Kalpak

Türk kalpağı ile Mustafa Kemal Atatürk. Balıkesir, 1923

Kalpak (Türkçe: kalpak < Eski Türkçe ,Karakalpakça : калпак , Kazakça : қалпақ ,Kırgızca : калпак) ters döndürülmüş kesik koni şeklinde, genellikle kürk, kumaş veya deriden imal edilen bir başlık türüdür. Genellikle Türkiye'de, Kafkasya'da, İran'da, Rusya'da ve Orta Asya ülkelerinde kullanılır. Tarihsel olarak çeşitli Türk topluluklarında yaygın olarak kullanılmıştır. Kalpak kışın başı sıcak tutmak, yazın ise başı güneşten korumak için kullanılır. Kışın kullanılan kalpaklar daha kalın, yazın kullanılanlar daha ince kumaşlardan, gölgelik için kullanılanlar ise daha geniş olmak üzere, mevsimlere göre farklı kalpak türleri bulunmaktadır.

Günümüzde Özbekistan sınırları içinde yaşayan Karakalpaklar da adlarını kalpak sözcüğünden almıştır.

Kalpak'ın birçok çeşidi vardır. Giyilmedikleri zaman tutmak veya taşımak için genellikle düz bir şekilde katlanabilirler. Kenar her yöne döndürülebilir. Bazen kenarda bir kesik vardır, böylece iki uçlu bir tepe noktası oluşturulabilir. Düz beyaz olanlar genellikle festivaller ve özel günler için ayrılmıştır. Günlük kullanım için tasarlananlarda siyah kadife astar olabilir. Orta Asya'nın Türk kültürlerinde, Türkiye'nin silindirik kalpaklarından ziyade bir dağa benzeyen keskin bir sivriliğe sahiptirler.

Ayrıca kalpak sözcüğü; Rusça, Farsça ve Lehçe'de "jant kapağı" için de kullanılır.

Sözcük kökeni

Kalpak sözcüğü, Orta Türkçe’deki kabalak (keçe külah) sözcüğünden evrilmiştir. Bu sözcük ise yine Eski Türkçe‘deki kabalak ve kalabak sözcüğünden (kaba keçe) türetilmiştir. Kalpak kelimesi, tarihte ilk kez “kabalak“ ya da “kalabak“ sözcüğü olarak 1360 yılında oluşturulan Danişmentname’de yer bulmuştur.

Kalpak kelimesi Türkçe'de ise "Kesik koni biçiminde deri, kürk veya kumaştan yapılmış başlık." anlamına gelir.

Galeri

• 

  Kırgız kalpağı ile bir manasçı

• 

  Geleneksel kalpağı ile bir Türkmen

Kaynakça

• "kalpak." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. 2009.
• "kalpak." Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi. Gelişim Yayınları. 1986.