Evrimsel gelişim biyolojisi

Evrimsel gelişim biyolojisi (gelişim evrimi veya gayri resmi olarak kısaca evo-devo), canlı türlerin ataları aralarındaki ilişkiyi belirlemek ve gelişimsel süreçlerin nasıl evrildiğini keşfetmek için farklı organizmaların gelişim süreçlerini karşılaştıran biyolojinin bir alt dalıdır. Bu anlamda evrimsel gelişim biyolojisi embriyonik gelişimin kökeni ve evrimini araştırarak tüylerin evrimi gibi^[1] gelişmeleri ve gelişim süreçlerini, yeni özelliklerin kazanılmasında ve ortaya çıkmasında nasıl etki ettikleri, gelişimsel plastisitenin evrimdeki rolü, ekolojik etkenlerin gelişime ve evrimsel değişime nasıl yol açtıkları, yakınsak evrimin ve homolojinin gelişimsel temelleri gibi konuları ele alır.^[2]

Ontojeni ve filogeni arasındaki ilişkiye olan bilimsel ilgi ondokuzuncu yüzyıla kadar uzanmasına rağmen, evrimsel gelişim biyolojisinin çağdaş alanı, model organizmalarda embriyonik gelişimi düzenleyen genlerin keşfi ile ivme kazanmıştır. Organizmalar şekil ve form olarak çok farklı oldukları için genel hipotezlerin test edilmesi zordur.^[3]

Bununla birlikte, evrimin eski gen parçalarından (moleküler ekonomi) yeni genler oluşturma eğiliminde olduğu gözlemlendiğinden beri evrimsel gelişim biyolojisi, evrimin (örneğin çene kemik yapılarını oselet orta kulak kemikçiklerine dönüştürme gibi) eski gen ağlarından yeni yapılar oluşturmak için gelişim süreçlerini değiştirdiğini veya yumuşakçalar, böcek ve omurgalılarda göz gelişimi ile ilgili olan genlerde bu gelişimlerin planlarını koruduğunu göstermeye çalışmaktadır ve bu konudaki araştırmalar yoğun olarak bu yönde yapılmaktadır.^[4] ^[5] Evrimsel gelişim biyolojisinin başlangıçtaki ana ilgisi, vücut planı ile organ gelişimini düzenleyen hücresel ve moleküler mekanizmaların homolojinin kanıtı olarak görülüp görülmeyeceğine dair olmuştur. Ancak daha modern yaklaşımlar, türleşme ile ilişkili olan gelişimsel değişiklikleri de bu biyoloji dalına dahil etmektedir.^[6]

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Scott F. Gilbert, Evrimsel Gelişim Biyolojisinin Morfogenezi 24 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Bir Evo-Devo Modeli Olarak Su Ayıları (Tardigrada), NPR Science Friday'den kısa bir video tanıtımı 11 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Kaynakça

^ Prum, R.O., Brush, A.H. (Mart 2003). "Which Came First, the Feather or the Bird?". Scientific American. 288 (3). ss. 84-93. doi:10.1038/scientificamerican0303-84. PMID 12616863.
^ Hall, Brian K. (2000). "Evo-devo or devo-evo—does it matter". Evolution & Development. 2 (4). ss. 177-178. doi:10.1046/j.1525-142x.2000.00003e.x. PMID 11252559.
^ Palmer, RA (2004). "Symmetry breaking and the evolution of development". Science. 306 (5697). ss. 828-833. Bibcode:2004Sci...306..828P. doi:10.1126/science.1103707. PMID 15514148.
^ Tomarev, Stanislav I.; Callaerts, Patrick; Kos, Lidia; Zinovieva, Rina; Halder, Georg; Gehring, Walter; Piatigorsky, Joram (1997). "Squid Pax-6 and eye development". Proceedings of the National Academy of Sciences. 94 (6). ss. 2421-2426. Bibcode:1997PNAS...94.2421T. doi:10.1073/pnas.94.6.2421. PMC 20103 $2. PMID 9122210. 9 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2011.
^ Pichaud, Franck; Desplan, Claude (Ağustos 2002). "Pax genes and eye organogenesis". Current opinion in genetics and development. 12 (4). ss. 430-434. doi:10.1016/S0959-437X(02)00321-0. PMID 12100888.
^ Pennisi, E (2002). "EVOLUTIONARY BIOLOGY:Evo-Devo Enthusiasts Get Down to Details". Science. 298 (5595). ss. 953-955. doi:10.1126/science.298.5595.953. PMID 12411686.

Evrim ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Biyoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Prum, R.O., Brush, A.H. (Mart 2003). "Which Came First, the Feather or the Bird?". Scientific American. 288 (3). ss. 84-93. doi:10.1038/scientificamerican0303-84. PMID 12616863.

[2] Hall, Brian K. (2000). "Evo-devo or devo-evo—does it matter". Evolution & Development. 2 (4). ss. 177-178. doi:10.1046/j.1525-142x.2000.00003e.x. PMID 11252559.

[Palmer_2004-3] Palmer, RA (2004). "Symmetry breaking and the evolution of development". Science. 306 (5697). ss. 828-833. Bibcode:2004Sci...306..828P. doi:10.1126/science.1103707. PMID 15514148.

[4] Tomarev, Stanislav I.; Callaerts, Patrick; Kos, Lidia; Zinovieva, Rina; Halder, Georg; Gehring, Walter; Piatigorsky, Joram (1997). "Squid Pax-6 and eye development". Proceedings of the National Academy of Sciences. 94 (6). ss. 2421-2426. Bibcode:1997PNAS...94.2421T. doi:10.1073/pnas.94.6.2421. PMC 20103 $2. PMID 9122210. 9 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2011.

[5] Pichaud, Franck; Desplan, Claude (Ağustos 2002). "Pax genes and eye organogenesis". Current opinion in genetics and development. 12 (4). ss. 430-434. doi:10.1016/S0959-437X(02)00321-0. PMID 12100888.

[6] Pennisi, E (2002). "EVOLUTIONARY BIOLOGY:Evo-Devo Enthusiasts Get Down to Details". Science. 298 (5595). ss. 953-955. doi:10.1126/science.298.5595.953. PMID 12411686.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

g t d Evrimsel biyoloji
Giriş Ana hatlar Evrimsel tarih kronolojisi Yaşamın evrimsel tarihi Dizin
Evrim	Abiyogenez Adaptasyon Adaptif radyasyon Diğerkâmlık Hile yapmak Karşılıklı Baldwin etkisi Kladistik Birlikte evrim Mutualizm Ortak ata Yakınsak evrim Iraksak evrim Yeryüzündeki ilk yaşam Evrimin kanıtları Evrimsel silahlanma yarışı Evrimsel baskı Eksaptasyon Soy tükenmesi Yok oluş Homoloji Son evrensel ortak ata Makro evrim Mikro evrim Uyumsuzluk Adaptif olmayan radyasyon Panspermia Paralel evrim Sinyalizasyon teorisi Handikap ilkesi Türleşme Tür Tür kompleksi Türler sorunu Taksonomi Seçilim birimleri Gen merkezli evrim görüşü Varoluş mücadelesi
Popülasyon genetiği	Yapay seçilim Biyoçeşitlilik Evrimsel olarak istikrarlı strateji Fisher prensibi Seçilim değeri Kapsayıcı Gen akışı Genetik sürüklenme Akraba seçilimi Ebeveyn yatırımı Ebeveyn-yavru çatışması Mutasyon Popülasyon Doğal seçilim Eşeysel dimorfizm Cinsel seçilim Eş seçimi Sosyal seçilim Trivers-Willard hipotezi Varyasyon
Gelişim	Kanalizasyon Evrimsel gelişim biyolojisi Genetik asimilasyon İnversiyon Modülerlik Fenotipik plastisite
Taksonlara göre evrim	Bakteriler Kuşlar köken Brachiopodalar Yumuşakçalar Kafadan bacaklılar Dinozorlar Balıklar Mantarlar Böcekler Kelebekler Memeliler kediler köpekgiller kurtlar köpekler sırtlangiller yunuslar ve balinalar atlar kangurugiller primatlar insanlar lemurlar deniz inekleri Bitkiler tozlayıcı aracılı Sürüngenler Örümcekler Dört üyeliler Virüsler
Organlara göre evrim	Hücreler DNA Kamçı Ökaryotlar simbiyogenez kromozom endomembran sistemi mitokondri çekirdek plastitler Hayvanlarda göz kıl kulak kemikleri sinir sistemleri beyin
Sürece göre evrim	Yaşlanma ölüm programlanmış hücre ölümü Kuşların uçuşu Biyolojik karmaşıklık Karşılıklı yardımlaşma Renkli görme primatlarda Duygular Empati Etik Gerçek sosyal yaşam Bağışıklık sistemi Metabolizma Tek eşlilik Ahlak Mozaik evrim Çok hücrelilik Eşeyli üreme Gamet farklılaşması/cinsiyetler Yaşam döngüleri/nükleer evreler Çiftleşme tipleri Mayoz Biyolojik cinsiyet belirleme Yılan zehri
Tempo ve biçimler	Tedricilik/Sıçramalı evrim/Sıçramacılık Mikromutasyon/Makromutasyon Üniformitaryanizm/Katastrofizm
Türleşme	Allopatrik Anagenez Katagenez Kladogenez Ortak türleşme Ekolojik Hibrit Ekolojik olmayan Parapatrik Peripatrik Takviye Simpatrik
Tarih	Rönesans ve Aydınlanma Çağı Türlerin transmutasyonu David Hume Tabiî Din Üzerine Diyaloglar Charles Darwin Türlerin Kökeni Paleontoloji tarihi Geçiş fosili Karışmalı kalıtım Mendel genetiği Darwinizmin tutulması Modern evrimsel sentez Moleküler evrimin tarihçesi Genişletilmiş evrimsel sentez
Felsefe	Darwinizm Alternatifler Katastrofizm Lamarkizm Ortogenez Mutasyonizm Sıçramacılık Yapısalcılık Spandrel Teistik Vitalizm Biyolojide teleoloji
Alakalı	Biyocoğrafya Ekolojik genetik Grup seçilimi Kültürel evrim Kültürel grup seçimi İkili kalıtım teorisi Hologenom evrimi teorisi Kayıp kalıtım problemi Moleküler evrim Astrobiyoloji Filogenetik Ağaç Polimorfizm Eobiont Sistematik Transgenerasyonel epigenetik kalıtım
Kategori Commons Vikiproje