Niyâzî-i Mısrî

Niyâzî-i Mısrî, 17. yüzyıl Halvetiye tarikatının Niyâziyye veya Mısriyye kolunun kurucusu, büyük bir sûfî ve tasavvuf edebiyatı ustası şair.

Hayatı

Asıl adı Mehmet olup, 12 Rebiülevvel 1027 / 8 Şubat 1618'de Malatya'nın şimdiki adı Soğanlı köyü olan İşpozi kasabasında dünyaya gelmiştir. Babası, yöresinin önde gelenlerinden Nakşbendiyye tarikatı mensubu Soğancızâde Ali Çelebi'dir. Niyâzî ve Mısrî ise mahlaslarıdır. Mısrî mahlası tahsilini Mısır'da yaptığından dolayıdır. Çeşitli medreselerde eğitim görmüş ve farklı yerlerde tasavvuf bilgisini geliştirmiştir. 1655 yılında Halveti şeyhi Sinan-ı Ümmi'den hilafet alarak irşada mezun kılınmış, memleketin pek çok yerinde vaazlar vererek halkı irşad etmeye çalışmıştır. Şöhreti her yana yayılan Niyazî Mısrî, ordunun maneviyâtını yükseltmek için Sultan IV. Mehmet tarafından Lehistan seferine götürülür. Hakkında ileri sürülen iftiralardan sonra Limni adasına sürülür ve burada onbeş yıl çileli bir hayat yaşar. Ölümünden bir yıl kadar önce affedilir ve Bursa’ya döner. Fakat Bursa Kadısı'nın şikayeti üzerine tekrar Limni’ye gönderilir ve burada vefat eder. Osmanlı sultanı tarafından sürgüne gönderildiği Limni adasında 1693 (H.1105) senesinde bir Çarşamba günü kuşluk vakti vefat etmiş olup türbesi de aynı adada ziyaretgahtır. Türkçe ve Arapça manzum ve mensur on ciltten fazla eseri bulunmaktadır. Aruz ölçüsü ile yazdığı şiirlerinde genellikle Nesimî ve Fuzulî’nin, heceyle yazdığı şiirlerinde ise Yunus Emre’nin etkisinde kaldığı görülür. Divanı’nın yanı sıra, “Risaletü’t-Tevhid, Şerh-i Esma-i Hüsnâ, Sûre-i Yusuf Tefsiri, Şerh-i Nutk-ı Yunus Emre, Risale-i Eşrât-ı Saat, Tahir-nâme, Fatihâ Tefsiri, Sûre-i Nûr Tefsiri” eserlerinden bazılarıdır.

Literatürde Niyazi Mısri

Niyazî-i Mısri'nin menkıbevi hayatı esas alınarak Emine Işınsu Öksüz tarafından bir roman şeklinde yazılan biyografisi Bukağı önce Ötüken Yayınları'ndan daha sonra ise Elips Kitap'tan yayınlanmıştır. Niyâzî-i Mısrî Divanı'nın şerhli basımı ise Akçağ Yayınları tarafından yayınlanmıştır.

Tasavvuf Anlayışı

Arûzla yazdığı şiirlerinde Nesimi’nin etkisinde kalan Niyazi, devrinin Vahdet-i Vücud görüşüne mensup kişilerinden de biridir.

Türkçe Eserleri

1. Divân

2. Mecmuaları

• Süleymaniye Küt. Reşid Ef. 1218 numaradaki mecmua.
• Bursa Sultan Orhan Küt. 690 no’lu “Mecmua‐i Kelimât‐ı Kudsiyye” diye adlandırılan mecmua.

3. Risaleleri

• Risâle‐i Devriyye
• Risâle‐i Es’ile ve Ecvibe‐i Mutasavvufâne
• Risâle‐i Eşrâtü’s‐Sâat
• Tabirnâme
• Risâle‐i Haseneyn
• Risâle‐i Hızriyye
• Risâle‐i Arşiyye
• Vahdetnâme
• Risâle‐i İade
• Risâle‐i Nokta
• Akîdetü’l‐Mısrî
• Risale fî Devrân‐ı Sofiye
• Etvâr‐ı Seb’a

4. Şerhleri

• Şerh‐i Esmâ‐i Hüsnâ
• Şerh‐i Nutk‐ı Yûnus Emre

5. Mektupları

6. Ait Olduğu Söylenen Diğer Eser ve Risaleler

• Lübbü’l‐Lüb ve Sırru’s‐Sır
• Cenâb‐ı Hakk’ın her şeyi muhit olduğu hakkında risale
• Elğâz‐ı Sofiye
• Risale fî işareti’l‐vâkıât fi’l‐fatihati’ş‐şerîfe‐
• Rısâle‐i usûl‐i târikat
• Usûl‐i târikat ve rumûz‐i hakikat
• Eşrefoğlu Rûmî’ye ait beyitlerin şerhi
• Bir beyitin şerhi
• Tefsir‐i duâ hakkında risale
• Ahvâl‐ı tarîkat‐ı Hak
• Tuhfetü’I‐Uşşak ve Tuhfetü’l‐Müştâk
• El‐levâyih iî suâl‐i Şeyh Mısri
• Güneşin mağribden nasıl doğduğu hakkında risale
• Risâle‐i îman‐ı taklidi ve tahkiki
• Ta’bîr‐i sadâ‐yı nâkûs
• Risâle‐i fî tasviri’l‐ecsâm ve’l‐erhâm
• Risâle‐i târîhiyye
• Cüz‐i la yetecezzâ

7. Yazdığı Tefsirler

• Tefsîr‐i sûre‐i Yûsuf
• Tefsîr‐i innâ eradna’l‐emânete
• Tefsîr‐i lem yekünıllezîne keferû‐
• Allâhu nûru’s‐semâvâti ve’l‐ard—
• Tefsîr‐i âyet‐i “İz kale rabbüke‐‐‐
• Tefsîr‐i âyet‐i innallahe

Arapça Eserleri

• Mevâidü’l‐irfân
• Devre‐i Arşiyye
• Tesbî‐i Kasîde‐i Bür’e (Bürde)
• Tefsîr‐i Fâtihatü’l‐Kitâb
• Mecâlis

Kaynakça

Dipnotlar

• Seyyid Muhammed Nur'ül Arabi, Haz.: Mahmut Sadettin Bilginer (1976). Mısri Niyazi Divanı Şerhi. İstanbul: Esma Yayınları.