Sodyum karbonat: Revizyonlar arasındaki fark

Sodyum karbonat
Adlandırmalar
	IUPAC adı Sodyum karbonat
	Diğer adlar Çamaşır sodası, Kristal soda, Soda külü
Tanımlayıcılar
CAS numarası	497-19-8 (susuz) ; 5968-11-6 (monohidrat) ; 6132-02-1 (dekahidrat) ;
3D model (JSmol)	Etkileşimli görüntü;
ChEBI	CHEBI:29377 ;
ChEMBL	ChEMBL186314 ;
ChemSpider	9916 ;
ECHA InfoCard	100.007.127
EC Numarası	207-838-8;
E numaraları	E500(i) (asitliği düzenleyiciler, ...)
PubChem CID	10340;
RTECS numarası	VZ4050000;
UNII	45P3261C7T ;
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID1029621 ;
	InChI InChI=1S/CH2O3.2Na/c2-1(3)4;;/h(H2,2,3,4);;/q;2+1/p-2 Key: CDBYLPFSWZWCQE-UHFFFAOYSA-L ; InChI=1/NaHCO3.2Na/c2-1(3)4;;/h(H2,2,3,4);;/q;2+1/p-2 Key: CDBYLPFSWZWCQE-NUQVWONBAP;
	SMILES [Na+].[Na+].[O-]C([O-])=O;
Özellikler
Molekül formülü	Na2CO3
Molekül kütlesi	105.9888 g/mol (susuz); 286.1416 g/mol (dekahidrat)
Görünüm	Beyaz katı, higroskopik
Koku	Kokusuz
Yoğunluk	2.54 g/cm3 (25 °C, susuz); 1.92 g/cm3 (856 °C); 2.25 g/cm3 (monohidrat); 1.51 g/cm3 (heptahidrat); 1.46 g/cm3 (dekahidrat);
Erime noktası	851°C (Susuz); 100°C ; bozunur (monohidrat); 33.5°C; bozunur (heptahidrat); 34°C; (dekahidrat)
Çözünürlük (su içinde)	Susuz, g/100 mL: 7 (0 °C); 16.4 (15 °C); 34.07 (27.8 °C); 48.69 (34.8 °C); 48.1 (41.9 °C); 45.62 (60 °C); 43.6 (100 °C);
Çözünürlük (etandiol içinde)	alkali çözeltilerde, gliserinde çözünür; alkolde az çözünür; CS2, aseton, alkil asetatlar, alkol, benzonitril, sıvı amonyakta çözünmez
Çözünürlük (gliserin içinde)	98.3 g/100 g (155 °C)
Çözünürlük	3.46 g/100 g (20 °C)
Çözünürlük (dimetilformamid içinde)	0.5 g/kg
Baziklik (pKb)	3.67
Manyetik alınganlık (χ)	−4.1•10−5 cm3/mol
Kırınım dizimi (nD)	1.485 (susuz); 1.420 (monohidrat); 1.405 (dekahidrat)
Yapı
Kristal yapı	Monoklinik (γ-form, β-form, δ-form, susuz); Ortorombik (monohidrat, heptahidrat)
Koordinasyon geometrisi	Oktahedral (Na+, susuz)
Termokimya
Isı sığası (C)	112.3 J/mol•K
Standart molar entropi (S⦵298)	135 J/mol•K
Standart formasyon entalpisi (ΔfH⦵298)	−1130.7 kJ/mol
Gibbs serbest enerjisi (ΔfG⦵)	−1044.4 kJ/mol
Tehlikeler
	İş sağlığı ve güvenliği (OHS/OSH):
Ana tehlikeler	Tahriş edici
	GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar
İşaret sözcüğü	Uyarı
Tehlike ifadeleri	H319
Önlem ifadeleri	P305+P351+P338
NFPA 704; (yangın karosu)	1 0
	Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)	4090 mg/kg (sıçan, oral)
Güvenlik bilgi formu (SDS)	MSDS
Benzeyen bileşikler
Diğer anyonlar	Sodyum bikarbonat
Diğer katyonlar	Lityum karbonat; Potasyum karbonat; Rubidyum karbonat; Sezyum karbonat
Benzeyen bileşikler	Sodyum seskikarbonat; Sodyum perkarbonat
	Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
	Bilgi kutusu kaynakları

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 12.26, 14 Haziran 2020 tarihindeki hâli

Sodyum karbonat, (çamaşır sodası, kristal soda ve soda külü olarak da bilinir) Na₂CO₃ formülüne sahip değişik hidratları olan bir inorganik bileşiktir. Bütün formları beyaz, suda çözünür tuzlardır. Tüm formları güçlü bir alkali tada sahiptir ve suda orta derecede alkali çözeltiler verir. Tarihsel olarak sodyum bakımından zengin göl sularından veya sodyum bakımından zengin topraklarda yetişen bitkilerin küllerinden çıkarıldı. Bu sodyum açısından zengin bitkilerin külleri, odun küllerinden (bir zamanlar potasa üretmek için kullanılıyordu) belirgin şekilde farklı olduğundan, sodyum karbonat "soda külü" olarak bilinir hale geldi. ^[12] Günümüzde ise, Solvay işlemi ile sodyum klorür ve kireç taşından büyük miktarlarda üretilmektedir.

Hidratları

Sodyum karbonat üç hidrat formda ve susuz tuz olarak üretilir:

sodyum karbonat dekahidrat (natron), Na₂CO₃•10H₂O, kolaylıkla çiçeklenerek monohidrat şekle dönüşür.
sodyum karbonat heptahidrat (mineral formu bilinmiyor), Na₂CO₃•7H₂O.
sodyum karbonat monohidrat (termonatrit), Na₂CO₃•H₂O. Kristal karbonat olarak da bilinir.
kalsine edilmiş soda olarak da bilinen susuz sodyum karbonat, hidratların ısıtılmasıyla oluşur. Ayrıca, Solvay işleminin son aşamasında olduğu gibi sodyum bikarbonat ısıtıldığında (kalsine edildiğinde) da oluşur.

Dekahidrat -2.1 - +32 °C sıcaklık aralığındaki kristalleşen sulu çözeltilerden,heptahidrat 32 - 35.4 °C sıcaklıktaki dar aralıkta ve bu sıcaklığın üzerinde ise monohidrat form oluşur.^[13] Kuru havada dekahidrat ve heptahidrat monohidratı vermek üzere su kaybeder. Diğer hidratlar da bilinmektedir, örn. sodyum karbonat ünitesi başına 2.5 birim su ile ("pentahemihidrat").^[14]

Kullanımı

Ana kullanımı

En büyük kullanım alanı olarak, sodyum karbonat cam, kağıt, suni ipek, sabun ve deterjan üretiminde kullanılır.^[15]

Cam üretimi

Sodyum karbonat silika için bir akış görevi görür, karışımın erime noktasını özel malzemeler olmadan erişebilir bir noktaya düşürür. Bu "soda camı" hafifçe suda çözünür, bu nedenle camın çözünmez olması için eriyik karışımına bir miktar kalsiyum karbonat eklenir. Şişe ve pencere camı (Soda-kireç camı) sodyum karbonat, kalsiyum karbonat ve silis kumu (silisyum dioksit (SiO₂)) gibi karışımların eritilmesiyle yapılır. Bu maddeler ısıtıldığında, karbonatlar karbon dioksit açığa çıkarır. Bu şekilde sodyum karbonat, bir sodyum oksit kaynağıdır. Soda kireç camı, yüzyıllardır en yaygın cam şekli olmuştur.

Su yumuşatma

Sodyum karbonat Mg²⁺ ve Ca²⁺ uzaklaştırıp suyu yumuşatmak için kullanılır. Bu iyonlar karbonat iyonları ile işleme tabi tutulduğunda çözünmeyen katı çökeltiler oluşturur:

Ca²⁺ + CO₃^2- → CaCO₃

Sodyum karbonat ucuz ve suda çözünür bir karbonat iyonları kaynağıdır.

Gıda katkı maddesi ve pişirme

Sodyum karbonat bir asitlik düzenleyici, topaklanmayı önleyici madde, kabartma maddesi ve stabilizatör olarak kullanılan bir gıda katkı maddesidir (E500). Rāmen eriştelerine karakteristik lezzet ve dokusunu vermek için kullanılan ve bir alkali tuz çözeltisi olan kansui (かん水) bileşenlerinden biridir. Snus üretiminde son ürünün pH’ını stabilize etmek için kullanılır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ ^a ^b Harper, J.P (1936). Antipov, Evgeny; Bismayer, Ulrich; Huppertz, Hubert; Petrícek, Václav; Pöttgen, Rainer; Schmahl, Wolfgang; Tiekink, E.R.T.; Zou, Xiaodong (Ed.). "Crystal Structure of Sodium Carbonate Monohydrate, Na₂CO₃. H₂O". Zeitschrift für Kristallographie - Crystalline Materials. 95 (1): 266–273. doi:10.1524/zkri.1936.95.1.266. ISSN 2196-7105. Erişim tarihi: 2014-07-25.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Lide, David R., (Ed.) (2009). CRC Handbook of Chemistry and Physics (90th bas.). Boca Raton, Florida: CRC Press. ISBN 978-1-4200-9084-0.
^ ^a ^b Seidell, Atherton; Linke, William F. (1919). Solubilities of Inorganic and Organic Compounds (2nd bas.). New York: D. Van Nostrand Company. s. 633.
^ ^a ^b Comey, Arthur Messinger; Hahn, Dorothy A. (February 1921). A Dictionary of Chemical Solubilities: Inorganic (2nd bas.). New York: The MacMillan Company. ss. 208–209.
^ ^a ^b Pradyot, Patnaik (2003). Handbook of Inorganic Chemicals. The McGraw-Hill Companies, Inc. s. 861. ISBN 978-0-07-049439-8.
^ ^a ^b ^c ^d Anatolievich, Kiper Ruslan. "sodium carbonate". chemister.ru. Erişim tarihi: 2014-07-25.
^ Dusek, Michal; Chapuis, Gervais; Meyer, Mathias; Petricek, Vaclav (2003). "Sodium carbonate revisited" (PDF). Acta Crystallographica Section B. 59 (3): 337–352. doi:10.1107/S0108768103009017. ISSN 0108-7681. PMID 12761404. Erişim tarihi: 2014-07-25.
^ Betzel, C.; Saenger, W.; Loewus, D. (1982). "Sodium Carbonate Heptahydrate". Acta Crystallographica Section B. 38 (11): 2802–2804. doi:10.1107/S0567740882009996.
^ ^a ^b ^c Sigma-Aldrich Co., Sodium carbonate. Retrieved on 2014-05-06.
^ "Material Safety Data Sheet – Sodium Carbonate, Anhydrous" (PDF). conservationsupportsystems.com. ConservationSupportSystems. Erişim tarihi: 2014-07-25.
^ Chambers, Michael. "ChemIDplus - 497-19-8 - CDBYLPFSWZWCQE-UHFFFAOYSA-L - Sodium carbonate [NF] - Similar structures search, synonyms, formulas, resource links, and other chemical information".
^ "minerals.usgs.gov/minerals" (PDF).
^ T.W.Richards and A.H. Fiske (1914). "On the transition temperatures of the transition temperatures of the hydrates of sodium carbonate as fix points in thermometry". Journal of the American Chemical Society. 36 (3): 485–490. doi:10.1021/ja02180a003.
^ A. Pabst. "On the hydrates of sodium carbonate". ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Ullmann isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

Daha fazla bilgi için

Eggeman, T. (2011). "Sodium Carbonate". Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology. doi:10.1002/0471238961.1915040918012108.a01.pub3. ISBN 978-0471238966.
Thieme, C. (2000). "Sodium Carbonates". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. doi:10.1002/14356007.a24_299. ISBN 978-3527306732.

Dış bağlantılar

[cod-1] Harper, J.P (1936). Antipov, Evgeny; Bismayer, Ulrich; Huppertz, Hubert; Petrícek, Václav; Pöttgen, Rainer; Schmahl, Wolfgang; Tiekink, E.R.T.; Zou, Xiaodong (Ed.). "Crystal Structure of Sodium Carbonate Monohydrate, Na₂CO₃. H₂O". Zeitschrift für Kristallographie - Crystalline Materials. 95 (1): 266–273. doi:10.1524/zkri.1936.95.1.266. ISSN 2196-7105. Erişim tarihi: 2014-07-25.

[crc-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Lide, David R., (Ed.) (2009). CRC Handbook of Chemistry and Physics (90th bas.). Boca Raton, Florida: CRC Press. ISBN 978-1-4200-9084-0.

[sioc-3] Seidell, Atherton; Linke, William F. (1919). Solubilities of Inorganic and Organic Compounds (2nd bas.). New York: D. Van Nostrand Company. s. 633.

[doc00-4] Comey, Arthur Messinger; Hahn, Dorothy A. (February 1921). A Dictionary of Chemical Solubilities: Inorganic (2nd bas.). New York: The MacMillan Company. ss. 208–209.

[pphoic-5] Pradyot, Patnaik (2003). Handbook of Inorganic Chemicals. The McGraw-Hill Companies, Inc. s. 861. ISBN 978-0-07-049439-8.

[chemister-6] Anatolievich, Kiper Ruslan. "sodium carbonate". chemister.ru. Erişim tarihi: 2014-07-25.

[scr-7] Dusek, Michal; Chapuis, Gervais; Meyer, Mathias; Petricek, Vaclav (2003). "Sodium carbonate revisited" (PDF). Acta Crystallographica Section B. 59 (3): 337–352. doi:10.1107/S0108768103009017. ISSN 0108-7681. PMID 12761404. Erişim tarihi: 2014-07-25.

[7h2o-8] Betzel, C.; Saenger, W.; Loewus, D. (1982). "Sodium Carbonate Heptahydrate". Acta Crystallographica Section B. 38 (11): 2802–2804. doi:10.1107/S0567740882009996.

[sigma-9] Sigma-Aldrich Co., Sodium carbonate. Retrieved on 2014-05-06.

[css-10] "Material Safety Data Sheet – Sodium Carbonate, Anhydrous" (PDF). conservationsupportsystems.com. ConservationSupportSystems. Erişim tarihi: 2014-07-25.

[11] Chambers, Michael. "ChemIDplus - 497-19-8 - CDBYLPFSWZWCQE-UHFFFAOYSA-L - Sodium carbonate [NF] - Similar structures search, synonyms, formulas, resource links, and other chemical information".

[12] "minerals.usgs.gov/minerals" (PDF).

[13] T.W.Richards and A.H. Fiske (1914). "On the transition temperatures of the transition temperatures of the hydrates of sodium carbonate as fix points in thermometry". Journal of the American Chemical Society. 36 (3): 485–490. doi:10.1021/ja02180a003.

[14] A. Pabst. "On the hydrates of sodium carbonate". ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[Ullmann-15] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Ullmann isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[1]

[2]

[5]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

@@ 100. satır: / 100. satır: @@
   }}
 }}
+'''Sodyum karbonat''', ('''çamaşır sodası''', '''kristal soda''' ve '''soda külü''' olarak da bilinir) Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> formülüne sahip değişik hidratları olan bir [[inorganik bileşik]]tir. Bütün formları beyaz, suda çözünür tuzlardır. Tüm formları güçlü bir alkali tada sahiptir ve suda orta derecede alkali çözeltiler verir. Tarihsel olarak sodyum bakımından zengin göl sularından veya sodyum bakımından zengin topraklarda yetişen bitkilerin küllerinden çıkarıldı. Bu sodyum açısından zengin bitkilerin külleri, odun küllerinden (bir zamanlar [[potasa]] üretmek için kullanılıyordu) belirgin şekilde farklı olduğundan, sodyum karbonat "soda külü" olarak bilinir hale geldi. <ref>{{cite web|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/soda_ash/soda-ash-industry.pdf|title=minerals.usgs.gov/minerals}}</ref> Günümüzde ise, [[Solvay işlemi]] ile [[sodyum klorür]] ve [[kireç taşı]]ndan büyük miktarlarda üretilmektedir.
+==Hidratları==
+Sodyum karbonat üç [[hidrat]] formda ve susuz tuz olarak üretilir:
+* sodyum karbonat dekahidrat ([[natron]]), Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>•10H<sub>2</sub>O, kolaylıkla [[çiçeklenme|çiçeklenerek]] monohidrat şekle dönüşür.
+* sodyum karbonat heptahidrat (mineral formu bilinmiyor), Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>•7H<sub>2</sub>O.
+* sodyum karbonat monohidrat ([[termonatrit]]), Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>•H<sub>2</sub>O.  '''Kristal karbonat''' olarak da bilinir.
+* kalsine edilmiş soda olarak da bilinen susuz sodyum karbonat, hidratların ısıtılmasıyla oluşur. Ayrıca, [[Solvay işlemi]]nin son aşamasında olduğu gibi sodyum bikarbonat ısıtıldığında (kalsine edildiğinde) da oluşur.
+Dekahidrat  -2.1 - +32 °C sıcaklık aralığındaki kristalleşen sulu çözeltilerden,heptahidrat 32 - 35.4 °C sıcaklıktaki dar aralıkta ve bu sıcaklığın üzerinde ise monohidrat form oluşur.<ref>{{Cite journal|title=On the transition temperatures of the transition temperatures of the hydrates of sodium carbonate as fix points in thermometry |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=36 |issue=3 |pages=485–490 |author= T.W.Richards and A.H. Fiske|doi=10.1021/ja02180a003 |year=1914 |url=https://zenodo.org/record/1428987 }}</ref> Kuru havada dekahidrat ve heptahidrat monohidratı vermek üzere su kaybeder. Diğer hidratlar da bilinmektedir, örn. sodyum karbonat ünitesi başına 2.5 birim su ile ("pentahemihidrat").<ref>{{cite web |url=http://www.minsocam.org/ammin/am15/am15_69.pdf= |author=A. Pabst |title=On the hydrates of sodium carbonate }}{{dead link|date=January 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
+==Kullanımı==
+===Ana kullanımı===
+En büyük kullanım alanı olarak, sodyum karbonat cam, kağıt, suni ipek, sabun ve deterjan üretiminde kullanılır.<ref name=Ullmann/>
+===Cam üretimi===
+Sodyum karbonat [[silika]] için bir [[Akı (metalurji)|akış]] görevi görür, karışımın erime noktasını özel malzemeler olmadan erişebilir bir noktaya düşürür. Bu "soda camı" hafifçe suda çözünür, bu nedenle camın çözünmez olması için eriyik karışımına bir miktar [[kalsiyum karbonat]] eklenir. Şişe ve pencere camı ([[Soda-kireç camı]]) sodyum karbonat, kalsiyum karbonat ve silis kumu ([[silisyum dioksit]] (SiO<sub>2</sub>)) gibi karışımların eritilmesiyle yapılır. Bu maddeler ısıtıldığında, karbonatlar karbon dioksit açığa çıkarır. Bu şekilde sodyum karbonat, bir sodyum oksit kaynağıdır.  Soda kireç camı, yüzyıllardır en yaygın cam şekli olmuştur.
+===Su yumuşatma===
+Sodyum karbonat Mg<sup>2+</sup> ve Ca<sup>2+</sup> uzaklaştırıp [[su yumuşatma|suyu yumuşatmak]] için kullanılır. Bu iyonlar [[karbonat]] iyonları ile işleme tabi tutulduğunda çözünmeyen katı çökeltiler oluşturur:
+:Ca<sup>2+</sup>  +  CO<sub>3</sub><sup>2-</sup>  →   CaCO<sub>3</sub>
+Sodyum karbonat ucuz ve suda çözünür bir karbonat iyonları kaynağıdır.
+===Gıda katkı maddesi ve pişirme===
+Sodyum karbonat bir asitlik düzenleyici, topaklanmayı önleyici madde, kabartma maddesi ve stabilizatör olarak kullanılan bir gıda katkı maddesidir (E500). [[Rāmen]] eriştelerine karakteristik lezzet ve dokusunu vermek için kullanılan ve bir alkali tuz çözeltisi olan {{nihongo|''kansui''|かん水}} bileşenlerinden biridir. ''[[Snus]]'' üretiminde son ürünün pH’ını stabilize etmek için kullanılır.
-'''Sodyum karbonat''' ya da '''trona'''. [[Sodyum]] türevlerinden birisidir. Formülü Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>'tür. [[Deterjan]]ların, [[kireç]] önleyicilerin, çamaşır ve tül beyazlatıcıların ürün bileşiminde
-kullanılır. Sodyum Karbonat oranı fazla olursa çamaşırları ve tülleri yıpratır. [[Çamaşır makinesi]]nde kireç önleyici özelliği olmadığı gibi makinede teknik arızalara sebep olur.
-Doğada beyazımsı, renksiz, şeffaf ve taş şeklindedir. [[Baz]]ik bir tuzdur. Suda Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> + H<sub>2</sub>O → NaOH + NaHCO<sub>3</sub> biçiminde çözünür.
-==Kullanımı==
-===Ana kullanımı===
-En büyük kullanım alanı olarak, sodyum karbonat cam, kağıt, suni ipek, sabun ve deterjan üretiminde kullanılır.<ref name=Ullmann/>