Bâb-ı Âli

Başlığın diğer anlamları için Cağaloğlu, Eminönü sayfasına bakınız.

Bâb-ı Âlî Sadaret Dairesi

Osmanlı Sadaret Nişanı
Bâb-ı Âli
Genel bilgiler
Tür	Saray
Konum	Cağaloğlu, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	41°00′40″K 28°58′41″D
Mevcut kullanan	Osmanlı İmparatorluğu Sadrazamı (1756–1923) Türkiye Cumhuriyeti İstanbul Valisi (1923–günümüz)
Açılış	1756
Yenileme	2020
Sahip	Osmanlı İmparatorluğu (1756–1923) Türkiye (1923–günümüz)

Bab-ı Ali Alay Köşkü Kapısı

Bâb-ı Âlî veya Babıali, Osmanlı Devleti döneminde sadrâzam sarayına verilen isimdir. Onsekizinci yüzyıl sonlarına yakın bir zamana kadar Paşa sarayı, Paşa kapısı, Bâb-ı Âsafî gibi adlarla da anılan sadrazam sarayına I. Abdülhamid zamanından itibaren Bâb-ı Âlî denmeye başlamıştır.

Babıali ifadesi yalnızca bir bina veya sadrazamın kendisini belirtmek için değil, özellikle 17. yüzyıldan itibaren aktif devlet yönetiminde sadrazamların gücünün artmasıyla direkt olarak devlet yönetimi anlamında kullanılmaya başladı. Modernleşme dönemiyle kurulan nezaretler ve kalemler gibi yeni kurumlarla bu dönemde bürokrasinin ve dış ilişkilerin merkezi haline geldi.

Etimoloji

Osmanlı Devleti, Bâb-ı Âlî'den idare ediliyordu. Bâb (باب) ve âli (عالی) kelimelerinin izafet tamlamasıdır. Yüce kapı veya yüksek kapı anlamına tekabül eder.

Osmanlı dönemi

İmparatorluk yönetimindeki önemi

Devletin kuruluş döneminde sultanlar devleti bizzat kendileri idare edip, orduların başında savaşa çıktılar. Osmanlı Klasik döneminde ise devletin yönetim merkezi Topkapı Sarayı idi. Dîvân-ı Hümâyun sadrazam başkanlığında sarayın Kubbealtı bölümünde toplanır, devlet meseleleri burada görüşülür, sultan gerekli gördüğünde müdahale ederdi. Özellikle 17. yüzyıl sonrası ise Osmanlı sultanları ellerini devlet yönetiminden çekmeye başladı ve sadrazamlar gittikçe güç kazandı. Padişahlar bu dönemde genel olarak ya yalnızca alınması gereken çok önemli kararlara bakıyor ya da devlet işlerinden tamamen elini çekiyordu. Devlet işlerinin yürütülmesini sadrazamlar yerine getirirdi.

Gittikçe artan ihtiyaçlarla ve yeni memuriyetlerle büyümeye başlayan Babıali, kalemlerin (bürokratların) ve kâtiplerin toplandığı büyük bir yönetim merkezi haline geldi. Devletin tüm yazışmaları, emirleri ve idari düzenlemeleri burada hazırlanıyordu.

Modernleşme dönemi

Tanzimat Fermanı'nın ilanıyla ise Batılı tarzda nezaretler (bakanlıklar) kurulmaya başladı. Kurulan Hariciye, Dahiliye, Maliye gibi nezaretlerin merkezleri Babıali'de toplandı ve Babıali modern anlamda da imparatorluğun yönetim merkezi olma özelliğini sürdürdü. Babiali aynı zamanda dış ilişkileri yürütür, taşraya atanacak yöneticilere karar verir ve devletin güvenliğiyle ilgili meseleleri ele alırdı.

Binanın tarihçesi

1756'da Sultan III. Osman tarafından bu semtte yaptırılan Sadrazamlık konağı ilk bilinen resmi nitelikteki Sadrazamlık binasıdır. Bina 1755, 1808, 1826 ve 1839 yıllarında tamamen, 1878 ve 1911 yıllarında ise kısmen yandı. Her seferinde yeniden inşa edildi. İlk önceleri binaya “Paşa Kapısı” ve “Bâb-ı Âsafi” deniyordu. 1808 yılında Alemdar Mustafa Paşa'nın sadrazamlığı sırasına çıkan ayaklanma sırasında binada olan patlama sonucu bina gene kül olunca, yeniden yaptırılan binaya dönemin padişahı II. Mahmut'tan dolayı Mahmud-ı Adli dendi. Bu isim zamanla Bâb-ı Adl ya da Bâb-ı Adli isimlerine, 19. yüzyılın ikinci yarısında da Bâb-ı âli deyimine dönüştü.

Osmanlı döneminde Babıali

1839 yılındaki yangına kadar bina hep ahşap olarak inşa edilmişti. 1844'te bina ilk defa olarak Stefan Kalfa tarafından kâgir olarak inşa edildi. Ayrıca o tarihten sonra bina sadrazamın yaşadığı yer olmaktan çıkarılarak tamamen bir devlet dairesi durumuna geldi. O bina, daha sonra yangınlar ve tamirler sonucu değişikliklere uğramakla birlikte günümüze kadar gelen binanın esasını oluşturmaktadır. 1878'deki yangında Şura-yı Devlet Dairesi, Ahkam-ı Adliye Dairesi, Dahiliye ve Hariciye nezaretleri tamamen yandı ve yeniden inşa edildi. 1910 yılında Babıali'ye küçük bir yapı eklendi. 1911 yılındaki yangında gene Şura-yı Devlet ve Dahiliye Nezareti ile Mektubcu, Teşrifatçı, Beylikçi, Sadaret Kalemi daireleri ve Vakanüvis daireleri tamamen yandı. Bu en son yangında zarar gören bölümler o zamanlar tek bir bina olan Babıali'nin orta bölümünü oluşturuyordu. Yangından sonra bu orta bölüm tekrar eski haline getirilmeyerek ortadan kaldırıldı. Böylece Babıali ilk defa olarak iki binaya ayrılmış oldu. 2020'de valilik tarafından Şura-yı Devlet binasının aslına uygun yeniden yapılma kararı alınmıştır ve binanın inşası günümüzde devam etmektedir. Ayrıca 2021'de inşa sırasında defterdarlık binası ise yıktırılıp yeniden inşa edilmeye başlamıştır. Paşa Kapısı ise restore edilmektedir.

Bâb-ı Âli Baskını

Ana madde: Bâb-ı Âli Baskını

Bâb-ı Âli Baskını, 23 Ocak 1913'te, Balkan Savaşı'nın yenilgiyle sonuçlanacağının anlaşıldığı günlerde Bulgar orduları Edirne ve Çatalca önlerindeyken yapıldı. İttihat ve Terakki Fırkası'nın önde gelen ismi Binbaşı Enver, yanında çalıştığı Harbiye Nazırı Nazım Paşa'nın makamını, yanında fırkanın silahşorlarından Yakup Cemil ve adamları olduğu halde bastı. Baskında Nazım Paşa öldürüldü. Daha sonra Sadrazam Kamil Paşa'nın makamına giden baskıncılar, sadrazamı silah zoruyla istifaya zorladılar. Bu olay İttihat ve Terakki'nin yönetime el koymasına giden yolu açtı. Osmanlı İmparatorluğu'nun 1914'te I. Dünya Savaşı'na Almanya safında girişi ve imparatorluğun çöküşüne varan gelişmeler zinciri de böyle başlamış oldu.

Cumhuriyet Dönemi ve Türk Basını

Günümüzde Bab-ı Ali binası İstanbul Valiliği hizmet binası olarak kullanılmaktadır

Cumhuriyetin ilanından sonra eski Sadaret dairesi Vilayet Konağı olarak kullanılmaya başladı. Günümüzde de İstanbul Valilik konağı olarak hizmet etmeye devam etmektedir. Yapı üzerindeki neoklasik ayrıntılar kaldırıldı ve bina yalın bir biçimde sıvandı. 1980'lerin sonlarında ve 1997 yılında binayı eski görünümüne kavuşturmak için bazı restorasyonlar yapıldı.

Babıali'nin çevresinde Türk basınının yoğunlaşmaya başlaması, Osmanlı dönemine dayanır. Osmanlı hükûmetinin bu binada çalışması yeni ortaya çıkan Türk basınının haber kaynağına yakınlığı açısından bu binanın çevresinde odaklaşmasına neden oldu. Sirkeci'den başlayıp Babıali binasının önünden geçerek giden Cağaloğlu yokuşunun iki yanındaki ve yan sokaklarındaki matbaa ve gazete binalarını kapsayan yerin adı Babıali olarak anılmaya başladı.

Nutuk'ta da belirtildiği üzere Kurtuluş Savaşı'nın organizasyonunun yapıldığı yıllarda Babıali, "İstanbul basını" olarak anılmış ve Kurtuluş Savaşının hazırlanmasına büyük negatif etkileri olmuştur. Bu nedenle Ankara'da yeni bir millî basın oluşturulması yoluna gidilmiştir.

Cumhuriyet döneminde hükûmetin Ankara'ya taşınmış olmasına rağmen Türk basını bu bölgede gelişmesine devam etti. Bütün 20. yüzyıl boyunca Türkiye'nin bütün önemli gazetelerinin merkezleri ve basımevleri bu bölgede bulunuyordu. Ayrıca birçok kitabevleri de bu bölgede açıldı. 1950'lerin sonlarında bölgenin yerleşim planında yeri olan başlıca gazeteler şunlardı: Hürriyet, Milliyet, Cumhuriyet, Türkiye, Vatan, Akşam, Son Posta, Son Telgraf, Yeni Sabah, İstanbul Ekspres ve Yeni Gazete. Ancak 20. yüzyılın sonlarında gazeteler bu bölgeye sığamaz oldular ve yavaş yavaş bölgeyi terk ettiler. 2005 yılında Cumhuriyet gazetesinin tarihi binasından taşınmasıyla Babıali'nin Türk basınına adını veren işlevi son buldu.

Necip Fazıl Kısakürek'se Babıali'yi, sanat çevresi olarak ele almış ve Babıali adlı eserinde hatıralarını yazmıştır.