Diktatörlük
| Makale serilerinden |
Hükûmet biçimleri |
|---|
Diktatörlük (Latince: dictatura), otokratik bir hükûmet biçiminde, yönetimin diktatör olan tek bir birey tarafından yönetilmesi türüdür.[2] Genellikle üç olası anlamda kullanılır.
- Roma Cumhuriyeti'nde siyasi bir makam olan Roma diktatörü. Örneğin MÖ 2. yüzyılda yaşayan Romalı General Lucius Cornelius Sulla buna bir örnek olarak gösterilebilir.
- Hükûmet yönetimindeki tek bir kişi veya küçük bir grup tarafından denetlenebilen insanlar. Bu durum zor kullanılarak veya miras yoluyla edinilmiş olabilir. Bu tür diktatörler halklarını özgürlüğe kavuşturmaya çalışmış veya kavuşturmuş olabilir.
- Günümüzdeki kullanımında ise; Diktatörlük, hukuki olarak anayasalarda veya devlet içerisindeki diğer politik ya da sosyal faktörler tarafından sınırsız bir liderlik imkanları kazanan, otokraside mutlak üstünlüğü bulunan yöneticilerdir.[2]
20. yüzyıl ve erken 21. yüzyılda aile diktatörlüğü göreceli bir şekilde kalmıştır. Bazılarına göre ise totalitarizm türündeki bir yönetim biçiminde hükûmete veya yöneticilere diktatörlük kaynağının nereden geldiği, o diktatörlüğün tanımlanmasına kaynak oluşturmaktadır.
Tüm anlamlarda diktatörler, toplumdaki insanların rızaları olmadan;
- birden fazla yaşam tarzı ve görüşü sağlamayarak çoğunlukçu bir yapıda bulunuyor olabilir,
- insanların hayatını her yönüyle kontrol ediyor olabilir,
- tamamen tek bir insandan gelen güç doğrultusunda kontrast bir yönetim sağlıyor olabilir,
- hedeflerine ulaşmak için her türlü meşru ya da gayri meşru yöntemleri kullanıyor ya da savunuyor olabilirler.[2]
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Diktatör kelimesi Latincede emir veren, dikte eden anlamına gelir.[12]
Bazı diktatörlük çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]
İdeolojik diktatörlük[değiştir | kaynağı değiştir]
Devlet içinde tüm yetkileri kendi elinde tutup en üst düzeyde bulunan yöneticidir. Bu kişi aynı zamanda partisininde mutlak lideri olup dışişleri bakanlığı ve orduda başkomutanlık yapabilir. Tek parti rejimi vardır. Bu tür dikatörlüklerde demokrasiden asla söz edilemez. Katı bir liderlik ilkesi vardır. Bu diktatörlük çeşidi daha çok benzer sistemler olan nazizm ve faşizmde görülmüş olup bu diktatörlük çeşidinde en çok ünlenmiş olan kişi Adolf Hitler'dir.[13]
Tek parti diktatörlüğü[değiştir | kaynağı değiştir]
Tek parti diktatörlüğü de kişi diktatörlüğü içerisinde ele alınmaktadır.[kaynak belirtilmeli] Devletin idaresinin ve her türlü yetkinin tek bir parti elinde bulunmasıdır.[14] Tek parti rejimi vardır.[15] Bu diktatörlük çeşidinde de demokrasiden söz edilemez.[16] Partinin başında otoriter bir lider olabileceğinden kişi diktatörlüğüne benzeyebilir, bu konuda Sovyetler Birliği'nin Stalin dönemi örnek gösterilebilir.
Askerî diktatörlük[değiştir | kaynağı değiştir]
Devlet idaresinin orduda bulunmasıdır. Bu tür yönetimlere cunta adı verilir. Siyasi partiler bulunmaz, bulunsa bile ordu kontrolünde varlığını sürdürür. Askerî yönetimlerin başına geçmiş kişiler genellikle yönetime darbe yoluyla gelmiştir. Bu diktatörlük çeşidini uygulayan en ünlü kişilere Francisco Franco ve Muammer Kaddafi[17] örnek verilebilir.
Müşfik diktatörlük[değiştir | kaynağı değiştir]
Yine bu tür içerisinde ele alınabilecek olan[kaynak belirtilmeli] müşfik (sevecen) diktatörlük; otoriter bir liderin sadece kendi kişisel çıkarına veya nüfusun sadece küçük bir bölümünün yararına değil de toplumun bütününün faydasına bir politika izlediği hükûmet şeklidir. Müşfik ve hayırsever bir diktatör, referandumlar yoluyla bazı demokratik kararların alınmasına izin verebilir. Çoğu diktatör rejim kendini daima hayırsever olarak gösterir ve demokratik rejimleri sürekli olarak dağınık, verimsiz ve bozuk olarak gösterme eğilimi içerisindedirler. Napolyon Bonapart,[17] Josip Broz Tito,[18][19] Ho Chi Minh gibi bazı liderler müşfik diktatörler olarak vasıflandırılırlar.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Del Testa, David W; Lemoine, Florence; Strickland, John (2003). Government Leaders, Military Rulers, and Political Activists. Greenwood Publishing Group. p. 83. 978-1-57356-153-2.
- ^ a b c Diktatörlük - İngilizce Vikipedi 8 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;:2isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;:3isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Keller, Bill (4 Aralık 1989). "Major Soviet Paper Says 20 Million Died As Victims of Stalin". The New York Times. 3 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Hitler vs. Stalin: Who Killed More?". The New York Review of Books. 10 Mart 2011. 28 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "How Joseph Stalin Starved Millions in the Ukrainian Famine". Cruel efforts under Stalin to impose collectivism and tamp down Ukrainian nationalism left an estimated 3.9 million dead. History Channel. 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Stalin killed millions. A Stanford historian answers the question, was it genocide?". When it comes to use of the word "genocide," public opinion has been kinder to Stalin than Hitler. But one historian looks at Stalin's mass killings and urges that the definition of genocide be widened. Stanford University. 23 Eylül 2010. 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2020.
- ^ "Twentieth Century Atlas - Death Tolls". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2018. See also: Aleksandr Solzhenitsyn: The Gulag Archipelago 1918-1956, 1973-1976 ISBN 0-8133-3289-3
- ^ Seumas Milne: The battle for history 4 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Guardian. (12 Eylül 2002). 14 Temmuz 2013'te erişildi.
- ^ Wheatcroft, Stephen G. (1999). "Victims of Stalinism and the Soviet Secret Police: The Comparability and Reliability of the Archival Data. Not the Last Word". Europe-Asia Studies. 51 (2). ss. 315-345. doi:10.1080/09668139999056.
During 1921-53, the number of sentences was (political convictions): sentences, 4,060,306; death penalties, 799,473; camps and prisons, 2,634397; exile, 413,512; other, 215,942. In addition, during 1937-52 there were 14,269,753 non-political sentences, among them 34,228 death penalties, 2,066,637 sentences for 0-1 year, 4,362,973 for 2-5 years, 1,611,293 for 6-10 years, and 286,795 for more than 10 years. Other sentences were non-custodial
- ^ Roma diktatörü - Türkçe Vikipedi 29 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ *belgeler.com. "Rusya'yı Sarsan İki Diktatörlük". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2012. (Türkçe) (21 Mart 2012).
- ^ *haksozhaber.net. "Tek Parti Diktatörlüğü ve İslami Muhalefet". 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2012.
Konjektüre uygun olması gereken bir yönetim biçimi için tek parti diktatörlüğünden çok partili seçimlere geçerken meclis seçim bürosunun yine Mustafa Kemal ve Müdafaa-ı Hukuk yöneticilerinden oluşması; başkomutanlığa bağlı İstiklal Mahkemelerinin keyfiliği; Ali Çetinkaya (Kel Ali)’ nın Ankara mahkemesinde 2470 kişiyi, Cellat Kara Ali’nin Tanin gazetesine verdiği röportajda 6128 kişi astığını söylemesi.
(Türkçe) (21 Mart 2012). - ^ *moralhaber.net. "Cumhuriyet tek parti diktatörlüğü değildir". 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2012. (Türkçe) (21 Mart 2012).
- ^ *sosyalistarsiv.com. "Tek Parti Diktatörlüğü" (PDF). 16 Ocak 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2012. (Türkçe) (21 Mart 2012).
- ^ a b *Doğan, Yalçın (2 Eylül 2011). "Diktatörler korkak olur". hurriyet.com.tr. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2012. (Türkçe) (21 Mart 2012).
- ^ *euronews.com. "Eski diktatör Tito ölümünün 31. yılında anıldı". 14 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2012. (Türkçe) (21 Mart 2012).
- ^ *haberbosnak.com. "Tito'nun Torunuyla Röportaj".[ölü/kırık bağlantı] (Türkçe) (21 Mart 2012).
