Milletler hakkında bildirilen peygamberlik sözleri (25-32); Yechezkel’in sürgündeki gözcülük hizmeti; ülke eski durumuna kavuşacak (33-37); Magoglu Gog ülkesine geri dönen İsrail’e saldırıyor (38, 39); Mabetle ilgili görüntü (40-48).

Tre 'asar (Onikiler):

Hoşa: Zina yapan İsrail betimleniyor (1-3); Tanrı’nın Efraim’e (ve Yahuda’ya) hükümleri (4-14).

Yoel: Böcek sürüleri ülkeyi talan ediyor; Tanrı’nın günü yakın (1:1–2:11); Tanrı’ya dönün; O, insanlar üzerine ruhunu dökecek (2:12-32); “Milletler Yehoşafat Ovasında” yargılanacak (3).

Amos: Milletler hakkındaki hükümler (1:1–2:3); Yahuda ve İsrail hakkındaki hükümler (2:4-16); İsrail hesap veriyor (3-6); Amos muhalefete rağmen hizmetini sürdürüyor (7); Yoksulları ezenlerin cezalandırılması ve ülkeye geri dönüş (8, 9).

Ovadya: Edom’a verilen hüküm (1-16. ayetler); Yakup evi eski haline dönüyor (17-21. ayetler).

Yona: Tanrı Yona’yı Nineve’ye gönderiyor fakat o kaçıyor (1:1-16); Yona’yı “büyük bir balık” yutuyor (1:17–2:10); Nineve’de hüküm mesajı duyuruyor (3, 4).

Micha: Putperest Samiriye’yi cezalandırılacak (1, 2); İsrail evinin yöneticileri mahkûm edilecekler, fakat bir kurtarıcı gelecek (3-5); Micha halkının ahlaksal açıdan yozlaşmasından yakınıyor (6, 7).

Nachum: Nineve hakkındaki hükmü (1); Nineve’nin uğrayacağı yıkım betimleniyor (2, 3).

Havakuk: Peygamber Tanrı’ya yakarıyor (1:1–2:1); Babil kınanıyor (2:2-20); Savaş gününde Tanrı ortaya çıkıyor (3).

Zfanya: Tanrı’nın günü yakın (1); İnsanlar Tanrı’ya yönelmeli; yok edilecek milletler (2); Asi Yeruşalim’den hesap soruluyor; alçakgönüllü bir azınlık lütuf görüyor (3).

Chaggai: Birinci mesaj Vali Zerubbabel ile Başkâhin Yeşu’ya iletiliyor (1); İkinci mesaj Zerubbabel, Yeşu ve sürgünden dönen halk içindir (2:1-9); Üçüncü mesaj Chaggai kâhinlere hitap ediyor (2:10-19); Dördüncü mesaj Chaggai bu kez Zerubbabel’e hitap ediyor (2:20-23).

Secharya: İlk görüntü: Dört atlı (1:1-17); İkinci görüntü: Boynuzlar ve zanaatçılar (1:18-21); Üçüncü görüntü: Yeruşalim’in refahı (2); Dördüncü görüntü: Yeşu kurtarılıyor (3); Beşinci görüntü: Şamdan ve zeytin ağaçları (4); Altıncı görüntü: Uçan tomar (5:1-4); Yedinci görüntü: Efa (5:5-11); Sekizinci görüntü: Dört savaş arabası (6:1-8); Filiz. Yanlış güdülerle tutulan oruç (6:9–7:14); Ülke eski durumuna kavuşuyor (8); Milletler ve sahte çobanlar hakkındaki bildiriler (9-11); Tanrı savaşıyor ve yeryüzünün kralı oluyor (12-14).

Malachi: Tanrı’nın kâhinlere emri (1, 2); Rab ve habercisi (3); Tanrı’nın büyük ve korkunç günü (4).

3. Ketuvim (כתובים) (Yazılar):

Tehilim (Mezmurlar): Tanrı’ya ibadet ederken çalgı eşliğinde seslendirilen şiirler: Birinci Kitap (1-41); İkinci Kitap (42-72); Üçüncü Kitap (73-89); Dördüncü Kitap (90-106); Beşinci Kitap (107-150)

Mişle (Özdeyişler): Birinci Kısım (1-9): Bu kısım bir babanın oğluyla konuşması şeklinde yazılmış, birbiriyle bağlantılı kısa konuşmalardan oluşan bir şiir şeklindedir. İkinci Kısım (10-24): Bu kısım çok farklı konularda seçme sözlerden oluşur; bunlar yaşamda karşılaşılan karmaşık durumların nasıl hikmetle ele alınacağını gösteren özdeyişlerdir. Üçüncü Kısım (25-29). Bu kısımda çeşitli konularda yararlı öğütler bulunur. Dördüncü Kısım (30, 31): Agur ve kral Lemuel'in özdeyişleri.

Iyov (Eyüp): Iyov kitabının girişi (1:1-5); Şeytan Tanrı’ya meydan okuyor (1:6–2:13); Tartışmanın birinci turu (3-14); Tartışmanın ikinci turu (15-21); Tartışmanın üçüncü turu (22-25); Iyov’un son savunması (26-31); Elihu’nun konuşması (32-37); Tanrı Iyov’a cevap veriyor (38:1–42:6); Tanrı’nın verdiği hüküm ve bereket (42:7-17)

Şir Haşirim (Ezgiler Ezgisi): Şulamlı kız Süleyman’ın konak yerinde (1:1-14); Genç kız çobanı özlüyor (2:3–3:5); Şulamlı kız Yeruşalim’de (3:6–5:1): Genç kızın rüyası (5:2–6:3); Süleyman’ın son çabaları (6:4–8:4); Şulamlı kız geri dönüyor (8:5-14).

Rut: Rut Naomi’den hiç ayrılmamaya karar veriyor (1); Rut Boaz’ın tarlasında başak topluyor (2); Boaz akrabalık görevini yaparak Rut’la evleniyor (3, 4).

Echa (Ağıtlar): Yeruşalim'in yıkılışı hakkındaki ağıtlar: İlk şiir (1); İkinci şiir (2); Üçüncü şiir (3); Dördüncü şiir (4); Beşinci şiir (5).

Kohelet (Vaiz): Hayattaki uğraşların boşluğu (1-3); Tanrı’dan korkan kişilere hikmetli öğütler (4-7); Herkesin sonu bir (8:1–9:12); Hikmet ve insanın yükümlülüğü (9:13–12:14).

Ester: Vaşti’nin kraliçeliği alınıyor (1); Ester kraliçe oluyor (2); Haman’ın komplosu (3–5); Durum tersine dönüyor (6, 7); Mordekay’ın konumu yükseltiliyor, Yahudiler kurtuluyor (8-10)

Daniel: Devlet hizmetine hazırlık (1); Dev heykel rüyası (2); Üç İbrani alev alev yanan fırında hayatta kalıyor (3); Nabukadnezar'ın rüyası (4); Belşazar’ın şöleni; duvardaki elyazısı (5); Daniel aslanlar çukurunda (6); Canavarlarla ilgili görüntüler (7, 8); Geleceği bildirilen Önder Mesih (9); Kuzey kralıyla güney kralının mücadelesi; Mikael harekete geçiyor (10-12).

Ezra (Ezra + Nehemya): Ezra: Bir grup Yahudi geri dönüyor (1:1-3:6); Mabedin yeniden inşası (3:7-6:22); Ezra Yeruşalim’e dönüyor (7, 8); Kâhinlerin arındırılması (9, 10) Nechemya: Nechemya Yeruşalim’e gidiyor (1, 2); Surların inşası (3-6); Halka Kanunun öğretilmesi (7:1-12:26); Surların adanması (12:27–13:3); Kirletici etkenlerin ortadan kaldırılması (13:4-31)

Divre Hayamim (1. Tarihler + 2. Tarihler): 1. Tarihler: Soy kayıtları (1-9); Saul’un imansızlığı ölümüyle sonuçlanıyor (10); Davut’un krallığı pekişiyor (11, 12); Davut ve Tanrı’nın sandığı (13-16); Davut ve Tanrı’nın evi (16, 17); Davut’un fetihleri (18-21); Davut’un mabet hazırlıkları (21, 22); Davut hakiki tapınmayla ilgili hizmetleri düzenliyor (23-29) 2. Tarihler: Süleyman’ın görkemli saltanatı (1-9); Rehoboam’ın ve Abiya’nın yönetimleri (10-13); Tanrı’dan korkan kral Asa (14-16); Yehoşafat’ın iyi yönetimi (17-20); Yehoram, Ahazya ve Atalya’nın kötü yönetimleri (21-23); Yehoaş, Amatsya ve Uzziya’nın iyi başlayıp kötü biten yönetimleri (24-26); Yotam Tanrı’ya kulluk ediyor (27); Kötü kral Ahaz (28); Sadık kral Hizkiya (29-32); Manasse ve Amon’un kötü yönetimleri (33); Cesur hükümdar Yoşiya (34, 35); Yehoahaz, Yehoyakim, Yehoyakin, Tsedekiya dönemi ve Yeruşalim’in ıssız kalışı (36)

İlgili filmler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Torah "Yasa", Nevi’ym "Peygamberler", ve Ketuvim "Mukaddes Yazıtlar"ın aslından gelir: T-N-K; ya da Mikra (מִקְרָא Miqṛa

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Edwin Hatch Essays in Biblical Greek Oxford 1889, s. 48
  2. ^ [1] 12 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ Yahudi Kaynaklarına göre Tevrat. Baki Adam. Pınar Yayınları. s. 65. 
  4. ^ [2] 24 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ F.Razi. F. Razi, Tefsir-i Kebir,. Akçağ Yay. s. 7/251. 
  6. ^ [3] 15 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^  "Old Testament." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  8. ^ Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
  9. ^  "Sümerler Türkler" (PDF). 5 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2012.
  10. ^ Flavios Josephus Pros Apiona (Apion’a Karşı) Kitap I, 38-41 [8]).
  11. ^ Encyclopaedia Judaica, 1973, Cilt 4, sütun 826, 827.