Türkiye Kürtleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Türkiye Kürtleri
Diyarbekir shepherd, Mardin Kurd, Aljazeera Kurd, 1873.jpg
19. yüzyılın ikinci yarısında farklı bölgelerden geleneksel kıyafetleriyle Kürt erkekleri.
Toplam nüfus
12.445.000-16.654.212[1][2][3][4]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Diller
Çoğunluk
Kürtçe (Kurmançça), Türkçe
Azınlık
Kürtçe(Soranice), Arapça, Süryanice
Din
Çoğunluk
Sünnilik
(Çoğunlukla Şafiilik, bir kısmı Hanefilik)
Azınlık
Alevilik

Türkiye Kürtleri, Türkiye sınırları içerisinde yaşayan Türkiye vatandaşı Kürtlerdir. Yoğun olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde olmakla birlikte ülkenin diğer tüm bölgelerinde yaşamaktadırlar. Osmanlı döneminde Konya, Kastamonu, Ankara, Kırşehir, Nevşehir ve Aksaray gibi İç Anadolu'nun köylerine yerleştirilmiş[5] ve Cumhuriyet döneminde İstanbul, İzmir, Ankara, Adana, Mersin, Gaziantep, Samsun, Tokat, Amasya[6] ve Bursa gibi Türkiye'nin diğer kentlerine göç etmişlerdir. Türkiye Kürtleri'nin toplam nüfusu ülke nüfusunun %15-%18'ini oluşturur ve 12.500.000 ila 15.000.000 arasındadır.[3][4][7]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Anadolu Bölgesi'nde Türkmenler ve Kürt aşiretleri 10. yüzyıldan beri yaşamaktadırlar. Bölgedeki Türkmenler ve Kürtler Selçuklu dönemi, Akkoyunlular ve Karakoyunlular dönemi, Safevî dönemi daha sonra da Osmanlı İmparatorluğu dönemini beraber geçirmişlerdir. Örneğin; Akkoyunluların başkenti Diyarbakır'dır ve Kürtler hükümdar Uzun Hasan'ın sarayında görev almışlar; bürokrasi ile askeri teşkilatta birlikte hareket etmişlerdir.

Popülasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'deki İranî grup Kürt ve Zazaların nüfusu

2007 KONDA[8] 2008 MGK Raporu[9] 2023[10]
Kürtler 11.445.000[a] 7.600.000 15.500.000[b]
Zazalar – 3.000.000 1.500.000

Devlet İstatistik Enstitüsü (2005'ten sonra 'Türkiye İstatistik Kurumu') tarafından 1965'te yapılan Genel Nüfus Sayımına göre 'te 31.391.421 olan Türkiye nüfusunun 2.370.233'ünün anadilinin Kürtçe olduğunu, ikinci dili dahil Kürtçe bilen toplam kişi sayısının ise 2.820.231 olduğu belirlenmiştir.[11] Buna göre nüfus kaydında Kürtçenin anadil ve ikinci dili olarak geçtiği kişi sayısı toplam nüfusun yüzde 8,98'ine tekabül etmektedir. Bununla birlikte 1965 sonrası nüfus sayımlarında ana dil mevzu bahis edilmediği için daha güncel verilere nüfus sayımları doğrultusunda ulaşmak mümkün değildir.[12][13] Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü’nün 1993-2003 yılları arasında yaptığı çalışmaya göre ise Türkiye nüfusunun %14'ü, KONDA'nın 2006 yılında yaptığı araştırmada ise %12.7'si anadilini Kürtçe olarak belirtmiştir.[7][14]

Bölgelerdeki nüfus Dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeşitli araştırmalara bakıldığında Türkiye'de kendini Kürt olarak tanımlayan vatandaş sayısı 12-15 milyon civarındadır.[3][7] Bu nüfusun büyük kısmı Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yaşamaktadır. Ancak 20. Yüzyılın ikinci yarısından sonra doğu bölgelerindeki Kürtlerin İstanbul gibi büyük şehirlere göçü ile ülkenin batısında da önemli miktarda Kürt yaşamaktadır.[15]

2010 KONDA araştırmasına göre Türkiye İstatistiki Bölgelerindeki Kürt nüfusunun dağılımı ve oranları şu şekildedir:[16]

İstatistiki bölgelere göre Kürt nüfusu yoğunluğu haritası
Bölge Kod Kürt Nüfus[16]% Kürt Nüfus[17]
Ortadoğu Anadolu TRB 79.1% 3.125.467
Güneydoğu Anadolu TRC 64.1% 5.845.228
Kuzeydoğu Anadolu TRA 32.0% 701.585
İstanbul TR1 14.8% 2.288.443
Batı Anadolu TR5 7.7% 628.956
Ege TR3 6.1% 652.036
Akdeniz TR6 4.9% 527.202
Doğu Marmara TR4 4.9% 403.555
Orta Anadolu TR7 1.3% 53.147
Batı Marmara TR2 0.9% 32.692
Batı Karadeniz TR8 0.3% 13.916
Doğu Karadeniz TR9 0.1% 2.678
Toplam 17.0% 14.274.904
Kürt kadın ve kızı (Van, 1973)

Kültür ve sosyal hayat[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha fazla bilgi: Türkiye'deki Kürtlerin insan hakları
Mezopotamya bölgesi
Güneydoğu'da en çok bilinen ve halk arasında anlatılan Şahmeran efsanesinden bir figür.

Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri öbeğine mensup bir dil konuşan Kürtlerin kültürünün temeli, Mezopotamya menşelidir. Diğer Anadolu uygarlıkları ve İslam uygarlıklarından gelen kültürün de birleşmesiyle Kürt kültürü ortaya çıkmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemiyle beraber daha melez bir kültür ortaya çıkmıştır. 1923 yılından itibaren yapılan reformlarla[hangileri?] daha çok şehirlerde yaşayan Kürtler, devlet memurluğu gibi sebeplerle batılı hayat tarzını benimsemişlerdir. Toplum hayatında ve gündelik hayatta din ile toplum ilişkileri birbirinden ayrılmıştır. Taşrada yaşayan Kürtler ise, daha çok geleneksel Kürt kültüründe kalmışlardır. Yerel yaşamda, aşiretlerin, törelerin ve dinin etkisi büyük olmaktadır.

Folklor[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Kürtleri'nin çok köklü halk kültürleri vardır. Özellikle sözlü edebiyatın ve sözlü kültürün daha çok gelişmesi, geniş bir halk literatürü ortaya koymuştur. Kürt halkının kültürü, üzerinde yaşadıkları coğrafyanın bir yansımasıdır. Kürt masalları (çîrok) ve halk hikâyeleri sözel olarak gelişen edebiyatta oldukça önemlidir: Mem û Zîn, Seyre, Metran Îsa, Nuho ile Kalo gibi aşk, kahramanlık, dayanışma, ihanet gibi temaları işleyen masallar oldukça bilinir. Sözlü anlatıma dayanan bu masallarda Kürt halkının özlemleri, acıları, umutları ortaya konur. Kürtlerin yazılı kültür araçlarından büyük ölçüde yoksun kaldığı düşünüldüğünde en yaygın sözlü anlatım aracı olarak masalların bu toplumda başka toplumlara kıyasla çok daha büyük bir rol üstlendiği anlaşılabilir. Güneydoğu'da en çok bilinen ve halk arasında anlatılan Şahmeran efsanesi ise oldukça etkileyici bir efsanedir.

El sanatları içerisinde kilimcilik, kuyumculuk, takı zanaatçılığı, ipekçilik, bakırcılık önde gelmektedir.

Davul, zurna eşliğinde oynanan Kürt oyunları yörenin aşk, ıstırap, doğa olayları ve bazen de aşiretlerinin sosyal durumlarını konu alır. Kürt oyunları halk oyunları içerisinde halay sınıfına girmektedir. Fırat Nehrinin doğusundan Van gölü'ne kadar olan bölgede ismen ve oynayış bakımından farklılıklar olsa da genel itibarıyla benzer tipte oyunlar görülür. Örneğin; Delilo, Halay, Esmer, Çaçan, Tek ayak, Çift ayak ve Çepik temel oyunlardır.

Yöresel giyim hala bölgede canlılığını korumakta ve özellikle taşralı kadınlar yöresel kıyafet giyimlerini sürdürmektedirler.

Kürtlerde türkü söyleme geleneği çok eskilere gider. Konusuna göre ölüm, ayrılık, savaş, çocuk, doğa konularında olabilir. Türküleri genellikle hece vezninin 7, 8 ve 11’li kalıplarıyla kıtalar hâlinde söylenir. 6/8, 2/4, 10/8 usullerde söylenir. Türküleri çoğunlukla uzun hava özelliği taşımaktadır. Özellikle gazeller, hoyratlar, bozlaklar yaygındır. Kaval (bilur), mey (düdük), zurna (zirne), tembur (bisk), dembilk, davul (dahol), kemençe (rebab), klarnet (girnata) ve cümbüş genel enstrümanlardır. Bir Türk çalgısı olan bağlama; geleneksel Kürt müziğinde –semahlar dışında- pek yeri olmayan bir enstrümandır ve daha yakın dönem icracıların geleneksel şarkıları yorumlamasında kullanılmaya başlanmıştır.

Kürt mutfağı binlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar (sumak, kişniş, karabiber vs.), pirinç, sakatat çeşitleri, tereyağı, bulgurdur. Bu nedenle Kürt mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Mutfağın temel bileşenleri Kebaplar, lahmacunlar, Etli yemekler ve hamurlu tatlılar olup Türkiye'nin ve dünyanın her yerinde tanınmakta ve tercih edilmektedir. Fast-Food kültürünün arttığı bu devirlerde, fast-food la yarışabilir hızlı hazırlanabilen bir mutfaktır.

Türkiye Kürtleri'nin yerel kıyafetleri ve oyunlarından bir örnek

Aşiretler[değiştir | kaynağı değiştir]

Son olarak 2015'te yapılan bir çalışmaya göre bölgede yaşayan Kürtlerin %33.4'ü bir aşirete üyedir. Aşirete üye olan Kürtler arasında yapılan ankette aşiretler üyelerinin ekonomik hayatına etkisi %22.6, oy seçimlerine etkisi %30.5 olarak görülmüştür. Ayrıca bölgedeki Kürt halkın %5.9'u oy vereceği kişilerin kendi aşiretinden olması gerektiğini düşünmektedir.[18]

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Kürtlerinin çok büyük çoğunluğunun ana dili Kürtçe'nin Kurmanci lehçesidir. Bunun yanı sıra Türkiye'nin güney doğusundaki Kürtlerin %1.4'ü Zazaca'yı ve %6.4'ü Türkçeyi ana dili olarak kullanmaktadir. Kürtçeyi hiç konuşamayan ya da az konuşan Kürt oranı ise %4.2'dir. Ailelerin %75'inde evde Kürtçe konuşulduğu, buna rağmen bölgedeki Kürtlerin çocuklarının neredeyse yarısının iyi düzeyde Kürtçe konuşamadığı görülmüştür.[18]

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Kürtlerinin büyük çoğunluğu, din bakımından İslam'ın Sünni mezhebinden olup, Sünnilerin büyük bir kısmı Şafii mezhebine (%72), diğer bölümü ise Hanefi mezhebine (%24) bağlıdır. Bunun yanı sıra bir bölümü Alevi (%3), Maliki ve Hanbeli mezheplerine bağlıdır. Başlı başına bir inanç olarak kabul edilen Yezidilik ve Bahailik çok az sayıda Kürt vatandaşın dinidir. Ayrıca çok az sayıda Hristiyan Kürt aileleri de mevcuttur. Türkiye Kürtlerinin çok büyük kısmı kendilerini dindar ya da çok dindar olarak tanımlamaktadır ve çoğu düzenli olarak dini ibadetlerini yaptığını belirtmiştir. Ayrıca Müslüman Kürt kadınlarda başörtüsü kullanımı oldukça yaygındır. Alevi Kürtler arasında ise kendini dindar olarak tanımlayan kişiler azınlıktadır ve kadınlar genellikle başörtüsü takmaz.[18]

Ekonomik durum[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölgedeki Kürt halkının ekonomik düzeyi, ülkenin geri kalanından geridedir. Özellikle 1980-2010 arasında yaşanan çatışmalar ve köy boşaltmaları gibi sebebiyle halk ekonomik anlamda önemli ölçüde zarar görmüştür. 2010 yılında KONDA'nın yaptığı araştırmaya göre Türkiye'de Kürtlerin %23'ü açlık, %53'ü yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Ayrıca Kürtlerin kalabalık ailelerde yaşaması sebebiyle hanede kişi başına düşen gelir ülke ortalamasına göre düşüktür.[14]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Kürt ve Zazalar toplamı
  2. ^ 6,376,000'ü Türkçe anadilli

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "The World Factbook". 20 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2009. 
  2. ^ "Over 22.5 million Kurds live in Turkey, new Turkish statistics reveal". 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2015. 
  3. ^ a b c Yildiz, Kerim; Fryer, Georgina (2004). The Kurds: Culture and Language Rights. Kurdish Human Rights Project.  Data: 18% of Turkey, 20% of Iraq, 8% of Iran, 9.6%+ of Syria; plus 1–2 million in neighboring countries and the diaspora
  4. ^ a b Ağirdir, Bekir (21 Aralık 2008). "Kürtlerin nüfusu 11 milyonda İstanbul"da 2 milyon Kürt yaşıyor – Radikal Dizi". Radikal.com.tr. 4 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2013.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "KONDA" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  5. ^ "Sahi Konya'da Kürt mü var?". 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "Göynücek'teki 4 Kürd yerleşimi". 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2014. 
  7. ^ a b c Prof. Dr. Mesut YEĞEN, Uğraş Ulaş TOL, Mehmet Ali ÇALIŞKAN (Ocak 2015). Hacettepe Üni. 1993,2003; Konda 2006, 2011; Prof. Dr. Mesut YEĞEN, 2015 (PDF). yada.org.tr. ss. 10-11. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2013. 
  9. ^ "2008 MGK etnik raporu - Zirve katliamı sonrası". Habertürk. 14 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2023. 
  10. ^ "Turkey - Peoples". Joshua Project. 19 Ocak 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2013. 
  11. ^ Zeyneloğlu, Sinan; Civelek, H. Yaprak; Coşkun, Yadigar (2011). "Kürt sorununda antropolojik ve demografik boyut: Sayım ve araştrma verilerinden elde edilen bulgular". Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 8 (1). ss. sf. 351. ISSN: 1303-5134. 23 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2020. 
  12. ^ Held, Colbert C. (2000). "The Turkish Population". Middle East patterns: places, peoples, and politics. Westview Press. ISBN 0813334888. 
  13. ^ Houston, Christopher (2005). "Creating a Diaspora within a Country: Kurds in Turkey". Encyclopedia of Diasporas. II. Springer US. ss. 403-414. ISBN 978-0-306-48321-9. 
  14. ^ a b "Kürtler açlık ve yoksulluk içinde". KONDA. Radikal. 3 Aralık 2010. 13 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Kürt dinamiği ve İstanbul'a Kürt göçleri". dunyabulteni.net. 27 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2021. 
  16. ^ a b Kürt Meselesi’nde Algı ve Beklentiler Araştırması (PDF). Mayıs 2011. 9 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2021. 
  17. ^ TÜİK 2020, İBBS-Düzey1 Nüfusu
  18. ^ a b c Prof. Dr. Mesut YEĞEN, Uğraş Ulaş TOL, Mehmet Ali ÇALIŞKAN (Ocak 2015). Kürt Seçmenlerin Oy Verme Dinamikleri: Kuzeydoğu- Ortadoğu ve Güneydoğu Anadolu Alt Bölgelerinde Seçmenin Siyasal Tercihlerinin Sosyolojik Analizi (PDF). yada.org.tr. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 

Yararlanılan kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Metin Heper, "Devlet ve Kürtler”
  • Cevdet Hergül,"Hamidiye Alayları"
  • Mustafa Akyol, "Türkler, Kürtler ve Osmanlılar"

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Türkiye Kürtleri ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiye_Kürtleri&oldid=29782274" sayfasından alınmıştır