Osmanlı İmparatorluğu tarihi

Osmanlı İmparatorluğu yaklaşık 1299 yılında I. Osman tarafından Anadolu'nun kuzeybatısında, Bizans'ın başkenti Konstantinopolis'in hemen güneyinde küçük bir beylik olarak kurulmuştur. Osmanlılar Avrupa'ya ilk kez 1352'de geçtiler, 1354'te Çanakkale Boğazı'ndaki Çimpe Kalesi'nde kalıcı bir yerleşim kurdular ve başkentlerini 1369'da Edirne'ye taşıdılar. Aynı zamanda, Anadolu'daki çok sayıda küçük Türk devleti de fetihler ya da bağlılık bildirimleri yoluyla filizlenmekte olan Osmanlı sultanlığına dahil edildi.

Fatih Sultan Mehmed'in 1453'te Konstantinopolis'i (bugünkü adıyla İstanbul) fethetmesiyle devlet, Avrupa, Kuzey Afrika ve Orta Doğu'nun derinliklerine doğru genişleyerek güçlü bir imparatorluğa dönüştü. Balkanların çoğunun 16. yüzyılın ortalarında Osmanlı egemenliği altına girmesiyle birlikte, 1517'de Halifeliği üstlenen Sultan I. Selim döneminde Osmanlı toprakları katlanarak arttı ve Osmanlılar doğuya yönelerek diğer bölgelerin yanı sıra Batı Arabistan, Mısır, Mezopotamya ve Levant'ı fethetti. Sonraki birkaç on yıl içinde, Kuzey Afrika kıyılarının çoğu (Fas hariç) Osmanlı topraklarının bir parçası haline geldi.

İmparatorluk 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman döneminde doğuda Basra Körfezi'nden batıda Cezayir'e, güneyde Yemen'den kuzeyde Macaristan ve Ukrayna'nın bazı bölgelerine kadar uzanarak zirveye ulaştı. Osmanlı gerileme tezine göre Süleyman'ın saltanatı, Osmanlı kültür, sanat ve siyasi nüfuzunun geliştiği Osmanlı klasik döneminin zirvesiydi. İmparatorluk en geniş topraklarına 1683 yılında, II. Viyana Kuşatması'nın arifesinde ulaştı.

1699'dan itibaren Osmanlı İmparatorluğu, iç durgunluk, masraflı savunma savaşları, Avrupa sömürgeciliği ve çok etnikli tebaası arasındaki milliyetçi isyanlar nedeniyle sonraki iki yüzyıl boyunca toprak kaybetmeye başladı. Her halükarda, gerileme 19. yüzyılın başlarında İmparatorluk'un liderleri için belirgindi ve İmparatorlu'un çürümesini engellemek amacıyla çeşitli derecelerde başarıya ulaşan çok sayıda idari reform uygulandı. Osmanlı İmparatorluğu'nun kademeli olarak zayıflaması 19. yüzyılın ortalarında Doğu Sorunu'nun ortaya çıkmasına neden oldu.

İmparatorluk, I. Dünya Savaşı'ndaki yenilgisinin ardından kalan topraklarının İtilaf Devletleri tarafından paylaşılmasıyla sona erdi. Saltanat, Türk Kurtuluş Savaşı'nın ardından 1 Kasım 1922'de Ankara'daki Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından resmen lağvedildi. Osmanlı İmparatorluğu, 600 yılı aşkın varlığı boyunca, bir zamanlar topraklarının bir parçası olan çeşitli ülkelerin geleneklerinde, kültüründe ve mutfağında görülebileceği gibi, Orta Doğu ve Güneydoğu Avrupa'da derin bir miras bıraktı.

Osmanlı etiyolojisi

Birinci Dünya Savaşı'nın ve Osmanlı İmparatorluğu'nun sona ermesiyle birlikte, jeopolitik ve tarihsel bağlamda Osmanlıların ortaya çıkış ve gerileme nedenleri, imparatorlukları ve her ikisinin nasıl tanımlandığına ilişkin sorular ortaya çıktı. İkinci Dünya Savaşı arifesinde, Osmanlı İmparatorluğu'nun başlıca tarihsel mirasçısı olan Türkiye'nin coğrafi konumu ve jeopolitik ağırlığı, meselelere propaganda ağırlığı kazandırdı. Tahran Konferansı'nın ilk gündem maddesi, Türkiye'nin 1943 yılı sonuna kadar İkinci Dünya Savaşı'na katılması konusuydu.

Formüle edilebilir tezler

Osmanlı İmparatorluğu'nun ortaya çıkışı hakkında olanlar

Ana madde: Osman Bey'in Rüyası

1. Gazi tezi - ilk olarak formüle edilmiştir, ancak en çok eleştirilen ve politize edilen tezdir. Bu tez, etnik pan-Türk ilkesini en açık şekilde savunmaktadır. Paul Wittek tarafından geliştirilmiştir;
2. Dönme tezi - çeşitli yazarlar tarafından yapılan çalışmalarda, makalelerde ve kitaplarda temsil edilmektedir. Çok sayıda görgü tanığı ifadesine dayanmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu'nun (Rum) Doğu Roma İmparatorluğu'na coğrafi ve bir dereceye kadar uygarlık olarak halef olduğu hipotezi ile desteklenmektedir;
3. Sosyo-ekonomik tez - Marksist tarih yazımı geleneklerinde sürdürülen en yeni ve en modern tezdir. Bu tez çeşitli makale ve çalışmalarda yer almaktadır. Kara Ölüm sonrasına ve Bizans iç savaşlarının mirasına dayanmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu'nun gerilemesiyle ilgili olanlar

1. Klasik tez - 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı ve ardından gelen Küçük Kaynarca Antlaşması'nın bir sonucudur. Daha önce Büyük Katerina'nın hükümdarlığının başlangıcı, "Istoriya Slavyanobolgarskaya"nın yazılması ve Koca Ragıp Paşa'nın ölümü ile işaretlenmiştir;
2. Osmanlı gerileme tezi - Bernard Lewis tarafından ilk kez 1958 yılında açıkça formüle edilen ve artık tartışmalı olan bir tezdir. Koçi Bey'in risaleleri ile uyumludur, ancak Köprülü dönemini ve 18. yüzyıla doğru Osmanlı devleti, ekonomisi ve donanmasında yaptığı reformları tartışmalı bir şekilde göz ardı etmektedir;
3. Neoklasik tez - Osmanlı'nın gerilemesinin başlangıcına dair, neredeyse iki yüzyıllık bir zaman dilimine bölünmüş olan önceki tezleri bir ölçüde birleştirmektedir. Sonun başlangıcı Karlofça Antlaşması, Edirne Vakası ve III. Ahmed'in hükümdarlığı ile belirlenmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş dönemi (1299-1453)

Ana madde: Osmanlı İmparatorluğu kuruluş dönemi

Daha fazla bilgi: Osmanlı Hanedanı

12-13. yüzyıllarda Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasıyla Anadolu, Anadolu beylikleri olarak adlandırılan bağımsız devletlere bölündü. Sonraki birkaç yüzyıl boyunca bu beylikler Moğolların ve onların İran devleti İlhanlıların egemenliği altında kaldı. Bu durum, daha sonraki Osmanlıların Fars doğasını açıklamaktadır. 1300 yılına gelindiğinde, zayıflamış Bizans İmparatorluğu Anadolu topraklarının çoğunu bu Türk beyliklerine kaptırmıştı. Beyliklerden birinin başında, Batı Anadolu'da Eskişehir civarında Ertuğrul'un oğlu, Osmanlı adının türetildiği Osman Gazi (ö. 1323/4) bulunuyordu. "Osman Bey'in Rüyası" olarak bilinen hikâyede ifade edilen kuruluş mitinde, genç Osman fetih için ileri görüşlü bir imparatorluk vizyonundan ilham almıştır (rüyasına göre imparatorluk, kökleri üç kıtaya yayılan ve dalları gökyüzünü kaplayan büyük bir ağaçtır). Rüyasına göre Osman'ın İmparatorluğu olan ağacın köklerinden dört nehir çıkarıyordu: Dicle, Fırat, Nil ve Tuna. Ayrıca ağaç, Kafkasya, Toroslar, Atlas ve Balkan sıradağları olmak üzere dört sıradağı gölgelemiştir. I. Osman, saltanatında Türk yerleşiminin sınırlarını Bizans İmparatorluğu'nun sınırlarına doğru genişletti.

Bu dönemde, imparatorluğun ömrü boyunca kurumları büyük ölçüde değişecek olan resmi bir Osmanlı devlet teşkilatı kuruldu.

Osman Gazi'nin ölümünden sonraki yüzyılda Osmanlı egemenliği Doğu Akdeniz ve Balkanlar'a yayılmaya başladı. Osman Gazi'nin oğlu Orhan Gazi, 1326'da Bursa şehrini ele geçirdi ve burayı Osmanlı devletinin yeni başkenti yaptı. Bursa'nın düşmesi, Bizans'ın Kuzeybatı Anadolu üzerindeki kontrolünü kaybetmesi anlamına geliyordu.

Osmanlılar Anadolu'daki kanatlarını güvence altına aldıktan sonra 1352'den itibaren Avrupa'ya geçtiler; on yıl içinde Trakya'nın neredeyse tamamı Osmanlılar tarafından fethedildi ve Konstantinopolis'in Balkan hinterlandıyla bağlantısı kesildi. Osmanlı başkenti 1369 yılında Edirne'ye taşındı. Önemli bir şehir olan Selanik 1387'de Venediklilerin elinden alındı. Kosova'da 1389'da kazanılan Osmanlı zaferi bölgedeki Sırp gücünün sonunu getirmiş ve Osmanlı'nın Avrupa'ya doğru genişlemesinin önünü açmıştır. Orta Çağ'ın son büyük çaplı Haçlı seferi olarak kabul edilen 1396 Niğbolu Muharebesi, muzaffer Osmanlı Türklerinin ilerleyişini durduramadı. Türk hâkimiyetinin Balkanlar'a doğru genişlemesiyle birlikte, Konstantinopolis'in stratejik fethi çok önemli bir hedef haline geldi. İmparatorluk, şehri çevreleyen neredeyse tüm eski Bizans topraklarını kontrol ediyordu, ancak Timur 1402'de Ankara Muharebesi'nde Anadolu'yu istila edince Bizanslılar geçici olarak rahatladı. Timur Yıldırım Bayezid'i esir aldı. I. Bayezid'in yakalanması Türkleri kargaşaya sürükledi. Devlet 1402'den 1413'e kadar süren bir iç savaşın içine düştü, Bayezid'in oğulları veraset için savaştı. Savaş, I. Mehmed'in sultan olarak ortaya çıkması ve Osmanlı gücünü yeniden tesis ederek Fetret Devri'ne son vermesiyle sona erdi.

• 
  Kosova Muharebesi (1389)
• 
  Niğbolu Muharebesi (1396)
• 
  Fatih Sultan Mehmed Osmanlı minyatürü, 1413-1421
• 
  Varna Muharebesi (1444)

Balkanlar'daki Osmanlı topraklarının bir kısmı (Selanik, Makedonya ve Kosova gibi) 1402'den sonra geçici olarak kaybedildi, ancak daha sonra 1430'lar ve 1450'ler arasında II. Murad tarafından geri alındı. II. Murad, 10 Kasım 1444'te Lehistan Kralı III. Władysław (aynı zamanda Macaristan Kralı) ve János Hunyadi komutasındaki Macar, Leh ve Eflak ordularını Varna Haçlı Seferi'nin son muharebesi olan Varna Muharebesi'nde mağlup etti. Dört yıl sonra János Hunyadi, Türklere saldırmak için (Macar ve Eflak kuvvetlerinden oluşan) başka bir ordu hazırladı, ancak 1448'deki İkinci Kosova Muharebesi'nde II. Murad tarafından tekrar yenilgiye uğratıldı.

II. Murad'ın oğlu Fatih Sultan Mehmed, devleti ve orduyu yeniden organize etti ve 29 Mayıs 1453'te, 21 yaşındayken Konstantinopolis'i ele geçirerek savaştaki hünerini gösterdi.

Yükselme dönemi (1453-1566)

Ana madde: Osmanlı İmparatorluğu yükselme dönemi

İstanbul'un Fethi (1453)

Çaldıran Muharebesi (1514)

Rodos'un Fethi (1522)

Mohaç Muharebesi (1526)

İstanbul'un Fethi (1453)

Fatih Sultan Mehmed 1453 yılında Konstantinopolis'i fethetti ve Bizans İmparatorluğu'nun sonunu getirdi.

Fatih Sultan Mehmed'in 1453'te Konstantinopolis'i fethetmesi, imparatorluğun Güneydoğu Avrupa ve Doğu Akdeniz'deki üstün güç statüsünü pekiştirdi. Mehmed, Konstantinopolis'i aldıktan sonra Ortodoks Patriği Gennadios ile görüştü ve Doğu Ortodoks Kilisesi'nin özerkliğini ve topraklarını koruyabilmesi karşılığında Osmanlı otoritesini kabul ettiği bir anlaşma yaptı. Loukas Notaras'ın ünlü "Konstantinopolis'te Latin serpuşu görmektense Türk sarığı görmeyi yeğlerim" sözünde özetlendiği gibi, son Bizans İmparatorluğu ile Batı Avrupa devletleri arasındaki kötü ilişkiler nedeniyle, Ortodoks nüfusun çoğunluğu Osmanlı yönetimini Venedik yönetimine tercih etti.

Fatih Sultan Mehmed, 1453 yılında Konstantinopolis'i (bugünkü İstanbul) Osmanlı İmparatorluğu'nun yeni başkenti yaptıktan sonra Kayser-i Rûm (Caesar Romanus, yani Roma İmparatoru) unvanını aldı. Bu iddiasını pekiştirmek için eski Roma İmparatorluğu'nun batı başkenti Roma'yı fethetmek üzere bir sefer başlatacaktı. Bu amaçla Venedik Arnavutluğu gibi Adriyatik Denizi'ndeki mevzileri güvence altına almak için uzun yıllar harcadı ve ardından 28 Temmuz 1480'de Osmanlıların Otranto ve Apulia'yı istilasıyla devam etti. Türkler Otranto ve çevresinde yaklaşık bir yıl kaldılar, ancak II. Mehmed'nin 3 Mayıs 1481'de ölümünden sonra, yeni takviyelerle İtalyan Yarımadası'nın daha derinlerine girme planlarından vazgeçildi ve kalan Osmanlı birlikleri Adriyatik Denizi'nin doğusuna geri döndü.

Yavuz Sultan Selim, Mısır Memluk Sultanlığı'nı fethederek Türkleri İslam dünyasında egemen güç haline getirdi.

Kanuni Sultan Süleyman, Osmanlı İmparatorluğu'nun gücünün zirvesine başkanlık ederek 16. yüzyıl Avrupa'sının önde gelen hükümdarlarından biri oldu.

Bu dönemde, 15. ve 16. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu uzun bir fetih ve genişleme dönemine girerek sınırlarını Avrupa ve Kuzey Afrika'nın derinliklerine kadar genişletti. Karadaki fetihler Osmanlı ordusunun disiplini ve yenilikçiliği sayesinde gerçekleşmiş, denizde ise Osmanlı donanması bu genişlemeye önemli ölçüde yardımcı olmuştu. Donanma aynı zamanda Karadeniz, Ege ve Akdeniz'de İtalyan şehir devletleriyle, Kızıldeniz ve Hint Okyanusu'nda ise Portekizlilerle rekabet ederek önemli deniz ticaret yollarını korudu.

Devlet, Avrupa ve Asya arasındaki başlıca kara ticaret yollarını kontrol etmesi nedeniyle ekonomik olarak da gelişti.

İmparatorluk, kararlı ve etkili bir Sultanlar silsilesinin yönetimi altında gelişti. Sultan I. Selim (1512-1520), 1514 yılında Çaldıran Muharebesi'nde Safevi İran Şahı I. İsmail'i yenerek İmparatorluğun doğu ve güney sınırlarını önemli ölçüde genişletti. I. Selim 1515 yazında Anadolu'nun fethini tamamlayarak Osmanlılar ile Mısır Memlükleri arasındaki tampon bölgeyi azalttı. Bu da Osmanlıların 1516-1517 yılları arasında gelen donanmalarıyla Memlük topraklarına girmelerine olanak sağladı. Ocak 1517'de Mısır'a girdiler. I. Selim Mısır'da Osmanlı egemenliğini kurdu ve Kızıldeniz'de bir donanma varlığı yarattı. Osmanlı'nın bu genişlemesinden sonra Portekiz İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu arasında bölgede hâkim güç olma rekabeti başladı. Bu fetih, II. Tomanbay'ın idam edilmesiyle sona erdi ve Osmanlı İmparatorluğu topraklarının iki katına çıkmasıyla sonuçlandı.

Osmanlı'nın Mısır'ı ele geçirmesi Avrupalıların baharat ticaret yollarını kaybetmesine neden oldu. Osmanlılar kendilerini Avrupa'ya karşı savunmak ve yeni topraklar kazanmak için donanmalarını inşa etmeye karar verdiler. Cezayir Emiri İspanyollara karşı Osmanlı'dan yardım istedi. 1518 yılına gelindiğinde Cezayir bir Osmanlı vilayetiydi.

II. Selim'in halefi Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566), Selim'in fetihlerini daha da genişletti. Macaristan'a karşı savaşı 1521'de savaşı yeniden başlatarak Belgrad'ı ele geçirdi; Süleyman Macaristan Krallığı'nın güney ve orta kısımlarını fethetti. (Batı, kuzey ve kuzeydoğu kısımları bağımsız kaldı).

1522'de Osmanlılar, Rodos'un fethinde zafer kazandıktan sonra Doğu Akdeniz'in tam hakimiyetini sağladılar.

Barbaros Hayreddin Paşa, 1538'deki Preveze Muharebesi'nde Kutsal İttifak'ı yendi.

Süleymaniye Camii (1558)

Konstantinopolis Surları (Belgrad Kapısı)

Rumelihisarı (1453)

Fransa, İtalya'nın kontrolü için Habsburg Hanedanı ile savaş halindeydi. Fransa kaybetti ve bu da Fransız-Türk ittifakının yükselmesine neden oldu. Habsburg topraklarına ulaşmak için Osmanlıların Macaristan'dan geçmesi gerekiyordu ve Mohaç kasabasına saldırdılar. Süleyman'ın 1526'da Mohaç Muharebesi'nde kazandığı zaferden sonra, bugünkü Macaristan topraklarında (batı bölgesi hariç) ve diğer Orta Avrupa topraklarında Türk egemenliğini kurdu (Ayrıca bakınız: Macaristan-Osmanlı Savaşları). Bu zaferden sonra, 1526'da Buda kuşatmasını tekrar kazandı, ancak 1527'de I. Ferdinand'a kaybetti. Süleyman daha sonra başkent Buda'yı geri almak için John Zapolya ile güçlerini birleştirdi. Ardından 1529'da Viyana'yı kuşattı, ancak kışın başlamasıyla geri çekilmek zorunda kalınca şehri alamadı. Kısa bir süre sonra I. Ferdinand, Zapolya'ya yönelik desteği durdurmadığı için Suleyman'a misilleme olarak 'Küçük Savaşları' başlattı.

1532'de Viyana'ya bir saldırı daha düzenledi, ancak şehrin 97 kilometre güneyindeki Kőszeg Kalesi'nde yapılan Kőszeg Kuşatması'nda geri püskürtüldü. Hikâyenin diğer versiyonunda, şehrin komutanı Nikola Jurišić'e nominal bir teslimiyet için şartlar teklif edildi. Ancak Süleyman, Ağustos yağmurlarının başlamasıyla geri çekildi ve önceden planlandığı gibi Viyana'ya doğru ilerlemedi, bunun yerine eve döndü.

Safevilerin Osmanlılara karşı ayaklanmaya başlamasının ardından 1533 yılında Sulieman, Habsburglarla İstanbul Antlaşması'nı imzaladı. Habsburglar, 1537 yılında Osmanlı ikmal hatlarının bulunduğu Vertizo Muharebesi'nde Osmanlılara karadan ve denizden saldırmıştır. Osmanlılar Preveze Muharebesi ile birlikte bu muharebeyi de kazanarak Kutsal İttifak'ın zayıflamasına ve Venediklilerin Osmanlılarla barış yapmasına neden oldu.

1538 yılında Osmanlı Donanması Amirali Barbaros Hayreddin Paşa, Preveze Körfezi'nde Kutsal İttifak ile karşılaştı. Osmanlılar bu donanma savaşında sayıca azınlıktı, ancak Melfi Prensi Andrea Doria'nın geri çekilmesinden sonra kazandılar.

1541'de I. Ferdinand başkent Buda'ya tekrar saldırdı, ancak savaşa başladıktan kısa bir süre sonra Osmanlılar tarafından karşılandı. Suleyman başarısını Buda ve çevresindeki bölgeleri kendisine vererek ödüllendirdi.

Türklerin 1543'te daha da ilerlemesinin ardından Habsburg hükümdarı Ferdinand, 1547'de Macaristan'daki Osmanlı üstünlüğünü resmen tanıdı. Süleyman döneminde Erdel, Eflak ve aralıklı olarak Boğdan, Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı beylikler haline geldi. Doğuda, Osmanlılar 1535'te Bağdat'ı Perslerden alarak Mezopotamya'nın kontrolünü ve Basra Körfezi'ne denizden erişimi ele geçirdi. Süleyman'ın saltanatının sonunda İmparatorluğun nüfusu yaklaşık 15.000.000 kişiye ulaşmıştı.

Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde İmparatorluk, Akdeniz'in büyük bölümünü kontrol eden baskın bir deniz gücü haline geldi. Süleyman döneminde Osmanlı donanmasına komuta eden Osmanlı amirali Barbaros Hayreddin Paşa'nın başarıları, Hristiyan donanmalarına karşı bir dizi askeri zafer sağladı. Osmanlı İmparatorluğu'nun bu dönemdeki önemli deniz zaferleri arasında Preveze Deniz Muharebesi (1538); Ponza Deniz Muharebesi (1552); Cerbe Deniz Muharebesi (1560); Cezayir'in (1516 ve 1529'da) ve Tunus'un (1534 ve 1574'te) İspanya'dan fethi; Rodos'un (1522) ve Trablus'un (1551) Hospitalier Şövalyelerinden alınması; Kutsal Roma İmparatorluğu'ndan Nice'in (1543) alınması; Ceneviz Cumhuriyeti'nden Korsika'nın (1553) alınması; İspanya'dan Balear Adaları'nın (1558) alınması; Hint Okyanusu seferleri sırasında Portekiz'den Aden (1548), Maskat (1552) ve Açe'nin (1565-67) alınması; ve diğerleri.

Nice (1543) ve Korsika'nın (1553) fethi Fransa adına Fransa kralı I. François ile Osmanlı sultanı I. Süleyman'ın güçleri arasında ortak bir girişim olarak gerçekleşti ve Osmanlı amiralleri Barbaros Hayreddin Paşa ve Turgut Reis tarafından komuta edildi. Nice Kuşatması'ndan bir ay önce Fransa, Osmanlıların 1543'te Estergon'u fethi sırasında bir topçu birliğiyle Osmanlıları destekledi. Hem Güney hem de Orta Avrupa'da Habsburg yönetimine karşı ortak muhalefetle birleşen Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu bu dönemde güçlü müttefikler haline geldi. Sultanlar Fransa'ya İmparatorluk içinde vergi almadan ticaret yapma hakkı tanıdıklarından, ittifak ekonomik ve askeri nitelikteydi. Bu zamana kadar Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa siyasi alanının önemli ve kabul gören bir parçasıydı. Habsburg İspanyası, İtalya ve Habsburg Avusturyası'na karşı Fransa, İngiltere Krallığı ve Hollanda Cumhuriyeti ile askeri bir ittifak kurdu.

Osmanlı İmparatorluğu, gelecekteki fetihlerinde kendilerine yardımcı olması için Akdeniz'de İtalya'ya yakın bir ada olan Malta'yı kontrol altına almaya çalıştı. Ada, Hospitaller Şövalyeleri tarafından kontrol ediliyordu ve 1551'de Osmanlılar ilk kez adayı ele geçirmeye çalıştılar. Osmanlılar adayı almak yerine, bugünkü Libya kıyısında bir liman kenti olan Trablus'u ele geçirmeyi başardılar. Bu sadece kısmi bir başarısızlık olduğundan, 1565'te bir kez daha denediler ve Şövalyeler tarafından bir kez daha yenildiler.

Ancak I. Süleyman'ın Akdeniz havzasında yayılma politikası 1565 yılında Malta'da durduruldu. Daha sonra Malta Kuşatması olarak anılacak olan ve yaz boyunca süren kuşatma sırasında, sayıları 50.000 civarında olan Osmanlı kuvvetleri Hospitalier Şövalyeleri ve 6000 kişilik Malta garnizonuna karşı savaştı. Maltalıların inatçı direnişi Eylül ayında kuşatmanın kaldırılmasına yol açtı. Başarısız kuşatma (Türkler Malta ana adasındaki St. Elmo Kalesi ile birlikte Gozo Adası'nı ele geçirmeyi başardılar, ancak başka yerlerde başarısız oldular ve geri çekildiler) Kanuni Sultan Süleyman'ın 1529'da aynı şekilde sonuçsuz kalan Birinci Viyana Kuşatması'ndan sonra yaşadığı ikinci ve son yenilgiydi. I. Süleyman 1566'da Zigetvar Kuşatması sırasında çadırında eceliyle öldü. 1571'deki İnebahtı Muharbesi (1570'te Venedik kontrolündeki Kıbrıs'ın Osmanlılar tarafından ele geçirilmesiyle tetiklenmişti), kısa sürede eşit büyüklükte bir Osmanlı donanması inşa edilmesine ve 1574'te Tunus'un İspanya'dan geri alınmasına rağmen, Akdeniz'deki Osmanlı deniz üstünlüğü için bir başka büyük gerileme olmuştur.

16. yüzyıl ilerledikçe, Osmanlı donanmasının üstünlüğü, başta Portekiz olmak üzere Batı Avrupa'nın Basra Körfezi, Hint Okyanusu ve Baharat Adaları'nda büyüyen deniz güçleri tarafından sorgulanmaya başlandı. Osmanlıların Doğu ve Güney'e giden deniz yollarını kapatması, Avrupalı güçleri, artık Osmanlı kontrolü altında olan eski İpek ve Baharat yollarına giden başka bir yol bulmaya itti. Karada ise İmparatorluk, birbirinden çok uzak iki savaş alanı olan Avusturya ve İran'daki askerî harekâtlarla meşguldü. Bu çatışmaların İmparatorluğun kaynakları üzerindeki baskısı ve bu kadar geniş mesafelerde ikmal ve iletişim hatlarını sürdürmenin lojistiği, nihayetinde deniz çabalarını sürdürülemez ve başarısız hale getirdi. İmparatorluğun batı ve doğu sınırlarında savunmaya duyulan öncelikli askeri ihtiyaç, nihayetinde küresel ölçekte uzun vadeli etkili bir angajmanı imkansız hale getirdi.

Osmanlı İmparatorluğu'nun dönüşümü (1566-1700)

Ana madde: Osmanlı İmparatorluğu'nun dönüşümü

Daha fazla bilgi: Osmanlı gerileme tezi

Osmanlı birliklerini ve Tatarları avangard olarak gösteren Zigetvar Kuşatması'yla ilgili Osmanlı minyatürü.

Avrupalı devletler bu dönemde, İpek Yolu ile başlayan Doğu Asya ve Batı Avrupa arasındaki geleneksel kara ticaret yollarının Osmanlı kontrolüne geçmesini engellemek için çaba göstermeye başladı. Batı Avrupa devletleri, denizdeki yeni keşifler yoluyla Asya'ya kendi deniz yollarını kurarak Osmanlı ticaret tekelinden kaçınmaya başladı. Portekizlilerin 1488'de Ümit Burnu'nu keşfetmesi, 16. yüzyıl boyunca Hint Okyanusu'nda bir dizi Osmanlı-Portekiz deniz savaşını başlattı. Ekonomik olarak, Fiyat Devrimi hem Avrupa'da hem de Orta Doğu'da yaygın bir enflasyona neden oldu.Üzerine birde diğer ülkelere yapılan Kapitilasyonlar nedenliyle ekonomik kriz yavaştan patlak vermeye başladı.Bunun Osmanlı toplumunun her kademesinde ciddi olumsuz sonuçları oldu.

IV. İvan'ın (1533-1584) yönetimindeki Rusya'nın Tatar hanlıkları aleyhine Volga ve Hazar bölgesine doğru genişlemesi kuzeydeki hac ve ticaret yollarını kesintiye uğrattı. II. Selim'in sadrazamı Sokollu Mehmed Paşa'nın buna karşı Don-Volga kanalı şeklinde tasarladığı (Haziran 1569'da başladı) ve Astrahan'a bir saldırıyla birleştirdiği oldukça iddialı bir plan başarısız oldu ve kanal kışın başlamasıyla terk edildi. Bundan böyle İmparatorluk, Kırım Hanlığı'nı Rusya'ya karşı siper olarak kullanma stratejisine geri döndü. 1571 yılında, Osmanlılar tarafından desteklenen Kırım Hanı I. Devlet Giray Moskova'yı yaktı. Ertesi yıl istila tekrarlandı ancak Molodi Muharebesi'nde püskürtüldü. Kırım Hanlığı bir dizi köle akınıyla Doğu Avrupa'yı istila etmeye devam etti ve 17. yüzyılın sonuna kadar Doğu Avrupa'da önemli bir güç olarak ve özellikle Rusya için bir tehdit olarak kaldı.

1571 İnebahtı Muharebesi.

Güney Avrupa'da, İspanya Kralı II. Felipe önderliğinde Katolik güçlerden oluşan bir koalisyon, Akdeniz'deki Osmanlı deniz gücüne meydan okumak için bir ittifak kurdu. İnebahtı Muharebesi'nde (1571) Osmanlı donanmasına karşı kazandıkları zafer, Osmanlı'nın yenilmezlik imajına indirilmiş şaşırtıcı bir darbeydi. Ancak bugün tarihçiler savaşın askeri değil sembolik önemine vurgu yapmaktadır, zira yenilgiden sonraki altı ay içinde sekiz modern kalyon da dahil olmak üzere yaklaşık 250 yelkenliden oluşan yeni bir Osmanlı filosu inşa edildi ve inşaatın en yoğun olduğu dönemde İstanbul tersanelerinde her gün yeni bir gemi üretiliyordu. Osmanlı Sadrazamı, Venedikli bir bakanla yaptığı görüşmelerde şu yorumu yaptı: "Kıbrıs'ı sizden almakla kollarınızdan birini kesmiş olduk; donanmamızı yenmekle siz sadece sakalımızı tıraş etmiş oldunuz". Osmanlı donanmasının toparlanması Venedik'i 1573'te bir barış anlaşması imzalamaya ikna etti ve Osmanlılar Kuzey Afrika'daki konumlarını genişletip sağlamlaştırmayı başardılar. Ancak yeri doldurulamayanlar, deneyimli deniz subayları ve denizcilerdi. İnebahtı Muharebesi, Osmanlı donanmasına, hızla yenilenen gemilerin kaybından çok, deneyimli insan gücünün azalması açısından zarar verdi.

Buna karşılık Habsburg sınırı, sadece tek tek kalelerin ele geçirilmesine odaklanan nispeten küçük muharebelerle belirginleşen, makul ölçüde kalıcı bir sınır haline gelmişti. Bu çıkmaz Habsburg savunmasının sertleşmesinden kaynaklanıyordu ve basit coğrafi sınırları yansıtıyordu: makineleşme öncesi çağda Viyana, bir Osmanlı ordusunun erken ilkbahardan geç sonbahara kadar süren sefer mevsimi boyunca İstanbul'dan yürüyebileceği en uzak noktayı işaret ediyordu. Bu durum aynı zamanda biri Avusturyalılara karşı (bkz. Avrupa'da Osmanlı savaşları), diğeri ise rakip bir İslam devleti olan İran Safevilerine karşı (bkz. Asya'daki Osmanlı Savaşları) olmak üzere iki ayrı cepheyi destekleme ihtiyacının İmparatorluğa getirdiği zorlukları da yansıtıyordu.

III. Mehmed'in orduları Haçova Muharebesi'nde Habsburg ve Erdel kuvvetlerini yendi.

Askeri devrim sırasında Avrupa askeri taktiklerinde ve silahlarında meydana gelen değişiklikler sipahi süvarilerinin askeri önemini yitirmesine neden oldu. Avusturya'ya karşı yapılan Uzun Savaş (1593-1606) ateşli silahlarla donatılmış daha fazla sayıda piyade ihtiyacı yarattı. Bu durum askere alma politikasının gevşemesine ve yeniçeri birliklerinin sayısında önemli bir artışa neden oldu. Düzensiz keskin nişancılar (sekban) da aynı nedenlerle askere alındı ve terhis edildikten sonra 16. yüzyılın sonları ve 17. yüzyılın başlarında Anadolu'da yaygın anarşiye yol açan Celali isyanlarında (1595-1610) eşkıyalığa yöneldiler. İmparatorluğun nüfusu 1600 yılında 30.000.000 kişiye ulaştığında, toprak sıkıntısı hükûmet üzerinde daha fazla baskı oluşturdu.

IV. Murad, Bağdat'ı 1638'de Safevilerden geri aldı.

Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa'daki en geniş sınırlarına 1683 yılında Sultan IV. Mehmed ve Köprülü Sadrazamı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa yönetiminde ulaştı.

Ancak 17. yüzyıl bir durgunluk ve gerileme dönemi değil, Osmanlı devletinin ve yapılarının yeni baskılara ve iç ve dış yeni gerçeklere uyum sağlamaya başladığı kilit bir dönemdir. Kadınlar saltanatı (1533-1656), genç sultanların annelerinin oğulları adına güç kullandıkları, Haremin siyasi etkisinin baskın olduğu bir dönemdi. Bu tamamen görülmemiş bir şey değildi; 1530'ların başında ilk valide sultan Nurbanu'nun halefi olarak kendini kabul ettiren Hürrem Sultan, Venedikli balyo Andrea Giritti tarafından "bazılarını engellerken bazılarını ödüllendirmesine" rağmen "son derece iyi, cesur ve bilge bir kadın" olarak tanımlandı. Ancak I. İbrahim'in (1640-1648) yetersizliği ve IV. Mehmed'in 1646'da azınlık olarak tahta geçmesi, Haremin baskın kadınlarının doldurduğu önemli bir yönetim krizi yarattı. Bu dönemin en önde gelen kadınları, siyasi rekabetleri 1651'de Kösem'in öldürülmesiyle sonuçlanan Kösem Sultan ve gelini Turhan Hatice'ydi.

1664 yılında Osmanlı şehri Estergon.

1683'te II. Viyana Kuşatması, Frans Geffels.

Bu dönem yerini, İmparatorluğun etkin kontrolünün Köprülü ailesinden gelen bir dizi sadrazam tarafından yürütüldüğü son derece önemli Köprülü Dönemi'ne (1656-1703) bıraktı. 15 Eylül 1656'da seksen yaşındaki Köprülü Mehmed Paşa, Valide Sultan Turhan Hatice'den benzeri görülmemiş bir otorite ve müdahale özgürlüğü garantisi alarak makam mührünü kabul etti. Sert bir muhafazakâr disiplinci olan Köprülü Mehmed Paşa, merkezi otoriteyi ve imparatorluğun askerî gücünü başarılı bir şekilde yeniden tesis etti. Bu durum oğlu ve halefi Köprülü Fazıl Ahmed (Sadrazam 1661-1676) döneminde de devam etti. Köprülü Vezirliği, Erdel'de otoritenin yeniden sağlanması, 1669'da Girit'in fethinin tamamlanması ve 1676'da Hotin ve Kamyanets-Podilski kaleleri ile Podolya topraklarının Osmanlı kontrolüne geçmesiyle Polonya Güney Ukraynası'na doğru genişleyerek yenilenen askeri başarılara tanık oldu.

Bu yenilenen atılganlık dönemi, Mayıs 1683'te Sadrazam Kara Mustafa Paşa'nın 1683-1699 Osmanlı-Kutsal İttifak savaşlarında Viyana'yı ikinci bir Osmanlı kuşatması girişiminde bulunmak üzere büyük bir ordunun başına geçmesiyle felaketle sonuçlandı. Nihai saldırı ölümcül bir şekilde gecikince, Osmanlı kuvvetleri Polonya kralı III. Jan Sobieski'nin öncülük ettiği müttefik Habsburg, Almanya ve Polonya kuvvetleri tarafından Viyana Muharebesi'nde süpürüldü.

Kutsal İttifak Viyana'daki yenilginin avantajını kullandı ve böylece on beş yıl süren inişli çıkışlı savaş, Osmanlı-Kutsal İttifak savaşlarını sona erdiren Karlofça Antlaşması (26 Ocak 1699) ile sona erdi. Osmanlı İmparatorluğu ilk kez, Osmanlı Macaristanı da dahil olmak üzere önemli Avrupa topraklarının kontrolünü (çoğu kalıcı olarak) teslim etti. İmparatorluk, Avrupalı rakiplerine karşı etkili bir şekilde iddialı ve yayılmacı bir politika yürütme kabiliyetinin sonuna gelmişti ve bu noktadan sonra esasen savunmacı bir strateji benimsemek zorunda kalacaktı.

Bu dönemde sadece iki padişah imparatorluğun güçlü siyasi ve askeri kontrolünü bizzat elinde tuttu: IV. Murad (1612-1640) Erivan'ı (1635) ve Bağdat'ı (1639) Safevilerden geri aldı ve kısa süren bir saltanat döneminde de olsa merkezi otoriteyi yeniden sağladı. II. Mustafa (1695-1703) Macaristan'daki Habsburglara karşı 1695-96 Osmanlı karşı saldırısını yönetti, ancak Zenta'da feci yenilgiyle (11 Eylül 1697) karşılaştı.

Duraklama ve reform (1700-1827)

Ana madde: Osmanlı İmparatorluğu duraklama dönemi

İsveç Kralı XII. Karl, 1709 yılında Poltava Muharebesi'nde Ruslara karşı aldığı yenilginin ardından Osmanlı İmparatorluğu'na kaçtı.

Bu dönemde Osmanlı İmparatorluğu'na yönelik tehditler geleneksel düşman olan Avusturya İmparatorluğu'nun yanı sıra yeni bir düşman olan yükselen Rusya İmparatorluğu'ndan da geldi. İmparatorluğun Mısır ve Cezayir gibi bazı bölgeleri ismen olmasa da fiilen bağımsız hale geldi ve daha sonra Britanya ve Fransa'nın etkisi altına girdi. Daha sonra, 18. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki merkezi otorite yerini yerel valilerin ve liderlerin sahip olduğu çeşitli derecelerde taşra özerkliğine bıraktı.

Ancak Rusya'nın genişlemesi büyüyen bir tehdit oluşturuyordu. Buna göre, İsveç Kralı XII. Karl, 1709'da Poltava Muharebesi'nde (1700-1721 Büyük Kuzey Savaşı'nın bir parçası) Ruslara yenilmesinin ardından Osmanlı İmparatorluğu'nda bir müttefik olarak memnuniyetle karşılandı. XII. Karl, Osmanlı Sultanı Üçüncü Ahmed'i Rusya'ya karşı savaş ilan etmeye ikna etti ve bu da 1710-1711 Prut Savaşı'nda Osmanlı zaferiyle sonuçlandı. Avusturya-Osmanlı Savaşı'nın (1716-1718) ardından 21 Temmuz 1718 tarihinde imzalanan Pasarofça Antlaşması, savaşlar arasında bir barış dönemi getirdi. Ancak antlaşma aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu'nun savunmada olduğunu ve Avrupa'da daha fazla saldırganlık göstermeyeceğini de ortaya koydu.

III. Ahmed ile birlikte bir Türk av partisi. Jean-Baptiste Vanmour'un tablosu.

Sultan Üçüncü Ahmed'in lale çiçeğine olan sevgisi ve barışçıl saltanatını sembolize etmek için kullanması nedeniyle bu adı alan Lale Devri'nde (1718-1730), İmparatorluğun Avrupa'ya yönelik politikası değişime uğradı. İmparatorluk, Avrupa yayılmacılığına karşı bir savunma olarak hareket etmek için Balkan yarımadasındaki şehirlerinin tahkimatını geliştirmeye başladı. Kültürel eserler, güzel sanatlar ve mimari, Avrupa'daki Barok ve Rokoko akımlarından etkilenen daha ayrıntılı stillerle gelişti. Klasik bir örnek Topkapı Sarayı'nın önündeki III. Ahmed Çeşmesi'dir. Ünlü Flaman-Fransız ressam Jean-Baptiste Vanmour, Lale Devri'nde Osmanlı İmparatorluğu'nu ziyaret etmiş ve Osmanlı toplumunun ve imparatorluk sarayının günlük yaşamından sahneleri tasvir eden en ünlü sanat eserlerinden bazılarını yaptı.

I. Petro'nun 1725 yılında ölümü üzerine Petro'nun eşi Katerina, Çariçe I. Katerina olarak Rusya İmparatorluğu tahtına geçti. I. Katerina'nın yeğeni İmparatoriçe Anna İvanovna yönetimindeki Rusya, Avusturya ile birlikte 1735 yılından 1739 yılına kadar Osmanlı İmparatorluğu'na karşı savaştı. Bu savaş 18 Eylül 1739'da imzalanan Belgrad Antlaşması'yla sona erdi. Osmanlı; Belgrad'ı ve diğer toprakları Avusturya'dan geri aldı, ancak Azak Limanı'nı Ruslara kaptırdı. Ancak Belgrad Antlaşması'nın ardından Avusturya ve Rusya, Kral II. Frederick yönetimindeki Prusyalıların yükselişiyle uğraşmak zorunda kaldıkları için Osmanlı İmparatorluğu bir barış kuşağının tadını çıkarabildi.

Osmanlı'nın bu uzun barış ve aslında durgunluk dönemi, tarihçiler tarafından genellikle başarısız reformlar dönemi olarak nitelendirilir. Bu dönemin ikinci yarısında, İstanbul Teknik Üniversitesi gibi yüksek öğretim kurumlarının kurulması da dahil olmak üzere eğitim ve teknoloji reformları yapıldı. Osmanlı bilim ve teknolojisi, Osmanlı alimlerinin klasik öğrenimi İslam felsefesi ve matematiğiyle sentezlemeleri ve Çin'in barut ve manyetik pusula gibi teknoloji alanındaki ilerlemelerini bilmelerinin bir sonucu olarak Orta Çağ'da oldukça itibar görmüştü. Ancak sonraki döneme gelindiğinde etkiler gerici ve muhafazakâr bir hal almıştır. 1734 yılında, Batı tarzı topçuluk yöntemlerini öğretmek amacıyla Fransız öğretmenlerle bir topçu okulu kurulduğunda, İslam din adamları teodise gerekçesiyle başarılı bir şekilde itiraz ettiler. Topçu okulu ancak 1754 yılında yarı gizli olarak yeniden açıldı. Daha önce, yazar loncaları matbaayı "Şeytan'ın İcadı" olarak kınamış ve Johannes Gutenberg tarafından Avrupa'da yaklaşık 1440 yılında icat edilmesi ile 1493 yılında İspanya'daki Sefarad Yahudileri tarafından İstanbul'da kurulan ilk Gutenberg matbaası ile Osmanlı toplumuna tanıtılması arasında 53 yıllık bir gecikmeden sorumlu olmuşlardı (1492 İspanyol Engizisyonu'ndan kaçarak Osmanlı İmparatorluğu'na göç etmişlerdi). Ancak matbaa 18. yüzyıla kadar Osmanlı İmparatorluğu'nda sadece gayrimüslimler tarafından kullanıldı. İbrahim Müteferrika 1726'da Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'yı, Başmüftü'yü ve din adamlarını matbaanın verimliliği konusunda ikna ettikten sonra Sultan Üçüncü Ahmed'e başvurarak Müteferrika'ya (bazı hattatların ve dini liderlerin muhalefetine rağmen) din dışı kitaplar basma izni verilmesini talep etti. Müteferrika'nın matbaası ilk kitabını 1729'da yayınladı ve 1743'e kadar 23 ciltte 17 eser yayınladı (her biri 500 ile 1000 nüsha arasındadır).

18. yüzyıldan kalma miquelet kilitli Osmanlı silahları, 1750-1800 civarı.

Diğer geçici reformlar da yürürlüğe kondu: vergiler düşürüldü, Osmanlı devletinin imajı iyileştirilmeye çalışıldı ve ilk özel yatırım ve girişimcilik örnekleri ortaya çıktı.

1739'dan beri devam eden barış döneminin ardından Rusya 1768'de yeniden yayılmacı arzularını ortaya koymaya başladı. Kaçak Polonyalı devrimcileri takip etme bahanesiyle Rus birlikleri Besarabya sınırında Osmanlı kontrolündeki Balta şehrine girerek halkı katletti ve şehri yerle bir etti. Bu eylem Osmanlı İmparatorluğu'nu 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'na kışkırttı. 1774'te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması savaşı sona erdirdi ve Osmanlı kontrolündeki Eflak ve Boğdan'daki Hristiyan vatandaşlara ibadet özgürlüğü tanınmasına izin verildi. Rusya, Hristiyanların ibadet haklarının garantörü haline getirildi.

Rusya ve Osmanlı imparatorlukları arasında 18. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar bir dizi savaş yaşandı. 18. yüzyılın sonlarına gelindiğinde, Rusya ile yapılan çeşitli savaşlarda alınan bir dizi yenilgi, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki bazı kişilerin I. Petro'nun reformlarının Ruslara üstünlük sağladığı ve Osmanlıların daha fazla yenilgiden kaçınmak için Batı teknolojisine ayak uydurmak zorunda kalacağı sonucuna varmasına neden oldu.

III. Selim, Topkapı Sarayı, Saadet Kapısı'ndaki bir kabul sırasında ileri gelenleri kabul ederken.

Osmanlı askeri reform çabaları, orduyu Avrupa çizgisinde modernleştirmek için ilk büyük girişimleri yapan III. Selim (1789-1807) ile başlar. Ancak bu çabalar, kısmen dini liderlikten, ancak esas olarak anarşik ve etkisiz hale gelen Yeniçeri birliklerinden gelen gerici hareketler tarafından engellendi. Ayrıcalıkları kıskanan ve değişime şiddetle karşı çıkan bu kişiler bir Yeniçeri isyanı yarattılar. III. Selim'in çabaları tahtına ve hayatına mal oldu, ancak 1826'da Yeniçeri ocağını ortadan kaldıran halefi II. Mahmud tarafından kanlı bir şekilde çözüldü.

Sırp Devrimi (1804-1815), Doğu Sorunu sırasında Balkanlar'da bir ulusal uyanış döneminin başlangıcına işaret ediyordu. Sırbistan'ın kendi hanedanı altında kalıtsal bir monarşi olarak süzerenliği 1830'da de jure olarak kabul edildi. 1821 yılında Yunanlılar Sultan'a savaş ilan etti. Boğdan'da bir şaşırtmaca olarak başlayan isyanı, Korint Körfezi'nin kuzey kısmıyla birlikte Osmanlı İmparatorluğu'nun bağımsızlığını kazanan ilk bölgeleri olan Mora'daki ana devrim izledi (1829'da). 19. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Osmanlı İmparatorluğu Avrupalılar tarafından "hasta adam" olarak adlandırılıyordu. Sırbistan Prensliği, Eflak, Boğdan ve Karadağ'dan oluşan süzeren devletleri 1860'lar ve 1870'lerde de jure bağımsızlık yolunda ilerlediler.

Gerileme ve modernizasyon (1828-1908)

Ana madde: Osmanlı İmparatorluğu reform dönemi

Bu dönemde İmparatorluk, yabancı istila ve işgale karşı kendini savunmakta zorluklarla karşılaştı. İmparatorluk tek başına çatışmalara girmeyi bıraktı ve Fransa, Hollanda, İngiltere ve Rusya gibi Avrupa ülkeleriyle ittifaklar kurmaya başladı. Örneğin, 1853 Kırım Savaşı'nda Osmanlılar Rusya'ya karşı İngiltere, Fransa ve Sardinya Krallığı ile birleşti.

Modernizasyon

II. Mahmud, 1839'da Tanzimat Fermanı'nın önünü açarak Türkiye'nin modernleşmesini başlattı.

Tanzimat döneminde (Arapça: تنظيم tanẓīm, "örgütlenme" anlamına gelir) (1839-76), hükûmetin bir dizi anayasal reformu, oldukça modern bir zorunlu askerlik ordusuna, bankacılık sistemi reformlarına, eşcinselliğin suç olmaktan çıkarılmasına, dini hukukun laik hukukla ve loncaların modern fabrikalarla değiştirilmesine yol açtı. 1856'da Hatt-ı hümayun, etnik kökenlerine ve dini inançlarına bakılmaksızın tüm Osmanlı vatandaşlarına eşitlik vadetti; böylece 1839 Tanzimat Fermanı'nın kapsamı genişletildi.

Genel olarak, Tanzimat reformlarının geniş kapsamlı etkileri oldu. Tanzimat döneminde kurulan okullarda eğitim görenler arasında Mustafa Kemal Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ve Balkanlar, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki diğer birçok eski Osmanlı devletinin diğer ilerici liderleri ve düşünürleri yer aldı. Bu reformlar arasında Osmanlı tebaasının can, namus ve mal güvenliğinin tam olarak sağlanmasına yönelik güvenceler; ilk Osmanlı kağıt paralarının piyasaya sürülmesi (1840) ve ilk postanelerin açılması (1840); maliye sisteminin Fransız modeline göre yeniden düzenlenmesi (1840); Medeni Kanun ve Ceza Kanunu'nun Fransız modeline göre yeniden düzenlenmesi (1840); İlk Osmanlı Parlamentosunun (1876) prototipi olan Meclis-i Maarif-i Umumiye'nin kurulması (1841); ordunun yeniden düzenlenmesi ve düzenli bir askere alma yöntemi, ordunun toplanması ve askerlik süresinin belirlenmesi (1843-44); bir Osmanlı milli marşının ve Osmanlı milli bayrağının kabul edilmesi (1844); 1844'te ülke çapında ilk Osmanlı nüfus sayımı (sadece erkek vatandaşlar sayıldı); ilk ulusal kimlik kartları (resmi adıyla Mecidiye kimlik belgeleri veya gayri resmi adıyla kafa kağıdı belgeleri, 1844); bir Meclis-i Maarif (1845) ve Maarif Nezareti'nin (Mekatib-i Umumiye Nezareti, 1847, daha sonra Maarif Nezareti oldu, 1857) kurulması; köleliğin ve köle ticaretinin kaldırılması (1847); ilk modern üniversitelerin (Darülfünun, 1848), akademilerin (1848) ve öğretmen okullarının (Darülmuallimin, 1848) kurulması; Sağlık Bakanlığının (Tıbbiye Nezareti, 1850) kurulması; Ticaret ve Sanayi Kanunu (1850); Bilimler Akademisinin kurulması (Encümen-i Daniş, 1851); ilk buharlı banliyö vapurlarını işleten Şirket-i Hayriye'nin kurulması (1851); Avrupa tarzı ilk mahkemeler (Meclis-i Ahkam-ı Adliye, 1853) ve yüksek yargı kurulu (Meclis-i Ali-yi Tanzimat, 1853); Modern İstanbul Belediyesi'nin (Şehremaneti, 1854) ve Şehir Planlama Meclisi'nin (İntizam-ı Şehir Komisyonu, 1855) kurulması; gayrimüslimlerden alınan cizye vergisinin kaldırılması ve vergilerin düzenli bir şekilde belirlenmesi ve toplanması (1856); gayrimüslimlerin asker olmasına izin verilmesi (1856); kamu hizmetlerinin daha iyi idare edilmesi ve ticaretin geliştirilmesi için çeşitli hükümler; ilk telgraf ağlarının (1847-1855) ve demiryollarının (1856) kurulması; loncaların yerini fabrikaların alması; Osmanlı Merkez Bankasının (ilk olarak 1856'da Bank-ı Osmanî olarak kuruldu, daha sonra 1863'te Bank-ı Osmanî-i Şahane olarak yeniden düzenlendi) ve Osmanlı Borsası'nın (Dersaadet Tahvilat Borsası, 1866'da kuruldu) kurulması; Arazi Kanunnamesi (Arazi Kanunnamesi, 1857); Serbesti-i Kürşad Nizamnamesi (1857) ile özel sektör yayıncılarına ve matbaalarına izin verilmesi; İktisadi ve Siyasi İlimler Mektebinin kurulması (Mekteb-i Mülkiye, 1859); Basın ve Gazetecilik Nizamnamesi (Matbuat Nizamnamesi, 1864) ve diğerleri.

Sultan Abdülmecid'in saltanatına Tanzimat reformlarının uygulanması, Kırım Savaşı ve 1854'te Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk dış borcu damgasını vurdu.

Osmanlı Posta Nezareti 23 Ekim 1840 tarihinde İstanbul'da kuruldu. İlk postane Yeni Cami avlusunun yakınındaki Postahane-i Amire idi. 1876 yılında İstanbul ile geniş Osmanlı İmparatorluğu'nun ötesindeki topraklar arasında ilk uluslararası posta ağı kuruldu. 1901 yılında postaneler aracılığıyla ilk para transferleri yapıldı ve ilk kargo hizmetleri faaliyete geçti.

Samuel Morse telgraf için ilk patentini 1847 yılında İstanbul'da eski Beylerbeyi Sarayı'nda (şimdiki Beylerbeyi Sarayı 1861-1865 yıllarında aynı yerde inşa edildi) aldı ve bu patent yeni icadı bizzat test eden Sultan Abdülmecid tarafından verildi. Bu başarılı denemenin ardından 9 Ağustos 1847'de ilk telgraf hattının (İstanbul-Edirne-Şumnu) kurulum çalışmaları başladı. 1855 yılında Osmanlı telgraf ağı faaliyete geçti ve Telgraf İdaresi kuruldu. 1871 yılında Posta Nezareti ve Telgraf İdaresi birleştirilerek Posta ve Telgraf Nezareti haline getirildi. Temmuz 1881'de İstanbul'daki ilk telefon devresi Soğukçeşme semtindeki Posta ve Telgraf Nezareti ile Yenicami semtindeki Postahane-i Amire arasında kuruldu. 23 Mayıs 1909'da Sirkeci'deki Büyük Postane'de 50 hat kapasiteli ilk manuel telefon santrali hizmete girdi.

Reformist dönem, 23 Kasım 1876'da ilan edilen ve Genç Osmanlılar üyeleri tarafından yazılan Kanûn-ı Esâsî (Osmanlı Türkçesinde "Temel Kanun" anlamına gelir) olarak adlandırılan anayasa ile zirveye ulaştı. Bu kanun, inanç özgürlüğünü ve tüm vatandaşların kanun önünde eşitliğini tesis etti. İmparatorluğun Birinci Meşrutiyet dönemi kısa sürdü. Ancak Osmanlıcılık fikrinin etkili olduğu kanıtlandı. Genç Osmanlılar olarak bilinen ve çoğunlukla Batı üniversitelerinde eğitim görmüş bir grup reformcu, anayasal bir monarşinin İmparatorluğun artan sosyal huzursuzluğuna bir cevap vereceğine inanıyordu. Sultan Abdülaziz'i (1861-1876) 1876'da askeri bir darbeyle V. Murad lehine tahttan çekilmeye zorladılar. Ancak V. Murad akıl hastasıydı ve birkaç ay içinde tahttan indirildi. Veliahtı II. Abdülhamid (1876-1909), 23 Kasım 1876'da meşruti monarşiyi ilan etmesi şartıyla iktidarı devralmaya davet edildi. Meclis, sultanın onu askıya almasından önce sadece iki yıl hayatta kaldı. Yeniden toplamak zorunda kaldığında ise bunun yerine temsili organı lağvetti. Böylece Kanûn-ı Esâsî'nin etkinliği sona erdi.

Hristiyan milletler, 1863 Ermeni Ulusal Anayasası'nda olduğu gibi ayrıcalıklar kazandılar. Nizamnamenin Divan tarafından onaylanmış bu şekli Ermeni aydınları tarafından hazırlanmış 150 maddeden oluşuyordu. Bir başka kurum da yeni kurulan Ermeni Millet Meclisiydi. İmparatorluğun Hristiyan nüfusu, daha yüksek eğitim seviyeleri sayesinde Müslüman çoğunluğun önüne geçmeye başladı ve bu durum büyük tepki çekti. 1861'de Osmanlı Hristiyanları için toplam 140.000 öğrencili 571 ilkokul ve 94 ortaokul vardı; bu rakam aynı dönemde okula giden ve Arapça ve İslam ilahiyatı öğrenmeye harcanan zaman nedeniyle daha da zorlanan Müslüman çocukların sayısını çok aşıyordu. Buna karşılık, Hristiyanların daha yüksek eğitim seviyeleri, ekonomide büyük bir rol oynamalarını sağladı. 1911 yılında İstanbul'daki 654 toptan satış şirketinin 528'i etnik Rumlara aitti.

Demiryolları

Bu dönemde, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki ilk demiryolu da dahil olmak üzere yeni demiryolları inşa edildi.

Demiryolu	Kuruluş yılı	Hizmet verilen şehirler
Kahire – İskenderiye hattı	1856	Kahire – İskenderiye
İzmir – Selçuk – Aydın hattı	1856	İzmir – Selçuk – Aydın
Köstence – Boğazköy demiryolu hattı	1860	Köstence – Boğazköy
Smyrne Cassaba & Prolongements	1863	İzmir, Afyon, Bandırma
Rusçuk – Varna demiryolu hattı	1866	Rusçuk, Varna
Bükreş – Yergöğü demiryolu hattı	1869	Bükreş, Yergöğü
Rumeli Demiryolu	1869	Viyana, Banaluka, Saraybosna, Niş, Sofya, Filibe, Edirne ve İstanbul (1889 yılından itibaren Paris-İstanbul arasında Şark Ekspresi olarak)
Mudanya-Bursa Demiryolu	1871	Mudanya, Bursa
İstanbul- Belovo demiryolu hattı	1873	İstanbul, Belovo
Üsküp – Selanik demiryolu hattı	1873	Üsküp, Selanik
Mersin-Tarsus-Adana Demiryolu	1882	Mersin, Tarsus, Adana
Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie	1888	İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bilecik, Eskişehir, Ankara, Kütahya, Konya
Yafa-Kudüs demiryolu	1892	Yafa, Kudüs
Beyrut-Şam Demiryolu	1895	Beyrut, Şam
Bağdat Demiryolu	1904	İstanbul, Konya, Adana, Halep, Bağdat
Emir Vadisi Demiryolu	1905	Akka, Hayfa, Busra, Havran, Yagur, Dera, Samah, Beit Şean, Silat ed-Dhahr
Hicaz Demiryolu	1908	İstanbul, Konya, Adana, Halep, Şam, Amman, Tebük ve Medine
Doğu Demiryolu	1915	Tulkarim, Lod
Beerşeba Demiryolu	1915	Nahal Sorek, Beyt Hanun, Beerşeba .

Kırım Savaşı

Ana madde: Kırım Savaşı

Kırım Savaşı (1853-1856), gerilemekte olan Osmanlı İmparatorluğu toprakları üzerinde nüfuz sahibi olmak için Avrupalı büyük güçler arasında uzun süredir devam eden mücadelenin bir parçasıydı. Britanya ve Fransa, Osmanlı İmparatorluğu'nu Rusya'ya karşı başarıyla savundu.

Çatışmaların çoğu müttefiklerin Karadeniz'in kontrolünü ele geçirmek için Rusya'nın Kırım Yarımadası'na çıkarma yapmasıyla gerçekleşti. Batı Anadolu, Kafkasya, Baltık Denizi, Pasifik Okyanusu ve Beyazdeniz'de daha küçük çaplı harekâtlar yapıldı. Demiryolları ve telgrafın ilk taktiksel kullanımı gibi savaşa yeni teknolojiler getirdiği için ilk "modern" savaşlardan biriydi. Müteakip Paris Antlaşması (1856), Balkan Yarımadası ve Karadeniz havzası üzerindeki Osmanlı kontrolünü güvence altına aldı. Bu durum 93 Harbi'ndeki yenilgiye kadar sürdü.

Osmanlı İmparatorluğu ilk dış borcunu Kırım Savaşı'nın başlamasından kısa bir süre sonra, 4 Ağustos 1854 tarihinde aldı.

Bulgaristan'dan gelen Türk mülteciler, 1877.

Savaş Kırım Tatarlarının göç etmesine neden oldu. Tavrida Guberniyası'ndaki toplam 300.000 Tatar nüfusundan yaklaşık 200.000 Kırım Tatarı, devam eden göç dalgalarıyla Osmanlı İmparatorluğu'na taşındı. Kafkas Savaşı'nın sonuna doğru Çerkeslerin %90'ı Kafkasya'daki yurtlarından sürgün edilerek Osmanlı İmparatorluğu'na yerleştirildi. 19. yüzyıldan itibaren Balkanlar, Kafkasya, Kırım ve Girit'ten Müslüman halkların büyük bir kısmının bugünkü Türkiye'ye göç etmesinin, ülkenin temel özelliklerinin şekillenmesinde büyük etkisi oldu. Bu insanlar genel bir tanımla muhacir olarak adlandırıldı. Osmanlı İmparatorluğu 1922'de sona erdiğinde, Türkiye'nin kentsel nüfusunun yarısı Rusya'dan gelen Müslüman mültecilerin soyundan geliyordu. Kırım Tatar mültecileri 19. yüzyılın sonlarında Türk eğitimini modernleştirme çabalarında özellikle dikkate değer bir rol oynadılar.

Etnik milliyetçilik

Ana madde: Osmanlı İmparatorluğu'nda milliyetçiliğin yükselişi

Belgrad, 19. yüzyıl

Milliyetçiliğin yükselişi 19. yüzyıl boyunca birçok ülkeyi kasıp kavurdu ve Osmanlı İmparatorluğu topraklarını da etkiledi. Gelişen ulusal bilinç, artan etnik milliyetçilik duygusuyla birlikte milliyetçi düşünceyi Osmanlı İmparatorluğu'na ithal edilen en önemli Batılı fikirlerden biri haline getirdi. Osmanlı İmparatorluğu hem kendi sınırları içinde hem de sınırlarının ötesindeki milliyetçilikle uğraşmak zorunda kaldı. Devrimci siyasi partilerin sayısı dramatik bir şekilde arttı. Osmanlı topraklarındaki ayaklanmaların 19. yüzyıl boyunca çok geniş kapsamlı sonuçları oldu ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı politikasının çoğunu belirledi. Birçok Osmanlı Türkü, devletin politikalarının suçlu olup olmadığını sorguladı: bazıları etnik çatışmanın kaynaklarının dışsal olduğunu ve yönetim sorunlarıyla ilgisi olmadığını düşünüyordu. Bu dönemde bazı başarılar elde edilmiş olsa da Osmanlı devletinin etnik ayaklanmalar üzerinde herhangi bir etkisi olup olmadığı ciddi şekilde sorgulandı.

17 Haziran 1876 tarihli Punch karikatürü. Rusya İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu'na saldırmak için Balkan "Savaş Köpeklerini" serbest bırakmaya hazırlanırken, polis John Bull (İngiltere) Rusya'yı dikkatli olması konusunda uyarıyor.

1804 yılında Balkanlar'da Napolyon'un istilasına paralel olarak Osmanlı yönetimine karşı Sırp Devrimi patlak verdi. Devrimin sona erdiği 1817 yılına gelindiğinde Sırbistan, nominal Osmanlı süzerenliği altında kendi kendini yöneten monarşi statüsüne yükseltildi. 1821 yılında Birinci Helen Cumhuriyeti, Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını kazanan ilk Balkan ülkesi oldu. Yunan İsyanı'nın sona ermesinin ardından bağımsızlığı 1829 yılında Bâb-ı Âli tarafından resmen tanındı.

Balkanlar

Ana madde: Balkanlar tarihi

Tanzimat reformları, neredeyse altmış yıldır yarı bağımsız olan Tuna Prenslikleri ve Sırbistan Prensliği'nde milliyetçiliğin yükselişini durduramadı. 1875'te Sırbistan ve Karadağ'a bağlı prenslikler ile Eflak ve Boğdan Birleşik Prenslikleri tek taraflı olarak imparatorluktan bağımsızlıklarını ilan ettiler. 93 Harbi'nin ardından İmparatorluk, savaşan üç ülkeye de bağımsızlık verdi. Bulgaristan da (Bulgaristan Prensliği olarak) bağımsızlığını elde etti; Bulgar gönüllüleri 93 Harbi'ne isyancı ulusların yanında katılmıştı.

Berlin Kongresi

Osmanlı İmparatorluğu'nun 1900 yılındaki haritası, 1878 ve 1908 yılları arasındaki Osmanlı vilayetlerinin isimleri.

Berlin Kongresi (13 Haziran - 13 Temmuz 1878) Avrupa'nın Büyük Güçleri ve Osmanlı İmparatorluğu'nun önde gelen devlet adamlarının bir araya geldiği bir toplantıydı. Balkan Yarımadası'nda Rusya ve Ortodoks Hristiyan müttefiklerinin (savaştan önce Osmanlı İmparatorluğu'nun tebaası olan) kesin zaferiyle sonuçlanan 93 Harbi'nin (1877-1878) ardından, Balkanlar'ın istikrara kavuşturulması, yeniden düzenlenmesi ve yeni ulusların kurulması acil bir ihtiyaç haline gelmişti. Kongreyi yöneten Almanya Şansölyesi Otto von Bismarck, Osmanlıların azalan gücünü tanıyarak ve büyük güçlerin farklı çıkarlarını dengeleyerek büyük savaş risklerini en aza indirmek için sınırları ayarlamayı taahhüt etti.

Sonuç olarak, Osmanlı'nın Avrupa'daki toprakları keskin bir şekilde azaldı; Bulgaristan, Osmanlı İmparatorluğu içinde bağımsız bir prenslik olarak kuruldu, ancak önceki topraklarının tamamını elinde tutmasına izin verilmedi. Bulgaristan, özel bir yönetim altında Türklere iade edilen Doğu Rumeli'yi ve reform sözü veren Türklere doğrudan iade edilen Makedonya'yı kaybetti. Romanya tam bağımsızlığını elde etti, ancak Besarabya'nın bir kısmını Rusya'ya devretmek zorunda kaldı. Sırbistan ve Karadağ nihayet tam bağımsızlıklarını kazandılar, ancak daha küçük topraklara sahip oldular.

1878 yılında Avusturya-Macaristan tek taraflı olarak Osmanlı vilayetleri Bosna-Hersek ve Yeni Pazar'ı işgal etti, ancak Osmanlı hükûmeti bu hamleye karşı çıktı ve her iki vilayette de asker bulundurmaya devam etti. Bu çıkmaz 30 yıl sürdü (Avusturya ve Osmanlı kuvvetleri Bosna ve Yeni Pazar'da otuz yıl boyunca bir arada bulundular) ve 1908'de Avusturyalılar Osmanlı İmparatorluğu'nda Jön Türk Devrimi'nden kaynaklanan siyasi kargaşadan yararlanarak Bosna-Hersek'i ilhak etti, ancak bir uzlaşmaya varmak ve Türklerle bir savaştan kaçınmak için birliklerini Yeni Pazar'dan çekti.

Britanya Başbakanı Benjamin Disraeli'nin Berlin Kongresi sırasında Balkan Yarımadası'ndaki Osmanlı topraklarının geri verilmesini savunması karşılığında, Britanya 1878'de Kıbrıs'ın yönetimini üstlendi ve daha sonra 1882'de Arabi Paşa Ayaklanması'nı bastırmak için Osmanlı hükûmetine yardım etme bahanesiyle Mısır'a asker gönderdi; her iki bölgede de etkili bir şekilde kontrolü ele geçirdi (Britanya, Osmanlı İmparatorluğu'nun İttifak Kuvvetleri'nin yanında I. Dünya Savaşı'na girme kararına yanıt olarak 5 Kasım 1914'te hala nominal olarak Osmanlı toprakları olan Kıbrıs ve Mısır'ı resmen ilhak etti). Fransa ise 1881 yılında Tunus'u işgal etti.

Sonuçlar ilk başta barış ve istikrarın sağlanmasında büyük bir başarı olarak selamlandı. Ancak, katılımcıların çoğu tam olarak tatmin olmadı ve sonuçlara ilişkin şikayetler 1914'te dünya savaşına dönüşene kadar devam etti. Sırbistan, Bulgaristan ve Yunanistan kazanımlar elde etti ama hak ettiklerini düşündüklerinden çok daha azını. O zamanlar "Avrupa'nın hasta adamı" olarak adlandırılan Osmanlı İmparatorluğu aşağılanmış ve önemli ölçüde zayıflamış, bu da onu iç huzursuzluklara daha yatkın ve saldırılara karşı daha savunmasız hale getirmişti. Rusya, konferansa neden olan savaşta galip gelmesine rağmen Berlin'de aşağılanmış ve gördüğü muameleye içerlemişti. Avusturya, Güney Slavları kızdıran ve Bosna Hersek'te onlarca yıl sürecek gerginliklere yol açan büyük miktarda toprak kazandı. Bismarck, Rus milliyetçilerinin ve Panslavistlerin nefretinin hedefi haline geldi ve Almanya'yı Balkanlar'da Avusturya'ya çok yakından bağladığını fark etti.

Uzun vadede, Balkanlar'daki milliyet sorunu gibi Rusya ve Avusturya-Macaristan arasındaki gerginlikler de arttı. Kongre, İstanbul'u Osmanlı'nın elinde tutmayı başardı. Rusya'nın zaferini etkili bir şekilde reddetti. Berlin Kongresi, bir önceki anlaşmanın Bulgaristan Prensliği'ne verdiği toprakları, özellikle de Makedonya'yı Osmanlı İmparatorluğu'na geri verdi ve böylece Bulgaristan'da, 1912'de Türklerin yenildiği ve neredeyse tüm Avrupa'yı kaybettiği Birinci Balkan Savaşı'na yol açan güçlü bir rövanşist talep oluşturdu. Osmanlı İmparatorluğu'nun boyutu, askerî gücü ve zenginliği giderek küçülürken, birçok Balkan Müslümanı imparatorluğun Balkanlar'da kalan topraklarına veya Anadolu'daki merkeze göç etti. Müslümanlar Osmanlı İmparatorluğu'nun Kırım, Balkanlar ve Kafkasya gibi bazı bölgelerinde çoğunluğu oluştururken, Güney Rusya'da ve Romanya'nın bazı bölgelerinde de çoğunluktaydılar. Bu toprakların çoğu 19. ve 20. yüzyıllar arasında Osmanlı İmparatorluğu tarafından zamanla kaybedildi. 1923 yılına gelindiğinde sadece Anadolu ve Doğu Trakya Müslüman toprağı olarak kaldı.

Mısır

Ana madde: Mısır (eyalet)

1800'lerin başında bir miktar özerklik kazanan Mısır, 1880'lere gelindiğinde siyasi bir kargaşa dönemine girmişti. Nisan 1882'de İngiliz ve Fransız savaş gemileri, Hidiv'i desteklemek ve ülkenin Avrupa karşıtı ulusların eline geçmesini önlemek için İskenderiye'de göründü. Ağustos 1882'de İngiliz kuvvetleri düzen sağlama bahanesiyle Mısır'ı istila ve işgal etti. İngilizler Hidiv Tevfik'i destekledi ve özellikle İngiliz ve Fransız mali çıkarları için faydalı olan istikrarı yeniden sağladılar. Mısır ve Sudan, Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'nda İttifak Devletleri'ne katıldığı 1914 yılına kadar de jure olarak Osmanlı vilayetleri olarak kaldı. Kuzey Afrika'daki diğer Osmanlı vilayetleri 1830 ile 1912 yılları arasında Cezayir (1830'da Fransa tarafından işgal edildi), Tunus (1881'de Fransa tarafından işgal edildi) ve Libya (1912'de İtalya tarafından işgal edildi) başta olmak üzere kaybedildi.

Ermeniler

Ana madde: Osmanlı Ermenileri

Tanzimat reformlarıyla kendi anayasalarına ve ulusal meclislerine kavuşan Ermeniler, 1878 Berlin Kongresi'nde kararlaştırıldığı üzere Osmanlı hükûmetinden 61. maddenin uygulanmasını talep etmeye çalıştılar. Avrupalı güçlerin ve Ermenilerin baskısı üzerine Sultan II. Abdülhamid, Hamidiye Alayları'nı Doğu Anadolu'da (Osmanlı Ermenistanı) görevlendirdi. Bunlar çoğunlukla askere alınmış Kürtlerden oluşan düzensiz süvari birliklerinden oluşuyordu. 1894'ten 1896'ya kadar imparatorluk genelinde yaşayan 100.000 ile 300.000 arasında Ermeni, Hamidiye Katliamları olarak bilinen olaylarda öldürüldü. Ermeni militanlar, Avrupa'nın dikkatini katliamlara çekmek için 1896'da İstanbul'daki Osmanlı Bankası merkezini ele geçirdiler, ancak herhangi bir yardım alamadılar.

Yenilgi ve dağılma (1908-1922)

Ana madde: Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi

Osmanlı milletleri liderleri tarafından Jön Türk Devrimi'nin ilanı.

Osmanlı İmparatorluğu uzun zamandır "Avrupa'nın hasta adamı" idi ve bir dizi Balkan savaşının ardından 1914'te neredeyse tüm Avrupa ve Kuzey Afrika'dan sürülmüştü. Fakat hâlâ 17 milyonu günümüz Türkiye'sinde, 3 milyonu Suriye, Lübnan ve Filistin'de, 2,5 milyonu da Irak'ta olmak üzere 28 milyon insanı kontrol ediyordu. Arap Yarımadası'nda 5,5 milyon kişi daha Osmanlı egemenliği altındaydı.

İkinci Meşrutiyet Dönemi, Jön Türk Devrimi'nin (3 Temmuz 1908) ardından, padişahın 1876 Anayasası'nın yeniden yürürlüğe girdiğini ve Osmanlı Parlamentosunun yeniden toplandığını ilan etmesiyle başladı. Bu dönem Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılma sürecinin başlangıcı oldu. Bu döneme İttihat ve Terakki Cemiyetinin (İTC) siyaseti ve Jön Türkler olarak bilinen hareket hakimdir. Her ne kadar birleştirici ve ilerici bir parti olarak başlamış olsa da İttihat ve Terakki, 1911 yılında muhalefetteki Hürriyet ve İtilaf Fırkasının kurulmasıyla parçalanmış ve bu parti İttihat ve Terakki'den birçok liberal milletvekilini koparmıştır. Balkan Savaşları'nın düşmanlığı karşısında artık daha baskın bir milliyetçi ton benimseyen kalan İttihat ve Terakki üyeleri, Hürriyet ve İtilaf ile bir dizi güç değişiminde düelloya girmiş ve nihayetinde İttihat ve Terakki'nin (özellikle de liderliği olan "Üç Paşalar"ın) Bâb-ı Âli Baskını ile iktidarı Hürriyet ve İtilaf'tan alarak I. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar Osmanlı siyaseti üzerinde tam bir hakimiyet kurmasına yol açmıştır.

İç çekişmelerden yararlanan Avusturya-Macaristan 1908'de Bosna-Hersek'i resmen ilhak etti, ancak bir savaştan kaçınmak için birliklerini Avusturyalılar ve Osmanlılar arasındaki bir başka çekişmeli bölge olan Yeni Pazar Sancağı'ndan çekti. Osmanlı İmparatorluğu'nun Libya'yı kaybettiği Trablusgarp Savaşı (1911-12) sırasında Balkan Birliği Osmanlı İmparatorluğu'na karşı savaş ilan etti. İmparatorluk, Birinci Balkan Savaşlarını (1912-13) kaybetti. Savaş sırasında Doğu Trakya ve Osmanlı'nın tarihi başkenti Edirne dışındaki Balkan topraklarını kaybetti. Yunan, Sırp ve Bulgar zulmünden korkan yaklaşık 400.000 Müslüman, geri çekilen Osmanlı ordusuyla birlikte bölgeyi terk etti. Alman kontrolü altındaki Bağdat Demiryolu, Irak'a demiryolu hattı inşa etme önerisiydi. Demiryolu aslında o dönemde inşa edilmedi ancak 1914 yılında bu sorun çözülene kadar İngilizleri endişelendirdi. Demiryolu I. Dünya Savaşı'nın başlangıcında bir rol oynamadı.

Birinci Dünya Savaşı (1914-1918)

Ana madde: I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı cepheleri

Mustafa Kemal (Atatürk) 1915 yılında Çanakkale Savaşı siperlerinde.

Jön Türk hükûmeti Almanya ile gizli bir anlaşma imzalamış ve Ağustos 1914'te ortak Rus düşmanına karşı İmparatorluğu Alman tarafının yanında hizalamayı amaçlayan Osmanlı-Alman İttifakı'nı kurmuştu. Osmanlı İmparatorluğu, İngiliz gemilerinden kaçan iki Alman gemisine güvenli liman sağladığı Goeben ve Breslau olayından sonra I. Dünya Savaşı'na girdi. Bu gemiler daha sonra - resmi olarak Osmanlı donanmasına devredildikten sonra, ancak fiilen hala Alman kontrolü altında - Rusya'nın Sivastopol limanına saldırdı ve böylece İmparatorluk'u Orta Doğu cephelerinde yer aldığı İttifak Güçleri'nin yanında savaşa sürükledi. Savaşın ilk yıllarında Çanakkale Savaşı ve Kût'ül-Amâre Kuşatması gibi birkaç önemli Osmanlı zaferi kazanıldı, ancak Ruslara karşı yapılan feci Kafkasya Seferi gibi gerilemeler de oldu. Amerika Birleşik Devletleri Osmanlı İmparatorluğu'na karşı hiçbir zaman savaş ilan etmedi.

Ocak 1919 İngiliz Dışişleri Bakanlığının İngiltere, Fransa, İtalya ve Rusya arasında Osmanlı topraklarına ilişkin savaş zamanı anlaşmalarını özetleyen memorandumu.

1914 yılında Arap yarımadası

1915 yılında Rus Kafkas Ordusu, Rusya İmparatorluğu'nun Kafkasya bölgesinden gelen Ermeni Gönüllü Tugaylarının ve bazı Osmanlı Ermenilerinin yardımıyla Doğu Anadolu'da ilerlemeye devam ederken, Osmanlı hükûmeti Tehcir Kanunu'nu çıkarmaya karar verdi ve özellikle Osmanlı-Rusya cephesine yakın vilayetlerdeki etnik Ermenilerin tehcirini başlattı ve bu da Ermeni Kırımı olarak bilinen olayla sonuçlandı. Zorunlu yürüyüşler ve çete çatışmaları yoluyla Doğu Anadolu'da yaşayan Ermeniler atalarının topraklarından koparılarak güneye, Suriye ve Mezopotamya'daki Osmanlı vilayetlerine gönderildiler. Kaç Ermeni'nin öldüğüne dair tahminler farklılık göstermektedir, ancak akademisyenler 300.000 (modern Türk devletine göre), 600.000 (Batılı araştırmacıların ilk tahminlerine göre) ve 1,5 milyon (modern Batılı ve Ermeni akademisyenlere göre) arasında değişen rakamlar vermektedir.

1916'da başlayan Arap İsyanı, savaşın ilk iki yılında Osmanlıların üstün göründüğü Orta Doğu cephesinde ibreyi Osmanlıların aleyhine çevirdi. Mondros Mütarekesi 30 Ekim 1918'de imzalandığında, Arap Yarımadası'nın hâlâ Osmanlı kontrolü altında olan kısımları sadece Yemen, Asir, Medine şehri, Kuzey Suriye'nin bazı bölümleri ve Kuzey Irak'ın bazı bölümleriydi. Bu bölgeler 23 Ocak 1919'da İngiliz kuvvetlerine teslim edildi. Osmanlılar ayrıca, Rusya'nın 1917'deki Rus Devrimi ile savaştan çekilmesinin ardından, I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru elde ettikleri eski Rus İmparatorluğu'nun Kafkasya'daki (bugünkü Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan'daki) kısımlarını da boşaltmak zorunda kaldılar.

Sevr Antlaşması'nın şartları uyarınca Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması kesinleşti. Osmanlı İmparatorluğu'nun eski topraklarından oluşturulan yeni ülkelerin sayısı şu anda 39'dur.

Türk Kurtuluş Savaşı (1919-1923)

Ana maddeler: Türk Kurtuluş Savaşı ve Saltanatın kaldırılması

İstanbul'un İşgali ve İzmir'in İşgali, Mustafa Kemal Paşa'nın önderliğinde Türk Kurtuluş Savaşı'nı (1919-23) kazanan Anadolu Hareketi'nin kurulmasını harekete geçirdi. Saltanat, 1 Kasım 1922'de kaldırıldı ve son padişah VI. Mehmed Vahdeddin (saltanatı 1918-22) 17 Kasım 1922'de ülkeyi terk etti. Yeni bağımsız Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Antlaşması ile uluslararası alanda tanındı. TBMM, 29 Ekim 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'ni resmen ilan etti. Halifelik birkaç ay sonra, 3 Mart 1924'te anayasal olarak kaldırıldı. Sultan ve ailesi Türkiye'nin istenmeyen kişileri ilan edildi ve sürgüne gönderildiler.

Osmanlı Devleti'nin son padişahı VI. Mehmed'in ülkeden ayrılışı, 1922.

Dağılmasından sonra Osmanlı hanedanı

Ana madde: Osmanlı hanedan reisleri listesi

1974 yılında, hanedanın torunlarına Büyük Millet Meclisi tarafından Türk vatandaşlığına geçme hakkı tanındı ve başvuru yapabilecekleri bildirildi. Osmanlı İmparatorluğu'nun Şehzadesi Mehmed Abdülkadir'in oğlu Mehmed Orhan 1994 yılında ölmüş, yerine Osmanlı Sultanı II. Abdülhamid'in torunu Ertuğrul Osman, devrik hanedanın hayatta kalan en yaşlı üyesi olarak kalmıştır. Osman uzun yıllar boyunca Türk pasaportu taşımayı reddetmiş ve kendisini Osmanlı İmparatorluğu vatandaşı olarak tanımlamıştır. Bu tavrına rağmen, Osmanlı İmparatorluğu'nun yeniden kurulmasını isteyip istemediği sorusuna "hayır" cevabını vererek Osmanlı'nın yeniden kurulması konusuna son noktayı koymuştur. "Türkiye'de demokrasinin iyi işlediğini" söylediği aktarıldı. Sürgünden sonra ilk kez 1992'de Türkiye'ye döndü ve 2002'de Türk pasaportu alarak Türk vatandaşı oldu.

23 Eylül 2009'da 97 yaşında İstanbul'da ölen Osman'ın ölümüyle Osmanlı İmparatorluğu'nda doğan son soy da sona ermiş oldu. Osman, Türkiye'de "son Osmanlı" olarak biliniyordu.

II. Abdülhamid'in 3. kuşak torunu olan Harun Osmanoğlu eski hükümdar hanedanının hayatta kalan en büyük üyesidir.

• 
  Sultanahmet Camii (1616)
• 
  Süleymaniye Camii (1556)
• 
  Topkapı Sarayı (1453)
• 
  Piri Reis Haritası (1513)

İmparatorluğun çöküşü

Ana madde: Osmanlı İmparatorluğu dağılma dönemi

Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküşünü çevreleyen koşullar birçok açıdan İmparatorluğun farklı etnik grupları arasındaki gerilimlerin ve çeşitli hükûmetlerin bu gerilimlerle başa çıkmadaki yetersizliklerinin bir sonucuydu. Tanzimat döneminde artan kültürel haklar, sivil özgürlükler ve parlamenter sistemin getirilmesi, 19. yüzyılın başlarından beri zaten harekete geçmiş olan milliyetçi ve ayrılıkçı eğilimleri tersine çevirmek için çok geç kalmıştır.

Ayrıca bakınız

• Osmanlı İmparatorluğu'nun ana hatları
• Osmanlı İmparatorluğu kronolojisi
• Wikilala