Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti
غربی تراقیا حكومت موقتهسی Garbî Trakya Hükûmet-i Muvakkatesi غربی تراقیا حكومت مستقلهسی Garbî Trakya Hükûmet-i Müstakilesi Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1913-1913 | |||||||||||
 Bayrak | |||||||||||
 | |||||||||||
| Başkent | Gümülcine | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Türkçe | ||||||||||
| Hükûmet | Cumhuriyet[1][2] | ||||||||||
| Başkan[3] | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 8578 km2 | ||||||||||
| Nüfus | |||||||||||
• Sayılan | 35000 | ||||||||||
| |||||||||||
Batı Trakya hükûmeti yalnızca 52 gün hayatta kalabilmiştir | |||||||||||
| Makale serilerinden |
 |
Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti (Osmanlı Türkçesi: önce غربی تراقیا حكومت موقتهسی; Garbî Trakya Hükûmet-i Muvakkatesi/Batı Trakya Geçici Hükûmeti,[5][6] sonra غربی تراقیا حكومت مستقلهسی; Garbî Trakya Hükûmet-i Müstakilesi/Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti; günümüzde Batı Trakya Türk Cumhuriyeti[7][8] olarak adlandırılmaktadır), 31 Ağustos 1913 tarihinde Batı Trakya’da kurulmuştur.
Balkan Savaşları sonrasında Batı Trakya'da Türkler ve Pomaklar[9] başta olmak üzere çoğunluğu Müslüman ahali tarafından kurulan 52 gün yaşamış bir devletti. Kuvâ-yi Milliye tabiri ilk defa Batı Trakya mücadelesinde kullanılır. Bu hükûmet Osmanlı Devleti tarafından tanınmamıştı.[10] Batı Trakya bölgesi henüz kendisine ait olmayan Yunanistan siyasi sebeplerden dolayı böyle bir devlete sıcak bakıyordu, hatta kendi iradesi ile Dedeağaç'ı bu devlete teslim etmişti. Bulgaristan ve Osmanlı Devleti ise yine siyasi sebeplerden dolayı bu devletin sonunu istediler.
Sınırlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Tüm Batı Trakya (Doğuda Meriç, batıda Makedonya, Kuzeyde Bulgaristan - Rodopların karlık dağları ve güneyde Ege Denizi (Ortaköy köprüsü - Kırcaali – Eğridere - Darıdere, Eşekkulağı geçidi - Makas - Mesta Karasu ve İskeçe üzerinden Akdeniz’e, Enez’den Gümülcine - İskeçe - Dedeağaç - Karaağaç - Fere’ye- Koşukavak- Mestanlı ile çevrilidir.)
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı Devleti, Balkan Savaşı ile ilgili olarak son antlaşmayı da 13 Mart 1913'te Sırbistan ile yapmıştı. İki devletin ortak sınırı kalmadığından, bu antlaşmada daha çok Sırbistan'da kalan Türkler'in durumu konusuna yer verildi ve "Batı Trakya Geçici Hükûmeti" kuruldu. Ancak 3 ay sürebildi.
Hükûmet 31 Ağustos 1913 tarihinde kuruldu. Hükûmetin Enver Paşa'nın emri ile Teşkilât-ı Mahsusa tarafından bölgenin Bulgarların eline geçmesini önlemek amacıyla kurulduğunu belirten kaynaklar mevcuttur.[11][12]
İkinci Balkan Savaşı sırasında Osmanlı Ordusunun Midye-Enez Hattı'nı aşarak başlattığı taarruz neticesinde bölge yeniden Türk hâkimiyetine girmiştir. Ancak bu sırada Rusya meseleye dâhil olmuş ve Osmanlı kuvvetlerinin Meriç nehrini geçmeleri halinde savaş açacağı yönünde ültimatom vermesi üzerine Osmanlı kuvvetleri ileri harekâtlarına son vermişti. Rusya, tehdidinin ciddiyetini göstermek için İstanbul Boğazının yakınlarına Karadeniz filosunu göndermişti. Bu durum ise Büyük Britanya'nın meseleye müdahil olmasına sebep oldu.
Arada geçen sürede devletin içinde yaşanan gelişmeler devlet yapısı bölümünde belirtilmiştir.
29 Eylül 1913'te Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında yapılan İstanbul Antlaşması ile Edirne dâhil Doğu Trakya'nın Osmanlı Devleti'ne verilmesine karşılık Batı Trakya Bulgaristan'a bırakılmıştı. "Batı Trakya Geçici Hükûmeti" bu duruma karşı çıktı ve antlaşmayı tanımadığını ileri sürdü.
Bu gelişmeler üzerine Bulgaristan, bölgede yığınak yapmaya başladı. Ancak o dönemde Osmanlı Devleti, yeni kurulan bu devlete dış baskıların da etkisiyle olumlu bakmıyordu. Buna ilaveten İstanbul’daki siyasî iktidar kavgası ve kargaşası Batı Trakya’da böyle bir bağımsız devletiyle ilgilenme olanağını ortadan kaldırmıştı. Bunun üzerine Sadrazam Sait Halim Paşa hükûmeti, "Batı Trakya Geçici Hükûmeti" üzerine baskı yaparak bölgenin boşaltılmasını sağladı. Nitekim 29 Eylül 1913 tarihinde imzalanan İstanbul Antlaşması'yla Osmanlı hükûmeti, Batı Trakya'yı bütünüyle Bulgaristan’a bırakmıştır. 14 Kasım 1913'te Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında imzalanan Atina Antlaşması, Batı Trakya'da yaşayan Müslüman Türk azınlık açısından Yunanistan'a en fazla sorumluluk getiren antlaşmadır. Buna göre Yunanistan'a bırakılan topraklarda kalanların yaşam, mal, din ve gelenekleri güvence altına alınacak ve bu insanlar Yunan kökenli vatandaşlarla aynı haklara sahip olacaktır. Ayrıca dinlerinin gereklerini de açık bir şekilde yerine getirebileceklerdir.[13] Ayrıca 1913 Atina Antlaşması Yunanistan topraklarının hepsinde Müslüman cemaatlerin tüzel kişiliğinin tanınması açısından büyük önem taşımaktadır.[14]
Ekim 1913 başlarında Osmanlı Devleti Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti'nin Bulgarlara direnişi bırakması için Miralay Cemal Bey'i bölgeye gönderdi.[15] "Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti"'nin toprakları, General Lazarof komutasındaki Bulgar kuvvetlerince 30 Ekim 1913 tarihine kadar tamamen işgal edilir ve bu devlet sona erer. Böylece Ağustos 1913'ün ilk günlerinde, Batı Trakya'da büyük ümitlerle başlayan bu kurtuluş mücadelesi de üç ay sonra Ekim sonlarında acı bir düşkırıklığı ile sona erdi. Bölgede bir yoğunluk oluşturan Türkler ve yüzyıllardır Türk hakimiyeti altında kalan bu topraklar da Makedonya gibi hudutlar dışında bırakıldı.
1912 Ekiminde başlayan, sonradan Romanya'nın da katılmasıyla bütün Balkanları kapsayan büyük kavga, Ağustos 1913'te yani 10 ay gibi kısa bir süre sonunda bitti. Bu büyük kavga neticesinde mirastan en büyük payı Yunanistan aldı.
Osmanlı Devletinin Balkanlardaki 5 vilayeti, Selanik, Manastır, Kosova, Yanya ve İşkodra'nın paylaşılması sonucunda;
- Yunanistan: 50.000 km², toprak ve 1.600.000 nüfus;
- Sırbistan: 30.000 km², toprak ve 1.200.000 nüfus;
- Bulgaristan: 18.000 km², toprak ve 1.000.000 nüfus;
- Karadağ: 5.000 km², toprak ve 150.000 nüfus kazandılar.
Ayrıca Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti ve İşkodra'yı da topraklarına kattı. Balkanlı diğer uluslar, büyük mirası aralarında pay ederken ve Makedonya'yı adeta yutarlarken, buranın asıl sahibi olan Makedon halkından hiç bahsedilmedi. Ege adaları hakkında, büyük devletler Londra'da Şubat 1914'te şu esasları tespit ettiler: Meis hariç İtalya'nın işgal ettiği adalar onda; Gökçeada, Bozcaada hariç diğerleri Yunanistan'da kalacaktı. Ancak bu karar hukukî bir neticeye bağlanamadan I. Dünya Savaşı başladı. 1923 Lozan Antlaşması'yla sınırları yeniden çizilen Batı Trakya ise bugün tamamen Yunanistan'ın idaresinde bulunan bölgedir.[16] Batı Trakya, Doğu Trakya ile Batı Rumeli'yi birleştiren bir köprü olarak kabul edildiğinden, Avrupa devletlerinin politikalarında önemli bir yer tutmuştur.[17]
Devlet yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bayraktaki siyah Balkanlardaki zulmü temsil etmektedir. Yeşil İslamı, Ay Yıldız Türklüğü temsil etmektedir.[18][19] Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti'nin ulusal marşını Süleyman Askeri Bey, Dedeağaç'ta yazmıştır.[20] Devlet Yunan ve Bulgar posta pullarını geçersiz sayarak kendininkilerini basmıştır.[20]
Aradan geçen süre içinde Geçici Hükûmet bütün bölgede teşkilatını kurdu ve 30000 kişilik bir de savunma gücü oluşturdu. Bağımsızlığını ilan eden yeni yönetim, ilk olarak ülkenin sınırlarını belirlemiş, bağımsız devletin sembolü olan ay yıldızlı, yeşil, beyaz bayrağı resmi binalara çekmiş, 29.170 kişilik ordusunu kurup, bütçesini hazırlamış, pul bastırarak, pasaport uygulamasına geçmiştir. Bu arada Osmanlı yasa ve tüzükleri aynen kabul edilerek davalara da Garbi Trakya Adliyesi bakmaya başlamıştır. Selanik doğumlu bir Yahudi olan Emanuel Karasu (Carasso) tarafından resmi bir haber ajansı kurulmuş; Fransızca ve Türkçe olarak Müstakil-Indépendant adında bir gazete çıkarılmıştır.
Nüfus Yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Devletin nüfus yapısı şöyleydi:[21]
| Etnisite/din | Nüfus | Yüzde |
|---|---|---|
| Toplam | 234 700 | 100% |
| Müslüman (Türk, Pomak, Çingene, diğer) | 185 000 | 78,82 |
| Bulgar | 25 500 | 10,86% |
| Yunan | 22 000 | 9,37% |
| Yahudi, Ermeni, diğer | 2200 | 0,94% |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir] | Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
- ^ a b Salih Mehmed imzalı bir mektup: "Sali Mehmed, deputy for Gumuldjina; former president of the Republic of Gumuldjina." Stefanov, Konstantin. The question of Thrace (1919), P. Haupt, sf. 37.
- ^ Angel G. Angelov, David F. Marshall, Joshua A. Fishman. Overcoming minority language policy failure: the case for Bulgaria and the Balkans (2006), Mouton de Gruyter, sf. 132 27 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "Towards the end of the Ottoman Empire, the region won specific self-government status known as the Republic of Tumrak or the Republic of Gumuldjina"
- ^ Galip, Salahaddin. Batı Trakya'da yazabildiklerimden ... (1988), Kastaş Yayınevi, sf. 6
- ^ Ocak, Murat. The Turks: Turkey (2 v. ) (2002), Yeni Türkiye: "the 'Temporary Government of Western Thrace' was established and Professor Salih Носа was brought to the head of the government."
- ^ Belgeselin bu bölümünde Batı Trakya Geçici Hükümeti konu ediliyor (Metin Edirneli Rodop Hükumetleri ile ilgili olarak, TRT)[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Türkkaya Ataöv, Çatışmaların kaynağı olarak ayrımcılık, A.Ü. S.B.F. İnsan Hakları Merkezi Yayınları, Ankara, 1996". 14 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2013.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2013.
- ^ Küçük, Sami. Rumeli'den 27 Mayıs'a (2008), Mikado Yayınları, sf. 22 3 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Türk dünyası kültür atlası: The Seljuk period (2003), Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, sf. 330
- ^ Stoddard, Philip Hendrick. The Ottoman government and the Arabs, 1911 to 1918: a preliminary study of the Teskilât-ı Mahsusa (1963), Princeton University, sf. 53 11 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Mesut Uyar, Edward J. Erickson. A military history of the Ottomans: from Osman to Atatürk (2009), ABC-CLIO, sf. 254 11 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Türel Yılmaz,"Tarihi Perspektif İçinde Batı Trakya ve Batı Trakya Türk Azınlığının Haklarını Koruyan Antlaşmalar" (1878-1923), www.dicle.edu.tr
- ^ Hülya Emin,"Anlaşmalarla Batı Trakya Türkleri", Çukurova Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi, 1999, http.//strateji.cukurova.edu.tr/BALKANLAR/06.asp
- ^ Baş, Hakan. Unutulan Batı Trakya Türkleri (2005), Umay Yayınları, sf. 33
- ^ Yusuf Halaçoğlu ve Halit Eren,"Batı Trakya", İslam Ansiklopedisi, Cilt 5, İstanbul, TDV Yayımları, 1992, s. 144.
- ^ Türel Yılmaz,"Tarihi Perspektif İçinde Batı Trakya ve Batı Trakya Türk Azınlığının Haklarını Koruyan Antlaşmalar (1878-1923)", www.dicle.edu.tr
- ^ Publications de la Société turque d'histoire, 7. cilt (1937), Türk Tarih Kurumu, sf. 80 25 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "... her yerde Garbî Trakya Hükümeti Müştekileri' 'nin, ay yıldızlı ve yeşil, beyaz, siyah renkli hususî bayrağı..."
- ^ Talât Paşa, Cemal Kutay. Şehit sadrıazâm Talât Paşaʾnın gurbet hatıraları, 2. cilt (1983), C. Kutay, sf. 821 25 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Gündağ, Nevzat. 1913 Garbı̂ Trakya Hükûmet-i müstakîlesi (1987), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, sf. 139 13 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Katrin Boeckh Von den Balkankriegen zum Ersten Weltkrieg — Kleinstaatenpolitik und ethnische Selbstbestimmung am Balkan, München 1996, ISBN 3-486-56173-1, S. 77: Boeckh übernimmt die Zahlen einer türkischen Statistik von 1910 und gibt an, dass diese Zahlen in etwa den Zahlen einer griechischen Statistik von 1912 entsprechen. Die Statistiken übernimmt sie aus den Seiten 31f. aus Dimitri Pentzopoulos The Balkan Exchange of Minorities
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ahmet Aydınlı, Batı Trakya Faciasının İç Yüzü, Akın Yayınları, İstanbul, 1971.
- Kemal Şevket Batıbey, Batı Trakya Türk Devleti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1978.
- Batı Trakya’nın Sesi, Sayı: 65, Ağustos 1988.
- Tevfik Bıyıkoğlu, Trakya’da Millî Mücadele, Cilt I, II. Baskı, TTK Yay., Ankara, 1987.
- Nevzat Gündağ, Garbi Trakya Hükûmet-i Müstakilesi, Kültür ve Turizm Bak. Yay. Ankara, 1987.
- Halit Eren, Batı Trakya Türkleri, İstanbul, 1997.
- Tuncay Özkan, MİT'in Gizli Tarihi, Alfa Yay., İstanbul, 2003.
- Soner Yalçın, Teşkilatın İki Silahşörü, Doğan Kitap, İstanbul, 2001.
- Dr. Tahir Tamer Kumkale, "Batı Trakya", Önce Vatan, Sayı: 17-20 Mayıs 2003.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Batı Trakya Bağımsız Hükümeti Tarihi12 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.