İçeriğe atla

Merkez sol

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Makale serilerinden
Parti siyaseti
Siyasi yelpaze
Sol
Merkez
Sağ
Program/İdeolojiler
Türler
Parti organizasyonu
Parti içi demokrasi
Siyasi parti sistemi
Partilerle koalisyonlar
Siyasi partiler listesi

Merkez sol, siyasi yelpazenin solunda yer almakla birlikte merkeze yakın konumlanan ideolojileri kapsar. Bu kapsamda en sık ilişkilendirilen akımlar arasında sosyal demokrasi, sosyal liberalizm, ilerlemecilik ve yeşil siyaset bulunur. Merkez sol siyaset, genellikle refah kapitalizmi, sosyal adalet, liberal enternasyonalizm ve çok kültürlülük gibi fikirleri savunur. Ekonomik alanda demokratik kapitalist sistem içinde karma ekonomiyi benimser; müdahaleci devlet politikaları, aşamalı vergilendirme ve sendikal hakların korunması bu yaklaşımın temel unsurları arasındadır. Kapitalizmi bütünüyle reddeden ya da devrimci dönüşümü savunan aşırı sol siyasetle belirgin bir karşıtlık içerisindedir.

Merkez sol, 18. ve 19. yüzyıllarda Fransa'daki sol-sağ siyasi yelpazenin gelişimi içinde şekillendi. Bu dönemde merkez sol, monarşiden parlamentoya yetki devrini savunan veya ılımlı cumhuriyetçiliği benimseyen akımları kapsıyordu. 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Batı Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'nde erken dönem ilerlemecilik ve sol liberalizm öne çıktı. Aynı dönemde sosyal demokrasi, komünizmle ilişkilendirilen devrimci sosyalizmden ayrılarak reformist sosyalist bir çizgi benimsedi. İkinci Dünya Savaşı sonrasında yaşanan ekonomik genişleme döneminde sosyal demokrasi, Batı Avrupa'da baskın ideoloji haline geldi ve sömürgecilikten kurtulan Afrika ülkelerine de yayıldı.

Merkez sol ekonomi, 1973-1975 resesyonunun ardından etkisini yitirerek yerini neoliberal politikalara bıraktı. 1990'larda Avrupa'da sosyal demokrasinin merkezci bir yorumu olarak Üçüncü Yol siyaseti öne çıktı ve aynı dönemde merkez sol, pembe dalga süreciyle birlikte Latin Amerika'da da etkisini artırdı. 21. yüzyılda ise merkez sol siyaset, Dijital Devrim'in yarattığı dönüşümler, gelişmiş ülkelerde alt sınıfların orta sınıfa entegrasyonu ve popülist hareketlere artan destek gibi dinamikler karşısında zorluklarla karşı karşıya kaldı.

İdeolojiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Merkez sol ideolojiler arasında sosyal demokrasi,[1][2] sosyal liberalizm,[1][2] ilerlemecilik ve yeşil siyaset öne çıkar.[1][3] Bu siyasi çizgi genellikle özgürlükçü unsurları bünyesinde barındırır ve belirli ölçülerde devlet müdahalesini destekler.[1] Ancak merkez sol ile aşırı sol ya da merkezci siyaset arasındaki sınırlar keskin biçimde tanımlanmış değildir; bağlama, dönemin koşullarına ve ülkelere göre farklılık gösterebilir.[2] Merkez sol ideolojiler, çoğunlukla istikrarlı ve kurumsallaşmış siyasi sistemlerde, farklı görüşlerin karşılıklı etkileşim içinde tartışılmasına olanak tanıyan ortamlarda yaygınlık kazanır.[4]

Sosyal demokrasi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Sosyal demokrasi

Sosyal demokrasi, kapitalist sistemin ortadan kaldırılmasını değil, reformlarla dönüştürülmesini savunan sosyalizmin reformist bir dalıdır.[1] Temel amacı, toplumsal eşitliği korumak için kapitalizmi düzenlemek ve kamu yararına yönelik reformları hayata geçirmektir.[5][6][7] Marksizmin işçi sınıfı ile devrimci ittifak anlayışını reddeder; bunun yerine, daha kapsayıcı bir toplumsal uzlaşmayı benimser.[8] Sosyal demokrasi, özgürlüğü bireysel bir kavramdan çok eşitliğe dayalı kolektif bir değer olarak tanımlar.[8] Demokratikleşme, refah devleti, kamusal eğitim ve Keynesyen ekonomi anlayışı, sosyal demokrat politikaların başlıca bileşenleri arasında yer alır.[9]

Sosyal demokrasi, neredeyse tüm büyük demokrasilerin siyasetini etkilemiş olmakla birlikte,[8] tarihsel olarak en büyük başarısını 1945 ile 1973 yılları arasında Avrupa'da gösterdi ve kıtada baskın ideoloji haline geldi.[9] Özellikle İsveç, sosyal demokrasiyle en yakından ilişkilendirilen ülke olarak öne çıkar;[6] sosyal demokrat bir parti tarafından yönetilen ilk devlet olması ve İsveç sosyal demokratlarının 1970'lerde ideolojinin birçok ülkede etkisini yitirmesinden sonra dahi güçlü konumlarını koruması bu bağlamda dikkat çekicidir.[6] Sosyal demokrasi, aynı zamanda sömürgecilikten kurtuluş sürecinin ardından birçok Afrika ülkesinde de etkili bir siyasi ideoloji olarak benimsendi.[10]

Sosyal liberalizm

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Sosyal liberalizm

Sosyal liberalizm veya sol liberalizm, sosyal demokrasiyle önemli ölçüde örtüşen bir liberalizm akımıdır.[4] Kapitalizmin topluma sağladığı faydaları kabul ederken, ekonomik eşitsizlikleri azaltmak amacıyla devletin düzenleyici rolünü savunur. Üst sınıfın bilinçli olarak toplumun geri kalanını sömürmeyi amaçladığı düşüncesini reddeder; bunun yerine sosyal adaletsizlikleri, serbest piyasa ekonomisinin kasıtsız sonuçları olarak görür. Sol liberalizm, çoğu liberal ülkede benimsenen liberal kapitalizmi ve karma ekonomi modelini destekler.[11] Ayrıca siyasi çoğulculuğa, demokratik süreçlere ve güçlü sosyal kurumların varlığına özel önem atfeder.[11][12]

Sosyal liberalizm, 20. yüzyılın ortalarında Birleşik Krallık'ta “yeni liberalizm” biçiminde gelişim gösterdi.[11] Merkez sol ideolojilerin “liberal” olarak tanımlanması en yaygın biçimde Amerika Birleşik Devletleri'nde görülür.[4] Buna karşılık, bireyci geleneklerin veya liberal demokratik kurumların güçlü şekilde yerleşmediği Afrika ve Asya gibi bölgelerde sosyal liberalizm görece daha sınırlı bir etkiye sahip oldu.[13][14]

İlerlemecilik

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: İlerlemecilik

İlerlemecilik ya da ilericilik, devrimci ya da muhafazakâr siyasete karşı çıkarak toplumu kademeli biçimde iyileştirmeyi amaçlayan sürekli sosyal reformları savunan bir siyasi yaklaşımdır.[15] Çoğunlukla sosyal liberalizm ve sosyal demokrasi gibi merkez sol ideolojilerle ilişkilendirilmekle birlikte, zaman zaman komünist ve merkezci ideolojiler de ilerici siyasetin bir parçası oldu.[1][3] Hareketin içinde hangi reformların öncelikli olması gerektiği ve bunların nasıl uygulanacağı konusunda farklı görüşler bulunmakla birlikte,[3] yeniden dağıtım politikaları ilericiliğin ortak paydası olarak öne çıkar.[15] İlerlemecilik, 19. yüzyılda Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri'nde belirgin bir siyasi hareket olarak ortaya çıktı.[15]

Yeşil siyaset

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Yeşil siyaset

Yeşil siyaset, ekoloji, sürdürülebilirlik ve şiddetsizlik ilkelerine dayanan bir ideolojik harekettir.[16] Geleneksel siyaset anlayışı ve örgütlenme biçimlerine karşı çıkarak, modern sanayileşmeye ve kurumlara sosyal adalet perspektifinden eleştiri yöneltir.[17] Hareketin kapsamı, yalnızca çevreci partilerle sınırlı dar bir tanımdan, Yeni Sol veya sol liberal fikirlerden beslenen daha geniş siyasi oluşumlara kadar değişebilir.[17] Çevreciliğin yanı sıra yeşil siyaset; silahsızlanma,[18] nükleer enerjiden çıkış,[18] ademi merkeziyetçi demokrasi,[17] feminizm ve göçmen haklarının desteklenmesi gibi unsurları da içerir.[17]

Yeşil siyaset, 1970'lerde sosyal demokrasi ve Marksizm gibi çeşitli sol ideolojilerden türedi.[16] İlk olarak Avustralya ve Yeni Zelanda'da ortaya çıkan hareket,[18] Soğuk Savaş dönemi ve çevresel sorunlara tepki olarak Almanya'da ilk kez belirgin bir etki kazandı.[16] Yeşil partilerin ulusal hükümetlerdeki varlığı ağırlıklı olarak Batı Avrupa, Avustralya ve Yeni Zelanda ile sınırlı kaldı; Doğu Avrupa'da ise komünizm sonrası dönemde kısa süreli bir etki gösterdi.[18] En başarılı yeşil siyasi partiler, Belçika, Finlandiya, Fransa ve Almanya'da görüldü ve bu ülkelerde ulusal parti sistemine entegre oldu.[19]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Akademisyenler "merkez sol" teriminin kökeni konusunda hemfikir olmamakla birlikte, birçoğu bu terimin Fransa'da Bourbon Restorasyonu ile Temmuz Monarşisi arasında ortaya çıktığına inanmaktadır. Merkez sol hareketler 1860'lardan itibaren İspanya ve İtalya'da da ortaya çıkmıştır. İtalya'da merkez sol, liberal Camillo Benso ile ilerici Urbano Rattazzi arasında bir koalisyon olarak ortaya çıkmıştır. Günümüzde merkez sol pozisyonlar tipik olarak sosyal demokrasi, demokratik sosyalizm ve bazı liberal ya da Hristiyan demokrat ideolojilerle ilişkilendirilmektedir. Sosyalizmin yükselişi Liberallerin laissez-faire politikalarından uzaklaşarak daha müdahaleci politikalara yönelmesine neden olmuş, bu da temsili bir merkez sol ideoloji olarak Yeni Liberalizm veya sosyal liberalizmin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Şu anda Avrupa'daki merkez sol partiler sosyal demokrat Avrupa Sosyalistler Partisi ve ekolojist Avrupa Yeşiller Partisi altında birleşmiş durumdadır.[20][21][22]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f Cronin, Shoch & Ross 2011.
  2. ^ a b c Ostrowski, Marius S. (2 Ocak 2023). "The ideological morphology of left–centre–right". Journal of Political Ideologies. 28 (1): 1-15. doi:10.1080/13569317.2022.2163770. ISSN 1356-9317. 
  3. ^ a b c Ostrowski, Marius S. (2021). "How (Not) to Form a Progressive Alliance: Lessons from the History of Left Cooperation". The Political Quarterly (İngilizce). 92 (1): 23-31. doi:10.1111/1467-923X.12939. ISSN 0032-3179. 
  4. ^ a b c Woshinsky 2007.
  5. ^ Menz 2022.
  6. ^ a b c Berman 2011.
  7. ^ Berman, Sheri (2010). "What Happened to the European Left?". Dissent (İngilizce). 57 (3): 23-29. doi:10.1353/dss.0.0158. ISSN 1946-0910. 
  8. ^ a b c Keman 2017.
  9. ^ a b Granadino, Nygård & Stadius 2022.
  10. ^ Abbey, Michael (7 Kasım 2022). "The state of African social democracy". IPS (İngilizce). 20 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2023. 
  11. ^ a b c Cahoone, Lawrence (2023). "The End of Enlightenment Liberalism?". The Journal of Speculative Philosophy. 37 (1): 81-98. doi:10.5325/jspecphil.37.1.0081. ISSN 1527-9383. 
  12. ^ Dahrendorf 1991.
  13. ^ Sindima, Harvey (1990). "Liberalism and African Culture". Journal of Black Studies (İngilizce). 21 (2): 190-209. doi:10.1177/002193479002100205. ISSN 0021-9347. 
  14. ^ Teson, Fernando (1999). "A defence of liberal democracy for Africa". Cambridge Review of International Affairs (İngilizce). 13 (1): 29-40. doi:10.1080/09557579908400270. ISSN 0955-7571. 
  15. ^ a b c Freeden, Michael (2014). "Progress and Progressivism: Thoughts on an Elusive Term". Political Studies Review (İngilizce). 12 (1): 68-74. doi:10.1111/1478-9302.12042. ISSN 1478-9299. 
  16. ^ a b c Talshir 2002.
  17. ^ a b c d Price-Thomas 2016.
  18. ^ a b c d Rüdig, Wolfgang (2002). "Between Ecotopia Disillusionment: Green Parties in European Government". Environment: Science and Policy for Sustainable Development (İngilizce). 44 (3): 20-33. doi:10.1080/00139150209605605. ISSN 0013-9157. 
  19. ^ van Haute 2016.
  20. ^ "Spotlight on pollution and the environment". Workers Power. 8 Mayıs 2008. 3 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2009. 
  21. ^ Tierra Curry (6 Kasım 2009). "Dirty Coal Czar Confirmed by Senate". Center for Biological Diversity. 18 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2009. 
  22. ^ Michael Drolet (11 Ağustos 2003). Tocqueville, Democracy and Social Reform. Springer. s. 14. ISBN 9780230509641. 12 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Merkez_sol&oldid=36031773" sayfasından alınmıştır