Türkiye-PKK çatışması: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Gerekçe: + kaynak gerektiren bilgi eklentisi + özgün araştırma bkz:Özgün araştırma
Beyaz Zenci (mesaj | katkılar)
Devriyeler
6.489 değişiklik
139. satır: 139. satır:


[[File:Halis-Ihsan Nuri-Ferzende.jpg|thumb|left|300px|Ağrı isyancıları]]
[[File:Halis-Ihsan Nuri-Ferzende.jpg|thumb|left|300px|Ağrı isyancıları]]
Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılışından sonra ise [[Türkiye Cumhuriyeti]] ulus-devlet ilkesine göre kurulunca Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulmuş olan düzen bozulmuştur. [[1924 Anayasası]]na göre Türk olmak vatandaşlık bağına bağlanmıştır.<ref>http://www.bianet.org/bianet/diger/133206-vatandaslikta-turkluk-tanimi-1924-te-basladi</ref> [[Türkleştirme]] politikası sonucu [[Arapça]], [[Ermenice]], [[Gürcüce]], [[Lazca]], [[Kürtçe]], [[Zazaca]], [[Süryanice]] yerleşim isimleri Türkçeleştirilmiştir.<ref>http://www.zaman.com.tr/gundem_turkiyede-kac-yerlesim-yerinin-adi-degistirildi_880047.html</ref> Okullarda ve resmi dairelerde Türkçe konuşulması zorunlu hale getirilmiştir.<ref>http://bgst.org/kurdoloji-gundem/bir-sahtekarl-k-hikayesi-ya-da-kurtlerin-asimile-edilmelerine-lk-ad-m</ref> [[Türk Tarih Tezi]] oluşturulmuş ve Anadolu halklarının çok büyük bir bölümünün Türk kökenli olduğu iddia edilmiştir. <ref>''Paradigmanın İflası, Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş'', [[Fikret Başkaya]], 1991, ISBN 975-8449-16-8</ref><ref>''Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi ve Kürt Sorunu'', [[İsmail Beşikçi]], 1991</ref><ref>http://www.ulkucudunya.com/index.php?page=kitap-icerik-detay&kod=70</ref> Bunlara ek olarak medreseler ve diğer kurumların da kapatılması ile beraber hem Kürt kimliğinin ifade alanı daralmış hem de [[Alevi]], [[Yezidi]], [[Şafi]] gibi mezhepsel ibadetler kısıtlanmıştır. Kürt ve Zaza dili, kıyafetleri, kültürü ve isimlerine önemli derecede kısıtlamalar getirilmiştir.<ref>{{Harvnb|McDowall|1992|p=36}}</ref>
Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılışından sonra ise [[Türkiye Cumhuriyeti]] ulus-devlet ilkesine göre kurulunca Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulmuş olan düzen bozulmuştur. [[1924 Anayasası]]na göre Türk olmak vatandaşlık bağına bağlanmıştır.<ref>http://www.bianet.org/bianet/diger/133206-vatandaslikta-turkluk-tanimi-1924-te-basladi</ref> [[Türkleştirme]] politikası sonucu [[Arapça]], [[Ermenice]], [[Gürcüce]], [[Lazca]], [[Kürtçe]], [[Zazaca]], [[Süryanice]] yerleşim isimleri Türkçeleştirilmiştir.<ref>http://www.zaman.com.tr/gundem_turkiyede-kac-yerlesim-yerinin-adi-degistirildi_880047.html</ref> Okullarda ve resmi dairelerde Türkçe konuşulması zorunlu hale getirilmiştir.<ref>http://bgst.org/kurdoloji-gundem/bir-sahtekarl-k-hikayesi-ya-da-kurtlerin-asimile-edilmelerine-lk-ad-m</ref> [[Türk Tarih Tezi]] oluşturulmuş ve Anadolu halklarının çok büyük bir bölümünün Türk kökenli olduğu iddia edilmiştir. <ref>''Paradigmanın İflası, Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş'', [[Fikret Başkaya]], 1991, ISBN 975-8449-16-8</ref><ref>''Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi ve Kürt Sorunu'', [[İsmail Beşikçi]], 1991</ref><ref>http://www.ulkucudunya.com/index.php?page=kitap-icerik-detay&kod=70</ref> Bunlara ek olarak medreseler ve diğer kurumların da kapatılması ile beraber hem Kürt kimliğinin ifade alanı daralmış, [[Alevi]], [[Şafi]] gibi mezhepsel ve [[Yezidi]] gibi dini ibadetler kısıtlanmıştır. Kürt ve Zaza dili, kıyafetleri, kültürü ve isimlerine önemli derecede kısıtlamalar getirilmiştir.<ref>{{Harvnb|McDowall|1992|p=36}}</ref>


Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında Doğu'daki aşirete dayalı yapı Batı Anadolu'ya göre çok daha etkindi. Sadece Kürtler değil, Zazalar, Türkmenler, Araplar da büyük oranda aşiret çatısı altında örgütlenmekteydiler. [[Kemalizim|Kemalist hükümet]], Doğu'da aşirete dayalı yapıyı bozmak ve buradaki vatandaşları devlete tamamen bağlamak istemiştir. Bunun sonucunda da düzenleri tehlikeye giren pek çok dini grup veya aşiret grubu ayaklanmalara öncülük etmiştir. [[Koçgiri İsyanı|Koçgiri]], [[Şeyh Said İsyanı|Şeyh Said]], [[Dersim İsyanı|Dersim]], [[Nasturi Ayaklanması|Nasturi]] ve [[Ağrı isyanları]]nın nedeni ideolojik değil, dini veya aşiret çıkarları tehlikeye giren gruplardır. <ref>http://www.jasstudies.com/Makaleler/1416431314_19-Dr.%20Ahmet%20%C4%B0LYAS.pdf</ref>
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında Doğu'daki aşirete dayalı yapı Batı Anadolu'ya göre çok daha etkindi. Sadece Kürtler değil, Zazalar, Türkmenler, Araplar da büyük oranda aşiret çatısı altında örgütlenmekteydiler. [[Kemalizm|Kemalist hükümet]], Doğu'da aşirete dayalı yapıyı bozmak ve buradaki vatandaşları devlete tamamen bağlamak istemiştir. Bunun sonucunda da düzenleri tehlikeye giren pek çok dini grup veya aşiret grubu ayaklanmalara öncülük etmiştir. [[Koçgiri İsyanı|Koçgiri]], [[Şeyh Said İsyanı|Şeyh Said]], [[Dersim İsyanı|Dersim]], [[Nasturi Ayaklanması|Nasturi]] ve [[Ağrı isyanları]]nın nedeni ideolojik değil, dini veya aşiret çıkarları tehlikeye giren gruplardır. <ref>http://www.jasstudies.com/Makaleler/1416431314_19-Dr.%20Ahmet%20%C4%B0LYAS.pdf</ref>


== Çatışmalar ==
== Çatışmalar ==

Sayfanın 14.29, 19 Ocak 2016 tarihindeki hâli

Şablon:Yanlış

Türkiye-PKK Savaşı
Tarih27 Kasım 1978 – günümüz
Bölge
Türkiye, Irak Kürdistanı
Sebep PKK'nın Kürt çoğunluklu bölgelerde demokratik-özerklik istemesi[28]
Sonuç

Devam ediyor

  • Çözüm süreci askıya alındı.[29][30]
  • PKK bazı doğu illerinde tek taraflı özerklik ilan etti.[31]
  • Bazı bölgelerde sokağa çıkma yasağı ilan edildi.[32]
Taraflar

 Türkiye

Diğer güçler:
Destekleyenler:

PKK

Diğer güçler:
Destekleyenler:
Komutanlar ve liderler

Türkiye Recep Tayyip Erdoğan
Türkiye Ahmet Davutoğlu
Türkiye Hulusi Akar

Eski komutanlar
Türkiye Abdullah Gül
Türkiye Ahmet Necdet Sezer
Türkiye Süleyman Demirel
Türkiye Turgut Özal
Türkiye Kenan Evren
Türkiye Bülent Ecevit
Türkiye Mesut Yılmaz
Türkiye Necmettin Erbakan
Türkiye Tansu Çiller
Türkiye Işık Koşaner
Türkiye İlker Başbuğ
Türkiye Yaşar Büyükanıt
Türkiye Hilmi Özkök
Türkiye Hüseyin Kıvrıkoğlu
Türkiye İsmail Hakkı Karadayı
Türkiye Doğan Güreş
Türkiye Necip Torumtay
Türkiye Necdet Üruğ
Türkiye Nurettin Ersin

Türkiye Osman Pamukoğlu

Murat Karayılan
Bahoz Erdal
Cemil Bayık
Mustafa Karasu
Duran Kalkan
Rıza Altun
Ali Haydar Kaytan
Zübeyir Aydar

Eski komutanlar
Abdullah Öcalan #
Şemdin Sakık #
Osman Öcalan
Kemal Pir (ölü)
Mahsum Korkmaz (ölü)
Nizamettin Taş
Mazlum Doğan (ölü)
Kani Yılmaz (ölü)
Hüseyin Yıldırım
Haki Karer (ölü)

Halil Atac
Güçler

Ordu: 514.850[33]
Jandarma: 148.700[34]
Polis: 225.000

Köy korucusu: 60.000[35]		 25.000[36]-34.000[37]
Kayıplar
4.963 TSK mensubu
217 emniyet görevlisi
1.335 köy korucusu [38]		 34.792 militan [39]
15.828+ sivil[40]

Türkiye-PKK çatışması, PKK ve Türk Silahlı Kuvvetleri arasında 1984 yılından beri süren çatışmaları kapsamaktadır.

Arka Plan

Ana maddeler: Doğu isyanları listesi, Kürt milliyetçiliği, Türkleştirme ve Türk milliyetçiliği

Osmanlı dönemindeki millet sistemi halkları dillerine veya etnik özelliklerine göre değil, dinlerine göre ayırmıştır. Sünni Müslümanlar padişahın kulları olarak görülmüş ve Hıristiyan, Yahudi ve Sünni olmayan mezhepten halklara göre daha büyük ayrıcalıklara sahip olmuşlardır. Osmanlı'da etnik bir sistem olmadığı için de siyaset etnik milliyetçilik üzerine oluşturulmamıştır. Osmanlı döneminde Bedir Han İsyanı, Mir Muhammed İsyanı, Babanzade İsyanları ve Yezidi İsyanları aşiret isyanları veya dini isyanlar şeklinde meydana gelmiştir.

Ağrı isyancıları

Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılışından sonra ise Türkiye Cumhuriyeti ulus-devlet ilkesine göre kurulunca Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulmuş olan düzen bozulmuştur. 1924 Anayasasına göre Türk olmak vatandaşlık bağına bağlanmıştır.[41] Türkleştirme politikası sonucu Arapça, Ermenice, Gürcüce, Lazca, Kürtçe, Zazaca, Süryanice yerleşim isimleri Türkçeleştirilmiştir.[42] Okullarda ve resmi dairelerde Türkçe konuşulması zorunlu hale getirilmiştir.[43] Türk Tarih Tezi oluşturulmuş ve Anadolu halklarının çok büyük bir bölümünün Türk kökenli olduğu iddia edilmiştir. [44][45][46] Bunlara ek olarak medreseler ve diğer kurumların da kapatılması ile beraber hem Kürt kimliğinin ifade alanı daralmış, Alevi, Şafi gibi mezhepsel ve Yezidi gibi dini ibadetler kısıtlanmıştır. Kürt ve Zaza dili, kıyafetleri, kültürü ve isimlerine önemli derecede kısıtlamalar getirilmiştir.[47]

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında Doğu'daki aşirete dayalı yapı Batı Anadolu'ya göre çok daha etkindi. Sadece Kürtler değil, Zazalar, Türkmenler, Araplar da büyük oranda aşiret çatısı altında örgütlenmekteydiler. Kemalist hükümet, Doğu'da aşirete dayalı yapıyı bozmak ve buradaki vatandaşları devlete tamamen bağlamak istemiştir. Bunun sonucunda da düzenleri tehlikeye giren pek çok dini grup veya aşiret grubu ayaklanmalara öncülük etmiştir. Koçgiri, Şeyh Said, Dersim, Nasturi ve Ağrı isyanlarının nedeni ideolojik değil, dini veya aşiret çıkarları tehlikeye giren gruplardır. [48]

Çatışmalar

Çatışmaların Başlangıcı (1974-1984)

1973 yılında Abdullah Öcalan liderliğinde bir grup Kürt kimliği üzerine bir deklarasyon yayınlamıştır. Ali Haydar Kaytan, Cemil Bayık, Haki Karer ve Kemal Pir'in başını çektiği bu grup kendilerini Kürdistan Devrimcileri olarak adlandırmışlardır. 1974 yılında bu grup, Kürt hakları adına bir hareket oluşturma kararı almışlardır.[49] Grup üyeleri çeşitli şehirlere dağılarak Kürt hakları için öğrenci organizasyonlar oluşturmaya başlamışlardır. İşçi ve çiftçilerden destek almaya çalışmışlardır. 1977 ve 1978 yıllarında Doğu ve Güneydoğu'daki pek çok ile çeşitli seyahatler gerçekleştirilmiş ve toplantılar düzenlenmiştir. Bu sırada grup üyeleri, Bozkurtlar gibi aşırı sağcı gruplar ve bazı Kürt toprak ağaları tarafından da saldırıya uğramışlardır.[50]

27 Kasım 1978'de Lice'nin Fis köyünde PKK resmen kurulmuştur. Aynı süre zarfında Alevi Kürtlerinin katledildiği Maraş Katliamına yakından ilgi göstermişlerdir.[51] Türk güvenlik güçleri, sağcı gruplar ve Kürt toprak ağalarıyla çatışmalar da devam etmiştir. Sağcı-solcu çatışmalarında solcuların tarafını tutmuşlardır.[52]

1979 yılının Yaz mevsiminde, Abdullah Öcalan Lübnan ve Suriye'ye gitmiş, burada Filistin ve Suriyeli liderlerle görüşmeler yapmıştır.[52] PKK üyeleri buralardaki kamplarda eğitim görmüşlerdir. Lübnan İç Savaşı sırasında Suriye rejimi ile beraber savaşmışlardır.[52]

1980 askeri darbesinde pek çok PKK üyesi tutuklanmıştır. Çeşitli cezaevlerine konmuştur. Diyarbakır Cezaevi adından işkencelerle söz ettirmiştir.[53]

1982 yılının Ağustos ayında PKK, Suriye'nin Dera kentinde yaptığı bir toplantıda Türkiye'de 'bağımsız bir Kürt devleti' kurmak amacıyla gerilla savaşı başlatma kararı almıştır.[52]

21 Mart 1982'de PKK üyesi Mazlum Doğan'ın cezaevinde kendini yakması ile başlayan isyan süreci sonucunda PKK üyeleri açlık grevine başlamış ve bir kaç tanesi hayatını kaybetmiştir.[54]

Birinci İsyan (1984-1999)

1987–2002 yılları arasında Türkiye'de OHAL ilan edilen iller (kırmızı)

PKK, ilk saldırısını 25 Ağustos 1984 tarihinde Eruh ve Şemdinli'ye saldırarak gerçekleştirmiştir.[52][55] İki gün sonra da Siirt'te bir polis karakolu hedef alınmıştır.[56]

1990'da dönemin cumhurbaşkanı Turgut Özal, PKK ile müzakere etmeyi kabul emiştir. Ne var ki, o dönemde barış müzakerelerine ne Türk politikacılar ne de PKK sıcak bakmamıştır.[57]

1993 senesinde Turgut Özal ve Eşref Bitlis önderliğindeki barış görüşmeleri sonucunda; PKK, 20 Mart 1993'te ateşkes ilan etmiştir. Turgut Özal, barış planı üzerinde çalışırken vefat etmiş (17 Nisan) ve planlanan barış planı asla yürürlüğe girememiştir.[58] 24 Mayıs'ta PKK'nın saldırısı ile ateşkes sona ermiştir.[59] PKK komutanlarından Şemdin Sakık sonrasında 24 Mayıs pususunun PKK'nın değil, devlete ait Doğu Çalışma Grubu isimli gizli bir örgütün saldırısı olduğunu iddia edecektir.[59]

Süleyman Demirel'in cumhurbaşkanlığı ve Tansu Çiller'in başbakanlığı döneminde; Turgut Özal'ın karşı çıktığı 'şiddet yolu' ortaya konulmuş ve PKK'nın askeri yöntemlerle yok edilmesi hedeflenmiştir. Barış planı rafa kaldırılmıştır.[60] 1992-1995 arasında PKK'ya karşı, köyler boşaltılmış, halk köy korucusu olması için teşvik edilmiştir. Köyler havadan bombalanmış ve PKK'lıları önlemek için ormanlar yakılmıştır. Bu dönem çatışmaların en yoğun yaşandığı yıllar olarak kayda geçmiştir.[61]

1980'den beri Suriye'de bulunan Abdullah Öcalan, Türkiye'nin yoğun baskıları sonucu Suriye'den çıkartılmıştır. Önce Rusya, ardından da sırasıyla İtalya, Yunanistan ve Kenya'ya giden Öcalan, 15 Şubat 1999'da Nairobi'deki Yunanistan Büyükelçiliğinde yakalanmış ve Türkiye'ye getirilmiştir.[62]

Tek Taraflı Ateşkes Dönemi (1999-2004)[63]

Abdullah Öcalan'ın yakalanmasından sonra, Eylül 1999'da PKK tek taraflı olarak ateşkes ilan etmiştir. Tüm güçlerini Türkiye Cumhuriyeti topraklarından çekeceklerini ve Kandil dağlarında üsleneceklerini açıklamıştır.[56] Şubat 2000'de, PKK resmi olarak savaşın sona erdiğini açıklamıştır.[64] PKK'nın savaş misyonunu tamamladığı ve artık görüşmeler aracılığıyla çözüm arayacağı belirtilmiştir.

2002 yılının Nisan ayında, PKK adını değiştirdiğini açıklamış ve KADEK adını almıştır. Ekim 2003'te KADEK, KONTRA-GEL adını almıştır. 1999-2004 döneminde PKK (KADEK) görüşme isteklerinin hükümet tarafından ciddiye alınmadığını iddia etmiştir. Hükümet ise PKK'yı saldırılarını tamamen bitirmemek ve bazı eylemleri teşvik etmekle suçlamıştır.[56] PKK, TSK'nın saldırılarına karşılık olarak sadece kendini savunduğunu ifade etmiştir.[55] Ateşkes döneminde polis güçleri Hizbullah'a yönelik operasyonlarını sıklaştırmış ve Hizbullah'ı zayıflatmışlardır.[65][66][67]

2002 seçimlerinde iktidara gelen AK Parti, Kürt diline olan kısıtlamaları hafifletmiş ve reform sözü vermiştir.[68]

Bu dönemde PKK içinde de güç kavgası yaşanmıştır. Bir kesim silahlı eylemlerin tamamen terkedilmesini savunurken, bir kesim ise silahlı eylemlerin devam etmesi gerektiğini savunmuştur. Güç mücadelesini silahlı eylemlerin devamını savunan gelenekçi kanat kazanmıştır. Bu kesime göre silahlı mücadele olmadığı sürece PKK başarılı olamazdı.[69][56]

Nisan 2005'te KONTRA-GEL, ismini yeniden PKK olarak değiştirmiştir.[70] PKK, KCK çatısı altına alınarak onun siyasi kanadı haline getirilmiştir. HPG ise PKK'nın silahlı kanadı olarak yeniden yapılandırılmıştır. Yeni yapıya göre KCK, Abdullah Öcalan'ın demokratik konfederalizm ideolojisini desteklemiştir.[71]

İkinci İsyan (2004-2012)

Londra'da PKK destekçileri, Nisan 2003
PKK karşıtı bir gösteri Kadıköy, İstanbul, 22 Ekim 2007

1 Haziran 2004'te PKK silahlı faaliyetlerine yeniden başlamıştır. Gerekçe olarak, hükümetin PKK'nın çağrılarını görmezden gelmesi gösterilmiştir.[69][56] Hükümet ise 2,000'den fazla PKK'lının Irak'tan Türkiye'ye giriş yaptığını belirtmiştir. [72]

PKK savaş taktiklerinde önemli değişikliklere gitmiştir. İlk olarak, önemli bir devlet desteğinden yoksun kalıp, eski militan gücüne de sahip olmadığından 15-20 kişilik grup sayısını, 6-8 kişiye düşürmüştür. İkinci olarak, ordu ile direk sıcak çatışmalardan kaçınıp, mayın döşeme, pusu kurma, keskin nişancı ve vur-kaç taktiği yöntemlerine başvurmuştur. Üçüncü olarak ise alan tutma stratejisi tamamen terkedilmiştir.[73][74]

1984-1999 çatışma döneminden farklı olarak PKK, Batı'daki şehirlerde yaşayan sivilleri de hedef almaya başlamıştır. 2005'te Kuşadası'ndaki, 2006'da Adana, Marmaris, Antalya ve Mersin'deki ve 2007'de Ankara'daki saldırılar bunun göstergesi olmuştur.[72][75][76] PKK, bu dönemde pek çok bombalı saldırıya girişmiştir.

PKKlı grupların sık sık Irak sınırından Türkiye'ye girip çıkmaları da, Türk Ordusu'nun Irak'a operasyonlar düzenlemesine sebep olmuştur.[77] Ekim 2007'deki Dağlıca saldırısı bardağı taşıran son damla olmuş ve TBMM, TSK'ya Irak'a sınır ötesi operasyon düzenlemesi için tam yetki vermiştir.[78]

2009 yılında AK Parti hükümeti önemli reformlar yapmaya başlamıştır. İlk devlet bünyesindeki Kürtçe kanal TRT Şeş (6) açılmış, Türkçe yerleşim isimleri Kürtçeleştirilmiş, bazı PKK üyelerine kısmi af ilan edilmiş, Kürt mültecilere yeniden vatandaşlık teklif edilmiş, yerel yönetimlere verilen haklar genişletilmiş ve ifade özgürlüğünü arttıran düzenlemeler yapılmıştır.[79] PKK da 13 Nisan 2009'da ateşkes ilan etmiştir.[75] Ne var ki, DTP'nin kapatılması ve sonrasındaki gösteriler ve en sonunda PKK tarafından yapılan Reşadiye saldırısı ile ateşkes yeniden bozulmuştur.[80][81]

2012 yılının Yaz mevsiminde, Kürtlerin Kuzey Suriye'de denetimi ele geçirmesi ile Türkiye-PKK çatışması farklı bir boyut almıştır. Türkiye, Suriye rejimini PKK'nın Suriye kolu olan PYD/YPG'yi desteklemekle suçlamıştır.[82] Eylül ayında PKK, Şemdinli'yi ele geçirmeye çalışmış fakat hava desteği sayesinde Türk Silahlı Kuvvetleri PKK'ya ağır kayıplar verdirmiştir.[83]

Ayrıca bakınız: Aralık 2007 Kuzey Irak Operasyonları
Ayrıca bakınız: Güneş Harekâtı

Ateşkes Dönemi (2013-2015)

28 Aralık 2012 tarihinde dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, PKK'nın cezaevindeki lideri Abdullah Öcalan ile görüşmeler yaptıklarını açıklamıştır. [84] Bu dönemde ilk defa Çözüm Süreci ifadesi kullanılmaya başlanmıştır.

Aylar süren görüşmeler sonucunda, 21 Mart 2013 tarihinde Diyarbakır'da düzenlenen Nevruz mitinginde, halka PKK lideri Abdullah Öcalan'ın mektubu okunmuştur. Abdullah Öcalan, PKK'ya silahlı güçlerinin yurtdışına çıkması çağrısında bulunmuştur.[85] 23 Mart tarihinde ise PKK'nın silahlı kanadının lideri Murat Karayılan, Abdullah Öcalan'ın çağrısına uyacaklarını belirtmiş ve 21 Mart'tan itibaren PKK'nın ateşkes yaptığı duyurmuştur.[86] Bu karardan itibaren bir kaç münferit olay[87] dışında iki taraf da ateşkese uymuş ve Türkiye Ordusu ile PKK arasında silahlı bir çatışma yaşanmamıştır.

Kobani eylemleri sırasında polis ile PKK sempatizanları arasında pek çok şehirde çatışmalar yaşanmış ve ateşkesin sona ereceği kaygısı yaşanmıştır. Fakat, Abdullah Öcalan ve HDP başta olmak üzere Kürt kanadı ile hükümet yetkilileri ile yapılan görüşmeler sonrasında tansiyon düşürülmüştür.[88]

28 Şubat 2015 tarihinde AK Parti ile HDP arasında yapılmakta olan görüşmeler sonuç vermiş ve Abdullah Öcalan, PKK'ya silah bırakması için kongre çağrısı yapmıştır.[89]

Ayrıca bakınız: Çözüm süreci

2015 Türkiye-PKK çatışmaları

2013 yılından beri süren gelen ateşkes 22 Temmuz'da PKK'nın Suruç patlamasıyla ilgili suçladığı iki polisi öldürmesi ve bir gün sonra da Suriye-Türkiye sınırında bir Türk askerinin şehit edilmesi sonrasında bozulmuştur.[90] Türkiye savaş uçakları eş zamanlı olarak hem PKK hem de IŞİD hedeflerini vurmuştur.[91]

Şırnak'ta bir sokak barikatı, Eylül 2015

Savaş uçakları Kandil'i ve Irak'daki diğer PKK kamplarını üç yıl sonra ilk defa bombalamıştır.[92] PKK da polis ve askerlere Güneydoğu ve Doğu Anadolu'da saldırılar gerçekleştirmiştir. Polis pek çok noktaya baskınlar düzenlemiş ve HPG üyelerini gözaltına almıştır. HPG üyeleri de bazı ilçelerde hendek kazarak polis ve askerlerin belli bölgelere girmelerini engellemeye çalışmışlardır.[93]

Ağustos 2015'te bu yana Türkiye'nin Şırnak iline bağlı ilçelerde birçok ayaklanma meydana gelmiş, ayaklanma sokak çatışmalarına dönüşmüştür. Silopi ve Cizre ilçelerinde mahallelere hendekler kazılmış,[94] bu gelişmelerin ardından ildeki birçok mahallede sokağa çıkma yasakları ilan edilmiş[95] ve meydana gelen olaylarda bir çok kişi yaşamını yitirmiştir.[96] Çatışmalar halen devam etmektedir.

Ayrıca bakınız: 2015 Şırnak Ayaklanması
Ayrıca bakınız: Hendek operasyonları

Kayıplar

Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından yayınlanan resmi kayıtlara göre; 1984-2008 yılları arasında 14,000 PKK üyesi tutuklanmış, 32,000 PKK üyesi ise öldürülmüştür. Ölen asker sayısı 6,482, ölen sivil sayısı ise 5,560 dır.[97]

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun bünyesinde kurulan Terör ve Şiddet Olayları Kapsamında Yaşam Hakkı İhlallerinin İncelenmesine Yönelik Alt Komisyon raporuna göre toplam 7,918 kamu görevlisi şehit olmuştur. 1984-2012 yılları arasında ölen PKK'lı sayısı 22,101 dir. Aynı dönemde ölen sivil sayısı ise 5,557 dir. 35, 576 kişinin toplamda terör olayları yüzünden hayatını kaybettiği belirtilmiştir.[98] Doğu ve Güneydoğu'da bulunan 14 ilde yapılan çalışmalara göre 386 bin 360 kişi köylerinden göç etmek zorunda kalmıştır. Köye Dönüş ve Rehabilitasyon Projesi (KDRP) kapsamında bunların 187 bin 861'i köylerine geri dönmüştür.[99]

İnsan hakları örgütlerine göre, toplamda 4,000 köy yıkılmıştır. 380,000 ile 1,000,000 arası Kürt köylü evlerini terk etmek zorunda bırakılmıştır.[100] 119,000 Kürt'ün hapishaneye konulduğu belirtilmiştir.[101] Çatışmalardan Süryani toplumunun da etkilendiği ve 50,000-70,000 arası Süryani'nin çatışmalar yüzünden Avrupa'ya kaçtığı belirtilmiştir.

Uluslararası Kriz Grubu'na göre, 2008-2011 yılları arasındaki kayıp sayısı:[102]

Uppsala Çatışma Verileme Programına göre 25,825–30,639 arası kayıptan, 22,729–25,984 arası kayıp Birinci İsyan (1989-1999), 368–467 arası ateşkes sırasında (1999-2004) ve 2,728–4,188 arası kayıp ise İkinci İsyan (2004-2011) sırasında meydana gelmiştir. UCDP'ye göre 1989 ile 2011 arasındaki kayıplar:[103]

Genel Kurmay Başkanlığı ve Jandarma Genel Komutanlığı verilerine göre 1984-Mart 2009 arasındaki kayıplar:[104]

İnsan hakları ihlalleri

Çatışmaların başladığı 1980'li yıllardan beri iki taraf da insan hakları örgütlerince pek çok kez suçlanmışlardır. İçişleri Bakanlığının verilerine göre askeri çatışmalarda 35,000 kişi hayatını kaybetmiştir. Ek olarak, 1984 ile 1998 yılları arasında 17,500 kişinin suikaste uğradığı belirtilmiştir. Bu cinayetleri işleyenlerin ise çoğu bulunamamıştır.[105]

PKK'nın ihlalleri

İnsan Hakları İzleme Örgütü'ne göre PKK'nın saldırıları vatandaşlara hizmet veren kurumlara büyük zararlar vermiş ve vatandaşları en temel hizmetlerini alamaz hale getirmiştir. Bunun yanı sıra PKK 'emperyalist' olduğunu iddia ettiği devlet kurumlarını yok etmeye çalışmıştır. PKK ile ordu arasındaki çatışmalarda ve PKK'nın bombalı saldırılarında silahsız siviller hayatını kaybetmişlerdir.[106]

Uluslararası Af Örgütü, PKK'nın 1980'li yıllarda Kürt köylülerine işkence yaptığını ve öldürdüğünü belirtmiştir. Örgüte göre, PKK 'işbirlikçi' diye suçladığı Kürt sivilleri ve bazen de tüm ailelerini yok etmekteydi.[107]

PKK'nın korucuları da 'hain' olarak damgaladığı ve pek çok kez tehdit ettiği ve saldırılar gerçekleştirdiği de belirtilmiştir.[108]

TSK'nın ihlalleri

Ayrıca bakınız: Türkiye'de boşaltılan Kürt köyleri

TSK ve köy korucularının, Kürt sivillere karşı zor kullandığı ve köylülerin göç etmek zorunda kaldıkları belirtilmiştir.[109]

Uluslararası Af Örgütü'ne göre, Türk güvenlik güçleri yargısız infaz, işkence ve keyfi ateş etme gibi eylemlerde bulunmuştur. Türkiye'nin suçu işleyenleri yargılaması talep edilmiştir. Bununla birlikte UAÖ, Türk güvenlik güçlerini pek çok kez karşıdaki kesimin PKK mensubu olup olmadığını bilmeden yerleşim alanlarına keyfi ateş açması ile suçlamıştır.[110]

Enternasyonal Sosyalist grubuna göre, pek çok PKK üyesi kaybolmuş ve bir daha bulunamamıştır.[111]

Alman uzman Hans Baumann Türk güçlerinin PKK'ya karşı kimyasal silah kullandığını iddia etmiş ve Alman Birlik 90/Yeşiller Partisi Türkiye'den açıklama talep etmiştir.[112]

Kaynakça

  1. ^ Lee, Martin A (1999). The Beast Reawakens: Fascism's resurgence from Hitler's Spymasters to Today's Neo-Nazi Groups and Right Wing Extremists. Routledge. ISBN 0415925460. 
  2. ^ Combs, Cindy C.; Slann, Martin (2007). Encyclopedia of terrorism. New York: Facts On File. s. 110. ISBN 9781438110196. In 1992, when it emerged again as the MHO, it supported the government's military approach regarding the insurgency by the Kurdistan Worker's Parry (PPK) in southeast Turkey and opposed any concessions to Kurdish separatists. ....The Grey Wolves, the unofficial militant arm of the MHP, has been involved in street killings and gunbattles. 
  3. ^ a b Gonzalez-Perez, Margaret (2008). Women and Terrorism: Female Activity in Domestic and International Terror Groups. Routledge. s. 85. ISBN 9781134040087. Throughout the 1990s, the PKK was engaged in ongoing guerrilla warfare with the PUK and the Democratic Kurdistan Party (Ahmed and Parker 2007; Harding 2003). In fact, the Iraqi Kurds prefer to see Turkey's PKK not only disbanded but banned from Iraq. 
  4. ^ a b "Armed Conflicts Report Iraq – Kurds (1961 – first combat deaths)". Project Ploughshares. 2005. 2007-06-20 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 August 2013. 
  5. ^ a b "Armed Conflicts Report Turkey (1984–2002)". Project Ploughshares. March 2003. 2010-07-05 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 August 2013. 
  6. ^ "PKK'ya karşı TSK-Peşmerge işbirliği". on5yirmi5.com GençHaber. 20 March 2012. Erişim tarihi: 26 October 2014. 
  7. ^ Mynet. "İki Büyük Aşiret Pkkya Karşı Birleşti Haberi ve Son Dakika Haberler Mynet". Mynet Haber. Erişim tarihi: 26 October 2014. 
  8. ^ [1][ölü/kırık bağlantı]
  9. ^ "Kürt yönetiminden PKK'ya karşı destek". Erişim tarihi: 26 October 2014. 
  10. ^ http://edition.presstv.ir/detail/74950.html
  11. ^ "Terrorism in Turkey: An Analysis of the Principal Players". 212.150.54.123. 16 March 1999. Erişim tarihi: 15 April 2011. 
  12. ^ Tension high as heinous attack leaves unanswered questions behind
  13. ^ "III. International Sources of Support". Erişim tarihi: 26 October 2014. 
  14. ^ a b c d Faucompret, Erik; Konings, Jozef (2008). Turkish Accession to the EU: Satisfying the Copenhagen Criteria. Hoboken: Taylor & Francis. s. 168. ISBN 9780203928967. The Turkish establishment considered the Kurds' demand for the recognition of their identity a threat to the territorial integrity of the state, the more so because the PKK was supported by countries hostile to Turkey: Soviet Union, Greece, Cyprus, Iran and especially Syria. Syria hosted the organization and its leader for twenty years, and it provided training facilities in the Beka'a Valley of Syrian-controlled northern Lebanon. 
  15. ^ Bal, İdris (2004). Turkish Foreign Policy In Post Cold War Era. Boca Raton, Fl.: BrownWalker Press. s. 359. ISBN 9781581124231. With the explicit supports of some Arab countries for the PKK such as Syria... 
  16. ^ a b Mannes, Aaron (2004). Profiles In Terror: The Guide To Middle East Terrorist Organizations. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers. s. 185. ISBN 9780742535251. PKK has had substantial operations in northern Iraq, with the support of Iran and Syria. 
  17. ^ "Ocalan: Greeks supplied Kurdish rebels". BBC News. 2 June 1999. Erişim tarihi: 21 July 2013. 
  18. ^ "Turkey says Greece supports PKK". Hürriyet Daily News. 1 July 1999. Erişim tarihi: 21 July 2013. 
  19. ^ Shapir, Yiftah (1998). The Middle East Military Balance, 1996. Jerusalem, Israel: Jaffee Center for Strategic Studies, Tel Aviv University. s. 114. ISBN 9780231108928. The PKK was originally established as a Marxist party, with ties to the Soviet Union 
  20. ^ "N. Iraq: A New Page in Foreign Policy". Hurriyet Daily News. 15 November 1998. Erişim tarihi: 17 October 2012. 
  21. ^ Phillips, David L. (2009). From Bullets to Ballots: Violent Muslim Movements in Transition. New Brunswick, N.J.: Transaction Publishers. s. 129. ISBN 9781412812016. Iran's Revolutionary Guards (Pasdaran) trained the PKK in Lebanon's Beka'a Valley. Iran supported the PKK despite Turkey's strict neutrality during the Iran-Iraq War (1980–1988). 
  22. ^ "Syria and Iran 'backing Kurdish terrorist group', says Turkey". The Telegraph. 3 September 2012. Erişim tarihi: 17 October 2012. 
  23. ^ Turkey in World Politics: An Emerging Multiregional Power, 2001. Page 58
  24. ^ "Kandil'de vurulan Alman ajanın tuhaf hikayesi". Milliyet Gazetesi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2015. 
  25. ^ Bilgin, Fevzi; Sarihan. Ali (2013). Understanding Turkey's Kurdish Question. Lexington Books. s. 96. ISBN 9780739184035. The USSR, and then Russia, also supported the PKK for many years. 
  26. ^ "Russian newspaper: Russia provided money for PKK". Hurriyet Daily News. 28 February 2000. Erişim tarihi: 17 October 2012. 
  27. ^ "Turkey devises action plan to dry up PKK's foreign support". Today's Zaman. 30 September 2010. Erişim tarihi: 23 July 2013. 
  28. ^ http://www.haberler.com/ocalan-in-demokratik-ozerklik-projesi-7603622-haberi/
  29. ^ "'Çözüm' askıya alınınca yatırımcılar da dondu". Türkiye Gazetesi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015. 
  30. ^ "Çözüm süreci şimdilik buzdolabında". Milliyet Gazetesi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015. 
  31. ^ "Özerklik oyununa ağır darbe". Sabah Gazetesi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015. 
  32. ^ "Lice'de sokağa çıkma yasağı ilan edildi". Bugün Gazetesi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015. 
  33. ^ "Turkey's Armed Forces, CSIS (Page 32)" (PDF). 2006-07-25. 
  34. ^ "Turkey's Paramilitary Forces, ORBAT (Page 33)" (PDF). 2006-07-25. 
  35. ^ "Turkey's 'village guards' tired of conflict". My Sinchew. 2010-04-19. 
  36. ^ Pike, John (2004-05-21). "Kurdistan Workers' Party (PKK)". Federation of American Scientists. 
  37. ^ Australian Government Kurdistan Workers Party, Eylül 2009
  38. ^ http://www.milliyet.com.tr/26-yilin-kanli-bilancosu/guncel/haberdetay/24.06.2010/1254711/default.htm
  39. ^ http://www.milliyet.com.tr/26-yilin-kanli-bilancosu/guncel/haberdetay/24.06.2010/1254711/default.htm
  40. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; radikal isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  41. ^ http://www.bianet.org/bianet/diger/133206-vatandaslikta-turkluk-tanimi-1924-te-basladi
  42. ^ http://www.zaman.com.tr/gundem_turkiyede-kac-yerlesim-yerinin-adi-degistirildi_880047.html
  43. ^ http://bgst.org/kurdoloji-gundem/bir-sahtekarl-k-hikayesi-ya-da-kurtlerin-asimile-edilmelerine-lk-ad-m
  44. ^ Paradigmanın İflası, Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş, Fikret Başkaya, 1991, ISBN 975-8449-16-8
  45. ^ Türk Tarih Tezi, Güneş-Dil Teorisi ve Kürt Sorunu, İsmail Beşikçi, 1991
  46. ^ http://www.ulkucudunya.com/index.php?page=kitap-icerik-detay&kod=70
  47. ^ McDowall 1992, s. 36
  48. ^ http://www.jasstudies.com/Makaleler/1416431314_19-Dr.%20Ahmet%20%C4%B0LYAS.pdf
  49. ^ http://www.xs4all.nl/~kicadam/kurdistan/2_99/ocalan.html
  50. ^ http://www.xs4all.nl/~kicadam/kurdistan/2_99/ocalan.html
  51. ^ A modern history of the Kurds, By David McDowall, page 415, at Google Books, accessed on 1 May 2011
  52. ^ a b c d e Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; PKK 1995 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  53. ^ The Economist Erdogan pulls it off, 13 September 2010
  54. ^ See the online edition of Gündem of 14 July 2008[ölü/kırık bağlantı] (Turkish). Retrieved 18 September 2009.
  55. ^ a b Turkey: Government Under Growing Pressure To Meet Kurdish Demands, 17 August 2005
  56. ^ a b c d e "Chronology of the Important Events in the World/PKK Chronology (1976–2006)". Erişim tarihi: 15 April 2011. 
  57. ^ en.internationalism.org, 10 April 2013, Internationalism is the only response to the Kurdish issue
  58. ^ Michael M. Gunter, "Turgut Özal and the Kurdish question", in Marlies Casier, Joost Jongerden (eds, 2010), Nationalisms and Politics in Turkey: Political Islam, Kemalism and the Kurdish Issue, Taylor & Francis, 9 August 2010. pp. 94–5
  59. ^ a b Today's Zaman, 6 November 2012, Secret witness reveals identity, shady ties between PKK and Ergenekon
  60. ^ "1998 Report" (PDF). Ankara: Human Rights Foundation of Turkey. 2000. 5 February 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  61. ^ Turkey's war on the Kurds, 13 August 2005
  62. ^ Weiner, Tim (20 February 1999). "U.S. Helped Turkey Find and Capture Kurd Rebel". New York Times. Erişim tarihi: 15 December 2007. 
  63. ^ http://www.milliyet.com.tr/26-yilin-kanli-bilancosu/guncel/haberdetay/24.06.2010/1254711/default.htm
  64. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; KDP isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  65. ^ "Turkey Country Assessment" (PDF). Erişim tarihi: 15 April 2011. 
  66. ^ "Turkish Hezbollah (Hizbullah) / Kurdish Hezbollah". turkishweekly.net. Erişim tarihi: 13 April 2015. 
  67. ^ McGregor, Andrew. "The Jamestown Foundation: The Shaykh Said Revolt and Ankara's Return to the Past in its Struggle with the Kurds". Jamestown.org. Erişim tarihi: 15 April 2011. 
  68. ^ "Turkey country profile". BBC News. 14 September 2010. 
  69. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ataa isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  70. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; new pkk isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  71. ^ "Court evidence reveals KCK terror network is worse than PKK". Todayszaman.com. 20 June 2010. Erişim tarihi: 15 April 2011. [ölü/kırık bağlantı]
  72. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; security isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  73. ^ Jamestown PKK Changes Battlefield Tactics to Force Turkey into Negotiations, 24 October 2007
  74. ^ Jamestown Partiya Karkaren Kurdistan (PKK) (Turkey), GROUPS – EUROPE – ACTIVE
  75. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ceasefires isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  76. ^ Davies, Elizabeth (30 August 2006). "Kurd rebels vow to turn Turkey 'into hell'". The Independent. London. 
  77. ^ Torchia, Christopher (8 June 2007). "Iraqi Kurds: Turkey Shells Across Border". The Washington Post. 
  78. ^ Europe"Turkish MPs back attacks in Iraq". BBC News. 18 October 2007. Erişim tarihi: 12 October 2008. 
  79. ^ "Outline of Kurdish initiative emerges at security summit". Todayszaman.com. 18 September 2009. Erişim tarihi: 15 April 2011. 
  80. ^ Arsu, Sebnem (8 December 2009). "Soldiers Killed in Ambush in Northern Turkey". The New York Times. 
  81. ^ "Seven Turkish soldiers killed in terrorist attack – Gen. Staff | World | RIA Novosti". En.rian.ru. Erişim tarihi: 15 April 2011. 
  82. ^ Turkey accuses Assad of arming PKK, 9 August 2012
  83. ^ The Kansas City Star Kurdish campaign in Turkey provides useful distraction for Syria[ölü/kırık bağlantı], 17 August 2012
  84. ^ "Yes, we negotiate with Öcalan". Ntvmsnbc. December 2012. Erişim tarihi: 21 March 2013. 
  85. ^ http://www.cnnturk.com/2013/guncel/03/21/ocalanin.nevruz.mesaji/701058.0/
  86. ^ http://www.radikal.com.tr/turkiye/pkk_ateskes_ilan_etti-1126444
  87. ^ http://www.dw.de/t%C3%BCrkiye-ate%C5%9Fkesi-ihlal-etti/a-17995559
  88. ^ http://www.radikal.com.tr/yazarlar/murat_yetkin/davutoglu_pkk_eylemlerini_ocalan_mektubu_ile_bitirdi-1217972
  89. ^ http://www.hurriyet.com.tr/gundem/28322373.asp
  90. ^ http://www.bugun.com.tr/gundem/pkk-ustlendi-haberi/1747879
  91. ^ http://www.radikal.com.tr/turkiye/savas_ucaklari_yine_havalandi-1403456
  92. ^ http://www.zaman.com.tr/dunya_f-16lar-3-yil-sonra-kandili-yeniden-bombaladi_2307263.html
  93. ^ http://www.ozgur-gundem.com/haber/144013/hpgden-operasyona-cikan-askerlere-eylem
  94. ^ http://www.gazetevatan.com/cizre-de-sokaklara-hendek-kazildi--39719-galeri-haber-fotogaleri//
  95. ^ http://bianet.org/bianet/insan-haklari/170215-cizre-de-bir-kisi-sokakta-olduruldu?bia_source=rss
  96. ^ http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/365849/Cizre_de_20_den_fazla_sivil_olu_var.html
  97. ^ http://www.hurriyet.com.tr/gundem/9914612.asp?gid=0&srid=0&oid=0&l=1
  98. ^ http://www.hurriyet.com.tr/gundem/28322575.asp
  99. ^ http://www.sabah.com.tr/gundem/2013/01/29/meclis-komisyonundan-teror-raporu
  100. ^ http://latimesblogs.latimes.com/babylonbeyond/2010/07/convicted-of-terrorism-a-young-kurdish-girl-is-serving-her-seven-year-and-nine-month-prison-sentence-in-turkeys-prison-e.html
  101. ^ http://www.sddt.com/News/article.cfm?SourceCode=20040126cg#.VevvRhHtmko
  102. ^ [2][ölü/kırık bağlantı]
  103. ^ "Turkey: Kurdistan (entire conflict)". Erişim tarihi: 26 October 2014. 
  104. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Turkish casualties isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  105. ^ http://www.foreignaffairs.org/20001101faessay939/eric-rouleau/turkey-s-dream-of-democracy.html
  106. ^ http://www.hrw.org/reports/1993/WR93/Hsw-08.htm
  107. ^ http://www.amnesty.org/ailib/intcam/turkey/turk3.htm
  108. ^ http://appsaljazeera.com/interactive/korucular1/index.html
  109. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; mcdowall isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  110. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; hrwdalema isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  111. ^ http://www.socialistworld.net/eng/2002/11/17kurdistan.html
  112. ^ http://www.spiegel.de/international/world/shocking-images-of-dead-kurdish-fighters-turkey-accused-of-using-chemical-weapons-against-pkk-a-711536.html
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiye-PKK_çatışması&oldid=16538698" sayfasından alınmıştır