Baba İlyas: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
=== Kişiliği ve fikirleri ===. Kendi adına bir tarikât kurmamış, Vefâîyye şeyhî olarak olarak Çat köyündeki zâviyesinde, İslâmiyet'e yeni girmiş olan, eski inançlarını koruyan ve okuma yazma bilmeyen yarı göçebe Türkmenler'
=== İ'dam edilmesi ===.<ref>İbn-i Bîbî, ''El-Evâmir’ûl-‘alâ’iyye,'' sahife 498-499.</ref>
8. satır: 8. satır:
''"Baba İlyâs"'', [[Ebu'l Vefâ el-Bağdâdî|Vefâ’îyye]]<ref>Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48</ref> tarikâtının ruhanî önderi ve Horasan azizlerinden olan ve çok sayıda mürid ve halifeleri bulunan ''"[[Dede Karkğın]]"'' ''(Dede Garkın, Dede Kargın, Dede Karğın ya da Dede Karkın)'' <ref>Tarihçi Hamza Aksüt'e göre, günümüzde Mardin il sınırları içerisinde yer alan Dedeköy'de yaşamıştı.</ref><ref>Elvan Çelebi'nin ''"Menâkıbu'l Kudsiyye-Fi Menâsıbi'l-Ünsiyye"'' adlı eserinin ilk bölümü ''[[Dede Karkğın]]'' hakında günümüzde elde kalan en önemli kaynağı teşkil etmektedir.</ref> tarafından bu tarikâtın inançlarını [[Anadolu]]'daki Türkmenler arasında yaymak amacıyla ''Şeyh Osman, Aynu'd-Devlet Dede, Hacı Bağdın, ve Hacı Mihman'' ile birlikte görevlendirilmiş beş halifenin en genci ve meşhur olanı idi. ''Baba İlyas'', 1231 yılında Amasya yakınlarındaki Çat ''(İlyasköy)''<ref>Amasya'nın Çat ''(günümüzdeki İlyasköy)'' köyünde Baba İlyas'ın türbesi bulunmaktadır.</ref> köyüne yerleşti
''"Baba İlyâs"'', [[Ebu'l Vefâ el-Bağdâdî|Vefâ’îyye]]<ref>Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48</ref> tarikâtının ruhanî önderi ve Horasan azizlerinden olan ve çok sayıda mürid ve halifeleri bulunan ''"[[Dede Karkğın]]"'' ''(Dede Garkın, Dede Kargın, Dede Karğın ya da Dede Karkın)'' <ref>Tarihçi Hamza Aksüt'e göre, günümüzde Mardin il sınırları içerisinde yer alan Dedeköy'de yaşamıştı.</ref><ref>Elvan Çelebi'nin ''"Menâkıbu'l Kudsiyye-Fi Menâsıbi'l-Ünsiyye"'' adlı eserinin ilk bölümü ''[[Dede Karkğın]]'' hakında günümüzde elde kalan en önemli kaynağı teşkil etmektedir.</ref> tarafından bu tarikâtın inançlarını [[Anadolu]]'daki Türkmenler arasında yaymak amacıyla ''Şeyh Osman, Aynu'd-Devlet Dede, Hacı Bağdın, ve Hacı Mihman'' ile birlikte görevlendirilmiş beş halifenin en genci ve meşhur olanı idi. ''Baba İlyas'', 1231 yılında Amasya yakınlarındaki Çat ''(İlyasköy)''<ref>Amasya'nın Çat ''(günümüzdeki İlyasköy)'' köyünde Baba İlyas'ın türbesi bulunmaktadır.</ref> köyüne yerleşti


=== Kişiliği ve fikirleri ===
=== Şâhsiyeti ===
Kendi adına bir tarikât kurmamış, Vefâîyye şeyhî olarak olarak Çat köyündeki zâviyesinde, [[İslâmiyet]]'e yeni girmiş olan, eski inançlarını koruyan ve okuma yazma bilmeyen yarı göçebe [[Türkmenler]]'e kendi anlayışlarına uygun bir [[tasavvuf]] anlayışı sunmuştur. Ayrıca, [[Türkmenler]]'i Selçuklu Hükümeti'nin baskısından kurtaracak bir [[Mehdî]] olarak ortaya çıkmıştır. Onun tâlimatlarını canla başla benimseyen [[Türkmenler]] kendisine ''"Baba Resûl’Allâh"'' adını vermişlerdi.
Kendi adına bir tarikât kurmamış, Vefâ’îyye şeyhî olarak olarak Çat köyündeki zâviyesinde, [[İslâmiyet]]'e yeni girmiş olan, eski inançlarını koruyan ve okuma yazma bilmeyen yarı göçebe [[Türkmenler]]'e kendi anlayışlarına uygun bir [[tasavvuf]] anlayışı sunmuştur. Ayrıca, [[Türkmenler]]'i Selçuklu Hükümeti'nin baskısından kurtaracak bir [[Mehdî]] olarak ortaya çıkmıştır. Onun tâlimatlarını canla başla benimseyen [[Türkmenler]] kendisine ''"Baba Resûl’Allâh"'' adını vermişlerdi.

⚫
=== Fikirleri ===
⚫
Baba İlyas, Tanrı sevgisinin dinin katı kurallarıyla oluşmayacağını, bunu ancak insanın kendi sevgisiyle yaratabileceğini söylüyordu. Kadın-erkek ayrımına karşı çıkıyor, bütün insanların eşitliğini savunuyordu. Türkmenlerin o zamanki yaşamlarına son derece uygun olan ortak mülkiyete dayalı bir toplumsal düzen öneriyordu. [[Anadolu Selçuklu]] yönetimi altında kötü koşularda yaşayanlar arasında da çok sayıda izleyicisi vardı. Torunu Elvan Çelebi'nin sağladığı yeni bilgilerin ışığı atında İbn-i Bîbî'nin çelişkili ifadeleri tekrar değerlendirildiğinde Bâbâ'î isyânının asıl tertipçisinin [[Baba İshâk Kefersudî]] değil, Baba İlyas'ın kendisi olduğu anlaşılmaktadır.<ref>[[Ahmet Yaşar Ocak|Ocak, Ahmet Yaşar]] ''XII yüzyılda Anadolu'da Babâîler İsyânı,'' sahife 83-89, İstanbul, 1980.</ref>


=== Kayseri Kadılığı’na tâyini ===
=== Kayseri Kadılığı’na tâyini ===
17. satır: 20. satır:
[[I. Alaeddin Keykubad|Birinci Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd]] tahta geçtiğinde, Amas’ya Kadılığı’na Taky’ed-Dîn’i, Mes’udiye Müderrisliği’ne Tâc’ed-Dîn Yûsuf Tebrizî’yi, Hankah Mes’udiye Şeyhliği’ne de [[Ebu'l Vefâ|Tâc’ed-Dîn Ebû’l Vefâ Harezmî]]’yi atadı. [[Ebu'l Vefâ]]’nın ölümü üzerine de yerine onun hâlifelerinden Kayseri Kadısı ve [[Şia|Şîʿa]]-i [[Bâtıni]]yye’nin en meşhurlarından olan [[Babâîler]] pirî Şücâ’ed-Dîn Ebû’l Bekâ Baba İlyâs Horasanî’yi tâyin etti.
[[I. Alaeddin Keykubad|Birinci Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd]] tahta geçtiğinde, Amas’ya Kadılığı’na Taky’ed-Dîn’i, Mes’udiye Müderrisliği’ne Tâc’ed-Dîn Yûsuf Tebrizî’yi, Hankah Mes’udiye Şeyhliği’ne de [[Ebu'l Vefâ|Tâc’ed-Dîn Ebû’l Vefâ Harezmî]]’yi atadı. [[Ebu'l Vefâ]]’nın ölümü üzerine de yerine onun hâlifelerinden Kayseri Kadısı ve [[Şia|Şîʿa]]-i [[Bâtıni]]yye’nin en meşhurlarından olan [[Babâîler]] pirî Şücâ’ed-Dîn Ebû’l Bekâ Baba İlyâs Horasanî’yi tâyin etti.
{{Ayrıca bakınız|Alevî-Bâtınîlik tarihi|Anadolu Selçukluları devrinde Alevîler|Alevî-Bâtınîliğin tarihi devirleri}}
{{Ayrıca bakınız|Alevî-Bâtınîlik tarihi|Anadolu Selçukluları devrinde Alevîler|Alevî-Bâtınîliğin tarihi devirleri}}

⚫
=== Fikirleri ===
=== Baba İlyâs’ın i'dam edilmesi ===
⚫
Baba İlyas, Tanrı sevgisinin dinin katı kurallarıyla oluşmayacağını, bunu ancak insanın kendi sevgisiyle yaratabileceğini söylüyordu. Kadın-erkek ayrımına karşı çıkıyor, bütün insanların eşitliğini savunuyordu. Türkmenlerin o zamanki yaşamlarına son derece uygun olan ortak mülkiyete dayalı bir toplumsal düzen öneriyordu. [[Anadolu Selçuklu]] yönetimi altında kötü koşularda yaşayanlar arasında da çok sayıda izleyicisi vardı. Torunu Elvan Çelebi'den nakledildiğine göre [[Anadolu Selçuklu]] sultanı [[II. Gıyaseddin Keyhüsrev]]'e karşı Ağustos 1239'da başarısızlıkla neticelecek olan [[Baba İshak ayaklanması]]nda yer aldı. 1240 tarihinde [[Baba İshak]] ile birlikte i'dam edildi.
Mürîdi [[Baba İshâk Kefersudî]]'nin topladığı göçebe [[Türkmenler]]'den oluşan ordusu ile [[Malatya]]'da ''"Selçuklu Valisi Muzaffer’ûd-Dîn Ali Şîr"'' kuvvetlerini bozguna uğratmasının ve ordusu ile [[Amasya]] üzerine yürümesinin ardından Selçuklular aleyhine vuku bulan tüm bu olumsuz gelişmelerin yegâne müsebbibi olarak algılanan "Baba İlyâs" ''"[[Amasya]]'daki Selçuklu Ordusu Komutanı Mübâriz’ûd-Dîn-i Armağanşâh"'' tarafından i'dam edildi.<ref>İbn-i Bîbî, ''El-Evâmir’ûl-‘alâ’iyye,'' sahife 498-499.</ref>
{{Ayrıca bakınız|İsmâilîlik|Nizârîlik|Hasan Sabbah|Sabbah’îyye|El-Môhtadî bin el-Hâdî|Bâtınîler|Elemût – Belde’t-ûl’İkbâl|Hasan Alâ|Bâtın’îyye ve Namaz|Alâ Muhammed|Babâîler|Baba İshâk Kefersudî|Baba İshak ayaklanması}}
{{Ayrıca bakınız|Anadolu Selçuklu Devleti|Gıyas’ed-Dîn Key-Hüsrev-i Sânî|Babâîler|Baba İshâk Kefersudî|Baba İshâk İsyânı|Anadolu Selçukluları devrinde Alevîler}}
== Kaynakça ==
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
{{Kaynakça}}

Sayfanın 06.13, 26 Mayıs 2013 tarihindeki hâli

Şablon:İslam Alevilik Şücâ’ed-Dîn Ebû'l-Bekâ Baba İlyâs bin Ali el-Horasânî[1] 13. yüzyılda Bâbâ'îyye Tarikâtı'nın Anadolu'daki önderlerindendir.

Yaşamı

Yaşamını sürdürdüğü devirde Anadolu’da Bâtınîliğin en önemli propaganda merkezini Sultan Mes’ud evvel tarafından yaptırılmış olan Mes’udiye tekkesi temsil ediyordu. Anadolu Selçukluları’nın nüfuz ve hâkimiyet sahaları tamamen Moğollar’ın denetim ve müsaadesine tâbi bulunuyordu. Birçok şehirlerde İlhanlılar’ın himâyesi altında Şiîliği neşreden “Bâtın’ûl-Mezhep Babalar” tarafından açılan zâviyelerin sayıları da gün geçtikçe artmaktaydı. Moğollar’ın nüfuzuyla Mes’udiye Medresesi müderrisi olan Sünnî âlimlerden “Şeyh Mecd’ed-Dîn İsâ” azledilerek yerine Şîʿa-i Bâtıniyye’nin en değerli dâîlerinden “Şems’ed-Dîn Ahmed Baba” atandı.

Ayrıca bakınız: Ebu'l Vefâ, Dede Karkğın ve I. Rükneddin Mesud

Dede Karkğın’ın müridi olarak üstlendiği görev

"Baba İlyâs", Vefâ’îyye[2] tarikâtının ruhanî önderi ve Horasan azizlerinden olan ve çok sayıda mürid ve halifeleri bulunan "Dede Karkğın" (Dede Garkın, Dede Kargın, Dede Karğın ya da Dede Karkın) [3][4] tarafından bu tarikâtın inançlarını Anadolu'daki Türkmenler arasında yaymak amacıyla Şeyh Osman, Aynu'd-Devlet Dede, Hacı Bağdın, ve Hacı Mihman ile birlikte görevlendirilmiş beş halifenin en genci ve meşhur olanı idi. Baba İlyas, 1231 yılında Amasya yakınlarındaki Çat (İlyasköy)[5] köyüne yerleşti

Şâhsiyeti

Kendi adına bir tarikât kurmamış, Vefâ’îyye şeyhî olarak olarak Çat köyündeki zâviyesinde, İslâmiyet'e yeni girmiş olan, eski inançlarını koruyan ve okuma yazma bilmeyen yarı göçebe Türkmenler'e kendi anlayışlarına uygun bir tasavvuf anlayışı sunmuştur. Ayrıca, Türkmenler'i Selçuklu Hükümeti'nin baskısından kurtaracak bir Mehdî olarak ortaya çıkmıştır. Onun tâlimatlarını canla başla benimseyen Türkmenler kendisine "Baba Resûl’Allâh" adını vermişlerdi.

Fikirleri

Baba İlyas, Tanrı sevgisinin dinin katı kurallarıyla oluşmayacağını, bunu ancak insanın kendi sevgisiyle yaratabileceğini söylüyordu. Kadın-erkek ayrımına karşı çıkıyor, bütün insanların eşitliğini savunuyordu. Türkmenlerin o zamanki yaşamlarına son derece uygun olan ortak mülkiyete dayalı bir toplumsal düzen öneriyordu. Anadolu Selçuklu yönetimi altında kötü koşularda yaşayanlar arasında da çok sayıda izleyicisi vardı. Torunu Elvan Çelebi'nin sağladığı yeni bilgilerin ışığı atında İbn-i Bîbî'nin çelişkili ifadeleri tekrar değerlendirildiğinde Bâbâ'î isyânının asıl tertipçisinin Baba İshâk Kefersudî değil, Baba İlyas'ın kendisi olduğu anlaşılmaktadır.[6]

Kayseri Kadılığı’na tâyini

Manevî bir hayat sürdüğü Amasya'nın Çat köyünde müridleri tarafından mucizeler yaratan çok saygın bir üst düzey azîz olarak görülmekteydi. Melik Dânişmendiye devrinde ise bütün Anadolu’da meşhur olan Horasanlı Baba İlyas, “İbrahim Bey’in oğlu Yağ Basan Bey” zamanında Kayseri’ye kadı olarak atandı.

Hankah Mes’udiye Şeyhliği’ne tâyini

Birinci Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd tahta geçtiğinde, Amas’ya Kadılığı’na Taky’ed-Dîn’i, Mes’udiye Müderrisliği’ne Tâc’ed-Dîn Yûsuf Tebrizî’yi, Hankah Mes’udiye Şeyhliği’ne de Tâc’ed-Dîn Ebû’l Vefâ Harezmî’yi atadı. Ebu'l Vefâ’nın ölümü üzerine de yerine onun hâlifelerinden Kayseri Kadısı ve Şîʿa-i Bâtıniyye’nin en meşhurlarından olan Babâîler pirî Şücâ’ed-Dîn Ebû’l Bekâ Baba İlyâs Horasanî’yi tâyin etti.

Ayrıca bakınız: Alevî-Bâtınîlik tarihi, Anadolu Selçukluları devrinde Alevîler ve Alevî-Bâtınîliğin tarihi devirleri

Baba İlyâs’ın i'dam edilmesi

Mürîdi Baba İshâk Kefersudî'nin topladığı göçebe Türkmenler'den oluşan ordusu ile Malatya'da "Selçuklu Valisi Muzaffer’ûd-Dîn Ali Şîr" kuvvetlerini bozguna uğratmasının ve ordusu ile Amasya üzerine yürümesinin ardından Selçuklular aleyhine vuku bulan tüm bu olumsuz gelişmelerin yegâne müsebbibi olarak algılanan "Baba İlyâs" "Amasya'daki Selçuklu Ordusu Komutanı Mübâriz’ûd-Dîn-i Armağanşâh" tarafından i'dam edildi.[7]

Ayrıca bakınız: Anadolu Selçuklu Devleti, Gıyas’ed-Dîn Key-Hüsrev-i Sânî, Babâîler, Baba İshâk Kefersudî, Baba İshâk İsyânı ve Anadolu Selçukluları devrinde Alevîler

Kaynakça

  1. ^ Ocak, Ahmet Yaşar: Menâkıbu'l-Kudsiyye Fî Menâsıbi'l-Ünsiyye (1995), Türk Tarih Kurumu, s. XLVIII
  2. ^ Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48
  3. ^ Tarihçi Hamza Aksüt'e göre, günümüzde Mardin il sınırları içerisinde yer alan Dedeköy'de yaşamıştı.
  4. ^ Elvan Çelebi'nin "Menâkıbu'l Kudsiyye-Fi Menâsıbi'l-Ünsiyye" adlı eserinin ilk bölümü Dede Karkğın hakında günümüzde elde kalan en önemli kaynağı teşkil etmektedir.
  5. ^ Amasya'nın Çat (günümüzdeki İlyasköy) köyünde Baba İlyas'ın türbesi bulunmaktadır.
  6. ^ Ocak, Ahmet Yaşar XII yüzyılda Anadolu'da Babâîler İsyânı, sahife 83-89, İstanbul, 1980.
  7. ^ İbn-i Bîbî, El-Evâmir’ûl-‘alâ’iyye, sahife 498-499.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Baba_İlyas&oldid=13378765" sayfasından alınmıştır