I. Dünya Savaşı'nın ana hatları

Aşağıdaki anahat, I. Dünya Savaşı'na genel bir bakış ve konusal bir rehber olarak verilmiştir:

I. Dünya Savaşı veya Birinci Dünya Savaşı - 28 Temmuz 1914'te başlayan ve 11 Kasım 1918'e kadar süren Avrupa merkezli bir dünya savaşıdır. Savaş, iki karşıt ittifakta bir araya gelen dünyanın tüm büyük güçlerini^[1] kapsıyordu: İtilaf Devletleri (Britanya, Fransa ve Rusya'nın Üçlü İtilafı merkezli) ve İttifak Devletleri (başlangıçta Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalya'nın Üçlü İttifakı merkezli).^[1] 60 milyonu Avrupalı olmak üzere 70 milyondan fazla askerî personel, tarihin en büyük savaşlarından birinde seferber edildi.^[2]^[3] Büyük ölçüde, ateş gücündeki büyük teknolojik ilerlemelere karşın hareket kabiliyetinde ve stratejilerde fazla ilerlemeler olmaması sonucu 9 milyondan fazla kişi öldürüldü. Bu, dünya tarihindeki en ölümcül altıncı savaştı ve hemen ardından ilgili ülkelerde devrimler gibi çeşitli siyasi değişikliklere yol açtı.^[1]

I. Dünya Savaşı'nın doğası[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı, aşağıdakilerin tümü olarak tanımlanabilir:

Savaş
- Topyekûn savaş
- Dünya savaşı

I. Dünya Savaşı, ayrıca aşağıdaki savaş türlerinin de kullanımını gördü:

Hava savaşı
Zırhlı savaş
Asimetrik savaş (bazı durumlarda)
Yıpratma savaşı
Kimyasal savaş
Erken modern savaş veya modern savaş
Kara savaşı
Deniz savaşı
- Denizaltı savaşı
  - Yoğunlaştırılmış denizaltı savaşı
  - Sınırsız denizaltı savaşı
Siper savaşı

I. Dünya Savaşı'nın nedenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı'na yol açan uzun vadeli etkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kültürel ve stratejik faktörler:

Emperyalizm
Militarizm
Milliyetçilik
Hücum kültü – Önce saldırmanın avantajına ilişkin değerlendirmeler.
- Önleyici savaş

Avrupa güç dengesinin istikrarsızlaştırılması:

Balkanlaşma
Avusturya ile Sırbistan arasındaki gerilim
Rusya ile Avusturya arasındaki gerilim
- Avusturya-Macaristan'ın Bosna'yı işgal ve ilhakı
- I. Balkan Savaşı
- II. Balkan Savaşı
Fransa ile Almanya arasındaki gerilim
- Fransa-Prusya Savaşı (1870-1871) - güçlü ve dinamik bir Almanya'nın kurulmasını sağlayarak, gücün yer değiştirmesi veya dengenin bozulması olarak görülen şeye neden oldu
İngiltere ile Almanya arasındaki gerilim
- Birleşik Krallık ve Alman İmparatorluğu arasındaki deniz silahlanma yarışı
İtalya ile Avusturya arasındaki gerilim
- Bosna'nın Avusturya-Macaristan tarafından ilhakı

İttifaklar ağı:

I. Dünya Savaşı diplomatik tarihi
İttifak Devletleri
- İkili İttifak (Almanya ve Avusturya-Macaristan)
- Üçlü İttifak (1882) (Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalya)
- Alman-Osmanlı ittifak antlaşması
İtilaf Devletleri
- Fransız-Rus İttifakı (1894)
- Fransa ve İngilizler arasında Dostluk Antlaşması
- 1907 Britanya-Rusya Antantı
- Üçlü İtilaf
Belçika'nın tarafsızlığı hakkındaki 1839 Londra Antlaşması
8 Aralık 1912 tarihli Alman İmparatorluk Savaş Konseyi

I. Dünya Savaşı'na yol açan kısa vadeli etkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı'na katılan ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı, İtilaf Devletleri ve İttifak Devletleri arasında savaşıldı.

İttifak Devletleri (Üçlü İttifak)[değiştir | kaynağı değiştir]

İtilaf Devletleri (Üçlü İtilaf)[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana İtilaf devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransa
Rus İmparatorluğu (Mart 1917'ye kadar^[a])
- Rus Geçici Hükümeti (Mart - Kasım 1917)
- Sovyet Rusya (Kasım 1917 - Mart 1918)
Sırbistan Krallığı
Britanya İmparatorluğu
Kanada
İtalya Krallığı^[b] (Mayıs 1915'ten itibaren)
Belçika
Amerika Birleşik Devletleri (Nisan 1917'den itibaren)

Diğer İtilaf müttefikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İtilaf Devletleri tarafında savaşan diğer ülkeler:

Karadağ
Japonya
Portekiz (Mart 1916'dan itibaren)
Romanya (Ağustos 1916 – Mayıs 1918, Kasım 1918)
Yunanistan (Milli Savunma Hükûmeti için Kasım 1916; tüm ülke için Haziran 1917'den itibaren)
Arnavutluk
Brezilya (Ekim 1917'den itibaren)
Ermenistan (Mayıs 1918'den itibaren)

Çekoslovakya – bkz. Çekoslovak Lejyonu

Finlandiya (Ekim 1918'den itibaren)
Nepal (Britanya Hint Ordusu altında asker gönderdi)
Siyam
San Marino (Haziran 1915'ten itibaren)

Savaşmayan İtilaf müttefikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İttifak Devletleri'ne savaş ilan eden, ancak askeri katılımda bulunmayan devletler:

Andorra
Bolivya (Nisan 1917'den itibaren)
Çin (Ağustos 1917'den itibaren)
Kosta Rika (Mayıs 1918'den itibaren)
Küba (Nisan 1917'den itibaren)
Ekvador (Aralık 1917'den itibaren)
Guatemala (Nisan 1918'den itibaren)
Liberya (Ağustos 1917'den itibaren)
Haiti (Temmuz 1918'den itibaren)
Honduras (Temmuz 1918'den itibaren)
Nikaragua (Mayıs 1918'den itibaren)
Panama (Aralık 1917'den itibaren)
Peru (Ekim 1917'den itibaren)
Uruguay (Ekim 1917'den itibaren)

Savaşın yürütülmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı cepheleri[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı'nın deniz seferleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkeye göre I. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

İttifak Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İtilaf Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana İtilaf[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer İtilaf devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaşmayan İtilaf devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı'nın tarafsız ülkeler üzerindeki etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı'nda Norveç
- I. Dünya Savaşı sırasında Norveç'te casusluk
I. Dünya Savaşı'nda Meksika
İrlanda ve I. Dünya Savaşı
I. Dünya Savaşı'nda Montserrat
I. Dünya Savaşı'nda İspanya
Dünya Savaşları sırasında İsviçre
I. Dünya Savaşı sırasında Vietnam
Afganistan - onları Hindistan'da İngilizlere karşı harekete geçmeye ikna etmeye çalışan bir Alman diplomatik misyonu aldı
Arjantin - Antlaşma yoluyla bir ABD müttefiği (bkz. ABC devletleri)
Butan
Şili - Antlaşma yoluyla bir ABD müttefiği (bkz. ABC devletleri)
Kolombiya
Danimarka - Her iki tarafla da ticaret yaptı.
El Salvador
Etiyopya İmparatorluğu - onları Afrika'da İngilizlere karşı harekete geçmeye ikna etmeye çalışan bir Alman diplomatik misyonu aldı
Lihtenştayn - Avusturya-Macaristan ile gümrük ve para birliği vardı.
Lüksemburg - Almanya tarafından işgal edilmesine rağmen İttifak Devletleri'ne asla savaş ilan etmedi.
Moğolistan
Meksika - Almanya ile bir ittifakı reddetti (bkz. Zimmermann Telgrafı). Antlaşma yoluyla bir ABD müttefiği. (bkz. ABC devletleri)
Hollanda - Antlaşma yoluyla Birleşik Krallık'ın bir müttefiği. Her iki tarafla da ticaret yaptı.
Norveç - Birleşik Krallık'a donanma yardımı verdi.
Paraguay
İran - bkz. İran Cephesi
İspanya - Antlaşma yoluyla Birleşik Krallık'ın bir müttefiği.
I. Dünya Savaşı sırasında İsveç - Almanya'yı mali olarak destekledi.
İsviçre - İsviçre bir "kuşatma hali" ilan etti.
Venezuela - İtilaf Devletleri'ne petrol tedarik etti.

I. Dünya Savaşı'ndaki insanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı liderleri[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı'nda askeri kuvvetler[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı'nda teknoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı teçhizatı[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı araçları[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı silahları[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaygın askeri ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus İmparatorluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika Birleşik Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Avusturya-Macaristan[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı'nın sonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Selanik Mütarekesi (29 Eylül 1918) - Bulgaristan'ın teslimiyeti
Mondros Mütarekesi (30 Ekim 1918) – Osmanlı İmparatorluğu'nun teslimiyeti
Villa Giusti Ateşkesi (3 Kasım 1918) - Avusturya-Macaristan'ın teslimiyeti
11 Kasım Ateşkesi (11 Kasım 1918) - Almanya'nın teslimiyeti
Versay Antlaşması (28 Haziran 1919) - Almanya ile barış antlaşması
Saint-Germain Antlaşması (10 Eylül 1919) - Avusturya ile barış antlaşması
Neuilly Antlaşması (27 Kasım 1919) - Bulgaristan ile barış antlaşması
Trianon Antlaşması (4 Haziran 1920) - Macaristan ile barış antlaşması
Sevr Antlaşması (10 Ağustos 1920) - Osmanlı İmparatorluğu ile barış antlaşması

I. Dünya Savaşı'nın sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı tazminatları
İki savaş arası dönemin başlangıcı
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun dağılışı:
Avusturya-Macaristan'ın Transilvanya ve Bukovina'yı Romanya'ya devretmesi
Trieste ve Tirol İlçesi'nin güney yarısının Avusturya-Macaristan tarafından İtalya'ya devredilmesi
Galiçya'nın Avusturya-Macaristan'dan Polonya'ya devredilmesi
Rus İmparatorluğu'nun farklı devletlere ayrılması ve daha sonra Sovyetler Birliği altında yeniden birleşmesi
Avrupa'da daha fazla Balkanlaşma
Osmanlı topraklarının İtilaf Devletleri tarafından bölüşülmesi, Kurtuluş Savaşı ve ardından Lozan Antlaşması'nın imzalanması, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanı
II. Dünya Savaşı
- I. Dünya Savaşı, dolaylı olarak II. Dünya Savaşı'nın başlamasına sebep oldu

I. Dünya Savaşı ile ilgili medya[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı ile ilgili kitaplar listesi
I.Dünya Savaşı filmlerinin listesi
Edebiyatta I. Dünya Savaşı
Popüler kültürde I. Dünya Savaşı

Kurgusal olmayan eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

Almanya'nın Birinci Dünya Savaşındaki Hedefleri

Kurgusal eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı temelli kurgu

I. Dünya Savaşı'nın anması[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Rusya Jülyen takvimi kullandığından tarih Rusya'da Şubat, ancak Gregoryen takvimi kullanan ülkeler için Mart idi.
^ İtalya, Almanya ve Avusturya-Macaristan ile Üçlü İttifak'ın bir parçasıydı, ancak gerilimler nedeniyle savaş çıktığında İtalya tarafsızlığını ilan etti ve daha sonra 3 Mayıs'ta ittifaktan ayrıldı.

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bade, Klaus J. (2003). Migration in European History [Avrupa Tarihinde Göç]. The making of Europe (Avrupa'nın yapımı) (İngilizce). Brown, Allison tarafından çevrildi. Oxford: Blackwell. ISBN 978-0-631-18939-8. OCLC 52695573. (Almancadan çeviri)
Keegan, John (1998). The First World War [Birinci Dünya Savaşı] (İngilizce). Hutchinson. ISBN 978-0-09-180178-6.
Willmott, H.P. (2003). World War I [I. Dünya Savaşı] (İngilizce). Dorling Kindersley. ISBN 978-0-7894-9627-0. OCLC 52541937.

Alakalı eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bond, Brian. C. L. Mowat'ın "Birinci Dünya Savaşı"nda, ed. Yeni Cambridge Modern Tarihi: Cilt. XII: Dünya Kuvvetlerinin Değişen Dengesi 1898-1945 (2. baskı 1968) çevrimiçi sayfa 171–208.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

BBC'de Tüm Savaşları Bitirecek Savaş (İngilizce)
Gettysburg Koleji'nde I. Dünya Savaşı Hizmet Anketleri (İngilizce)
I. Dünya Savaşı'nın bir multimedya tarihi (İngilizce)
Büyük Savaş'ın Mirası, Hollanda (İngilizce)
I. Dünya Savaşı Renkli Fotoğraf Koleksiyonu (İngilizce)
İngiliz Milletler Topluluğu Savaş Mezarları Komisyonu (İngilizce)
Kraliyet Mühendisleri Müzesi Kraliyet Mühendisleri ve I. Dünya Savaşı (İngilizce)
I. Dünya Savaşı: Hatırlanan Askerler Washington Eyalet Kütüphanesi ve Washington Eyalet Arşivleri tarafından (İngilizce)
I. Dünya Savaşı Belge Arşivi Wiki'si (İngilizce)

[4] Rusya Jülyen takvimi kullandığından tarih Rusya'da Şubat, ancak Gregoryen takvimi kullanan ülkeler için Mart idi.

[5] İtalya, Almanya ve Avusturya-Macaristan ile Üçlü İttifak'ın bir parçasıydı, ancak gerilimler nedeniyle savaş çıktığında İtalya tarafsızlığını ilan etti ve daha sonra 3 Mayıs'ta ittifaktan ayrıldı.

[Willmott15-1] Willmott 2003

[2] Keegan 1998

[3] Bade & Brown 2003

[1]

[2]

[3]

[a]

[b]