Orta Asya tarihi

Orta Asya tarihi, Orta Asya coğrafyasında gerçekleşen olayların tarihidir. Tarihi boyunca Türk, Moğol, Tunguz, İrani, Sinitik, Slav ve Arap gibi birçok etniği barındırmıştır. İslam, Tengricilik, Budizm ve Hristiyanlık gibi birçok din varlık göstermiştir. İlk insan yerleşimlerinden günümüze kadar geçen olayları kapsar. Tarihi boyunca Hiung Nunglar’dan, Göktürk İmparatorluğuna ve Moğol İmparatorluğu gibi büyük İmparatorluklara ev sahipliği yaptı. Rusya ve Çin sömürgesinde kaldı. 1991 yılında SSCB’nin yıkılması ile birlikte modern devletler kuruldu.

Tarih Öncesi

Bilinen ilk Dinozor yumurtası Moğolistan’da bulundu. 50.000 ila 40.000 yıl öncesinde Orta Asya’ya ulaştı. En eski bilinen Orta Asya kültürü Anav kültürüdür. Ön Türklerin ve Ön Moğolların ilk kez Orta Asya’da görülmüştür. İlk kez at Orta Asya’da evcilleştirimiştir.

Antik Çağ

Antik Çağ’da Orta Asya’ya Hint-Avrupa halkları göçtü. İskit medeniyeti, Orta Asya’ya hakim olmuştu. İskitler göçebe İrani, Türk ve Slav halklarının ortak konfederasyonudur. Özellikle, Orta Asya taraflarında Türk halkları yaşamıştır. Orta Asya’da, İrani göçebeler de yaşamıştır. Orta Asya’nın batılarında Ahameniş hanedanlığı, Makedonya, Selevoskiler, Partlar ve Sasaniler hakimiyet kurmuştur. Çin’in Kuzeyinde Hiung-Nung göçebe halkı yaşamaktaydı. Mete Han tarafından Orta Asya’daki birçok göçebe halk birleştirildi. İnanç olarak genel anlamda Tengricilik hakim olmuştur.

Orta Çağ

Orta Çağ'da Türkler tarafından iki kez Türk kağanlığı kurulmuştur. Özellikle Orta Çağ'da, İpek Yolu için Orta Asya’daki göçebe halklar tarafından ele geçirilmeye çalışıldı. Budizm, Orta Asya’da yayılmaya başladı. İslam’da, Araplar’ın aracılığı ile yayıldı. Belli bir dönem Türkler, İslam medeniyeti, Çin ve Tibet güç sahibi olabilmek için Orta Asya’da savaştılar. Talas Savaşı ile birlikte Çin, Orta Asya’daki gücünü yitirdi. İslam birliğinin bozulması ile de Araplar. Cengiz Han’nın kurduğu Moğol İmparatorluğu tüm Orta Asya’yı ele geçirdi. Moğol İmparatorluğu parçalandıktan sonra Emir Timur, Asya’da hakimiyet kurdu. Türkler ve Moğolların orduların Orta Çağ'ın en güçlü ordularıydı.

Yeni Çağ ve Yakın Çağ

Orta Asya Haritası

Timurlular devleti belli bir süre sonra parçalandı. Özbekler, Orta Asya’ya hakimiyet kurdu. Daha sonrasında Kazaklar, Orta Asya’da belirleyici güç oldu. Ruslar, Orta Asya’yı kolonileştirmeye başladı. Çin ise Moğolistan ve Doğu Türkistan’ı işgal etti. 20. Yüzyılda Sovyet hükûmetleri kuruldu. Sovyetler dağıldıktan sonra Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Moğolistan, Kırgızistan ve Tacikistan kuruldu.