Yönetim biçimlerine göre ülkeler listesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bu liste, anayasal olarak tanımlanmış hükûmet sistemine göre egemen devletleri listelemektedir. Bu liste siyasi yozlaşmayı, hükûmetlerin yetki alanlarını veya demokrasi düzeyini ölçmez. (bknz. Demokrasi seviyesinin ölçülmesi)

     Başkanlık cumhuriyetleri2     Yarı başkanlık cumhuriyetleri2
     Yürütme başkanı olan Parlamenter cumhuriyetler     Parlamenter cumhuriyetler2
     Parlamenter anayasal monarşiler     Ayrı bir hükümet başkanına sahip olan ancak hükümdarın hâlâ önemli yürütme ve/veya yasama gücüne sahip olduğu anayasal monarşiler
     Mutlak monarşiler     Tek parti devletleri
     Hükümet için anayasal hükümlerin askıya alındığı ülkeler (örneğin Askerî diktatörlükler)     Yukarıdaki sistemlerden hiçbirine uymayan ülkeler

Parlamenter sistemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasal monarşiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hükümdarın anayasal sınırlar içerisinde devlet başkanı olduğu sistemlerdir; makamlarının varlığı ve yetkilerini kullanma kabiliyetleri anayasal hukuk tarafından belirlenir ve sınırlandırılır. Anayasal monarşilerde başbakan ve onun yönettiği yürütme organı etkindir. Hükümdar, yetkilerini sadece hükûmetin, halkın ve temsilcilerinin rızasıyla kullanabilir (anayasal kriz veya siyasi çıkmaz gibi acil durumlar hariç).

Sembolik cumhurbaşkanına sahip parlamenter cumhuriyetler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hükûmet başkanı, parlamento tarafından seçilir veya aday gösterilir. Yasama organına karşı sorumludur. Devlet başkanına genellikle cumhurbaşkanı denir; tam parlamenter cumhuriyetlerde, apolitik, tarafsız ve sembolik bir rol oynar ve hükûmet başkanından farklı bir kişidir. Bu sistemlerde, hükûmet başkanı genellikle başbakan, şansölye veya premier olarak adlandırılır.

Doğrudan seçilen devlet başkanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Dolaylı yoldan seçilen devlet başkanı[değiştir | kaynağı değiştir]

İcracı cumhurbaşkanına sahip parlamenter cumhuriyetler[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik devlet başkanı ve hükûmet başkanı, yasama organı tarafından ya da seçmenler tarafından seçilir (örneğin Kiribati). Başkanlar görevde kalmak için yasama organının güvenini korumak zorundadırlar. Bu sistemdeki "başkanlar"ın görevi, diğer parlamenter sistemlerdeki başbakanlarla aynıdır.

Başkanlık sistemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkan, başkanlık sistemlerinde hükûmetin başıdır ve yasama organından bağımsız olarak seçilir. Yasama organına karşı sorumlu değildir. Başbakan yoktur, ancak bazı örneklerde olsa da başkanın takdirine bağlı olarak çalışır.

Başbakanı olmayan başkanlık cumhuriyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Başbakanı olan başkanlık cumhuriyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıdaki ülkelerde başkanlık sistemi vardır ve başkanın yanında bir başbakanlık makamının (resmi adı değişebilir) vardır. Başkan hala hem devletin hem de hükûmetin başıdır ve başbakanın rolü çoğunlukla başkana yardımcı olmaktır.

Hibrit sistemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yarı başkanlık cumhuriyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yarı başkanlık cumhuriyeti, bir başkan, bir başbakan ve bakanlar kurulu olmak üzere yasama organına karşı sorumlu iki bölümden oluşur. Başkan, kabineyi atamasına rağmen kabine yasama organına karşı sorumludur ve yasama organı güvensizlik önergesiyle kabineyi istifaya zorlayabilir. Parlamenter sistemden farklı olarak yasama organından bağımsız bir yürütme başkanına sahiptir.[22][23][24][25]

Başbakan ağırlıklı yarı başkanlık sistemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Başbakan ağırlıklı başkanlık sisteminde başbakan ve kabine yalnızca yasama organına karşı sorumludur.[26]

Başkan ağırlıklı yarı başkanlık sistemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkan ağırlıklı yarı başkanlık sisteminde başbakan ve kabine hem başkana hem de yasama organına karşı sorumludur.[26]

Meclis odaklı birleşik devlet sistemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Devletler hükûmeti ve başkanı (genellikle "başkan" olarak adlandırılır) yasama organı tarafından seçilir. Kabineler gibi yasama organına karşı sorumlu tutulmazlar, bu yüzden yasama organından daha bağımsız hareket ederler.[30] Ayrıca yasama organına üye olabilirler veya olmayabilirler.

Direktörlük sisteminde, bir konsey hem hükûmet başkanının hem de devlet başkanının resmi rollerini ve yetkilerini paylaşır. Parlamento Konseyi seçer, ancak sabit görev süresi boyunca parlamentonun güvenoyu gerektirmez.

Yarı anayasal monarşiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Başbakan ülkenin aktif yürütme organıdır, ancak hükümdar hala kendi takdirine bağlı olarak kullanabileceği önemli siyasi yetkilere sahiptir.

Mutlak monarşiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Spesifik olarak, monarşiler, herhangi bir maddi anayasal yasanın hükümdarın yetkilerini sınırlamadığı monarşilerdir. Hükümdar hem devlet hem de hükûmeti yönetir.

Tek parti rejimli sistemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kanunen, siyasi gücün faaliyetleri büyük ölçüde hükûmet hiyerarşisiyle kaynaşmış tek bir siyasi partide toplandığı devletler. Resmi olarak çok partili bir sistemin olduğu devletlerden farklıdır. Çoğunlukla seçim hileleri veya daha az gelişmiş çok partili sistemlerin kullanılmasından dolayı ortaya çıkar.

Askerî cuntalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Olağanüstü hal süresince, ülkeyi askeri liderlerinden oluşan bir komite hükûmeti yönetir. Bu bölgelerde hükûmete ilişkin anayasal düzenlemeler askıya alınmıştır; anayasal hükûmet biçimlerinin bir listesi aşağıdadır.

Geçiş hükûmetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Hükûmet sistemleri karmaşık olan ülkeler. Bu rejimler anayasaya dayanmamaktadır.

İdari bölünüş sistemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Üniter devletler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Üniter devlet

Devlet, merkezi hükûmetin nihai olarak üstün olduğu ve alt ulusal birimler yalnızca merkezi hükûmetin seçtiği yetkilerini kullanabilir. Dünyanın çoğu devleti üniter bir hükûmet sistemine sahiptir. Birleşmiş Milletler'e üye 193 devletten 126'sı merkezi üniter devlet, 40'ı da bölgesel üniter devlettir.

Merkezi üniter devletler[değiştir | kaynağı değiştir]

Gücün çoğunun merkezi hükûmet tarafından kullanıldığı devletler. Var olan yerel otoriteler ise çok az yetkiye sahiptir.

Bölgelerine ayrılmış üniter devletler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Bölgesel devlet

Merkezi hükûmetin yetkilerinin bir kısmını bölgesel makamlara devrettiği, ancak anayasal otoritenin nihai olarak tamamen ulusal düzeyde kaldığı devletler.

Federasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Federasyon

Ulusal hükûmetin, yasal veya anayasal eşitliğe sahip olduğu bölgesel hükûmetlerle gücü paylaştığı devletler. Merkezi hükûmet (teoride) bölgesel hükûmetlerin bir eseri olabilir ya da olmayabilir.

Avrupa Birliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı insanlar Avrupa Birliği'nin siyasi niteliğinin Latince: sui generis (benzersiz) olduğunu savunurken, bazıları federasyon veya konfederasyon modellerinin özelliklerine sahip olduğunu iddia ediyor. Avrupa Komisyonu'nun yürütme ve bürokrasisi ve Avrupa Konseyi'nin kolektif "başkanı" olarak hareket ettiği hükûmetlerarasıcılık unsurlarına sahiptir.[50]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Her büyük etnik grup için bir tane olmak üzere üç üyeden oluşan kolektif başkanlık.
  2. ^ Kolektif bir devlet başkanına sahip olmasına rağmen, Bosna Hersek'in devlet başkanı törenseldir ve bu nedenle icrai olarak bir direktörlük sistemi tarafından yönetilmemektedir.
  3. ^ Polonya Cumhuriyeti, Anayasa tarafından bir parlamenter cumhuriyet olarak tanımlanmıştır. Bununla birlikte, sistem büyük ölçüde Yarı başkanlık sistemi niteliğindedir, çünkü Polonya Cumhurbaşkanı hükümetin başı olarak Başbakanı atar ve yasaları veto edebilir ve belirli durumlarda parlamentoyu feshedebilir. Cumhurbaşkanı tarafından atanan Bakanlar Kurulu ve Başbakan, Polonya Parlamentosu'nun (Sejm) güvenoyuna tabidir.[8][9][10][11][12][13]
  4. ^ İki kişi devlet başkanı olur, altı aylık dönemler için görev yaparlar.
  5. ^ Kolektif bir devlet başkanına sahip olmasına rağmen, San Marino'nun devlet başkanı törenseldir ve bu nedenle icrai olarak bir direktörlük sistemi tarafından yönetilmez.
  6. ^ a b c Başkan ve yasama organı çift eşzamanlı oylama yoluyla doğrudan halk tarafından seçilir.
  7. ^ İran, kendisini İslam Cumhuriyeti olarak tanımlayan bir teokrasidir. Devlet politikasını ömür boyu seçilmiş bir Uzmanlar Meclisi ve genel oyla seçilen bir cumhurbaşkanı yönetir. Hem Uzmanlar Meclisi hem de cumhurbaşkanlığı için adaylar atanmış Koruyucu Konsey tarafından incelenir.
  8. ^ The Republic of Austria is de jure semi-presidential according to the country's Constitution, however behaves more like a parliamentary republic in practice by constitutional convention, with the Chancellor being the country's leading political figure despite nominally being ranked third according to the Constitution.
  9. ^ Holds a legislative seat.
  10. ^ The President of Switzerland serves in a Latince: primus inter pares capacity amongst the Swiss Federal Council, the seven-member executive council which constitutes both the presidency and the government.
  11. ^ A federal absolute monarchy in which, different monarchies, or in this case, sheikhdoms fulfill both the duty of president and prime minister, although in actuality they are monarchs.
  12. ^ The Vatican is an elective absolute monarchy and a Roman Catholic theocracy; its monarch, the Pope, is the head of the global Roman Catholic Church. His power within the Vatican City State is unlimited by any constitution; however, as all its citizens and its residents are ordained Catholic clergy, members of the Swiss Guard, or their immediate family, they arguably have consented to obey the Pope or are minors. (Citizenship is Latince: jus officii, on the grounds of appointment to work in a certain capacity in the service of the Holy See and usually ceases upon cessation of the appointment. Citizenship is also extended to the spouse and children of a citizen, provided they are living together in the city; in practice, these are few in number, since the bulk of Vatican citizens are celibate Catholic clerics or religious. Some individuals are also authorized to reside in the city but do not qualify or choose not to request citizenship.)[34]
  13. ^ İslam Cumhuriyeti Afganistan'ın Birleşmiş Milletler'deki koltuğunu elinde tutmaya devam ediyor ve yeni kurulan İslam Emirliği örgüt tarafından tanınmıyor.[47]
  14. ^ [49]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Bulgaria's Constitution of 1991 with Amendments through 2015" (PDF). www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  2. ^ "Croatia's Constitution of 1991 with Amendments through 2010" (PDF). www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  3. ^ "Czech Republic 1993 (rev. 2013)". www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  4. ^ "Iceland's Constitution of 1944 with Amendments through 2013" (PDF). www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  5. ^ "Ireland's Constitution of 1937 with Amendments through 2012" (PDF). www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  6. ^ "Moldova (Republic of) 1994 (rev. 2016)". www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  7. ^ "Montenegro 2007". www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  8. ^ "Poland 1997 (rev. 2009)". www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 9 Ekim 2021. 
  9. ^ "Poland – The World Factbook". 22 Eylül 2021. Erişim tarihi: 8 Ekim 2021. 
  10. ^ Veser, Ernst (23 Eylül 1997). "Semi-Presidentialism-Duverger's Concept — A New Political System Model" (PDF). Department of Education, School of Education, University of Cologne , zh. ss. 39-60. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017. Duhamel has developed the approach further: He stresses that the French construction does not correspond to either parliamentary or the presidential form of government, and then develops the distinction of 'système politique' and 'régime constitutionnel'. While the former comprises the exercise of power that results from the dominant institutional practice, the latter is the totality of the rules for the dominant institutional practice of the power. In this way, France appears as 'presidentialist system' endowed with a 'semi-presidential regime' (1983: 587). By this standard he recognizes Duverger's pléiade as semi-presidential regimes, as well as Poland, Romania, Bulgaria and Lithuania (1993: 87). 
  11. ^ Shugart, Matthew Søberg (September 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns" (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies. 19 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017. 
  12. ^ Shugart, Matthew Søberg (December 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns" (PDF). French Politics. 3 (3). ss. 323-351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017. Even if the president has no discretion in the forming of cabinets or the right to dissolve parliament, his or her constitutional authority can be regarded as 'quite considerable' in Duverger's sense if cabinet legislation approved in parliament can be blocked by the people's elected agent. Such powers are especially relevant if an extraordinary majority is required to override a veto, as in Mongolia, Poland, and Senegal. In these cases, while the government is fully accountable to parliament, it cannot legislate without taking the potentially different policy preferences of the president into account.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  13. ^ McMenamin, Iain. "Semi-Presidentialism and Democratisation in Poland" (PDF). School of Law and Government, Dublin City University. 12 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2017. 
  14. ^ "Serbia 2006". www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  15. ^ "Singapore 1963 (rev. 2016)". www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  16. ^ "Slovakia 1992 (rev. 2017)". www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  17. ^ "Slovenia 1991 (rev. 2013)". www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. 
  18. ^ "San Marino: Constitution - 1974" (PDF). Peaceful Assembly Worldwide. 
  19. ^ "San Marino: Freedom in the World 2021 Country Report". 
  20. ^ "CONSTITUIÇÃO DA REPÚBLICA DE ANGOLA" (PDF). 28 March 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2011. 
  21. ^ "Official website of the President of the Republic of Kazakhstan". 
  22. ^ Duverger (1980). "A New Political System Model: Semi-Presidential Government". European Journal of Political Research. 8 (2). ss. 165-187. doi:10.1111/j.1475-6765.1980.tb00569.x. The concept of a semi-presidential form of government, as used here, is defined only by the content of the constitution. A political regime is considered as semi-presidential if the constitution which established it, combines three elements: (1) the president of the republic is elected by universal suffrage, (2) he possesses quite considerable powers; (3) he has opposite him, however, a prime minister and ministers who possess executive and governmental power and can stay in office only if the parliament does not show its opposition to them. 
  23. ^ Veser, Ernst (1997). "Semi-Presidentialism-Duverger's concept: A New Political System Model" (PDF). Journal for Humanities and Social Sciences. 11 (1). ss. 39-60. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  24. ^ Duverger, Maurice (September 1996). "Les monarchies républicaines" [The Republican Monarchies] (PDF). Pouvoirs, revue française d'études constitutionnelles et politiques (Fransızca), 78. Paris: Éditions du Seuil. ss. 107-120. ISBN 2-02-030123-7. ISSN 0152-0768. OCLC 909782158. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016. 
  25. ^ Bahro, Horst; Bayerlein, Bernhard H.; Veser, Ernst (October 1998). "Duverger's concept: Semi-presidential government revisited". European Journal of Political Research. 34 (2). ss. 201-224. doi:10.1111/1475-6765.00405. The conventional analysis of government in democratic countries by political science and constitutional law starts from the traditional types of presidentialism and parliamentarism. There is, however, a general consensus that governments in the various countries work quite differently. This is why some authors have inserted distinctive features into their analytical approaches, at the same time maintaining the general dichotomy. Maurice Duverger, trying to explain the French Fifth Republic, found that this dichotomy was not adequate for this purpose. He therefore resorted to the concept of 'semi-presidential government': The characteristics of the concept are (Duverger 1974: 122, 1978: 28, 1980: 166):
    1. the president of the republic is elected by universal suffrage,
    2. he possesses quite considerable powers and
    3. he has opposite him a prime minister who possesses executive and governmental powers and can stay in office only if parliament does not express its opposition to him.     
  26. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; semi isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  27. ^ Kudelia, Serhiy (4 Mayıs 2018). "Presidential activism and government termination in dual-executive Ukraine". Post-Soviet Affairs. 34 (4). ss. 246-261. doi:10.1080/1060586X.2018.1465251. 
  28. ^ a b Zaznaev, Oleg (2005). "Атипичные президентские и полупрезидентские системы" [Atypical presidential and semi-presidential systems]. Uchenyye Zapiski Kazanskogo Gosudarstvennogo Universiteta (Rusça). 147 (1). ss. 62-64. Erişim tarihi: 3 Nisan 2021. 
  29. ^ https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2017)010-e [yalın URL]
  30. ^ Shugart, Matthew Søberg (December 2005). "Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns". French Politics. 3 (3). ss. 323-351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087. 
  31. ^ "Micronesia (Federated States of)'s Constitution of 1978 with Amendments through 1990" (PDF). www.constituteproject.org. Erişim tarihi: 11 Ocak 2020. 
  32. ^ Stewart, Dona J. (2013). The Middle East Today: Political, Geographical and Cultural Perspectives. London and New York: Routledge. s. 155. ISBN 978-0415782432. 
  33. ^ Day, Alan John (1996). Political Parties of The World. Stockton. s. 599. ISBN 1561591440. 
  34. ^ "Law on citizenship, residence and access" (in Italian). Vatican City State. 11 February 2011.
  35. ^ "Burkina Faso military says it has seized power". BBC News. 24 Ocak 2022. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2023. 
  36. ^ "Chad's President Idriss Déby dies 'in clashes with rebels'". BBC News. 20 Nisan 2021. Erişim tarihi: 20 Nisan 2021. 
  37. ^ "Gabon army officers say they have seized power after election in oil-rich country". Reuters. 30 Ağustos 2023. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2023. 
  38. ^ "Army colonel on Guinean TV says govt dissolved, borders shut". AP NEWS. 5 Eylül 2021. Erişim tarihi: 5 Eylül 2021. 
  39. ^ "Guinea coup attempt: Soldiers claim to seize power from Alpha Condé". BBC News. 5 Eylül 2021. Erişim tarihi: 5 Eylül 2021. 
  40. ^ Booty, Natasha; Pivac, Mark (23 Temmuz 2023). "Assimi Goïta: President gets sweeping powers in new Mali constitution". BBC News. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023. 
  41. ^ Abebe, Adem; Bulmer, Elliot (2019). "Electing Presidents in Presidential and Semi-Presidential Democracies" (PDF). International Institute for Democracy and Electoral Assistance. Erişim tarihi: 14 Şubat 2024. 
  42. ^ Paddock, Richard C. (31 Mart 2022). "Myanmar Junta's Political Prisoners Since Coup Now Number 10,000". The New York Times. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. 
  43. ^ Aksar, Moussa; Balima, Boureima (27 Temmuz 2023). "Niger soldiers say President Bazoum's government has been removed". Reuters. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2023. 
  44. ^ Gavin, Michelle (8 Nisan 2022). "Junta and Public at Odds in Sudan". Council on Foreign Relations. Erişim tarihi: 20 Mart 2023. 
  45. ^ Jeffrey, Jack (23 Ekim 2022). "Analysis: Year post-coup, cracks in Sudan's military junta". Associated Press News. Cairo, Egypt. Erişim tarihi: 20 Mart 2023. 
  46. ^ "Sudan's Constitution of 2005" (PDF). constituteproject.org. Erişim tarihi: 20 Mart 2023. 
  47. ^ Nichols, Michelle (15 Aralık 2022). "Afghan Taliban Administration, Myanmar Junta Not Allowed Into United Nations for Now". Reuters. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2023. 
  48. ^ Choi, Joseph (8 Eylül 2021). "EU: Provisional Taliban government does not fulfill promises". The Hill. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. 
  49. ^ Ghobari, Mohamed; Tolba, Ahmed (8 Nisan 2022). "Yemen president cedes powers to council as Saudi Arabia pushes to end war". Reuters. Aden. Erişim tarihi: 14 Nisan 2022. 
  50. ^ For more detailed discussion, see John McCormick, European Union Politics (Palgrave Macmillan, 2011), Chapters 1 and 2.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yönetim_biçimlerine_göre_ülkeler_listesi&oldid=32685879" sayfasından alınmıştır