Gericilik
| Makale serilerinden |
 |
Siyaset biliminde gericilik veya irtica, çağdaş toplumda bulunmayan, olumlu özelliklere sahip olduğuna inandığı statüko öncesine (toplumun önceki siyasi durumuna) dönüşü destekleyen siyasi görüşlere sahip siyasi görüştür. Tanımlayıcı bir terim olarak gerici, siyasi yelpazenin ideolojik kavramlarından türemiştir. Bir sıfat olarak gerici kelimesi, statükoyu eski haline getirmeyi amaçlayan bakış açılarını ve politikaları tanımlar.[1]
Bir ideoloji olarak gericilik, sağ siyasette bir gelenektir;[1] gericiler, toplumun sosyal dönüşümüne yönelik politikalara karşı çıkarken, muhafazakârlar ise mevcut sosyo-ekonomik yapı ve düzeni korumaya çalışırlar.[2] Popüler kullanımda gerici, sosyal, siyasi ve ekonomik değişime karşı çıkan bir kişinin geleneksel muhafazakâr siyasi perspektifini ifade eder.[3][4]
Gerici ideolojiler, geçmiş koşulların yeniden tesis edilmesine hizmet eden siyasi aşırılık anlamında radikal olabilirler. Bazı yazarlar için gerici terimi olumsuz çağrışımlar taşımaktadır. Peter King'in gözlemine göre bu terim "bir onur nişanı olmaktan ziyade bir eziyet olarak kullanılan" bir etikettir."[5] Buna rağmen, "siyasi gerici" tanımlaması Avusturyalı monarşist Erik von Kuehnelt-Leddihn,[6] İskoç gazeteci Gerald Warner,[7] Kolombiyalı siyasi teolog Nicolás Gómez Dávila ve Amerikalı tarihçi John Lukacs gibi yazarlar tarafından benimsenmiştir.[8]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Fransız Devrimi, bazı kaynaklarda ilerleme karşıtı politikaları ifade eden üç siyasi tanımlayıcı kelimeyi çağrıştırır: (i) "gerici", (ii) "muhafazakâr" ve (iii) "sağ". Ayrıca "Reaksiyonerlik" Fransızca réactionnaire kelimesinden (Fransızca réaction, "tepki") kelimesinden türemiştir ve devrime karşı çıkan monarşist parlamenterleri tanımlamaktadır.[9] Emre Kongar gericiliği "Demokratik rejimlerin yerine insanlar tarafından dini kuralların işletildiği anti-demokratik rejimleri istemek" şeklinde tanımlamıştır[10]
Fransız Devrimi sırasında muhafazakâr güçler (özellikle Katolik Kilisesi içinde) Devrimin getirdiği ilerici sosyopolitik ve ekonomik değişikliklere karşı muhalefet örgütlemiştir. Bu gelişmelerin sonucunda muhafazakârlar Kilise ve Kraliyetin otoritesini yeniden tesis etmek için mücadele etmiştir. 19. yüzyıl Avrupa siyasetinde gerici sınıf, Katolik Kilisesi hiyerarşisi ile aristokrasiyi, kraliyet ailelerini ve ulusal yönetimin yalnızca kiliseye ait olduğuna inanan kralcıları içeriyordu. Fransa'da Bourbon Hanedanının doğrudan varisleri tarafından geleneksel yönetimin destekçileri, meşruiyetçi olarak adlandırıldı. Üçüncü Cumhuriyet döneminde monarşistler, daha sonra muhafazakârlar olarak yeniden adlandırılan gerici gruptu.[9]
19. yüzyılda gericiler, feodalizmi ve tarımsal ağırlıklı ekonominin olduğu, toprak sahibi bir aristokrasinin topluma hakim olduğu, kalıtsal bir kralın hüküm sürdüğü ve Katolik Kilisesi'nin toplumun ahlaki merkezi olduğu dönemi (Sanayi Devrimi'nden önce) idealize eden kişileri ifade ediyordu. "Gerici" olarak etiketlenenler orta ve işçi sınıfları yerine aristokrasiyi desteklemişlerdir. Gericiler demokrasiye ve parlamentarizme karşı çıkmışlardır.[kaynak belirtilmeli]
Thermidor Gericiliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Thermidor Gericiliği, Fransız Devrimi içinde Jakobenlerin aşırılıklarına karşı bir hareketti. Maximilien Robespierre'in "Terör Hükümdarlığı" dönemi 27 Temmuz 1794'te sona erdi. Robespierre'in devrilmesi, Fransız Ulusal Konvansiyonu'nun Kamu Güvenliği Komitesi'ne karşı yeniden güçlendiğinin işaretiydi. Jakobenler bastırıldı, hapishaneler boşaltıldı ve komitenin yetkileri azaltıldı. Yaklaşık 104 Robespierre destekçisinin idam edilmesinin ardından, "Thermidor Gericiliği" karşı devrimci olduğu iddia edilen kişilere karşı giyotin cezası kullanmayı bıraktı, monarşistler ve radikaller arasında bir orta yol belirlendi.
Fransız monarşisinin yeniden tesisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Viyana Kongresi'yle birlikte, Rus Çarı I. Aleksandr, Prusya ve Avusturya hükümdarları, Bonapartizme karşı Kutsal İttifak'ı kurdular. Kutsal İttifak'ın Fransa'ya yönelik tutumu Napolyon'un ikinci kez indirilmesinden sonra Fransa'da Bourbon Restorasyonu ile gelişen bir hareket tarafından aşıldı. Anayasal monarşi kuruldu ve Temsilciler meclisi oluşturuldu.
Restorasyon'a giden yolu hazırlayan Saint-Ouen Bildirgesi olmuştur. Fransız toplumunun örgütlenmesinin pek çok yönünü kökten değiştiren Fransız Devrimi'nden önce, anayasal değişimin başlatılabilmesinin tek yolu, öneriyi kabul edildiği şeklinde yorumlanabilecek eski yasal belgelerin kabul edilmesiydi.
Ruhban sınıfındaki filozoflar
[değiştir | kaynağı değiştir]Fransız Devrimi sonrasında Fransa sürekli olarak sağcı meşruiyetçiler ile solcu devrimciler arasındaki çekişmelere sahne oldu. Joseph de Maistre, Louis de Bonald, François-René de Chateaubriand gibi ruhban sınıfından olan filozoflar ortaya çıktı. Bu filozoflar, Bourbon Hanedanını restore etmek ve Katolik Kilisesini yerleşik kilise olarak yeniden kurmak için çalıştı. 19. yüzyıl papalarının öğretileri, ruhban filozofların fikirlerini desteklemiştir.[11]
Metternich ve sınırlandırması
[değiştir | kaynağı değiştir]1815'ten 1848'e kadar Avusturya İmparatorluğu'nun Dışişleri Bakanı olan Prens Metternich, olası bir devrimi önlemek için uluslararası ittifaklar yoluyla devrimci güçlerin kontrol altına alınmasını organize etmeyi savundu. Viyana Kongresi'nde, Napolyon'un yenilgisinden sonra yeni düzenin kuruluşunda etkili oldu.
Kongre'den sonra Prens Metternich, Restorasyon döneminin muhafazakâr rejimini güçlendirmek ve istikrara kavuşturmak çok çalıştı. Almanya, İtalya ve Fransa'daki liberal güçlere yardım eden Rus Çarı I. Aleksandr'ın Avrupa'da nüfuz kazanmasını engellemek için Katolik Kilisesi ile beraber hareket etti. Kilise içindeki milliyetçi ve liberal eğilimlere karşı çıkarken kiliseyi muhafazakar bir düzen ilkesi olarak destekledi. Temel felsefesi, eski köklere olan ihtiyacı ve toplumun düzenli gelişimini savunan Edmund Burke'nin fikirlerine dayanıyordu. Demokratik ve parlamenter kurumlara karşı çıkmış ancak mevcut yapıların kademeli reformlar yoluyla modernleştirilmesini desteklemiştir. Metternich'in çabalarına rağmen, 1848'de Avrupa'da bir dizi devrim yaşandı.
20. yüzyıl
[değiştir | kaynağı değiştir]
20. yüzyılda sosyalizm ve komünizm savunucuları, Ekim Devrimi'nden sonra Bolşeviklere karşı Rus İç Savaşı'nda savaşan Beyaz Ordu gibi düşmanlarını yaftalamak için gerici terimini polemik amaçlı kullanmışlardır. Marksist terminolojide gerici, fikirleri sosyalist gibi görünen ancak kendilerine göre feodalizm, kapitalizm, milliyetçilik, faşizm veya egemen sınıfın diğer özelliklerinin unsurlarını içeren kişileri ifade eden aşağılayıcı bir sıfattır ve Marksist hareketlerin çatışan fraksiyonları arasındaki kullanımı da içerir.[kaynak belirtilmeli] Sosyalist olmayanlar da gerici etiketini kullanmış, İngiliz diplomat Sir John Jordan, 1912'deki Xinhai Devrimi sırasında Qing hanedanını desteklediği ve cumhuriyetçiliğe karşı çıktığı için Çin Kraliyetçi Partisi'ne "gerici parti" lakabını takmıştır.[12]
Gericilik, Vichy Fransası, Franco yönetimindeki İspanya ve Salazar yönetimindeki Portekiz gibi otoriter ve anti-komünist rejimlerin destekçilerini ifade etmek için de kullanılır. Bunun bir örneği Boris Pasternak'ın Nobel Edebiyat Ödülüne layık görülmesinden sonra yaşanmıştır. Nobel Komitesi'nin açıklamasının ertesi günü, 26 Ekim 1958'de Moskova'da yayınlanan Literary Gazette'de David Zaslavski tarafından kaleme alınan "Bir Edebiyat Otu Üzerine Gerici Propaganda Yaygarası" başlıklı polemikçi bir makale yayınlanmıştır.[13]
İtalyan Faşistleri, eski feodal delegasyon ilkesine dayanan yeni bir toplumsal düzen arzuluyorlardı. Benito Mussolini "faşizm gericiliktir" ve "kendisini gerici olarak adlandırmaktan korkmayan faşizm... bugün kendisini anti-liberal ilan etmekte hiçbir engel görmemektedir" demiştir.[14] Giovanni Gentile ve Mussolini de başta monarşizm olmak üzere bazı gerici politikalara saldırmış ve muhafazakâr katolikliğinin bazı yönlerini eleştirmiştir. Şöyle yazmışlardı: "Tarih geriye doğru gitmez. Faşist doktrin Joseph de Maistre'i peygamber olarak kabul etmemiştir. Monarşik mutlakiyetçilik geçmişte kalmıştır, kilisecilik de öyle." Siyasi doktrinlerinde faşizmin "gerici değil, devrimci" olduğunu daha da detaylandırmışlardır.[kaynak belirtilmeli]
Ayrıca, faşizmin solda değil sağda olduğunu söylemişlerdir. Faşizm, merkezi devleti mutlak monarşilerde görülenin de ötesine taşıdığı için sadece geleneğe bir dönüş değildi. Faşist tek parti rejimleri çoğu komünist devlet kadar merkeziyetçiydi ve faşizmde bulunan aşırı milliyetçilik Fransız Devrimi'nden önce dünya siyasetinde yer almıyordu.[kaynak belirtilmeli]
Naziler kendilerini faşist ya da gerici olarak görmemelerine ve geleneksel Alman gericililerini (Prusya monarşistleri, Junker soyluları ve Roma Katolik ruhban sınıfı mensuplarını), Kızıl Cephe'nin yanında, düşmanları arasında saymalarına rağmen, devrimci solculuğa şiddetle karşı çıktılar. Nazilerin 1933'te iktidara gelişlerini Volksgemeinschaft (ulusal devrim) olarak adlandırmaları, İtalyan Faşistleri gibi bir tür devrimi desteklediklerini gösteriyordu; ancak Almanlar ve İtalyan faşistleri, Nazi Almanya'sında Büyük Frederick'in sembolikleştirilmesiyle örneklendiği gibi, geleneği, klasik düşünce ve liderlik ilkelerini idealize ediyorlardı. Ayrıca, 1918'de monarşinin yerini alan Weimar Anayasası'na dayanan Weimar Cumhuriyeti parlamenter dönemini de reddetmişlerdir. Her ne kadar gericilikten ayrı olduklarını iddia etseler de, Nazilerin Weimar'ı reddetmesi görünüşte gerici ilkelere dayanmıştır, Naziler parlamenter sistemin Bolşevizme doğru atılan ilk adım olduğunu iddia ediyor ve bunun yerine Almanya'nın geçmişinin daha gerici kısımlarını idealize ediyorlardı. Nazi Almanyası'ndan Alman Krallığı ve gayri resmi olarak da Drittes Reich (Üçüncü Krallık) olarak bahsediyorlardı. Geçmişteki Kutsal Roma İmparatorluğu (Birinci Krallık) ve Alman İmparatorluğu'na (İkinci Krallık) bir göndermeydi.[kaynak belirtilmeli]
Eleştirmenleri tarafından bazen ruhban faşizmi olarak adlandırılan ruhban hareketleri, faşizmin bazı unsurlarını paylaşırken aynı zamanda Kilise'nin güçlü bir rol oynadığı devrim öncesi toplumsal ilişkiler modeline dönüşü teşvik ettikleri için 19. yüzyıl açısından gerici olarak kabul edilebilir. En önemli filozofları Nicolás Gómez Dávila idi.[kaynak belirtilmeli]
Siyaset bilimci Corey Robin, The Reactionary Mind (Gerici Akıl) adlı kitabında Amerika Birleşik Devletleri'ndeki modern muhafazakârlığın temelde gerici olduğunu savunmuştur.[15]
21. yüzyıl
[değiştir | kaynağı değiştir]Japonya'da 20. yüzyılın sonlarından itibaren hızla ortaya çıkan sağcı milliyetçi ve popülist hareketler ve ilgili örgütler, savaş sonrası barış anayasasını revize ettikleri ve Japon İmparatorluğu'nu savunan bir tutum sergiledikleri için "gerici" olarak değerlendirilmektedir.[16]
"Neo-gerici", 2000'li yıllardan bu yana aktif olan gayri resmi bir çevrimiçi siyaset teorisyenleri grubunun bazen kendi kendini tanımladığı bir terimdir.[17] "Neo-gerici" ifadesi 2008 yılında "Mencius Moldbug" (bir bilgisayar programcısı olan Curtis Yarvin'in takma adı) tarafından ortaya atılmıştır.[18][19] Arnold Kling 2010 yılında "Moldbug "ı tanımlamak için kullandı ve popüler kültür bunu hızla benimsedi.[17] "Neo-gerici" hareketin ("Karanlık Aydınlanma" hareketi olarak da adlandırılır) savunucuları arasında filozof Nick Land'da yer almaktadır.[20]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Önemli kişiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Zaman zaman kendileri veya başkaları tarafından gerici olarak tanımlanan kişiler:
Rusya
[değiştir | kaynağı değiştir]Fransa
[değiştir | kaynağı değiştir]Almanya
[değiştir | kaynağı değiştir]Almanya 1871 yılına kadar tek bir ülke olarak birleşmemiştir.
İspanya
[değiştir | kaynağı değiştir]İtalya
[değiştir | kaynağı değiştir]Kolombiya
[değiştir | kaynağı değiştir]Amerika Birleşik Devletleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Birleşik Krallık
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b The New Fontana Dictionary of Modern Thought Third Edition, (1999) p. 729. 9780002558716
- ^ Lilla, Mark (2016). "Introduction". The Shipwrecked Mind. New York Review Books. ss. xii. ISBN 9781590179024.
- ^ "reactionary". Lexico. 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "reactionary". Merriam-Webster. 4 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024.
- ^ King, Peter. Reaction: Against the modern world. Andrews UK Limited, 2012.
- ^ "Scrap the meaningless terms Left and Right and reclaim the honourable title 'reactionary'". The Daily Telegraph. 27 Temmuz 2010. 30 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Credo of a Reactionary by Erik von Kuehnelt-Leddihn – The American Mercury, under his alias Francis Stuart Campbell
- ^ Lukacs, John (2000). Confessions of an Original Sinner. St. Augustine's Press. ISBN 9781890318123.
- ^ a b The Governments of Europe, Frederic Austin OGG, Rev. Ed., The MacMillan Co., 1922, p. 485.
- ^ "Aydınlanma, İlericilik, Gericiik ve Atatürkçülük, Emre Kongar". 12 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2009.
- ^ Fawcett, Edmund (2020). Conservatism: The Fight for a Tradition. Princeton University Press. ss. 3-25. ISBN 978-0-691-17410-5.
- ^ Kit-ching (1978), s. 51.
- ^ Ivinskaya, Olga (1978). A Captive of Time: My Years with Pasternak. Doubleday. s. 224. ISBN 978-0006353362.
- ^ Gerarchia, March, 1923 quoted in George Seldes, Facts and Fascism, eighth edition, New York: In Fact, 1943, p. 277.
- ^ "About". Corey Robin (coreyrobin.com). 9 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2015.
- ^ Sohn, Yul; Pempel, T. J., (Ed.) (2018). Japan and Asia's Contested Order: The Interplay of Security, Economics, and Identity. Springer Science+Business Media. s. 148. ISBN 9789811302565 – Google Books vasıtasıyla.
the reactionary group Nippon Kaigi (Japan Conference)—has been waging war over its shared past with China and South Korea on battlegrounds ranging from Yasukuni Shrine to the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO).
- ^ a b Finley, Klint (22 Kasım 2013). "Geeks for Monarchy: The Rise of the Neoreactionaries". TechCrunch. 26 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2023.
- ^ "Unqualified Reservations: OL3: the Jacobite history of the world". unqualified-reservations.blogspot.co.uk. 26 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2015.
- ^ "Unqualified Reservations: OLX: a simple sovereign bankruptcy procedure". unqualified-reservations.blogspot.co.uk. 26 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2015. (George Orwell used it in a different context in 1943 – Orwell, George (24 Aralık 1943). "As I Please". Tribune. 7 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024.)
- ^ Walther, Matthew (23 Ocak 2014). "The Dark Enlightenment Is Silly Not Scary". The American Spectator. 26 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2014.
Bilbiyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Liberty or Equality, Erik von Kuehnelt-Leddihn, Christendom Press, Front Royal, Virginia, 1993.
- Liberalism and the Challenge of Fascism, Social Forces in England and France 1815-1870, J. Salwyn Schapiro, McGraw-Hill Book Co., Inc., NY, 1949. (siyasi bağlamda "gerici" kelimesinden 34'ün üzerinde bahsedilmiştir)
- The Reactionary Revolution, The Catholic Revival in French Literature, 1870/1914, Richard Griffiths, Frederick Ungar Publishing Co., NY, 1965.
- Oxford English Dictionary, 20 Cilt 31 terimin kullanımına ilişkin referanslar.
- Kit-ching, Chan Lau (1978). Anglo-Chinese Diplomacy 1906-1920: In the Careers of Sir John Jordan and Yüan Shih-kai. Hong Kong: Hong Kong University Press. ISBN 962-209-010-9.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Reactionary ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
