Kahramanmaraş

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Gezinti kısmına atla Arama kısmına atla

Koordinatlar: 37°53′54″K 36°58′16″D / 37.89833°K 36.97111°D / 37.89833; 36.97111

Kahramanmaraş
Maraş
İl & Büyükşehir
Şehir merkezi
Sloganlar:
"Maraş bize mezar olmadan, düşmana gülzar olamaz!"
Kahramanmaraş'ın Türkiye'deki konumu
Kahramanmaraş'ın Türkiye'deki konumu
Ülke Türkiye
Bölge Akdeniz Bölgesi
İdare
 • Belediye Başkanı Hayrettin Güngör (AK Parti)
 • Vali Ömer Faruk Çoşkun [1]
Yüzölçümü
 • Toplam 14,525 km² (5.608 mil²)
Rakım 568 m (1.863 ft)
Nüfus
 (2020)
 • Toplam 1,154,102
Zaman dilimi UTC+03.00 (UDAZD)
Posta kodu
46xxx
Alan kodu (+90) 344

Kahramanmaraş, eski ve halk arasındaki adıyla Maraş, Türkiye'nin Akdeniz Bölgesinde bulunan bir ili ve en kalabalık on sekizinci kentidir. Kurtuluş Savaşı'nda işgale direnişi nedeniyle TBMM tarafından 5 Nisan 1925'te şehre İstiklal Madalyası verilmiştir. Maraş olan adı, 7 Şubat 1973'te Kahramanmaraş olarak değiştirilmiştir.

Geç Hitit şehri olan Gurgum’un bulunduğu yerde kurulmuştur. Sistematik bir kazı yapılmamış olmasına rağmen birçok Hitit anıtı bulunmuştur.[2]

Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi, seyahatnamesinde Maraş halkı için, "kelimatları lisan-ı Türkidir ve ekseriya halkı Türkmendir" der.[3] Maraş ve çevresi başta Oğuzların Avşar, Bayat ve Beydili boyları çoğunlukta olmakla birlikte hemen hemen 24 Oğuz boyunun tamamı mevcuttur.

2012'de çıkarılan 6360 sayılı kanun ile büyükşehir olmuştur. Aynı zamanda il sınırları içerisinde bulunan Afşin - Elbistan A, B, C termik santralleri sayesinde Kahramanmaraş, Türkiye'nin elektrik ihtiyacının %14'ünü karşılamaktadır.[4]

Dövme dondurması, tarhanası ve biberi şehrin önemli tescilli gıdalarıdır. 2020 itibarıyla 1.154.102 nüfusa sahiptir.[5]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken Demir Çağ ve Geç Hititler döneminde başkent olarak kullanılmış, Luvilere Kurkuma ve Asurlurlar içinse Markas olarak bilinen bir antik kent'idi.[6][7][8] MÖ 711 yılında Asurlular tarafından fethedilmiş ve adı resmî olarak Markas'a değiştirilmiş. Kahramanmaraş'ın Kurtuluş Savaşı'ndan önceki adı Maraş'tır. Kurtuluş Savaşı'ndan sonra İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiş, daha sonra ise TBMM'nin kararıyla 7 Şubat 1973'te 'Kahraman' unvanı verilmiştir. Aynı zamanda Maraşspor'un ismi de Kahramanmaraşspor olarak değiştirilmiştir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Tekir Vadisi, Döngel Köyündeki mağaralarda yapılan araştırmalarda ele geçen buluntular yörede insan yerleşiminin Üst Paleolitik Çağda başladığını; Neolitik, Kalkolitik ve Eski Tunç Çağlarında da sürdüğünü göstermektedir. 2009 yılında Kahramanmaraş merkezde yapılan kazılar esnasında da M.S. 300-400 yıllarına ait olan Germanicia Antik Kenti'ne dair birtakım mozaikler bulunmuş ve üzerlerinde çalışmalara başlanmıştır.[9]

Asur yazıtlarında adı "Markasi" veya "Markas" olarak geçen şehir, bir Geç Hitit devleti olan Gurgum Krallığı'nın başkenti oldu.[10][11] MÖ 711 yılında Asurlular tarafından Gurgum Krallığı ilhak edilince, Markas vilayet merkezi yapıldı.[12] Daha sonra Persler, Romalılar, Bizanslılar, Araplar, Selçuklular, Memluklular, Dulkadiroğulları ve Osmanlılar şehre hakim olmuşlardır.

Maraş'a Kurtuluş Savaşı sırasında halkın gösterdiği direnişten dolayı 7 Şubat 1973'ten itibaren TBMM tarafından Kahramanlık unvanı verilerek adı Kahramanmaraş olarak değiştirildi.

11. yüzyılın sonlarında Anadolu'ya kesin olarak yerleşen Türklerin egemenliğinde kaldı. 1243'te Moğol İşgaline uğrayan Maraş,II.Anadolu Beylikleri devrinde Dulkadiroğulları'nın oldu.12 Haziran 1515 tarihinde Turnadağ Muharebesi ile Osmanlı egemenliğine geçen Maraş, 1515-1919 yılları arasında Osmanlı egemenliğinde kaldı.Mütareke Döneminde önce İngilizler, sonra Fransızlar tarafından işgal edildi.

Kurtuluş Savaşı dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kahramanmaraş'ın Türk Kurtuluş Savaşı'ndaki yeri özellikle Türk-Fransız Cephesi ve Maraş Savunması maddelerinde daha detaylı olarak anlatılmaktadır.

Cumhuriyet dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Kahramanmaraş'ta sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[13]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Compass rose pale.svg Kayseri Sivas Malatya
Compass rose pale.svg
 
Adana Kuzey Adıyaman
Batı   Kahramanmaraş    Doğu
Güney
Osmaniye Gaziantep Gaziantep

Kahramanmaraş'ın merkezi Ahir Dağı'nın eteklerine kurulmuştur. Bu yüzden şehir merkezi engebelidir. Şehrin merkezi dışında kalan bazı bölgeler düzlük olsa da geneli engebeli bir yapıya sahiptir. Kahramanmaraş iklim yapısında diğer illerden farklıdır. Çünkü Kahramanmaraş'ın il haritası onu 3 bölgeye birden sokmaktadır. Bu sebeple değişken bir iklime sahiptir ancak genelde Akdeniz iklimi hakimdir. Kahramanmaraş'ın bulunduğu bölge şehir merkezi o bölgede olduğundan Akdenizdir. Diğer şehirlerle konumu ise yukarıdaki görseldeki gibidir.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Nuvola apps kweather.svg Kahramanmaraş iklimi Weather-rain-thunderstorm.svg
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En yüksek sıcaklık (°C) 18,7 22,4 29,2 36,0 38,0 42,0 45,2 44,4 41,3 37,2 28,9 24,0 45,2
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 9,2 10,9 15,8 21,1 26,7 31,8 35,5 35,9 32,4 25,9 17,6 11,1 22,8
Ortalama sıcaklık (°C) 4,9 6,4 10,6 15,4 20,3 25,2 28,3 28,5 25,2 19,0 11,7 6,7 16,8
Ortalama en düşük sıcaklık (°C) 1,3 2,2 5,7 9,8 14,1 18,8 22,1 22,1 18,3 12,8 6,9 3,1 11,4
En düşük sıcaklık (°C) −9 −9,6 −7,6 −1,8 5,0 10,3 15,6 15,7 8,6 0,0 −5,6 −7,6 −9,6
Ortalama yağış (mm) 129,1 114,4 98,2 74,4 41,1 6,6 1,1 0,9 8,9 47,5 83,5 126,4 732,1
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[14]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 4 Şubat 2020 verileri[15])[değiştir | kaynağı değiştir]

Kahramanmaraş İl Nüfusu: 1.154.102'dir (2019 sonu). İlin yüzölçümü 14.519 km2'dir. İlde  km2'ye 79 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 189 kişi ile Dulkadiroğlu)

İlde yıllık nüfus artış oranı % 0,92 olmuştur. Nüfus en çok artan ilçe: Türkoğlu (%4,53) Nüfusu en çok azalan ilçe: Göksun(-%6,66)

4 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre 11 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 707 mahalle bulunmaktadır.

2019 yılı sonunda Kahramanmaraş ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe Nüfus 2018 Nüfus 2019 Fark Nüfus Artışı % Mah.Say. Alanı  km2[16] Yoğunluk
Afşin 81.423 80.447 -976 -1,20 66 1.502 54
Andırın 33.193 32.503 -690 -2,08 57 1.202 27
Çağlayancerit 23.346 23.133 -213 -0,91 16 470 49
Dulkadiroğlu 222.938 222.673 -265 -0,12 103 1.176 189
Ekinözü 11.839 11.221 -618 -5,22 21 656 17
Elbistan 142.548 141.534 -1.014 -0,71 93 2.201 64
Göksun 55.985 52.255 -3.730 -6,66 71 1.942 27
Nurhak 12.592 12.279 -313 -2,49 15 1.028 12
Onikişubat 418.379 431.848 13.469 3,22 137 2.429 178
Pazarcık 68.838 69.097 259 0,38 84 1.253 55
Türkoğlu 73.770 77.112 3.342 4,53 44 660 117
KAHRAMANMARAŞ 1.144.851 1.154.102 9.251 0,81 707 14.519 79
Kahramanmaraş il nüfus bilgileri
Yıl Toplam Sıra Fark Şehir - Kır
1965[17] 438.423 30
  %24     105.090
333.333     %76  
1970[18] 528.982 26 %21Dark Green Arrow Up.svg
  %31     165.056
363.926     %69  
1975[19] 641.480 22 %21Dark Green Arrow Up.svg
  %34     220.710
420.770     %66  
1980[20] 738.032 19 %15Dark Green Arrow Up.svg
  %38     281.382
456.650     %62  
1985[21] 840.472 18 %14Dark Green Arrow Up.svg
  %41     342.428
498.044     %59  
1990[22] 892.952 19 %6Dark Green Arrow Up.svg
  %46     407.215
485.737     %54  
2000[23] 1.002.384 18 %12Dark Green Arrow Up.svg
  %53     536.007
466.377     %47  
2007[24] 1.004.414 18 %0Dark Green Arrow Up.svg
  %58     584.726
419.688     %42  
2008[25] 1.029.298 18 %2Dark Green Arrow Up.svg
  %58     598.471
430.827     %42  
2009[26] 1.037.491 18 %1Dark Green Arrow Up.svg
  %58     605.531
431.960     %42  
2010[27] 1.044.816 18 %1Dark Green Arrow Up.svg
  %61     636.828
407.988     %39  
2011[28] 1.054.210 18 %1Dark Green Arrow Up.svg
  %62     656.783
397.427     %38  
2012[29] 1.063.174 18 %1Dark Green Arrow Up.svg
  %64     675.589
387.585     %36  
2013[30] 1.075.706 18 %1Dark Green Arrow Up.svg
  %100     
     %0  
2014[31] 1.089.038 18 %1Dark Green Arrow Up.svg
  %100     
     %0  
2015[32] 1.096.610 18 %1Dark Green Arrow Up.svg
  %100     
     %0  

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sanayi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kahramanmaraş, iki resmî ve iki de özel OSB'ye sahiptir. Özellikle tekstil ve iplik sanayiinde Türkiye ve Ortadoğu'da önde gelen bir merkez durumuna gelmiştir. Şehirdeki 5. OSB'nin yapımına karar verilmiş olup çalışmalar sürmektedir. Tomsuklu mevkiine yapılacak yeni OSB yaklaşık 25 bin dekar (dönüm) genişliğinde olacak ve bu büyüklüğü ile Türkiye'nin en büyük sanayi OSB'si olacaktır.

Barajlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Sır Barajı(EÜAŞ SIR HES)
  • Menzelet Barajı
  • Kartalkaya Barajı
  • Ayvalı Barajı
  • Kılavuzlu Barajı
  • Adatepe Barajı

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Uludaz Tepesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kahramanmaraş sınırları içerisindeki Uludaz Tepesi Türkiye'de en çok uğurböceği kolonisini barındırmaktadır. Bu bölgede 2007 yılından beri amatör dağcılar ve profesyonel dağcılık kulüpleri tarafından ve belediyenin desteği ile Uludaz Uğur Böcekleri Festivali düzenlenmektedir.[33]

Mutfak[değiştir | kaynağı değiştir]

En çok bilineni dondurmasıdır. Dondurmasının yanı sıra biberi[34], ezmesi, tarhanası,[35] kurabiyesi[36], çemeni[37], çöreği[38] ve köpük sucuğu da[39] Kahramanmaraş'ta sıkça tüketilen lezzetler olup hediyelik olarak il dışına götürülmektedir.[40][41]

Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

Kahramanmaraş, yüzyıllar boyu önemli şairler yetiştirmiş ve edebiyatımıza en çok katkıda bulunmuş illerden biridir. Hâlen şiirin ve şairlerin başkenti olarak anılmaktadır. Son yıllarda Kahramanmaraş'ta başlayan Şiir Festivallerinde ünlü şair ve yazarlar şiir dinletileri sunmakta, vefat etmiş olan Kahramanmaraşlı şairler anılmaktadır. Son olarak TRT'de iki sezon yayınlanmış Yedi Güzel Adam adlı dizi TRT'nin ve Kahramanmaraş milletvekillerinin de desteğiyle Kahramanmaraşta çekilmiştir. Dizi, aynı yıllarda Maraş Lisesinde okumuş olan ve Türk edebiyatının 1960-80'li yıllarına damga vurmuş yedi şair ve yazarı anlatmaktadır.[kaynak belirtilmeli]

Ağız[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçenin Kahramanmaraş ilinde kullanılan şivesinin Batı Anadolu ağızları içindeki konumu Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre, iki ayrı grupta yer alır:

Geleneksel Giyim Tarzı[değiştir | kaynağı değiştir]

Erkekler: Keçe Külah, Poşu, Gömlek, Döşlük, Aba, Şalvar,Yemeni, Postal, Ham Çarık, Çorap, Bel poşusu, Palaska.

Kadınlar: Fes, Tülbent (yazma, şifon), Bindallı, İç Göyneği (içlik), Fistan (Boydan), Cepken (yelek), Üç etek, İki etek, Şalvar, Yemeni, Edik, Ham Çarık, Kemer, Önlük, Takılar. [42]


Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehir merkezinde ve etrafında turistik alanlar bulunmaktadır. Germanicia Antik Kenti ve Taban Mozaikleri, Karahöyük, Ufacıklı Köyü Kalıntıları, Yassı Höyük (Tanır Köyü), Kaşanlı Köyü Kabartması, Pazarcık-Turunçlu Köyü Kalıntıları, Eshab-ı Kehf Külliyesi, Kahramanmaraş Kalesi, Hurman Kalesi, Meryemçıl (Gaben) Kalesi, Azgıt (Yeniköy) Kalesi, Babikli Kalesi, Hastırın Kalesi, Anacık Kalesi, Kız Kalesi ,Haznadarlı Camii (Duraklı Camii) ,Hatuniye Camii, Afşin Ulu Camii ,Elbistan Ulu Camii ,Himmet Baba Camii ve Türbesi, İklime Hatun Mescidi, Taş Medrese, Taşhan, Kuruhan, Katiphanı bu alanların başında gelmektedir. Şehrin birçok yerinde park, anıt, müze, kafe, restoran ve mağaza bulunur.

Panoramik manzarasının görülebileceği bir mekân için Teras Cafe’ye gidilmelidir. [43]

Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Kahramanmaraş'ın ilçeleri
İlçeler

Merkezi Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur.

Kahramanmaraş, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

Kahramanmaraş Valisi Ömer Faruk COŞKUN, 9.06.2020/274 sayılı kararla Osmaniye Valisi iken atanmıştır.[44]

Vali ve Kaymakamlara ait bilgiler Kahramanmaraş'ın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Yerel yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyükşehir Belediyelerinde Yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.

Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.[45][46] Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır.

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur.(5216 saylı kanun 16.madde)

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

Kahramanmaraş Büyükşehir Belediye Başkanı, 1965-Göksun doğumlu Hayrettin Güngör (AK PARTİ), 31 Mart 2019 seçimlerinde %67,60 oy oranıyla seçilmiştir[47]

İlçe belediyeleri, 2019 Türkiye yerel seçimleri'ne göre, üç değişik parti tarafından yönetilmektedir. Bu ilçelerden 9'u AK PARTİ, 1'i CHP ve 1'i MHP'li belediye başkanıdır.[48]

Kahramanmaraş Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 61’dir (Büyükşehir Belediye Başkanı, 11 ilçe belediye başkanı ve 49 üye) Bunların 51’i AK PARTİ, 4'ü CHP, 3’ü, MHP ve 3'ü İYİ P.'dir[49]

Altyapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Kahramanmaraş şehir merkezi

Kahramanmaraş Akdeniz Bölgesinin doğusunda bulunmakta ve hem kara hem de demir yolu ulaşımında güneyden ve Akdeniz'den gelen yolları doğuya ve kuzeye bağlayan önemli bir noktadır.

Birçok ilden otobüs seferlerinin bulunduğu otobüs terminali kent merkezindedir.Yeni otobüs terminali kent merkezine 4 Km uzaklıktadır.

Kahramanmaraş tren istasyonu ile demiryolu ulaşımı sağlanmaktadır.

Türk Hava Yolları İstanbul (Atatürk Havalimanı) - Kahramanmaraş arasında haftanın her günü direkt karşılıklı günlük 2 sefer haftada 14 sefer düzenlemektedir.THY ile birlikte PEGASUS havayolları da haftanın 4 günü İstanbul (Sabiha Gökçen Havalimanı) - Kahramanmaraş arasında karşılıklı sefer düzenlemektedir. Ayrıca Anadolu Jet ile Ankara-Kahramanmaraş arasında haftanın her günü direkt karşılıklı seferler ile havayolu ulaşımı sağlanmaktadır.

Konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Konum Bilgileri Tablosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Konum Bilgileri
İlçe Kuruluş Yılı[50] Alanı km²[51] Rakım mt. Merkeze km[52] Ulaşan Yollar[52]
Afşin 1944 1.502 1.237 143 -19=>46-02
Andırın Cumh.önce 1.202 1.047 81 -04=>46-51, 46-78
Çağlayancerit 1987 470 1.103 64 -04 (K.maraş)=>46-01, -03=>02-57
Dulkadiroğlu 2012 1.176 538 3 -K13=> -01
Ekinözü 1990 656 1.282 174 -19 (Elbistan)=>46-07
Elbistan Cumh.önce 2.201 1.139 158 -19, 46-07
Göksun Cumh.önce 1.942 1.347 89 -03, -19, 46-78
Nurhak 1990 1.028 1.401 201 -20=>46-03
Onikişubat 2012 2.429 558 5 -04
Pazarcık Cumh.önce 1.253 750 46 -02
Türkoğlu 1960 660 488 23 -04, -01
Kahramanmaraş Cumh.önce 14.520 562    

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Kahramanmaraş'ta spor

2018-2019 Sezonu sonunda, Kahramanmaraşspor A.Ş. 2. Ligi 14.sırada tamamladı. Futbol BAL'da 1920 Maraşspor ve Elbistan Bld.spor yer aldılar. Voleybol erkekler 2.ligde 1920 Maraşspor 1.lige çıkarken, K.maraş 15 Temmuz SK ligden ihraç edildi. Futbol kadınlar liginde K.maraş Anadolu GS, grup 1.si olmasına rağmen, play-off'da başarılı olamadı.

Ziraat Türkiye Kupası'nda Kahramanmaraşspor, 5.turda Alanyaspor'a elendi.   

Önemli spor tesisleri: 12 Şubat Stadyumu (14.600), Osman Sayın Spor Salonu (1.000), Batıpark Karakucak Güreş Sahası (2.500), 12 Şubat Yüzme Havuzu (750).

Kardeş şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Domuztepe

  • Kahramanmaraş Ulu Camii

  • Kahramanmaraş şehir merkezi

  • Trabzon Caddesi

  • Göksun Çayı

  • Göksun Çayı'nın üzerinde bir köprü

  • Sütçü İmam Türbesi

  • Kahramanmaraş Kapalı Çarşısı

  • Kale içi görünümü

    Kahramanmaraş Kalesi

  • Necip Fazıl Kültür Merkezi içi

  • Rasimözdenören Kütüphanesi içi

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Valiler Kararnamesi yayınlandı: 41 ilin valisi değişti". NTV. 10 Haziran 2020. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020. 
  2. ^ Bilgin, Tayfun. "Anadolu Yazıları- Kahramanmaraş Hiyeroglif Yazıtları 25 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Anadolu Yazıları. Erişim tarihi: 23 Mart 2020.
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2013. 
  4. ^ * Kanal46.com. ""Kahramanmaraş Türkiye'nin enerji üretim merkezi"".  (Türkçe) (28 Mart 2013).
  5. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :0 isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme)
  6. ^ Bryce, Trevor (2012). The World of The Neo-Hittite Kingdoms: A Political and Military History. OUP Oxford. ISBN 978-0-19-921872-1, pp. 125-128.
  7. ^ Maraş il yıllığı 1967. 1967. s. 74. 16 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2014. 
  8. ^ Bryce 2012, p. 128.
  9. ^ "Germanicia Antik Kenti Mozaikleri". Kahramanmaraş İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2017. 
  10. ^ "Kahramanmaraş". Büyük Larousse. 12. Milliyet Gazetesi Yayınları. s. 6192. 
  11. ^ Payne, Annick (2012). Iron Age Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Society of Biblical Lit. 978-1-58983-658-7, s. 7.
  12. ^ Bryce 2012, s. 128.
  13. ^ "Kanun No. 6360". 15 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2014. 
  14. ^ "Resmî İstatistikler - Kahramanmaraş". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2016. 
  15. ^ https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr 25 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TUİK 4 Şubat 2020 verileri
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2020. 
  17. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  30. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  31. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  32. ^ "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
  33. ^ "Uludaz Uğur Böcekleri Festivali". Milliyet. 29 Ağustos 2013. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2015. 
  34. ^ https://web.archive.org/web/20160301221744/http://kahramanmaras.bel.tr/kahramanmaras-kirmizi-biberinin-seruveni
  35. ^ https://web.archive.org/web/20160220170551/http://www.posta.com.tr/yasam/yeme-icme/HaberDetay/Yazin-cerezi--kisin-corbasi.htm?ArticleID=152431
  36. ^ https://www.maraspazar.com/mz~u~fistikli-kurabiye-1000-gr-80
  37. ^ https://web.archive.org/web/20160302163855/http://www.yemekgurmesi.net/ev-yapimi-maras-cemeni.html
  38. ^ http://www.lezzet.com.tr/yemek-tarifleri/cay-saati-tarifleri/maras-coregi-9111
  39. ^ http://m.lezzetler.com/un-sucugu-yapimi-kahramanmaras-vt78538
  40. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2016. 
  41. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2016. 
  42. ^ "Geleneksel Giyim Kuşam". 
  43. ^ "Kahramanmaraş'ta Turizm". 
  44. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020. 
  45. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020. 
  46. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020. 
  47. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020. 
  48. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020. 
  49. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020. 
  50. ^  İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
  51. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :1 isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme)
  52. ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
  53. ^ a b c "Kardeş Şehirler Listesi | Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi". kahramanmaras.bel.tr. 11 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2020. 
  54. ^ "Kahramanmaraş Siliana İle Kardeş Şehir Oldu". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Kahramanmaraş
hakkında daha fazla bilgi edinin
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
Vikikaynak'ta ara Vikikaynak'ta belgeler
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kahramanmaraş&oldid=24648771" sayfasından alınmıştır