Balâ
| Balâ | |
|---|---|
 | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Ankara |
| Coğrafi bölge | İç Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Yusuf Turhan |
| • Belediye başkanı | Ahmet Buran (AKP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 2,830 km² (1.090 mil²) |
| Rakım | 1,310 m (4.290 ft) |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 33,644 |
| • Kır | - |
| • Şehir | - |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (UDAZD) |
| Posta kodu | 06720 |
| İl alan kodu | 0312 |
| İl plaka kodu | 06 |
Balâ, Ankara'nın ilçesi. İlin güneydoğusunda olup, Ankara şehir merkezine 70 km mesafededir. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün Balâ milletvekili olmasından dolayı, Türk siyasetinde önemli bir yere sahiptir.[1][2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
1850 yılına ait Osmanlı arşiv belgelerinden, Tarihçi Prof. Dr. Tufan Gündüz araştırmalarına ve Balâ Belediyesi'nin arşivlerinden alınan bilgilere göre; Balâ halkının kökeni Türkmenistan Daşoğuz kökenli olup Erzurum Horasan - Aydın Söke'den gelmektedir.[3]
Balâ ilçe havalisinin ve 21 köy halkının tamamı Bozulus Türkmenleri'dir. Türkmen oğuzların bayındır boyundandırlar. Bozulus Türkmenlerinin en büyük boylarından biri olan Tabanlı boy beyliğine mensupturlar. Ana unsur olan Tabanlı boyu, Balâ havalisinde kendileri ile aynı yerlerde bulunan Bozulus Türkmenlerine mensup Bozulus Bayatları olarak zikredilen; Bayat-ı Cedid Beyliği Cemaati, Bayat-ı Atik Beyliği Cemaati, Bayat-ı Şeyhli Cemaati ve Aydın Beyliği Danişmentli Cemaatini bünyesinde toplamıştır. Daha önce Erzurum Horasan ve Aydın Söke bölgesinde bulunmuşlardır. Erzurum ve Aydın ilinin yerli halkı iken göçüp gelmiş değillerdir.[3]
1500'lerde Türkmenistan Daşoğuz'dan Türkiye'ye gelerek Erzurum Horasan dağlarında yaylak, Aydın Söke ovalarında kışlak, konargöçer Yörük hayatı yaşamışlardır. 1540 Yılında Tabanlı Boy Beyliği 4 cemaatte toplam 316 hane ve 33 mücerred vergi nüfusuna sahipti. İkinci selim döneminde ise bu miktar 595 hane ve 166 mücerrede yükselmişti. Tabanlı boyunun kalabalık bir nüfusa sahip olmasına ve bu özelliğini uzun süre devam ettirmesine rağmen Akkoyunlu Devletinin siyasi faaliyetleri içinde adına tesadüf edilmemektedir.
Balâ'lıların Erzurum Horasan dağlarında yaylak, Aydın Söke ovalarında kışlak, konargöçer Yörük hayatı yaşayan ataları, 1690 yılında Celali İsyanları sebebiyle Balâ'lıların atalarını oluşturan insanlar adı geçen yörelerden kalkıp bugünkü Balâ ilçesi sınırlarına gelmişlerdir. Balâ'yı 1690-91 yıllarında dönemin Boy Beyi "İmirzalıoğlu Şeyh Ali Mirza" kurmuştur. Bozulus Türkmenlerinin Erzurum Horasan - Aydın Söke bölgesinden celali isyanları sebebiyle Orta Anadolu'ya gelip Balâ havalisine yerleştikten sonra Bozulus Türkmenlerine mensup bazı kişiler eşkıyalık faaliyetleri içinde bulunmuş ise de bu tür faaliyetlerden Boy beyliğinin kendiside bizar olmuş, münferit hadiseler Boy beylerinin ileri gelenleri tarafından önlenmiştir. Balâ ilçesi tarih boyunca "Kasaba-i Balâ, Bozulus Sancağı, Kaza-i Yörükan, Tabanlı Kazası" olarak adlandırılmıştır.[4]
İlçeye Balâ ismi verilirken Bozulus isminden esinlenerek verilmiştir.
Balâ havalisini yurt tutan Bozulus Türkmenleri Tabanlı Boyu'nun nüfusu 1690'lı yılların sonunda birçok şehirden fazla idi. Bu nüfus 20.000'e dayanınca bunun üzerine osmanlı devleti nüfusu azaltmak amacıyla 1699 yılında bir ferman emri vererek Balâ havalisindeki Bozulus Türkmenlerinin bir kısmını Batı anadolu'ya göndermek istedi. Ferman emri üzerine Balâ'daki Bozulus türkmenlerine mensup Aşıkoğlu, Karadalak, Çatalören köylerinin tamamını ve Üçem köyünün bir kısmını Aydın eyaletine bağlı Söke havalisine gönderdi. Göç eden bu köyler gittikleri Aydın eyaletinin Söke havalisinde yerleşik düzene geçmeyip 1820 yılında tekrar Balâ havalisine gelmişlerdir. Bu köyler Söke havalisinde bir müddet yaşadıkları için osmanlı tahrir defterine Aydın Beyliği Danişmentli cemaati olarak kayıt edilmişlerdir. Batı anadolu'ya giden bu kabileden bazı aileler geri dönmeyip Aydın eyaletinin Söke ve Koçarlı havalisine, bir kısmı ise AfyonKarahisar eyaletine bağlı Emirdağ, Bolvadin ve Sandıklı havalisine yerleşmişlerdir.
Bozulus Türkmenlerinin Balâ'da yerleştikleri köyler (Balâ ilçe merkezinin Kartaltepe mevkii, İsmetpaşa mevkii başta olmak üzere): Üçem Aşıkoğlu, Karadalak, Sırapınar, Yeniyapanşeyhli, Tol, Şehriban, Büyükbayat, Küçükbayat, Karahamzalı, Büyükboyalık, Küçükboyalık, Çatalören, Çatalçeşme, Yaylalıözü, Yöreli, Suyugüzel, Gülbağı, Hanburun, Sarıhöyük, Yeniyapançarsak Köylerini kurarak yerleşik düzene geçmişlerdir. Ayrıca bu köyler arasında birbirleriyle sıkı bir şekilde akrabalık bağları bulunmaktadır.
Balâ'nın yapılanmasını sağlayan 1860 yılındaki Boy Beyi "İmirzalıoğlu Mir Osman Bey" olmuştur.
İlçenin diğer Türk köyleri ise çevre yerleşim yerlerinden gelmişlerdir.
1800'lü yılların başında Şanlıurfa Suruç bölgesinden ağırlıklı olmak üzere erzurum, Erzincan, kars, yozgat, amasya, Ağrı, elazığ bölgelerinden İç Anadolu'ya sürgün edilen kürtler Balâ'nın o yıllarda boş olan kesikköprü barajı etrafına yerleştirilmiştir.[5]
Son olarak 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında Osmanlı ordularının yenilmesi Kafkasların Rusların eline geçmesi nedeniyle Anadolu'ya göç etmek zorunda kalan bir grup "Çerkez" ilçeye gelip yerleşmeye karar vermiştir.
İlçenin 2020 Yılı Belediye tüzüğünde 21 Bozulus Türkmeni köyü, 2 Türkmen Abdal köyü, 8 Türk köyü, 1 Kazan tatar türkü köyü, 15 Kürt köyü olmak üzere toplam 47 Köyü (mahallesi) bulunmaktadır.[6]
Balâ Köyleri: Abazlı, Afşar, Ahmetçayırı, Büyükdavdanlı, Aşağıhacıbekir, Aşıkoğlu, Aydoğan, Karadalak, Bektaşlı, Belçarsak, Beynam, Büyükbıyık, Büyükboyalık, Büyükcamili, Çatalçeşme, Çatalören, Çiğdemli, Davdanlı, Derekışla, Eğribasan, Ergin, Gülbağı, Hanburun, Karahamzalı, Keklicek(Büyükbayat), Kesikköprü, Koçyayla, Köseli, Küçükbayat, Küçükbıyık, Küçükboyalık, Küçükcamili, Sarıhüyük, Sırapınar, Sofular, Suyugüzel, Şehriban, Tatarhüyük, Tepeköy, Tol, Üçem, Yaylalıözü, Yeniköy, Yeniyapanşeyhli, Yeniyapançarsak, Yöreli, Yukarıhacıbekir[6]
Mustafa Kemal Atatürk ve Balâ[değiştir | kaynağı değiştir]
Mustafa Kemal Atatürk 26 Aralık 1919 Cuma günü hareketle Keskinlilerin koruma ve gözetiminde İğdebeli-Köprüköy yolu ile Balâ'ya gelmiş, Üçem ve Aşıkoğlu köylerinde dinlemiş, köylülerin fikirlerini almış, vaktin geç olması ve bölgenin ormanlık olmasından dolayı Keskinli süvarilerle geceyi Beynam köyünde geçirip 27 Aralık 1919'da Dikmen sırtlarından Ankara'ya girmiştir. Cumhuriyet kurulduktan sonra milletvekilliğini Balâ'dan koymuştur.[7][8]
Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]
Yörede Türkmen/Abdal Kültürü vardır. Balâ ve Keskin türkülerini gün yüzüne çıkarıp geniş kitlelere ulaşmasını sağlayan mahalli usta sanatçı Hacı Taşan olmuştur. Balâ ve Keskin'deki folklorik oluşum ve Türkmen/Abdal türkülerinin anonimleşme sürecindeki farklı ve ağırlıklı yerini vurgulayan bu söz, bir bakıma birbiriyle komşu Balâ ve Keskin bu iki yörenin karekteristik özelliklerine de işaret eder. Yöre türkülerinin ağırbaşlı ve durulmuş lirizmi hemen fark edilir. Balâ orta Anadolu'nun en zengin halay bölgelerinden biri olduğu kadar halayların eşlik sazı olan davul zurnanın da en iyi icra edildiği yörelerden biridir. Balâ ve Keskin yöresi halayları ayak ve bel hareketlerine dayanır. Ağır fakat gösterişlidir. 20- 30 kadın kendi aralarında halay çekerler. Sin sin ve cirit oynanır. Eskilerde Balâ ve Keskin kökenli saz ve söz üstadları oyun ve halaylara eşlik sağlarlarmış. Yine bu topluluk düğün ve kutlamalar dışında, kahveleride ziyaret ederek Türkmen/Abdal müzik kültürünü, bozlaklar başta gelir, köy ahalisine aktarırlarmış.
Balâ ve Keskin civarı Atayurt'tan at sırtında Anayurt'a gelirken getirdiğimiz ve gözümüz gibi koruduğumuz kültür/müzik değerlerinin en yoğun yaşandığı ve yaşatıldığı yörelerden biri Balâ. Yöreye damgasını vuran iki önemli kültürel havzadan biri Keskin ve Balâ diğeri ise saz ve söz kültünün hayatın ayrılmaz parçası olduğu önemli bir Türkmen/Abdal yerleşim yeri olan Koçyayla ve Yeniköy köyleri. Keskin ve Balâ en kadim ve geleneksel sazlarımız olan davul, zurna ve bağlamanın, daha ziyade gerçek Türk dansı olan halaylar eşliğinde icra edildiği; bu özelliği ile Osmanlı’dan günümüze değin saygınlığını koruyan bir ilçe. Bu kadim sanatı başarıyla sürdürenler ise, Balâ ve Keskin'e bağlı çevre köylere yerleşmiş ağırlıklı olarak Türkmen/Abdal aşiretine mensup ustalar. Ünlü Müzik yazarı, folklor araştırmacısı Halil Bedii Yönetken yöreyi bir halay ve bozlak merkezi olarak niteler ve bu kültürün yegane taşıyıcısı Keskin'li ve Balâ'lı Abdalların tarihi misyonlarından ve onlardan derledikleri davul zurna ezgilerinden övgüyle söz eder. Yörede kullanılan temel çalgılar aynı zamanda en eski Türk sazları olan davul, zurna ve bağlamadır. Kemanın da daha sonra yöresel enstrümanlar arasına girerek ustalar elinde adeta millîleştiğini ve çok usta keman icracıları yetiştiğini biliyoruz. Halk müziği repertuvarımız içerisinde klasik türkülere örnek teşkil eden "Kerpiç Kerpiç Üstüne, Allı Turnam, Bugün Ayın Işığı, Köprüden Geçti Gelin, Suda balık Yan Gider, Adem Olan Adem Sever, Hopbarlem" adlı halay türküleri yöreyle özdeşleşmiştir. Ankara'da Yedim Taze Meyvayı adlı uzun hava ise, yörenin en karakteristik uzun havalarından biridir.
Yöresel Yemekler[değiştir | kaynağı değiştir]
Balâ Tavası, Topalak, Hoşmerim, Katmerli Çörek, Yufka Ekmeği, Bazlama, Kömbe, Oğmaç, Mantı, Madımalak, Su Böreği, Kavurga, Kara Kabak, kabak gülü dolması, Besmet, Hedik, Erişte, Sızgıt, İncir Uyutması, Pekmez Peltesi (helvası), Etli Mercimekli Bulgur Pilavı, Ağuz, Kuymak yemekleridir.
Şive[değiştir | kaynağı değiştir]
İlçe ve köy halkı geneli Türkmen kökenli oldukları için Türkçenin Balâ'da kullanılan şivesi Türkmen Türkçesine benzerlik gösterir.[kaynak belirtilmeli]
İklimi[değiştir | kaynağı değiştir]
Yazları sıcak, kışları soğuk ve kar yağışlı geçer. Yüksekliği nedeniyle kış aylarında Ankara ilinin en soğuk ilçelerindendir.
Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Küçük atölyelerin bulunduğu Balâ'nın ekonomisi büyük ölçüde tarım,sanayi ve ticarete dayalıdır. Ayrıca ilçede buğday arpa ayçiçeği, mercimek, nohut, fasulye, şeker pancarı, kavun ve karpuz yetiştirilmektedir. Kızılırmak üzerinde kurulan Kesikköprü Barajı ilçe sınırları içerisindedir.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
İlçenin nüfusu Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi 2019 30.280'dir. Bu nüfus, 16.562 erkek ve 13.718 kadından oluşmaktadır. 2.530 km² yüzölçümündeki ilçeye bağlı toplam 47 köy bulunmaktadır.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1965[9] | 41.415 | 3.646 | 37.769 |
| 1970[10] | 42.206 | 3.899 | 38.307 |
| 1975[11] | 44.735 | 4.107 | 40.628 |
| 1980[12] | 45.158 | 4.193 | 40.965 |
| 1985[13] | 46.940 | 5.477 | 41.463 |
| 1990[14] | 37.612 | 6.236 | 31.376 |
| 2000[15] | 39.714 | 6.616 | 33.098 |
| 2007[16] | 23.505 | 6.912 | 16.593 |
| 2008[17] | 29.239 | 12.345 | 16.894 |
| 2009[18] | 23.822 | 10.385 | 13.437 |
| 2010[19] | 19.426 | 8.506 | 10.920 |
| 2011[20] | 18.861 | 8.115 | 10.746 |
| 2012[21] | 17.397 | 7.542 | 9.855 |
| 2013[22] | 23.138 | 23.138 | veri yok |
| 2014[23] | 22.142 | 22.142 | veri yok |
| 2015[24] | veri yok | veri yok | veri yok |
| 2016[25] | Veri yok | Veri yok | Veri yok |
Mahalleler[değiştir | kaynağı değiştir]
Balâ'nın 55 mahallesinin 4'ü merkezde bulunmaktadır. Merkez mahallelerinde 2.568 kişi (% 11,8) yaşamaktadır. En uzak mahallesi ise 58,5 km uzaklıktaki Kuyular'dır. Merkez mahalleleri dışında nüfusu en fazla olan, 1.723 kişi ile Afşar mahallesidir. Balâ'nın nüfusu 2017 yılında %0,69 artmıştır.**
Balâ ilçesinin mahallelerinin ilçeye uzaklığı, rakımı ve nüfusu
| Sıra | Mahalle | Km* | Rakım | Nüfus | |||
| 2016[26] | 2017[27] | 2018 | 2019 | ||||
| 1 | Göztepe Mah. | 1,4 | 1.404 | 516 | 556 | ||
| 2 | Hamidiye Mah. | 1,3 | 1.224 | 413 | 397 | ||
| 3 | İsmetpaşa Mah. | 2,6 | 1.336 | 555 | 496 | ||
| 4 | Kartaltepe Mah. | 3,1 | 1.238 | 1.057 | 1.119 | ||
| Bala (merkez) | 2.541 | 2.568 | |||||
| 5 | Abazlı Mah. | 10,9 | 1.065 | 792 | 715 | ||
| 6 | Afşar Mah. | 17,9 | 1.043 | 2.193 | 1.723 | ||
| 7 | Ahmetçayırı Mah. | 25,7 | 1.152 | 107 | 127 | ||
| 8 | Akkoyunlu Mah. | 31,1 | 1.135 | 372 | 371 | ||
| 9 | Aşağıhacıbekir Mah. | 27,5 | 811 | 327 | 276 | ||
| 10 | Aşıkoğlu Mah. | 4,4 | 1.159 | 98 | 128 | ||
| 11 | Aydoğan Mah. | 9,7 | 1.185 | 200 | 184 | ||
| 12 | Bahçekaradalak Mah. | 11,0 | 1.060 | 148 | 198 | ||
| 13 | Bektaşlı Mah. | 53,4 | 892 | 173 | 187 | ||
| 14 | Belçarşak Mah. | 31,0 | 1.082 | 408 | 403 | ||
| 15 | Beynam Mah. | 28,0 | 1.202 | 756 | 783 | ||
| 16 | Büyükbayat (Keklicek)Mah. | 24,8 | 1.206 | 499 | 483 | ||
| 17 | Büyükboyalık Mah. | 14,0 | 1.024 | 523 | 688 | ||
| 18 | Büyükcamili Mah. | 49,9 | 887 | 484 | 1.098 | ||
| 19 | Çatalçeşme Mah. | 17,0 | 1.103 | 502 | 553 | ||
| 20 | Çatalören Mah. | 13,1 | 1.125 | 289 | 273 | ||
| 21 | Çiğdemli Mah. | 8,9 | 1.113 | 233 | 218 | ||
| 22 | Davdanlı Mah. | 28,7 | 1.085 | 243 | 297 | ||
| 23 | Derekışla Mah. | 36,1 | 1.077 | 197 | 214 | ||
| 24 | Eğribasan Mah. | 39,5 | 967 | 124 | 172 | ||
| 25 | Ergin Mah. | 15,0 | 1.048 | 473 | 439 | ||
| 26 | Gülbağı Mah. | 38,3 | 1.137 | 193 | 186 | ||
| 27 | Hanburun Mah. | 27,8 | 1.067 | 53 | 78 | ||
| 28 | Karahamzalı Mah. | 42,7 | 1.028 | 356 | 374 | ||
| 29 | Kerişli Mah. | 18,9 | 947 | 147 | 152 | ||
| 30 | Kesikköprü Erdemli Mah. | 41,0 | 752 | 84 | 83 | ||
| 31 | Kesikköprü Kızılırmak Mah. | 38,2 | 760 | 750 | 672 | ||
| 32 | Kesikköprü Mah. | 39,6 | 793 | 944 | 908 | ||
| 33 | Koçyayla Mah. | 21,0 | 1.253 | 130 | 121 | ||
| 34 | Köseli Mah. | 14,5 | 960 | 581 | 539 | ||
| 35 | Kuyular (Büyükbıyık)Mah. | 58,5 | 929 | 494 | 482 | ||
| 36 | Küçükbayat Mah. | 23,5 | 1.154 | 80 | 83 | ||
| 37 | Küçükbıyık Mah. | 52,1 | 867 | 241 | 277 | ||
| 38 | Küçükboyalık Mah. | 15,3 | 1.093 | 121 | 80 | ||
| 39 | Küçükcamili Mah. | 49,8 | 945 | 265 | 269 | ||
| 40 | Sarıhüyük Mah. | 39,3 | 921 | 159 | 167 | ||
| 41 | Sırapınar Mah. | 17,3 | 930 | 306 | 419 | ||
| 42 | Sofular Mah. | 32,1 | 985 | 548 | 510 | ||
| 43 | Suyugüzel Mah. | 32,5 | 937 | 267 | 272 | ||
| 44 | Şehriban Mah. | 20,1 | 1.097 | 213 | 192 | ||
| 45 | Şentepe Mah. | 5,2 | 1.170 | 752 | 783 | ||
| 46 | Tatarhüyük Mah. | 38,6 | 927 | 109 | 114 | ||
| 47 | Tepeköy Mah. | 46,2 | 909 | 132 | 111 | ||
| 48 | Tolköy Mah. | 12,2 | 988 | 519 | 465 | ||
| 49 | Üçem Mah. | 11,9 | 1.043 | 593 | 414 | ||
| 50 | Yaylalıözü Mah. | 23,2 | 920 | 261 | 208 | ||
| 51 | Yeniköy Mah. | 15,3 | 1.299 | 354 | 335 | ||
| 52 | Yeniyapançarşak Mah. | 33,2 | 1.090 | 273 | 261 | ||
| 53 | Yeniyapanşeyhli Mah. | 18,2 | 1.010 | 462 | 497 | ||
| 54 | Yöreli Mah. | 19,3 | 1.036 | 332 | 394 | ||
| 55 | Yukarıhacıbekir Mah. | 31,4 | 839 | 132 | 138 | ||
| Balâ (kırsal) | 18.992 | 19.114 | |||||
| Balâ (ilçe) | 21.533 | 21.682 | |||||
* Km, kaymakamlığa olan uzaklıktır.
** TUİK 01 Şubat 2018 verileri
Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]
Belediye başkanları[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıl | Ad | Parti |
|---|---|---|
| 1963 | Esat Bayat | AP |
| 1968 | Fethi Bayat | AP |
| 1973 | Hacı Şahsuvaroğlu | CHP |
| 1977 | Neşet Altıntop | CHP |
| 1984 | Fethi Bayat | ANAP |
| 1989 | Neşet Altıntop | SHP |
| 1994 | Neşet Altıntop | SHP |
| 1999 | Selahattin Çakır | MHP |
| 2004 | İbrahim Gürbüz | MHP |
| 2009 | İbrahim Gürbüz | MHP |
| 2014 | İbrahim Gürbüz | AK Parti[28] |
| 2020 | Ahmet Buran | AK Parti |
Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]
Kızılçam ağaçlarıyla kaplı Beynam Ormanları ve Kesikköprü Barajı hem ilçenin hem de Ankara'nın önemli mesire yerlerinden biridir. Ankara Büyükşehir Belediyesi'nin
Kesikköprü mahallesinde yaz kampı bulunmaktadır.
Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]
İlçe merkezinde biri genel, üçü meslek olmak üzere dört lise vardır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Yavuz Donat, Sabah Gazetesi, 05/08/2005
- ^ https://bala.meb.gov.tr/www/mustafa-kemal-ataturk-balalilarin-milletvekilidir/icerik/448
- ^ a b https://www.facebook.com/BalaBozulusTurkmenleri/
- ^ http://www.turktoresi.com/viewtopic.php?f=64&t=794. Eksik ya da boş
|başlık=(yardım) - ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2016.
- ^ a b http://bala.bel.tr/
- ^ http://www.turktoresi.com/viewforum.php?f=64
- ^ https://www.facebook.com/Balailcesibozulusturkmenleritabanliasireti
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- ^ "2016 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 7 Mart 2017.
- ^ TÜİK 31 Ocak 2017 verileri
- ^ TÜİK 1 Şubat 2018 verileri
- ^ "wikipedia". 7 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2014.
