Ağrı
| Ağrı | |
|---|---|
Şehir | |
 Ağrı'nın tarihi yapılarından İshak Paşa Sarayı | |
 Ağrı ili | |
| Ülke | Türkiye |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İl | Ağrı |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Hazal Aras (DEM Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 14.927 km² |
| Rakım | 1632 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 04100 |
| Alan kodu | 472 |
| Plaka kodu | 04 |
Resmî site Ağrı Belediyesi | |
Ağrı veya eskiden Karakilise (Osmanlıca: قرهکلیسا), Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan Ağrı ilinin merkezi olan şehir. Ayrıca tarihte birden fazla isim değişikliği yaşamıştır. Karakilise, Ararat, Karaköse ve son olarak Ağrı Dağı'ndan esinlenilerek Ağrı ismi verilmiştir. Bu şehrin rakımı 1.632 m'dir.
Ağrı Ovası'nın kuzeyinde kurulmuştur. Çok soğuk bir iklimi olup ormanlık alanı azdır. Halkın büyük çoğunluğu tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. 15 Nisan "İşgalden Kurtuluş Günü" olarak kutlanır.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Ağrı, kökenleri Orta Çağ ve İslam dönemine kadar uzanan Doğubeyazıt ve Patnos gibi eski yerleşim yerlerine sahiptir. Uzun bir süre boyunca bölge Urartular, Ahameniş İmparatorluğu, İskender tarafından kurulan Makedonya İmparatorluğu, Seleukoslar ve uzun yıllar Pers ve Roma egemenliğini tanıyan Ermeni Krallığı'nın bir parçası olmuştur.
Muhammed'in 632'de ölümünden sonra başlayan İslami fetihlerle bölge Müslüman yönetimine girdi. Müslümanlar bu bölgeyi Ermenilerden ve İranlılardan (Sasani İmparatorluğu) alıp kendi halifeliklerine bağladılar ve uzun süre bölgede söz sahibi olmayı başardılar. Bölgeye yerleşen ilk Müslümanlar Abbasiler döneminde 872'de yerleştiler.
Şehir, 1048 Pasinler Savaşı'ndan sonra Bizans egemenliğinden kısa bir süre Selçuklu egemenliğine girdi. Moğollar, 1243'teki Kösedağ Savaşı'nda Ağrı da dahil olmak üzere tüm Anadolu'yu fethetti ve şehir daha sonra 1256'da kurulan İlhanlı Hanlığı'na dahil edildi.
Şah İsmail 1501 yılında Safevi devletini kurdu ve 1503 yılında Doğu Anadolu seferi sırasında Ağrı ve çevresini fethetti. 1514 yılında Çaldıran Muharebesi ile Safevi kontrolündeki şehir Osmanlı yönetimine girdi. 17. yüzyılda ünlü Kürt astronom, coğrafyacı, filozof ve İslam alimi Ehmede Xani bu şehre geldi. Beyazıt Sarayı'nda eğitim gördü ve fikirlerini orada geliştirdi.
19. yüzyılda Ağrı (özellikle Doğubayazıt ilçesi), Kaçar İran'ının başkomutanı Abbas Mirza'nın 1821'de şehri işgal ettiği ve daha sonra 1856'da Ruslar tarafından saldırıya uğrayıp Rus-Türk Savaşı (1877-1878 ) sırasında Ruslar tarafından ele geçirildiği çatışmalara tanık oldu. Ruslar geri çekildiğinde, yerel Ermenilerin çoğu onlarla birlikte Sevan Gölü kıyısındaki Yeni Beyazıt'ı (şimdi Ermenistan'da Gavar ) inşa etmek için ayrıldı .
Osmanlı döneminde bu bölgedeki şehirleşme 1860 yılında Pakrevand (Üçkilise) piskoposu Hovhannes önderliğindeki Bitlisli Ermeni ticaret gruplarının Karakilisa (Kara Kilise) adını verilerek başlamıştır. Bir mülkte 10-15 dükkân kurularak başlatılan şehirleşme sonrası Milli Mücadele’nin ardından kent adı Karaköse adıyla değiştirilmiştir. 1946 yılında ise adı Ağrı yapılmıştır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]2020 yılı ADNKS'ye göre merkez ilçenin nüfusu; şehir merkezinde 119.154, bağlı köylerde 31.109 olmak üzere toplam 150.263 kişiden oluşmaktadır. Şehrin yıllara göre nüfus değişimi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Karaköse ilçesi (Bayazıt) | |||
| 1927[1] | 21.328 | 4.218 | 17.110 |
| Ağrı merkez ilçesi | |||
| 1935[2] | 29.832 | 6.271 | 23.561 |
| 1940[3] | 35.205 | 7.917 | 27.288 |
| 1945[4] | 38.358 | 8.605 | 29.753 |
| 1950[5] | 47.569 | 10.028 | 37.541 |
| 1955[6] | 56.898 | 17.079 | 39.819 |
| 1960[7][a] | 51.226 | 19.776 | 31.450 |
| 1965[8] | 59.197 | 24.168 | 35.029 |
| 1970[9] | 69.038 | 29.577 | 39.461 |
| 1975[10] | 77.510 | 35.284 | 42.226 |
| 1980[11] | 84.126 | 40.532 | 43.594 |
| 1985[12] | 101.586 | 54.492 | 47.094 |
| 1990[13] | 103.797 | 58.038 | 45.759 |
| 2000[14] | 119.743 | 79.764 | 39.979 |
| 2007[15] | 133.592 | 97.839 | 35.753 |
| 2008[16] | 131.104 | 91.817 | 39.287 |
| 2009[17] | 138.507 | 99.276 | 39.231 |
| 2010[18] | 137.852 | 99.336 | 38.516 |
| 2011[19] | 143.462 | 105.623 | 37.839 |
| 2012[20] | 145.359 | 107.839 | 37.520 |
| 2013[21] | 145.357 | 110.199 | 35.158 |
| 2014[22] | 146.007 | 112.339 | 33.668 |
| 2015[23] | 148.667 | 116.359 | 32.308 |
| 2016[23] | 149.994 | 117.213 | 32.781 |
| 2017[23] | 149.581 | 117.431 | 32.150 |
| 2018[23] | 149.188 | 115.285 | 33.903 |
| 2019[23] | 151.083 | 118.928 | 32.155 |
| 2020[23] | 150.263 | 119.154 | 31.109 |
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Türk Hava Yolları her gün İstanbul'dan 1 sefer (İstanbul Havalimanına), Anadolu Jet her gün 1 sefer Ankara'dan Ağrı'ya, 1 sefer ise İstanbul'dan Ağrı'ya (Sabiha Gökçen Havalimanından)[24] karşılıklı seferler düzenlemektedir.
Belediye başkanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Merkez Nüfusu - Ağrı". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Ağrı Merkez Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "AJet". 10 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2024.
- ^ "Eski Belediye Başkanları". Ağrı Belediye Başkanlığı. 4 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2024.
