Ural-Altay dil ailesi
| Ural-Altay Turanca | |
|---|---|
| Coğrafi dağılım | Avrasya |
| Sınıflandırma | Tartışmalı, genel çevrelerce kabul görmüyor.[1] |
| Alt bölümler | |
.png) Ural-Altay dillerinin dağılımı | |
Ural - Altay Dil Ailesi (Turanca[2] olarak da bilinir), 19. yüzyılda ve bazı ülkelerde 20. yy ortalarına kadar yaygın biçimde kabul edilen, Ural ve Altay dillerini bir arada toplayan hipotezdir. Günümüzde ise dil bilimciler arasında bu dillerin birbiriyle alakası olmadığı[3][4][5][6] ve Ural-Altay dil ailesinin gerçek olmadığı konusunda fikir birliği vardır.[7][8][9][10]
Zaman içerisinde teoriye olan destek azalmış ve Altay dillerinin birbirleriyle akraba olmadığı, Türkçe ve Moğolca gibi Altay dil ailesinde sınıflandırılmış dillerin arasındaki tipolojik benzerliklerin aynı atadan gelmelerinden değil, yoğun ödünçlemeler ve uzun temaslar sonucu oluştuğu dil bilimciler tarafından kabul edilen genel görüş olmuştur.[1][3][4][5] 1960'lı yıllardan bu yana Ural-Altay dil ailesine nazaran Ural dillerinin kendi başlarına ayrı bir dil ailesi olduğu, Altay dillerinin ise aralarında genetik bir ilişki bulunmadığı gerekçesiyle bir dil ailesi olamayacağı en yaygın görüş konumundadır.[7][8][10][11] Günümüzde çoğu dil bilimci Ural ve Altay ailelerindeki sondan eklemelilik, cümlede özne-nesne-yüklem sıralaması ve dillerin dilbilgisel olarak cinsiyetsiz olması gibi benzerlikleri "tarihsel orijin" veya "yakınsama" ile sonuçlanmış karşılıklı etkileşim ile açıklamaktadır.
Güneş dil teorisi gibi günümüzde kabul görmeyen[12] teorileri de desteklemiş Türk dilbilimci Talat Tekin bu dil ailesinin Altay kolunun Azerice, Türkçe, Moğolca, Mançuca ve Tunguzcadan, Ural kolunun ise Macarca, Fince ve Estoncadan oluştuğunu savunmuş ve Korece ile Japoncanın da Ural-Altay dil ailesine ait olduğunu iddia etmiştir.[13]
Ural Kolu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ural Kolu dilleri üç ana gruba ayrılmaktadır. Bunlar, Fin/Ugor dilleri, Samoyed dilleri ve Yukagir dilleri. Ural dilleri günümüzde yaklaşık 50 milyon insan tarafından konuşulmaktadır.
1. Fin/Ugor dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Fin/Ugor dilleri kendi arasında iki gruba ayrılır:
a. Fin dilleri: Bu diller dört grupta incelenir. Yandaki alanda görülen haritada mavi alan bu grubun yayıldığı coğrafi alanı göstermektedir:
- 1. Fin-Perm grubu: Komice, Permyakça, Udmurtça.
- 2. Volga-Mordvin grubu: Marice, Erzyaca, Mokşanca, Meryanca, Muromaca, Meşçerce.
- 3. Fin-Baltık grubu: Fince (şive ve lehçeleri: Meänkieli, Kvence ve Dış İngrî), Karelce, Ludca, Olonets Karelce, Livonca, Vepsçe, Võro, Votîce ve Estonca.
- 4. Sami grubu: Sami/Lâpon lehçelerinden oluşur. Bunlar: Güney Sami, Ume Sami, Lule Sami, Pite Sami, Kuzey Sami, Kainuu Sami, Kemi Sami, Akkala Sami, Inari Sami, Kildin Sami, Skolt Sami, Ter Sami.
b. Ugor dilleri: Macarca, Hantıca, Mansice Bu dillerin yayıldığı coğrafi alan yeşil ile gösterilmiştir.
2. Samoyed Dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]İki dilden oluşmaktadır: Kuzey Samoyedçe ve Güney Samoyedçe. Konuşulduğu alan yandaki haritada turuncu renkte gösterilmiştir.
Kuzey Samoyedçenin lehçeleri; Enets, Nenets, Yurak, Nganasan, Tavgy/Tawgi ve Yurats'tır. Güney Samoyedçe lehçeleri ise Kamasça/Kamas, Mator ve Selkup.
3. Yukagir Dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]İki lehçeden oluşmaktadır. Kuzey Yukagir ve Güney Yukagir. Konuşulduğu alan pembe renkte yandaki haritada gösterilmiştir.
Altay dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Altay kolu dillerini konuşan insanların sayısı 700 milyonu bulur ve Ural dağlarının güneyinden Japon denizine kadarki bölgede konuşulur. Bu dil ailesi üç ana gruba ayrılır; Türk dilleri, Moğol dilleri ve Tunguz dilleri. Son zamanlarda yapılan karşılaştırmalı çalışmalarla birlikte Japonca ve Korece de bu kola dahil edilmiştir.[14]
1. Türk dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- a. Bulgar grubu: Çuvaşça.
- b. Kıpçak grubu: Karaimce, Kumukça, Karaçayca, Balkarca, Kırım Tatarcası, Tatarca, Başkurtça, Nogayca, Karakalpakça, Kazakça, Kırgızca, Urumca, Mişerce
- c. Oğuz grubu: Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmence, Gagavuzca, Horasan Türkçesi, Kaşgayca, Aynullu, Salarca, Afşarca, Songori,
- d. Uygur grubu: Özbekçe, Uygurca, Yugurca, Aynuca, Tarançi,Ili Turki, Lop.
- e. Sibirya grubu: Yakutça, Dolganca, Tuvaca, Tofaca, Hakasça, Altayca, Şorca, Çulimce, Fuyü Gırgıs.
- f. Argu grubu: Halaçça. Galaçça-Xalac
2. Moğol dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- b. Moğol oluşur: Halha Moğolcası, Oyratça, Kalmukça, Darhatça, Buryatça, Hamnı Moğolcası, Dahurca, Monguorca, Kangjia, Bonan, Dongşianca, Doğu Yugur ve Moğulca.
3. Tunguz dilleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- c. Tunguz dilleri: Evenki (Tunguzca), Solon, Manegir, Nanai, Akani, Birar, Kile, Samagir, Orok, Ulch, Oroch, Udege, Mançuca ve Şibe dili.
Tartışmalı diller
[değiştir | kaynağı değiştir]Japon dili ve Kore dilinin de Altay grubuna dahil olduğu da bilim çevrelerinde kabul görmektedir. Samuel Martin ve Miller'ın 1960'lardan sonraki çalışmaları sonucunda Japonca Altay dilleri arasında gösterilir.
Benzerlikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Hint-Avrupa dil ailesinde güçlü bir şekilde görülen farklı dillerdeki rakamların sessel benzerliği, varsayımsal Altay dil ailesinde bulunmaz ve Ural dil ailesinde de zayıftır:[15]
| Sayı | Ural | Türki | Moğolik | Tungusik | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Fince | Macarca | Tundra Nenetleri | Eski Türkçe | Moğolca | Tungusça | |
| 1 | yksi | egy | ŋob | bir | nigen | *emün |
| 2 | kaksi | kettő/két | śiďa | ekki | qoyar | *džör |
| 3 | kolme | három | ńax°r | üş | ɣurban | *ilam |
| 4 | neljä | négy | ťet° | tört | dörben | *dügün |
| 5 | viisi | öt | səmp°ľaŋk° | beş | tabun | *tuńga |
| 6 | kuusi | hat | mət°ʔ | altı | irɣuɣan | *ńöŋün |
| 7 | seitsemän | hét | śīʔw° | yetti | doluɣan | *nadan |
| 8 | kahdeksan | nyolc | śid°nťet° | sekkiz | naiman | *džapkun |
| 9 | yhdeksän | kilenc | togguz | yisün | *xüyägün | |
| 10 | kymmenen | tíz | yūʔ | on | arban | *džuvan |
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sinor, Denis (1988). "The Problem of the Ural-Altaic relationship". Sinor, Denis (Ed.). The Uralic Languages: Description, History and Modern Influences. Leiden: Brill. ss. 706-741.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent" and "we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages--a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).
- ^ George van Driem (2001). Handbuch Der Orientalistik Volume 10 of Handbuch der Orientalistik: Indien Volume 2 of Languages of the Himalayas: An Ethnolinguistic Handbook of the Greater Himalayan Region, George van Driem. Brill Publishers. s. 336. ISBN 9789004120624. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2019.
- ^ a b "While 'Altaic' is repeated in encyclopedias and handbooks most specialists in these languages no longer believe that the three traditional supposed Altaic groups, Turkic, Mongolian and Tungusic, are related." Lyle Campbell & Mauricio J. Mixco, A Glossary of Historical Linguistics (2007, University of Utah Press), pg. 7.
- ^ a b "When cognates proved not to be valid, Altaic was abandoned, and the received view now is that Turkic, Mongolian, and Tungusic are unrelated." Johanna Nichols, Linguistic Diversity in Space and Time (1992, Chicago), pg. 4.
- ^ a b "Careful examination indicates that the established families, Turkic, Mongolian, and Tungusic, form a linguistic area (called Altaic)...Sufficient criteria have not been given that would justify talking of a genetic relationship here." R.M.W. Dixon, The Rise and Fall of Languages (1997, Cambridge), pg. 32.
- ^ "...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent" and "we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages—a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).
- ^ a b Colin Renfrew, Daniel Nettle: Nostratic: Examining a Linguistic Macrofamily - Page 207, Publisher: McDonald Institute for Archaeological Research, University of Cambridge(1999), 9781902937007
- ^ a b Robert Lawrence Trask: The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics - PAGE: 357, Publisher: Psychology Press (2000), 9781579582180
- ^ Lars Johanson, Martine Irma Robbeets : Transeurasian Verbal Morphology in a Comparative Perspective: Genealogy, Contact, Chance -PAGE: 8. Publisher: Otto Harrassowitz Verlag (2010), 9783447059145
- ^ a b Ladislav Drozdík: Non-Finite Relativization. A Typological Study in Accessibility. Page 30 (XXX), Publisher: Ústav orientalistiky SAV, 9788080950668
- ^ Lars Johanson, Martine Irma Robbeets : Transeurasian Verbal Morphology in a Comparative Perspective: Genealogy, Contact, Chance -PAGE: 8. Publisher: Otto Harrassowitz Verlag (2010), 9783447059145
- ^ La théorie du langage-soleil et sa place dans la réforme de la langue turque (Güneş Dil Kuramı ve Türk dil reformundaki yeri), 11 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erik-Jan Zürcher, s. 87, erişim tarihi 1 Aralık 2007(Fransızca)
Alıntı:Güneş Dil Kuramı hakkında 1935 ila 1938 yıllarında çok sayıda yayın yapılmış olsa da, taraftarlarının savları çok zayıf kaldı. - ^ Talat Tekin, Japonca ve Altay Dilleri, Doruk, 1993.
- ^ Talat Tekin, Japonca ve Altay Dilleri, Doruk, 1993
- ^ Sinor 1988, ss. 710–711.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Is it really true that Finno-Ugric and Turkic are NOT related? 20 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- LINGUIST List 5.908 25 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
