Mekke tarihi

Mekke tarihi, Mekke kentinde geçen olayları kapsar. Mekke, tarihi boyunca pek çok devlete ev sahipliği yapsa da bu devletler genelde İslam devletiydi. Mekke, İslam dinin kutsal kentidir. Kâbe, Mekke tarihinin şekillenmesinde etkili olmuştu. Mekke ilk başta Arap kabilleleri tarafından kontrol edilmiş daha sonraları Muhammed tarafından fethedilmiştir. Dört Halife, Emevi Hanedanlığı, Abbasi Hanedanlığı, Fatımiler ve Osmanlı İmparatorluğunun idaresinde kalmıştı. Modern zamanda ise Hicaz Emirliği ve şu anda Suudi Arabistan'ın kontrolündedir. İslam tarihi boyunca Hac görevi için müslümanlar, Mekke’ye gitmiş ve İslam devletleri Mekke’ye gidişi kolaylaştırmak için bazı yerlere dinlenme yerleri kurmuşlardır.

İslamiyet Öncesi

Tarih Öncesi

2010 yılında Mekke ve çevresi, erken Oligosen döneminden kalma (yaklaşık 28-29 myö) Saadanius fosilinin bulunmasıyla, primat evrimi açısından önemli bir paleontolojik araştırma merkezi haline aldı. Suudi Arabistan'da şu anda Kızıldeniz olan yerin yakınlarında araştırmalarda bulunan fosilin yaşam alanı, 28 milyon ya da 29 milyon yıl önce orman alanıydı. Bölgede Araştırma yapan paleontologlar bölgede başka fosillerin de olabileceğini tahmin ediyorlar.

Mekke'nin İslam Öncesi Dönemi

Mekke tarihi boyunca Kâbe çok önemli bir yer edinmiştir. Kâbe’nin nasıl yapıldığı tartışmalı bir konudur ve hatta Kâbe’nin, Mekke’de değil Petra’da olduğuna dair iddialar vardır.

5. yüzyılın ilk yarısında Kusay b. Kilâb Kinâne ile Kudâa kabilesinin yardımıyla Mekke’ye hâkim oldu. Böylece Mekke ve Kâbe’nin yönetimi Kureyş’e geçti. Kureyş kabilesi Peygamber Muhammed’in kabilesiydi. Kusay, Mekke’nin idaresini üstlendi daha sonrasında oğlu Abdüddâr devraldı. Mekke’de, Kureyş kabilesinin Haşimoğulları kolu hakimdi. Mekke, ticaret konusunda gelişmişti. Mekke’de belli bir dönem krallık sistemi uygulanmaya çalışılsa da Kureyşliler buna karşı çıkmıştı. İslami inanca göre, Muhammed doğmadan önce Fil olayı yaşanmıştı.

Fil Olayı

Ana madde: Fil Olayı

İslami inanca göre

Yemen'de bulunan Ebrehe Hristiyanlık dinini yaymak istiyordu. Bunun içinde şaşalı bir kilise yaptırmıştı ama bu kilise çok fazla ilgi çekmemiş, Kâbe ise daha çok ilgi çekmişti. Ebrehe, Kâbe’ye verilen bu ilgiden dolayı Hristiyanlık dinin Arabistan’da tek yayılmasını sağlayacak şeyin Kâbe’yi yıkmak olduğunu düşünmüştü. Ebrehe bir ordu hazırlayıp Kâbe'ye yürümüştü. İslam dinine göre belli bir yerden sonra fil durmuş ve Kâbe dışında nereye çevirirlerse çevirsinler hareket etmiş ama Kâbe’ye yöneltince gene donmuş. Gene İslam dinine göre Ebabil kuşları Kâbe'yi yıkmak isteyen askerleri taşlayarak öldürmüşler.

Muhammed ve Dört Halife Dönemi

İslam peygamberi Muhammed

İslam Peygamberi Muhammed, 570-571 yılında Mekke’de doğdu. Muhammed, otuz beş yaşlarında iken gerçekleşen Kâbe’nin yeniden inşası sırasında Hacerülesved’in yerine konulmasında hakem seçildi ve Mekkeliler için büyük önem taşıyan bu şerefe herkesi ortak ederek şehirde muhtemel bir çatışmayı önledi. İslam inancında vahyin ilk kez Nur dağının Hira mağarasında Allah tarafından Cebrail aracılığı ile 610 yılında Muhammed’e bildirildiğine inanılır. Muhammed dinini ilk başta çevresine bildirirken, sonrasında açık açık bildirmiştir. İslam’ın yayılma sürecinde Müslümanlar, Mekkeliler tarafından baskı görünce Medine’ye Hicret etmişlerdir. Mekke ve Medine arasındaki bir dizi savaştan sonra Muhammed, Mekke’yi fethetmiş ve Kâbe’deki putları yıkmıştır. Mekke’ye girilirken Fetih suresi okunmuş ve Muhammed eğer direniş olmaz ise kimseye zarar verilmeyeceğini söylemiş ve sadece küçük bir grup direnmiştir. Mekke’nin fethinde iki tarafta toplam 15 kayıp yaşanmıştı. Mekke’nin fethinin ardından herkesin özgür olduğunu söylemiş. Mekke feth edildikten sonra kent İslam dinine uygun hale getirilmeye çalışılmıştı. Arap Paganizmi'ne dair izler yok edilmiş ve belli bir süreden sonra kent tamamen İslam dinine mensup kişilerin girebileceği bir Hac merkezi olmuştur. Ebubekir, Muhammed tarafından hac emiri olarak görevlendirilmiştir. Ölümünün ardından şehir Dört Halife’nin idaresine girdi. Ömer ve Osman dönemlerinde çalışmalar yapılarak şehrin Mekke’nin su baskını felaketine tekrar uğramaması için şehrin yüksek kesimlerine setler inşa edildi.

Emevi Dönemi

Hacerülesved

Ali ve I. Muâviye arasındaki anlaşmazlıklar sonucunda İslam dünyası bölündü. Ali suikaste uğradıktan sonra Emevi hanedanlığı kuruldu. Emeviler döneminde genelde Medine’ye bağlı olarak Ümeyyeoğulları’na mensup valiler tarafından idare edildi.Muaviye döneminde Mekke’de sulama sistemi kuruldu. Emeviler döneminde Kâbe arazisi genişledi. Muâviye’nin ölümünün ardından Hüseyin ve Abdullah b. Zübeyr, Muâviye’nin oğlu Yezîd’e biat etmeyerek Medine’den Mekke’ye gittiler. I. Yezîd döneminde valilerin sık sık değiştirilmesi Medineliler’in Emevîlere karşı olan tutumunu arttırmıştı. Abdullah b. Zübeyr, Hüseyin’nin Kerbelâ’da şehid edilmesinin ardından Emevi hanedanlığına açık açık muhalif oldu. Medine’de gerçekleşen Harre savaşından sonra Mekke kuşatıldı. Mekke, kuşatmasında Kâbe zarar gördü ve mancılıklar ile taşlandı. Kuşatma ikiye sürdü ve Yezid’in ölüm haberi ile kuşatma son buldu. İbnü’z-Zübeyr Halifeliğini, Mekke merkezde olmak üzere Hicaz’da ilân etti. Daha sonraları Mekke, Emeviler tarafından kuşatıldı. İbnü’z-Zübeyr’in ölümünün ardından Mekke, Emevi kontrolüne girdi. Daha sonraları çıkan Ebû Hamza eş-Şârî’nin isyanı Mekke’yede yayıldı. Hariciler, Mekke’de fikirlerini yaymaya çalıştı. Ebû Hamza ile taraftarları öldürülerek şehir yeniden Emevî kontrolüne bağlandı.

Abbasi Dönemi

Abbasi hanedanlığı, Muhammed’in amcası Abbas’a dayanıyordu soyları. Abbasi hanedanlığı, Emevileri devirerek Halifeliklerini ilan ettiler. Abbasiler Mekke için harcamalar yaptı. Abbasiler döneminde yapılan harcamalardan birisi ribaların yapılması idi.Abbâsîler’in ilk Haremeyn valisi olan Dâvûd b. Ali, görevine başlayınca yaptığı icraatlarden birisi Mekke’de yaşayan Emevî ailesi ve taraftarlarını cezalandırmakla başladı.Daha sonrasında Türklerde Mekke’de görev yapmaya başladı. Mekke, Ali’nin soyundan gelenlerin Abbasiler’e yaptıkları muhalefetin merkezi oldu. Peygamberin soyundan gelenler Hicaz’da hakimiyet kurmaya çalıştı. Karmatîler 930 yılında Mekke’ye baskın düzenleyip birçok hacıyı katledip Hacerülesved’i beraberlerinde götürdüler. Mekke’de daha sonrasında hutbe İhşidoğulları adına okutuldu. Hutbe okutulduktan sonra Abbasiler, Mekke’yi geri almaya çalıştılar.

Fâtımîler Dönemi

Fatımiler Hasan’ın dokuzuncu kuşaktan torunu Ca‘fer b. Muhammed’in Mekke’yi hâkimiyeti altına alıp hutbeyi Fâtımîler adına okutmasıyla Mekke’deki hakimiyeti başladı. Halife’nin yanında artık Şerifler’in adınada hutbe okunuyordu.Fatımiler döneminde ilk defa Hac için vergi alınmaya başlandı. Fatımiler ile Abbasiler, Mekke için hakimiyet yarışına girdi. Yemen’de arada bir hakimiyet kurmaya çalışıyordu. Fatımiler döneminde Mekke’deki işler Şiiliğe göre yürütüldü. Ali’nin soyundan gelenler daha etkili olmaya başladı

1069-1517 Yılları Arasında Mekke

1069 yılında Selçuklu adına hutbe okundu. Selçuklu ile birlikte şehirde yeniden Sünni mezhebinin etkilerini geri getirmek istenmişti. Mekke, Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin kardeşi Turan Şah’ın sayesinde Fâtımî kontrolünden çıktı ve 1174 yılından itibaren Abbâsî Halifelerine ve Nûreddin Mahmud Zengî adına hutbe okunmaya başlandı. Eyyubiler döneminde Mekke’de Şaffilik mezhebi yaygındı. Selahattin Eyyubi, Hac için verilen vergiyi kaldırdı. Abbasi Halifeliği,Moğol saldırısı sonucunda yıkıldı. Abbasi hanedanlığı, Memlükler’e sığınınca Mekke, Memlükler’in kontrolüne geçti. Eyyubiler ve Memlükler döneminde kentte ilmi çalışmalar arttırılmaya çalışıldı.1349 yılında Mekke’de Kara veba yayılmıştı. 1503 yılında Mekke’ye bilindiği kadarıyla ilk defa Müslüman olmayan bir kişi olan Ludovico di Varthema girdi.

Osmanlı Dönemi

Kâbe'nin 1910 yılındaki hali

Osmanlı, ilk başlarda Söğüt'te kurulmuş küçük bir Türkmen beyliği iken 16. yüzyıldan sonra hilafet iddiasında bulundu. 1517 yılında Yavuz Sultan Selim, Memlükler’i yıktı. Memlükler’in yıkılması ile birlikte Mekke’de Osmanlı kontrolüne girdi. Osmanlı döneminde Mekke’ye çok önem verdi. Osmanlı Mekke’deki yönetim sisteminde çok fazla değişiklik yapmadı ve belli bir miktar özerklik verdi. 1612 yılında Kâbe onarılmıştı. 1630 yılında gerçekleşen bir fırtına sonucunda Kâbe büyük bir zarar görmüş ve büyük bir tadilattan geçirilmişti. IV. Murad döneminde hacda çıkardıkları sorunlar nedeniyle Şiiler'in hacca gitmeleri yasaklanmıştı. Bu durum Sünni-Şii çatışmalarının Mekke'ye kadar yayılmasına neden oldu. Osmanlı emirleri bu uygulamalara pekte yanaşmadı. Daha sonraları emirler arasında sorunlar çıktı. 19. Yüzyılda Vahabiler Emir Mesud komutasında Mekke’yi aldılar. Mekke emiri her ne kadar geri almaya çalışsa da başarısız oldu . Daha sonraları Mehmet Ali paşa tarafından geri alındı.1830 ve 1920 yılları arasında Kolera patlak verdi. II. Abdülhamit döneminde Mekke’ye daha hızlı ulaşabilmek için Hicaz demiryolu yapıldı. Hicaz demiryolunun bakımı itinayla yapılıyor ve gül suyu dökülüyordu.

1. Dünya savaşı

Osmanlı 1, Dünya savaşında İttifak devletlerinde yer aldı. Osmanlı Mekke’yi korumak için Hicaz-Yemen cephesinde savaşmıştı. Cephenin kumandanı Fahrettin paşaydı. Birleşik Krallık cephede kazanmak için Arapları kullanıyordu. O dönemde Mekke şerifi Şerif Hüseyin idi. II. Abdülhamit döneminde Şerif Hüseyin İstanbul’da tutuluyordu. İttihat ve Terraki döneminde Mekke’ye gidebilmişti. Şerif Hüseyin özellikle Arapları örgütleyip bağımsız bir devlet kurmak istiyordu.1. Dünya savaşının sonucunda Hicaz Emirliği kuruldu ve Mekke Hicaz Emirliğinin kontrolüne geçti.

Suudi Arabistan Dönemi

Kâbe

Suudi Arabistan, Abdülaziz bin Suud tarafından kuruldu. 1924 Mekke savaşı sonucunda Hicaz Emirliği yıkıldı ve Mekke Suudi Arabistan’a dahil edildi. Suudi ailesi Mekke’nin tarihi şehrini büyük oranda yıktı. Mekke, Suud yönetimi altında çok hızlı büyüdü.Mekke her yıl hac ve umre için milyonlarca Müslüman tarafından ziyaret ediliyor ve şehre gayrimüslimlerin girmesi yasak. 2020 yılında Covid-19 salgını nedeniyle geçi olarak girişler kapatılsa da yeniden açıldı.