Basit meta üretimi
| Makale serilerinden |
| Marksizm |
|---|
 |
Basit meta üretimi, Friedrich Engels tarafından Karl Marx'ın metaların "basit mübadelesi" olarak adlandırdığı, bağımsız üreticilerin kendi ürünlerini takas ettiği koşullar altındaki üretken faaliyetleri tanımlamak için ortaya atılan bir terimdir. Basit kelimesinin kullanımı, üreticilerin ya da üretimlerinin doğasına değil, daha ziyade ilgili nispeten basit ve anlaşılır değişim süreçlerine atıfta bulunmaktadır.
Menşei[değiştir | kaynağı değiştir]
Basit meta değişimi, takasın ötesine geçtiği ölçüde ticaretin tarihi kadar eskidir ve çoğu üretim kapitalist şekilde örgütlenmeden önce binlerce yıl boyunca gerçekleşmiştir. Basit bir iş bölümünde üreticilerin, kendi kullanımları için aynı değerde olan diğer ürünleri elde etmek amacıyla kendi gereksinimlerindeki fazlalıkları takas etmeleriyle gerçekleşir. Ticaret deneyimi sayesinde, ürünler için emek-zaman ekonomisini yansıtan düzenli değişim değerleri ortaya çıkar.
Engels, Marksist değer yasasının basit değişim için de geçerli olduğunu, bu yasanın kapitalist üretim tarzında, üretimin tüm girdileri ve çıktıları alınıp satılabilir metalar haline geldiğinde değiştiğini açıkça savunmuştur. Ancak bu yorum tüm Marksistler tarafından kabul edilmemektedir; bazıları kapitalist piyasaların kapitalizm öncesi piyasalardan tamamen farklı bir şekilde işlediğini düşünmektedir. Engels, basit başlangıçlardan modern kapitalist piyasaların karmaşıklığına kadar piyasa ekonomisinin evrimi ve gelişimine tutarlı bir açıklama getirmeyi amaçlamıştır, fakat bazıları Engels'in üretim ilişkilerindeki dönüşümü göz ardı ettiğini ileri sürmektedir.
Üretim ilişkileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Basit meta üretimi, üreticinin kendi üretim araçlarına sahip olduğu serbest meslekten ve aile emeğinden kölelik, köylü, sözleşmeli emek ve serflik biçimlerine kadar pek çok farklı üretim ilişkisiyle uyumludur. Basit meta üreticisi, ürünlerini sadece eşdeğer değerde başkalarıyla takas etmeyi ya da kâr elde etmeyi amaçlayabilir.
Diğer bir deyişle, basit meta üretimi herhangi bir üretim biçimine özgü değildir ve çeşitli karmaşıklık derecelerine sahip birçok farklı üretim biçiminde bulunabilir. Bu, üretken faaliyetin tüm girdilerinin ya da çıktılarının piyasalarda alınıp satılan metalar olduğu anlamına gelmemektedir. Bu nedenle, örneğin, basit meta üreticileri kendi topraklarında kendi kullanımları için bazı ürünler üretirken, ürünlerinin başka bir kısmını ticarete konu edebilirler. Bazı alet ve ekipmanları satın alabilir ya da takas edebilirler, bazılarını da kendileri üretebilirler.
Basit meta üretiminden kapitalist üretime[değiştir | kaynağı değiştir]
Basit meta üretiminin, çalışanların ücretli emeğine dayalı kapitalist üretime büyük ölçekli dönüşümü, insanlık tarihinin yalnızca son iki yüzyılında gerçekleşmiştir. Bunun öncesinde, süreçten rant, kar ve faiz elde eden finansörler tarafından desteklenen tüccar ticaretinin güçlü bir şekilde büyümesi yer almaktadır. Tüccarlar sadece üreticiler ve tüketiciler arasında aracılık yapmakla kalmaz, aynı zamanda giderek daha fazla üretimi piyasa ekonomisine entegre eder. Yani, giderek daha fazla üretim kendi kullanımı yerine pazar ticareti amacıyla yapılmaktadır. İlk sonuç, 17. ve 18. yüzyıllarda Batı Avrupa şehirlerinde gelişen "tüccar kapitalizmi" olarak bilinmektedir.
Bununla birlikte, basit meta üretiminden kapitalist üretime geçiş ve buna eşlik eden sanayileşme, mülkiyet ilişkilerinde köklü değişiklikler gerektirir, çünkü üretim araçlarının ve emek gücünün serbestçe ticaretinin yapılabilmesi gerekmektedir. Ancak bu ticaret mümkün olduğunda, üretimin tamamı ticari ilkelere uyacak şekilde yeniden düzenlenebilir. Marx kapitalist toplumu "meta-biçiminin emek ürününün evrensel biçimi olduğu, dolayısıyla egemen toplumsal ilişkinin meta sahipleri olarak insanlar arasındaki ilişki olduğu bir toplum" olarak tanımlamaktadır.[1] "Kapitalist çağ... emek-gücünün, işçinin gözünde, kendi mülkü olan bir meta biçimini alması ile karakterize edilir; emeği sonuç olarak ücretli emek biçimini alır... ancak bu andan itibaren emeğin ürünlerinin meta-biçimi evrensel hale gelir." [1] Dolayısıyla, "...emek gücünün bir meta olarak bizzat işçi tarafından serbestçe satıldığı andan itibaren... o andan itibaren... meta üretimi genelleşir ve tipik üretim biçimi haline gelir." [1] :733
Bu maksatla, ticarete getirilen birçok yasal, siyasi, dini ve teknik kısıtlamanın üstesinden gelinmesi gerekmektedir. Bir ülkede aynı dili konuşan insanlar arasında bir "iç pazarın" birleşmesi tipik olarak milliyetçi ideolojileri harekete geçirmiştir. Ancak mevcut sosyal sistemlere bağlı olarak bu dönüşüm pek çok farklı şekilde gerçekleşebilir. Yine de tipik olarak savaşlar, şiddet ve devrimler söz konusu olmuştur çünkü insanlar daha önce sahip oldukları varlıkları, hakları ve gelirleri öylece vermek istememişlerdir. Komünal mülkiyet, miras kalan toprak parçaları, dini tarikatların mülkiyeti ve devlet mülkiyeti, sermaye birikimi sürecinde alınıp satılabilir varlıklar haline gelebilmek için özelleştirilmeli ve birleştirilmeliydi. Yükselen burjuvazinin ideolojisi tipik olarak servet yaratma ve çalışkanlık amacıyla özel mülkiyetin faydalarını vurgulamıştır.
Marx bu süreci ilkel sermaye birikimi olarak adlandırır ve bu süreç özellikle gelişmekte olan ülkelerde günümüzde de devam etmektedir. Tipik olarak, daha önce toprakta bağımsız çalışan üreticiler proleterleşir ve bir işverenden iş bulmak için kent merkezlerine göç eder.
Basit meta üretimi yine de dünya ekonomisinde, özellikle de köylü üretiminde büyük ölçekte devam etmektedir. Ayrıca serbest üreticilerin kendi hesabına çalışması şeklinde sanayileşmiş kapitalist ekonomilerde de devam etmektedir. Kapitalist firmalar bazen özel hizmetleri, bunları daha ucuza üretebilen ya da daha üstün bir ürün sunabilen serbest çalışan üreticilere ihale etmektedir.
Marksist ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Marksist ekonomi politiğinde, basit meta üretimi aynı zamanda Karl Marx'ın meta gelişimini yöneten ekonomik yasaları hakkındaki bazı görüşlerini ilerletmek için kullanılan varsayımsal bir ekonomiye de atıfta bulunmaktadır: tüm üreticilerin kaynaklara sahip olduğu bir piyasa ekonomisine atfeder. Hiç kimse emek gücünü bir başkasına satan proleter durumunda olmaz. Bunun yerine, her biri serbest meslek sahibi bir durumdadır.
Bu hayali modelde fiyatlar ile metaların değerleri arasında doğrudan bir uygunluk vardır. Model hayalidir, çünkü tarihte böyle bir toplum hiç var olmamıştır; basit meta üretimi her zaman diğer bazı üretim biçimleriyle birleşmiştir ve bir piyasa ekonomisi herhangi bir büyüklüğe ulaşır ulaşmaz, üretimde ücretli emek kullanmaya başlar ve sermaye birikimi yasalarının egemenliği altına girer.
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Frederick Engels, Cilt. Das Kapital'in 3'ü.
- Ian Wright, "Dinamik basit bir emtia ekonomisinde değer yasasının ortaya çıkışı", Review of Political Economy'de yayınlanacak. https://web.archive.org/web/20051105080343/http://65.254.51.50/~wright/sce.pdf
- Ronald Meek, Emek Değer Teorisi Üzerine Çalışmalar . New York: Monthly Review Press, 1975.
- Tom Brass ve Marcel Van Der Linden (ed.), Özgür ve Özgür Olmayan Emek: Tartışma Devam Ediyor (Uluslararası ve Karşılaştırmalı Sosyal Tarih, 5). New York: Peter Lang AG, 1997.
- Arthur Diquattro, "Emek Değer Teorisi ve Basit Meta Üretimi". Bilim ve Toplum, Cilt. 71, Sayı 4, Ekim 2007, 455–483.
- Christopher J. Arthur, "'Basit Meta Üretimi' Efsanesi", 2005, Marx Mitleri ve Efsaneleri içinde, https://www.marxists.org/subject/marxmyths/chris-arthur/article2.htm