Kullanıcı:Pragdon/Çalışma sayfası 2

Vikipedi, özgür ansiklopedi
"Yeşilçam" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için Yeşilçam (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Türk sineması
Türkiye Sineması
Türkiye Sineması
Salon sayısı2.692 (2017)[1]
 • Kişi başına100 binde 3.0 (2011)
Ana dağıtıcılarMars Dağıtım %36.16[2]
UIP Türkiye %26.48[2]
Warner Bros. %17.02[2]
TME Films %9.72[2]
Pinema %5.37[2]
Üretilen filmler (2017)[2]
Toplam148
Seyirci sayısı (2017)[3]
Toplam68.5 milyon kişi
Yerli film37.9 milyon kişi
Gişe hasılatı (2017)[3]
Toplam₺871 milyon
Yerli film₺474 milyon

Türk sineması veya Türkiye sineması (Yeşilçam olarak da bilinir), Türkiye'deki film endüstrisine dair faaliyetleri ve sinema kültürünü kapsamaktadır. Türkiye'de sinemanın geçmişi Osmanlı İmparatorluğu dönemlerine kadar uzanmaktadır. Başlangıç tarihi tam olarak bilinmese de Anadolu'ya sinemanın gelişinin II. Abdülhamit döneminde gerçekleştiği varsayılmaktadır. İlk toplu film gösterimi ise 1896 - 1897 yılları arasında Sigmund Weinberg tarafından İstanbul'da gerçekleştirilmiştir. İlk toplu gösterilen film ise Lumière Kardeşler yapımı Bir Trenin La Ciotat Garı'na Gelişi (L'Arrivée d'un train en gare de La Ciotat) filmi olmuştur.[4] Bu tarihten, 14 Kasım 1914 yılına kadar da özellikle Lumière Kardeşler'in yaptığı filmler başta olmak üzere yabancı yapım filmler gösterilmiştir.[5]

1914 yılına gelindiğinde İstanbul'da bugünkü Yeşilköy yakınlarında bulunan Ayastefanos Rus Abidesi'nin yıkılması kararlaştırılmış ve bunu da bir filme çekme fikri ortaya çıkmıştır. Bu fikir ile birlikte Avusturya'dan bir film ekibi davet edilmiş daha sonra ise bu filmi bir Türk'ün çekmesi şartı ortaya atılmıştır. Bu iş için de o sıralarda Osmanlı ordusunda görevli olan Fuat Uzkınay uygun görülmüş ve Avusturyalı film ekibi tarafından Fuat Uzkınay'a filmi nasıl çekmesi gerektiği öğretilmiştir. Kısa bir eğitimin ardından, 4 Kasım 1914 günü Fuat Uzkınay tarafından çekilen Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı filmi, bir Türk'ün çektiği ilk film olmuştur.[5] Bu gelişme sonrası Enver Paşa'nın direktifleri doğrultusunda Almanya'daki "Ordu Sinema Kolu"'ndan esinlenilerek 1915 yılında Merkez Ordu Sinema Dairesi kurulmuş ve bu kurum, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye sinema tarihinin ilk resmi sinema kurumu olmuştur.[4][5]

1922 yılına gelindiğinde ise Türkiye'nin ilk özel film şirketi olan Kemal Film, Kemal Seden tarafından İstanbul'da kurulmuştur.[6]

Günümüzde ise Türkiye sineması, ulusal ve uluslararası bir çok yapım şirketinin yer aldığı, yılda ortalama 100 filmin üretildiği[2][7] bir sinema pazarı haline gelmiştir.[7] Türkiye, 2016 verilerine göre Avrupa ülkeleri arasında yerli yapım film üretiminde sekizinci sırada yer almaktadır.[7] Yine aynı verilere göre de seyirci sayısı bakımında yedinci, hasılat bakımından sekizinci sırada yer almaktadır.[7] Ayrıca Türkiye sineması Avrupa genelinde en çok sinema salonu ve perdesi barındıran yedinci ülke konumundadır.[7] Türkiye'deki sadece Ardahan, Bayburt, Şırnak ve Tunceli illerinde sinema salonu bulunmamaktadır. Bunların dışındaki tüm illerde sinema salonları bulunmaktadır.[7]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de halka açık gösterilen ilk sinema filmi, Lumière Kardeşler yapımı Bir Trenin La Ciotat Garı'na varışı'nın afişi

Türk sinemasının geçmişi Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar uzanmaktadır. Kesin başlangıç tarihi konusunda şüpheler olsa da sinemayla tanışmanın ilk olarak II. Abdülhamit döneminde 1896 - 1897 yılları arasında[8] Yıldız Sarayı'nda[9] gerçekleştiği düşünülmektedir.[10][4] O dönem sarayda taklitçilik ve hokkabazlık yapan Bertrand isimli Fransız, II. Abdülhamit'in izni ile dönem dönem Fransa'ya gitmiş ve oradan yenilikler getirmişti. Bu yeniliklerden biri de sinema olmuştu.[11] Bir süre sarayda ve sadece saraydakilere yapılan gösterimler[12] için bir oda hazırlandı ve buraya büyük, beyaz bir perde gerildi. Gerilen perdeler öncelikle ıslatılıp daha sonra da ortalama bir dakikalık filmler bu beyaz perdeye yansıtıldı.[11]

Bu tarihlerde Osmanlı topraklarında fotoğraf makinesi ve malzemeleri satan Romanya doğumlu Polonya Yahudisi Sigmund Weinberg, 1896 yılında Fransa'da Charles, Émile, Théophile ve Jacques Pathé isimli kardeşlerin film ekipmanı satmak için kurduğu Pathé Kardeşler Şirketi'nin temsilciliğini yapmaktaydı.[13] Weinberg satışını yaptığı film ekipmanlarının reklamını yapmak ve satışlarını arttırmak için bu ekipmanlar ile film gösterimleri yapmaya karar verir ve 1896 yılı sonlarında Lumière Kardeşler'in 1895 yapımı Bir Trenin La Ciotat Garına varışı (L'Arrivée d'un train en gare de La Ciotat) filmini İstanbul Galatasaray'daki "Sponek Birahanesi"'nin[14] salonunda halka açık bir gösterim düzenler.[4] Türk sineması tarihinde halka açık yapılan bu ilk film gösteriminin ardından,[12] St. Antuan Katolik Kilisesi'nin "Concordia Salonu"'nda ve Feyziye Kıraathanesi'nde[15] de gösterimler gerçekleştirildi.[13] Weinberg'in hemen ardından Matalon isimli bir Yahudi de aynı yıllarda İstanbul Beyoğlu'nda bulunan Lüksemburg Apartmanı'nda (bugünkü Saray Sineması'nın bulunduğu bina) bir oda kiralayarak burada film gösterimleri gerçekleştirmiştir.[4]

1897 yılına gelindiğinde Cambon isimli bir Fransız, Lumière üretimi bir makine ile İstanbul'a gelerek film gösterimleri yapmaya başlamıştır.[4] Varyete Tiyatrosu'nda (bugünkü Ses Tiyatrosu'nun bulunduğu bina) yapılan gösterimlerdeki filmler, Sigmund Weinberg'in gösterdiği filmlerden daha uzun süreli filmlerdi. Bu sebeple seyircilerin bir çoğu Cambon'un gösterimlerine gitmekteydi.[8] Bu durum karşısında yenilikler yapmaya karar veren Weinberg, 1898 yılında daha iyi bir Pathé makinesi ve uzun filmler getirmeye başladı. Bu yeniliğin dışında, sessiz ve yazısız olan filmleri seyircinin anlayabilmesi için de bir çalışanını film gösterimi sırasında film ve sahneler hakkında bilgi vermesi için görevlendirdi.[8] Cambon ise bunun karşılığında filmlerin altına Osmanlı Türkçesi'nde açıklamalar yazdırmıştır.[8] Bu dönemde, seyirciler daha çok levantenler ve Pera çevresinde yaşayan yabancı uyruklulardan oluşmaktaydı. Bu sebeple film tanıtımları ve ilanlar da daha çok Türkçe dışında Rumca, Ermenice, İtalyanca ve Fransızca gibi dillerde basılmıştır.[4]

Milton (solda) ve Yanaki (sağda) Manaki[16]
Millî Sinema (1910) ve Hilal (solda), Millet Tiyatrosu (sağda)

Bu yıllarda Osmanlı İmparatorluğu topraklarındaki sinema çalışmaları sadece İstanbul'da gerçekleşmemekteydi. 1900'lü yılların başlarında Manastır Vilayeti doğumlu Yanaki ve Milton Manaki isimli kardeşler de fotoğrafçılık çalışmalarından ziyade sinema çalışmalarına ağırlık vermeye başlamışlardı. Bu çalışmalar sonucunda 1907 - 1908 yılları arasında, Büyükanne Despina ile İp Eğiren Kadınlar'ı çekmişlerdir.[17][not 1] Makedonya'da çekilen bu filmler, Türkiye sineması tarihinde ve Balkan yarımadasında çekilen ilk film, Manaki Kardeşler de Osmanlı tebaasına dahil oldukları için Türkiye sinemasının ilk yönetmenleri olduğu ileri sürülmektedir.[18][19][not 2]

1908 yılına kadar Pera çevresinin çeşitli yerlerinde halka açık gösterimlerin yapılmasının ardından Sigmund Weinberg Tepebaşı'nda (bugünkü TRT Tepebaşı stüdyoları) Pathe Sineması'nı açtı.[20] Bu sinema salonu, Türkiye sinema tarihinin ilk yerleşik sineması olarak varsayılmaktadır.[20][21] Pathe Sineması'ndan hemen sonra da bir çok sinema salonu açılmış ancak bu salonların işletmecilerinin tamamı yabancılardan oluşmuştur. 14 Mart 1914 yılında, Cevat Boyer ile Murat Bey'in Şehzadebaşı'nda açtığı Milli Sinema ise bir Türk'ün işlettiği ilk sürekli sinema salonu olmuştur.[4][22] Milli Sinema'nın açılmasından 4 ay kadar sonra ise Kemal ve Şakir Seden kardeşler ile Fuat Uzkınay, İstanbul Sirkeci'de "Ali Efendi Sineması"'nı ve daha sonra "Kemal Bey Sineması"nı açtılar.[22][23]

1910-1930[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk Türk filmi Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı, ilk Türk Sinemacısı Fuat Uzkınay tarafından, 14 Kasım 1914'te, Yeşilköy, İstanbul'da çekilmiştir.
İlk Türk Sinemacısı Fuat Uzkınay ve Ayastefanos Abidesi, 14 Kasım 1914, Yeşilköy, İstanbul.

O zaman İstanbul Sultanisi’nde gösterimler düzenleyen ekip maddi imkân bularak ikinci Türk sineması Ali Efendi Sinemaları’nı açmıştır. Türkiye’de sinemanın kurumlaşması ise I. Dünya Savaşı döneminde gerçekleşmiştir. Alman ordularının, filmleri bir propaganda unsuru olarak ve askerlerin eğitimi için kullandığını gören, dönemin Osmanlı İmparatorluğu Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı görevlerini sürdüren Enver Paşa, sinema olgusunun önemi farketmiş ve 1915’te Merkez Ordu Sinema Dairesi (MOSD)’ni kurarak, Türk Sineması’nın kurumlaşmasının temellerini atmıştır. MOSD’nin kurulması ve takip eden dönemde yapılan hikâyeli filmler sinema tarihi için o yılların en önemli gelişmelerindendir. Aynı dönemde Fuat Uzkınay'ın çektiği "Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı" adlı belgesel Türk Sineması'nın ilk eseri olarak 14 Kasım 1914 tarihinde gösterime girmiştir. 150 metrelik bir belgesel olarak çekilen filmin günümüze hiçbir kopyası ulaşmamıştır.[24]

1916 yılında Müdafaa-i Milliye Cemiyeti de aldığı bir kararla sinema çalışmalarına başlamış, Almanya’dan getirttiği aletlerle film çekimlerine başlayan cemiyet, savaştan görüntülerin de yer aldığı haber filmi niteliğinde filmler hazırlamıştır.

İlk konulu Türk filminin ise, her ikisi de 1917'de Müdafaa-i Milliye Cemiyeti tarafından çekilen, Pençe veya Casus adlı filmler olduğu konusunda tartışmalar bulunmaktadır. Aslında Türk sinemasında ilk konulu film denemesi Leblebici Horhor Ağa olmasına rağmen film oyunculardan birisinin ölmesi üzerine tamamlanamamıştır. İkinci film ise Himmet Ağa'nın İzdivacı olmasına rağmen, filmin oyuncuları Çanakkale Savaşı'na katıldıklarından dolayı çekimler ancak 1918 yılında tamamlanmıştır.[25]

1919 yapımı ve yönetmenliğini Ahmet Fehim'in yaptığı Mürebbiye isimli film sansüre uğrayan ilk Türk filmidir. Türk sinemasında ilk komedi filmi serisine ise 1917 yılında başlanmıştır. Yönetmenliğini Hüseyin Şadi Karagözoğlu'nun yaptığı Bican Efendi Vekilharç isimli 1917 yapımı Türk komedi filmi büyük ilgi görünce, 1921 yılında Bican Efendi Mektep Hocası ve aynı yıl içerisinde Bican Efendinin Rüyası isimli Türk komedi filmleri çekilerek gösterime girmiştir.[25]

1931-1960[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu dönemde Türk Sinemaları'nın ilk sesli ve Türk-Mısır-Yunan ortak yapımı olan İstanbul Sokakları'nda çekilmiştir. Ayrıca ilk kısa metraj filmler ve dönem filmleri bu dönemde çekilmiştir. 1931-1950 yılları arasındaki en önemli gelişme Türk Sineması Cemiyeti tarafından düzenlenen yarışma olmuştur. Yarışmada Şakir Sırmalı'nın filmi Unutulan Sır "en güzel film" seçilmiştir. 1949 yılında çekilen Çığlık, ilk Türk korku filmi, 1953 yapımı Halıcı Kız filmi ise çekilen ilk renkli Türk filmi olmuştur.[25]

1961-1970[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinema tarihindeki 2. yarışma bu dönemde İstanbul Yerli Film Yarışması adı altında yapılmıştır. Ayrıca kapalı sinemaların hayata geçirilme fikri bu yıllarda iyice ağırlık kazanmıştır ve renkli film uygulamasına hız verilerek Türk sinema tarihindeki en büyük aşamalardan biri kaydedilmiştir. Üretilen film sayısının 789'a ulaştığı bu yıllarda, yaşanan tüm bu gelişmelerin ışığında, 1963 yapımı Susuz Yaz uluslararası alanda yapılan sinema festivallerinde ödül alan ilk Türk filmi olmuştur.[25]

1971-1980[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu dönemde sayısal verilere bakıldığında, Siyah-beyaz filmler renkli filmlerin gerisinde kalmıştır. Ayrıca bu yıllarda çizgi filmler ile ilgili çalışmalar yapılmış ve yarışmalar düzenlenmiş, yabancı film festivallerinde başarılar ve uluslararası alanda ödüller elde edilmiştir.

  • Prades Film Şenliği'nde alınan özel ödül.
  • Nantes Film Şenliği'nde jüri özel ödülü.
  • Lahey Film Şenliği'nde alınan ödül.
  • Uluslararası Milano Film Fuarı'nda Ömer Kavur'un yaptığı Yusuf ve Kenan'ın aldığı büyük ödül.

1981-1990[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu dönemde siyah-beyaz filmler tarihe karışmıştır. Yabancı romanlar ve yapıtlar Türkçe'ye çevrilerek filme dönüştürülmüştür. Ayrıca Toronto Sinema Vakfı ve Ottawa Elçiliği'nin desteğiyle Türkiye'de ilk toplu film gösterisi düzenlenmiş ve böylece Türk sineması küreselleşme konusunda ilk adımını atmıştır.

Türk filmleri listeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha fazla bilgi için: Türk filmleri listeleri

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Sinema ve Tiyatro İstatistikleri, 2016". tuik.gov.tr. TÜİK. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2017. 
  2. ^ a b c d e f g "Box Office Türkiye Dağıtımcı Oranları". boxofficeturkiye.com. Box Office Türkiye. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2017. 
  3. ^ a b "Box Office Türkiye Yıllık Seyirci ve Hasılat İstatistikleri". boxofficeturkiye.co. Box Office Türkiye. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2017. 
  4. ^ a b c d e f g h Giovanni Scognamillo (2010). Türk Sinema Tarihi (3. bas.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. s. 15, 16, 17, 18, 19, 20. ISBN 975-7942-85-5.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım);
  5. ^ a b c Odabaş, Battal (2006). "Türk Sinemasının Kuruluşunda Ordunun Rolü, Belge(sel) Film ve Kurtuluş Savaşı Filmleri". İletişim Fakültesi Dergisi, 24. 
  6. ^ Maraşlı, Gülşah Nezaket. Şen, Abdurrahman (Ed.). Türk Sinemasında Yerli Arayışlar (2010 bas.). Ankara, Türkiye: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. s. 105, 106. ISBN 978-975-17-3516-4.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım);
  7. ^ a b c d e f "Sinema Hizmetleri Sektör Raporu" (PDF). rekabet.gov.tr. Ankara: T.C. Rekabet Kurumu. 16.02.2016. s. 5, 6, 7. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2017.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  8. ^ a b c d Nurullah Tilgen (03.02.1956). "Bugüne Kadar Filmciliğimiz". Yeni Yıldız Dergisi. 3 (36). ss. 113, 114, 115.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  9. ^ "Türk sinemasının serüveni". Hürriyet Gazetesi. hurriyet.com.tr. 13 Kasım 2001. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2017. 
  10. ^ Ayşe Hür (13/04/2014). "Yeşilçamcı mısınız, Sinematekçi mi?". Radikal Gazetesi. radikal.com.tr. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2017.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
  11. ^ a b Ayşe Osmanoğlu. Babam Sultan Abdülhamid (2013 bas.). Timaş Yayınları. s. 75. ISBN 978-605-08-1202-2.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  12. ^ a b Celal Hayır (Ekim 2015). "İmparatorluğun Dağılış Döneminde Sinemanın Bugünkü Türkiye Topraklarında Varoluş Serüveni" (PDF). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (İngilizce / Türkçe). 8 (40). s. 726. ISSN 1307-9581. 
  13. ^ a b Nijat Özön (2010). Türk Sineması Tarihi (1896-1960). Doruk Yayınları. s. 20, 21. ISBN 9789755535180.  Birden fazla |sayfalar= ve |sayfa= kullanıldı (yardım)
  14. ^ Sevda Sağlam (Temmuz 2015). "Türk Sinemasında Annelik Olgusu Bağlamında 1960'lı Ve 2000'li Yıllarda Çekilmiş Filmlerin İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi)". Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 
  15. ^ Burçak Evren. "Müslüman Mahallesinde Film Göstermek: Fevziye Kıraathanesi". Türk Sineması Araştırmaları. tsa.org.tr. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2017. 
  16. ^ Manakia Bros: Pioneers of Balkan Cinema, Claimed by Six Nations, Marian Tutui, Romanian Film Archive.
  17. ^ Ahmet Gürata. "Manaki Kardeşler ve filmleri". sinematek.tv. Sinematek TV. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2017. 
  18. ^ Evren, Burçak (Kasım-Aralık 2013). "Balkanların ve Türk Sinemasının İlk Yönetmenlerinden Manaki Kardeşler". Hayal Perdesi, 37. İstanbul: Bilim ve Sanat Vakfı. ss. 72-76. 
  19. ^ "Festivalde tarihi an: 1700'lerde doğmuş birini gördük". radikal.com.tr. 14 Nisan 2014. 15 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016. 
  20. ^ a b Rakım Çalapala (1947). "Türkiye'de filmcilik-Filmlerimiz". Yerli Film Yapanlar Cemiyeti Dergisi. İstanbul. 
  21. ^ Alim Şerif Onaran (Şubat 1994). Türk Sineması (Cilt 1). Kitle Yayınları. s. 11, 12. 
  22. ^ a b Boran, Yrd. Doç. Dr. Tunç. "Erken Cumhuriyet Dönemi'nde Taşrada Sinema Seyri: Çankırı Örneği". İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi. Güz 2015 (41). Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi. s. 258. ISSN 2147-4524. 
  23. ^ Agah Özgüç, Başlangıcından Bugüne Türk Sinemasında İlkler, Yılmaz Yayınları, 1990. s. 8-9.
  24. ^ "İlk Türk filmi 97 yıl önce vizyona girdi". sondevir. 12 Kasım 2011. 28 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2012. 
  25. ^ a b c d "Türk Sinemasının İlkleri". odatv. 06.11.2010. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2013.  Tarih değerini gözden geçirin: |tarih= (yardım)
Notlar
  1. ^ Kimi kaynaklar filmlerin üretim yılını 1905 yılı olarak göstermektedir.
  2. ^ Sinema araştırmacılarının bir kısmı da Manaki Kardeşlerin Türk kökenli olmamasından kaynaklı Türkiye sinemasının ilk yönetmenleri, filmlerini de ilk Türkiye yapımı film olarak görmemektedirler.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kullanıcı:Pragdon/Çalışma_sayfası_2&oldid=25438978" sayfasından alınmıştır