Yönetim biçimleri

Yönetim biçimleri kavramı devletlerin idare şekillerini tanımlamaktadır. Yönetim biçimi ile devletin kuruluşunun ve milletlerin hayat tarzlarının, dünya görüşünün derin bir ilgisi vardır.

Liberal yönetimler

• Liberalizm: Siyasal, ekonomik ve toplumsal özgürlükleri savunur.
• Kapitalizm: Sözcük köküne bakıldığında, üretici gücün para ve dolayısıyla sermaye birikimi olduğu savunulur.
• Cumhuriyet: Genel olarak temsili demokrasinin uygulanmasını ifade eder. Halkın kendisini yönetecek kişileri serbest seçimlerle işbaşına getirmesidir.
• Demokrasi: Herkesin -veya hak tanınan çoğunlukların- yönetime doğrudan veya dolaylı olarak katılma olanağının bulunmasıdır.
• Liberteryanizm: Devletin topluma ve ekonomiye müdahalesinin minimize edilmesi gerektiğini savunan görüştür.
• Merkantilizm: Sermaye birikimi ve ticaretin devletlerin asıl gücünü oluşturduğu savunulur.

Devletçi yönetimler

• Devletçilik: Devlet ekonomiyi veya sosyal hayatı belirli bir seviyede kontrol eder. Devlet üretime hakim güç olarak ön plana çıkar.
• Sosyalizm: Devletin, üretim araçlarına (fabrikalara, tarım arazilerine, hayvan çiftliklerine, maden ocaklarına) ve temel tamamlayıcı kurumlarına (bankalar, kooperatifler) mutlak egemen ve sahip olmasıdır.
• Komünizm: Sınıfsız bir toplum oluşturulmak istenmesidir.
• Sosyal Demokrasi: Toplum yararına olmak üzere devletin ekonomiye ve sosyal hayata müdahale ettiği bir sistemdir.
• Demokratik Sosyalizm: İşyerinde demokrasi, işçilerin ve işçi kooperatiflerinin sahip olduğu mülkiyet fikri vardır. Klasik sosyalizmin aksine çok partili sistem savunulur.

Otoriter yönetimler

• Otoriteryenizm: Bireysel özgürlüklerin kısıtlandığı ve iktidara halkın mutlak itaat etmesi yönünde baskıların yapıldığı bir sistemdir.
• Otokrasi: Yönetici, bütün siyasi yetkileri tek başına elinde bulundurur veya sonradan toplar. Bir biçimde denetim mekanizmalarının dışında kalmasını sağlayacak bir sistem oluşur.
• Milliyetçilik: Millet (ulus) kavramını esas alan bir ülke yapılanması öngörülür. Etnik (kabileler şeklinde) veya dinsel (ümmet şeklinde) bir toplumsal birlikteliği reddeder.
• Militarizm: Askeri örgütlenme ve savaş ekonomisi uygulanır.
• Totalitarizm: Devletin mutlak üstünlüğü, devlete mutlak itaat öngörülür.
• Despotluk: Zorbalığı, acımasızlığı araç olarak kullanan bir kişi iktidara mutlak hakimdir. Sivil görünümlü ancak baskıya dayalı bir rejim vardır. Hızla diktatörlüğe dönüşebilir.

Faşizan yönetimler

• Faşizm: Lider sultası vardır ve ona tartışmasız itaat edilir. Irkçı örgütlenmeler ve söylemler bu tip bir siyasal sistemin odak noktasında yer alır. Günümüzde Neo-Faşizm adı verilen bir alt türü de bulunur.
• Nasyonal sosyalizm (Nazizim): Güç birliğini esas alan bir toplum birlikteliği fikrine dayanır. Günümüzde Neo-Nazizm adı verilen bir alt türü de bulunur.

Monarşik yönetimler

• Monarşi: Tek kişinin iktidara mutlak hakim olmasıdır.
• Mutlakiyet: Hükümdarın yetkileri mutlak ve paylaşılamazdır. (Monarşinin bir alt türü olarak ele alınmalıdır.)
• Meşrutiyet: Hükümdarı çeşitli ölçülerde denetleyebilen ve iktidar yetkisini farklı düzeylerde paylaşabilen bir meclisin / parlamentonun bulunması halidir. (Monarşinin bir alt türü olarak ele alınmalıdır.)
• Sembolik monarşi: Hükümdarın hükmetme gücü elinden alınmış, kraliyet kavramı tamamen sembolik bir duruma gelmiştir. Fiili yönetim yetkisi, parlamentolara ve hükûmetlere aittir.

Oligarşik yönetimler

• Oligarşi: Ülkedeki küçük bir grubun, veya bir sınıfın yönetim yetkisine sahip olması durumudur.
• Plütokrasi: Zenginler sınıfının ülkeyi yönetmesidir. (Timokrasi sözcüğü de benzer bir yönetim biçimini ifade eder.)
• Teknokrasi: Bilginlerin, akademisyenlerin iktidarıdır.
• Aristokrasi: Seçkinler veya soylular sınıfı ülkeyi yönetir.
• Teokrasi: Ülkeyi din adamları sınıfının yönetmesidir.
• Jüristokrasi: Yargıçlar sınıfına yönetim hakkı tanınmasıdır. (Kritarşi sözcüğü de benzer bir yönetim biçimini ifade eder.)
• Stratokrasi: Askeri sınıfın egemenliğine dayalı bir yönetim şeklidir.
• Meritokrasi: Liyakata dayalı olarak sınavla işbaşına gelen bir sınıfa yönetim hakkı tanınmıştır.
• Etnokrasi: Ülke yönetiminin baskın olan etnik grubun kontrolünde olduğu ve bu kontrolün yönetimdeki grubun çıkarlarını ilerletmek için kullanıldığı sosyolojik, siyasal veya toplumsal sistemdir.

Federatif yönetimler

• Federasyon: İçişlerinde bağımsız ama daha büyük bir devlet yapısına da sıkı sıkıya bağlı, çeşitli nedenlerle dışişlerinde bağımsız davranamayan devletçiklerin birleşmesiyle oluşan kapsayıcı bir devlettir.
• Konfederasyon: Hem içişlerinde hem de dışişlerinde bağımsız olan, ancak ortak ve sınırlı çıkarlarını birlikte gerçekleştirmek amacıyla, bir antlaşma ile kurulan topluluklardır.

Anarşi

• Anarşizm: Her tür otoriteyi, yönetim anlayışını reddeden görüştür. İnsanın devlet kurumuna ihtiyacı olmadığı savunulur. Anarko-komünizm, Anarko-kapitalizm, Anarko-sendikalizm, Anarko-nihilizm gibi türleri bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

• At nalı teorisi

Kaynakça

• Siyasal Sistemler, Ahmet Taner Kışlalı, İmge Kitabevi Yayınları / Siyaset Dizisi, Ankara, 2006, ISBN : 9789755330082
• Thomas Bernauer, Detlef Jahn, Patrick Kuhn, Stefanie Walter: Einführung in die Politikwissenschaft. Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 2009, ISBN 978-3-832-93807-9. (Almanca)
• Göze, Ayferi: (1987) Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, Beta Yayınları, İstanbul.
• Lawrence Krader, (1968), Formation of the state. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall. p. 118. (İngilizce)