İçeriğe atla

Eyüp Kitabı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
19.24, 27 Ocak 2021 tarihinde Vincent Vega (mesaj | katkılar) tarafından oluşturulmuş 24741315 numaralı sürüm (Chansey (mesaj) tarafından yapılan değişiklikler geri döndürülerek, 31.145.23.198 tarafından değiştirilmiş son sürüm geri getirildi.)
Sayfanın 27 Ocak 2021 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.
        
Yahudilik
Yahudi felsefesi
Dinî metinler
Kutsal Şehirler
Yahudi bayramları
Önemli şahsiyetler
Yahudi hayatı
Okullar
Dinî roller
Dinî yapılar
Yahudi ayin sistemi
Yahudi dilleri
Etnik bölünmeler
Yahudi mezhepleri
Dinî objeler
Yahudi duaları
Diğer dinler ve Yahudilik
Bu madde Eyüp kitabı hakkındadır. Yahudi peygamber için Eyüp (peygamber) sayfasına bakınız.

Eyüp kitabı (İbranice: אִיוֹב‎, iyov), Tanah'taki Ketuvim'de bulunan kitaplardan biridir. Bu kitap, Eyüp'ün Şeytan'ın elinde yargılanışını, arkadaşlarıyla acılarının kökenini ve doğasını tartışmasını, Tanrı için mücadele edişini ve Tanrı'nın ona verdiği cevabı kapsayan hikâyeleri içerir. Düzyazı çerçevesinde yazılmış didaktik bir şiirdir. Eyüp kitabı, "Dürüstler neden acı çeker?" sorusuna odaklanmaktadır.[1]

İçerik

Özet

Eyüp kitabı, yedi oğlu ve üç kızı olan varlıklı ve aşırı derecede dürüst olan Eyüp isimli peygamberin hikâyesini anlatır. "Çocuklarım günah işlemiş, içlerinden Tanrı'ya sövmüş olabilirler" diyerek, oğullarının günah işlemesinden korkan Eyüp, günahlarının bağışlanması için yakmalık sunu sunmayı adet haline getirdi.[2] "Tanrı'nın oğulları" ve Şeytan Tanrı'nın karşısına çıkınca Tanrı onlara Eyüp hakkındaki fikirlerini sordu. Şeytan ise, varlığının çitlerle çevrelenip korunduğu ve kutsandığı gerekçesiyle Eyüp'ün Tanrı'ya sadık olduğunu, eğer bunlar elinden alınırsa Tanrı'ya söveceğini dile getirdi. Bunun üzerine Tanrı. Eyüp'ün dürüstlüğünü sınaması için Şeytan'a izin verdi.[3]

Eyüp'ün tüm varlığı harap oldu; öküzleri ve eşekleri Sabalılar ve develeri Kildaniler tarafından çalındı, koyunları 'gökten düşen Tanrı'nın ateşi' ile telef oldu ve şiddetli rüzgâr nedeniyle ilk oğlunun evi yıkıldı ve evin içindeki Eyüp'ün tüm soyu öldü. Bunun üzerine Eyüp, Tanrı'ya sövmedi; saçını sakalını kesti, giysilerini yırttı ve "Bu dünyaya çıplak geldim, çıplak gideceğim. RAB verdi, RAB aldı, RAB'bin adına övgüler olsun!" dedi.[4]

Eyüp, Tanrı'ya sitem etmeden felaketlere katlanırken Şeytan ona kişisel zarar vermek için yalvardı. Tanrı, Eyüp'ün hayatına dokunmadığı sürece Şeytan'a izin verdi. Bunun üzerine Şeytan, Eyüp'e korkunç çıbanlar verdi; küllerin içinde oturan Eyüp kırık bir çömlek ile derisini kazıdı. Karısının "Tanrı'ya söv de öl bari" demesi üzerine Eyüp cevap olarak "Nasıl olur? Tanrı'dan gelen iyiliği kabul edelim de kötülüğü kabul etmeyelim mi?" dedi.

Acısını paylaşmak ve onu avutmak için Eyüp'ün üç dostu (Temanlı Elifaz, Şuahlı Bildat ve Naamalı Sofar) onu ziyaret etti. Eyüp'ün ne denli acı çektiği görüldüğünden yedi gün boyunca sessizce yerde oturdular. Eyüp, sessizliği doğduğu güne lanet ederek bozdu.

Tanrı cevaben, dünyaya nasıl şekil verildiği veya doğanın nasıl çalıştığı gibi Eyüp'ün bilmediği birçok şey olduğunu söyledi ve Eyüp'ün, Tanrı'nın gök gürültülü fırtından büyük ve leviathanı bir olta ile çekecek kadar güçlü olduğunu dikkate almasını istedi. Ardından Tanrı, üç arkadaşa doğru olanı yapıp O'nun hakkında konuşmadıkları için öfkelenip onları azarladı.

Hikâyenin sonunda Eyüp sağlığına kavuşmaktadır ve yeni bir aileyle eskisinin iki katı hayvana sahiptir.

Yapı

Eyüp kitabının yapısı sadedir. Nesir ile yazılan Eyüp 1 ve Eyüp 2 önsözdür. Eyüp 3:1-42:6 ise Eyüp, Elifaz, Bildat, Sofar, Elihu ve Yehova demeç döngülerini içeren şiirsel yazılardır. Eyüp 42:7-14 ise düzyazıyla yazılmış sonsözdür.[5]

Demeç döngüleri

3 ila 31. konular arasına Eyüp, Elifaz, Bildat ve Sofar arasında geçen demeçlerin yapısı şöyledir:

1. döngü
Eyüp Konular 3
Elifaz 4-5
Eyüp 6-7
Bildat 8
Eyüp 9-10
Sofar 11

2. döngü
Eyüp Konular 12-14
Elifaz 15
Eyüp 16-17
Bildat 18
Eyüp 19
Sofar 20

3. döngü
Eyüp Konular 21
Elifaz 22
Eyüp 23-24
Bildat 25:1-5
Eyüp 26; 27-28; 29-31[5]

3. döngü, ilk iki döngü düzenini takip etmemektedir. Sofar demeç vermezken Bildat'ın demeci ilk iki döngüye oranla çok kısadır.[5]

Elifaz, Bildad ve Zofar'ın demeçleri

Eyüp'ün arkadaşları, Tanrı tarafından cezalandırılmanın sebebinin Eyüp'ün işlediği günahlar olduğuna şüphe duymamaktadır. Demeçler ilerledikçe arkadaşları, ne olduğunu bilmediği günahın itiraf edilmesi için Eyüp'ü sıkıştırmaktadır. Kendi teolojik görüşlerine göre, Tanrı istisnasız iyileri ödüllendirir ve kötüleri cezalandırır. Çektirilen acıların cezalandırma dışında ilahi takdir ve gizem anlayışı Eyüp'ün arkadaşlarında hakim değildir. Eyüp'ün arkadaşları Yehova ismini kullanmayıp bunun yerine El Şaday, Eloah ve Elohim isimlerini kullanmaktadır.

Eyüp'ün demeçleri

Eyüp masum olduğuna emindir; acı çekmeye devam ederken kendisi günahsız olduğundan bu acıların haksız yere geldiğini ve dolayısıyla Tanrı'nın onu cezalandırması için hiçbir sebebi olmadığına inanmaktadır. Buna rağman Tanrı'ya karşı bir sövme veya suçlama mevcut değildir, sadece Tanrı'dan bir açıklama beklemektedir.

Elihu'nun demeci

Elihu aracı rolünü üstlenmektedir; Tanrı'nın egemen, doğru ve merhametli olduğunu göstermeye çalışmaktadır. Elihu'nun demeci, üçüncü döngüdeki Eyüp'ün demecinden sonra gelir (31:40) ve 32 ila 37. konularda devam eder.[5] Elihu, üç arkadaşın yaklaşımını kınamaktadır ve Eyüp'ün Tanrı'nın ona karşı olan yaklaşımını yanlış yorumladığını belirtmektedir. Elihu, son konuşan olmasının sebebini en genç olduğuna bağlamasına rağmen bilgeliğin yaşta değil başta olduğunu dile getirir. Elihu konuşmasında, Tanrı'nın gücünden, günahlardan kurtuluştan, idare ettiği konularda Tanrı'nın mutlak hakkaniyetinden bahseder. Tanrı kudretli ve adildir, uyarıda ve affetmede çabuk davranır. Elihu'nun demeci Eyüp'ün özetiyle Tanrı'nın görünümü arasındaki köprü vazifesini görür.[6] Konuşmasında, Eyüp'ün dürüst olmasına rağmen kusursuz olmadığını dile geitirir. Eyüp bu görüşe karşı gelmemektedir; Tanrı, Eyüp'ün diğer üç arkadaşına yaptığı gibi Elihu'yu azarlamamaktadır.[7] 37. konunun son bapından Elihu'unun konuşması bittikten sonra 38. konunun ikinci bapında Tanrı, Eyüp hakkında şunu söyler: "Bilgisizce sözlerle Tasarımı karartan bu adam kim?"[8]

Tanrı'nın cevabı

Eyüp ile arkadaşları arasındaki demeç döngülerinden sonra, "bulut" veya "kasırga"dan gelen ses olarak tabir edilen ilahi bir sesle Tanrı şiirsel bir dil kullanıp belagatli bir şekilde Eyüp'e kendisinde olan deneyim ve yetkinin olup olmadığını sorar. Tanrı, Eyüp'e dünyayı birçok güçlü ve dikkat çekici canlıyla paylaştığını hatırlatır.

Tanrı'nın demeci ayrıca dünyayı yaratırken ve idame ettirirkenki egemenliğinin üzerinde durur. Tanrı'nın üzerinde durduğu konu kendisinin deneyimli ve Eyüp'ün deneyimsiz olmasından ziyade Tanrı'nın dünyanın kralı oluşu ve insanoğlu dahil hiçbir canlının ona hesap soramayacağıdır. Bütün Eyüp kitabında olduğu gibi bu demeçlerin esas noktası Tanrı'nın bütün varlıklar üzerinde mutlak özgür olduğunun beyan edilmesidir. Tanrı'nın, yaratıkları tarafından onanması ihtiyacı yoktur. Sadece kitabı okuyan Tanrı ile Şeytan arasında bir diyalogun geçtiğini görmektedir; Eyüp'ün kendisi çektiği acıların sebebini ve kaynağını bilmemektedir. En nihayetinde, Tanrı'nın cezaları nedeniyle aşağılanan Eyüp suskun kalmıştır ve önceden arzuladığı adalet talebine istinaden tövbe etmiştir.

Sonsözde Tanrı, Eyüp'ün dürüst sözlerini methederken arkadaşlarını cahillikleri yüzünden kınamaktadır. Arkadaşlarına, yakmalık sunu karşılığında Eyüp'ün Tanrı'dan arkadaşlarının affedilmesi için dua edeceğinin garantisini vermektedir. Eyüp tekrar sağlığına ve öncesine kıyasla iki katı varlığa kavuşur ve sıkıntılı dönemde ölmeyen karısından 7'si erkek ve 3'ü kız olmak üzere yeni çocukları olur. Yeni kızları Yemima, Kesia ve Keren-Happuk[9] topraklardaki en güzel kızlar olup ağabeyleriyle birlikte mirasta hak sahibi olmuşlardır. Geçirdiği sıkıntılı günlerden sonra tekrar kutsanan Eyüp bunun üzerine bir 140 yıl daha yaşamıştır. Yaşamı boyunca dört kuşak gören Eyüp yaşlılık nedeniyle öldüğünde huzur içindeydi.

Eyüp kitabında Şeytan

Eyüp kitabının önsözünde bulunan "Şeytan" teriminin anlamı Şeytan'dan ziyade "muhalif"tir; Yahudilik ve Hristiyanlıktaki Şeytan anlayışından çok cennet katında Tanrı'nın yanında duran semavi bir varlıktır.[10] İlahi konseyin bir üyesi olarak görevi insan hareketlerini inceleyip insanların günahlarını ifşa etmektir. Hikayenin çerçevesinde bulunan "muhalif", merkezi şiirde yer almamaktadır. Fakat Abadon ve Şeol terimleri merkezi şiirde yer almaktadır lakin bu karakterlerin düzyazıyla yazılan önsözdeki "muhalif" ile aynı karakter olduğu şüphelidir.

Eyüp'ün karısı

Georges de La Tour,
Eyüp, karısı tarafından alaya alınırken.

Eyüp'ün karısından ilk olarak Eyüp 2:9'da bahsedilir ve kendisnin Eyüp'e Tanrı'ya sövmesini ve ölmesini tavsiye etmektedir. Kitabın diğer yerlerinde direkt olarak bahsedilmemektedir. Sıkıntılı dönemi Eyüp ile birlikte sağ olarak atlatmıştır. Eyüp'e Tanrı'yı sövmesini söylerken niyetinin ne olduğu açık değildir fakat 31. konuda Eyüp'ün karısını onore ettiği görülür.

Kompozisyon

Köken ve metinsel tarih

Çoğu uzman Eyüp kitabının MÖ 6 ile MÖ 4. yüzyıllar arasında yazıldığını düşünmektedir.[11] Tanah'ın genelindeki mesaja uygun olması için kitabı düzenleyenler arasında bir birlik olduğu görülür fakat bunun yanı sıra Eyüp kitabında ayrı unsurlar mevcuttur ki bunların bazıları kitap oluşturulmadan önce bağımsız olarak yer almaktaydı.[12] Jewish Encyclopedia'da ifade edildiğine göre uzmanlar, düzyazıyla yazılan ve hikâyenin çerçevesini oluşturan önsöz ve sonsöz merkezi şiiri içine alarak "halk-kitabı"nı oluşturduğunu savunur. Merkezi şiir ise başka bir kaynaktan gelmektedir. Ölü Deniz parşömenleri içinde Eyüp Targumu (11Q10) bulunur. The Dead Sea Scrolls: A New Translation kitabında anlatıldığına göre kitabın sonsözüyle Ölü Deniz parşömenlerinde çıkan fragmanlar arasında farklılıklar mevcuttur.

Antik edebiyatta "Eyüp motifi"

1954'te, Asurolog ve Sümerolog Samuel Noah Kramer, Sümer yazıtlarında bir "Eyüp motifi" olan dürüst olanın acı çekmesiyle ilgili hikâyeler bulunduğunu belirtti.[13] Bu sümer metni, kitabın başında lu2-ulu3 nam-mah dingir-ra-na demesi sebebiyle "Adam ve tanrısı" olarak bilinir.[14] Bir Babil metni olan ve "Babil'in Eyüp'ü" olarak da bilinen Ludlul bel nemeki'de Şubşi-meşre-Şakkan isimli birinin adil olmayan bir şekilde acı çektirildiği anlatılır. Mısır Ölüler Kitabı'nda bulunan "Suçsuzluk İtirazı" bölümü özellikle Eyüp 31 ile bağdaştırılır.[15]

Bu ve bunun gibi antik Yakın Doğu metinleri Eyüp kitabıyla kıyaslanmasına rağmen bu kitaplardan herhangi birinin Eyüp kitabının öncülü olduğuna dair bir kanıt bulunamamıştır. Gerek Eyüp kitabı gerekse Babil ve Mısır metinlerindeki ortak nokta neden masum olanın acı çektiğinin incelenmesidir. Bu metinler ayrıca ilahi adaletin doğasına olan geleneksel görüşe meydan okur.[15]

Talmud geleneği

Her ne kadar kitabın yazarıyla ilgili bir bilgi bulunmasa da Talmud'da Bava Batra Risalesi 15a-b'de Musa tarafından yazıldığı belirtilir. Talmud'daki diğer görüşlere göre ise kitap Birinci Tapınak döneminden önce Yakup veya Kral Ahaşveroş zamanında yazılmıştır. Ortaçağ yorumcusu Abraham ibn Ezra'ya göre Eyüp kitabı başka bir dilden çevrilmiştir ve "tercüme edilen her kitap gibi" bunda da belirsizlikler mevcuttur.[16] Eyüp kitabındaki olaylar Edom'da geçmektedir ve önsöz ile sonsözde Edomluların da kullandığı Tanrı için Yehova kelimesi kullanılır. Hagada'da Eyüp önemli bir efsanedir.

Kurgusal bilgelik

Michael Coogan'a göre, Vaiz ve Eyüp kitapları, Süleyman'ın Özdeyişleri kitabında misal teşkil eden ana bilgelik geleneğine muhalif bir duruş sergiler.[17] Eyüp kitabı, Vaiz kitabıyla birlikte, Eski Ahit'teki bilgelik edebiyatının muhalif veya spekülatif kısmını oluşturur.[18] Hikâyede Eyüp ile ailesinin, Eyüp ile arkadaşlarının ve Eyüp ile Tanrı'nın diyaloğu bulunur. Geleneksel olarak arkadaş ve ailenin sunduğu tavsiyeler bilgeliği oluştururken Eyüp kitabı örneğinde bu bilgeliklere Eyüp tarafından muhalefet edilmektedir; başka bir deyişle "bilgelik-karşıtı bilgelik" uygulanmaktadır.[19]

Yahudilik'te Eyüp

Talmud'da zaman zaman Eyüp'ün tartışıldığı görülür. Çoğu geleneksel Tevrat uzmanlığı Eyüp'ün varlığından şüphe etmemektedir. Gerçek ve güçlü bir figür olarak görülür. Talmud'da geçen bir fikre göre, Çıkış kitabında anlatılan Musa'nın doğduğu zamanda, gittikçe artan "İsrailoğullarının çocukları"na karşı önlem alınması için firavun üç danışmanından tavsiye alır. Bu episot Talmud'un Sota risalesinde yer alır: Balaam isimli danışman şeytani bir tavsiye verip ilk doğan erkek çocuklarının öldürülmesini söyler, Yetro isimli bir başka danışman ise İbranilere hiçbir şekilde zarar verilmemesi gerektiğini savunur. Üçüncü danışman ise Eyüp'tür; her ne kadar firavunun yıkıcı fikirlerine karşı olsa da fikrini belirtmeyip sessiz kalmıştır. Bu nedenle Tanrı onu cezalandırmıştır.[20]

Talmud rabileri arasında azınlık görüşler de mevcuttur, örneğin Rabbi Şimon ben Lakiş, Eyüp'ün hiçbir zaman var olmadığını dile getirmiştir.[21] Bir peygamber tarafından yaratılmış olan bu karakterin amacı ilahi mesaj sunmaktı. Öte yandan Talmud'da Eyüp'ün yaşadığı zamanı bulma girişimleri de mevcuttur.[22] Talmud'da Eyüp ile ilgili diğer yazılar şöyledir[23]:

  • Eyüp'ün kaderine istifası[24].
  • Eyüp varlıklı olduğu zaman onunla ticaret yapanlar kutsanmıştır[25]
  • Eyüp'ün cömert olması sebebiyle ödüllendirilmesi[26]
  • Davud, Eyüp ve Hezekiyel'in tanımı[27]

Talmud geleneğine göre diğer görüşler şöyledir:

  • İbrahim veya Yakup zamanında yaşamıştır.
  • Levi ben Lahma'ya göre, kitabın yazıldığı zaman olan Musa zamanında yaşamıştır.
  • Kimilerine göre kitap Eyüp'ün kendisi tarafından yazılmıştır (bkz. Eyüp 19:23-24)
  • Olası diğer yazarlar Elihu veya Yeşaya'dır.

Yahudi kanunlarının kaynağı

Yahudilik'te matem kanun ve geleneklerinin bazıları Eyüp kitabından esinlenilmiştir; Eyüp kitabında tarif edilen Eyüp'ün matemiyle arkadaşlarının tavırları baz olarak alınır. Örneğin, kitapta Eyüp'ün arkadaşlarının Eyüp konuşana kadar sessiz kaldığı anlatılır, Yahudilik'teki matem geleneğinde de yas tutan kişi diyaloğa girene kadar ziyaretçiler sessiz kalmaktadır.[28]

Ayinsel kullanım

Çoğu Yahudi ayin geleneğinde, Tevrat, Neviim veya megilotların aksine Eyüp kitabı alenen okunmaz. Fakat başta İspanyol ve Portekiz Yahudileri olmak üzere bazı Yahudiler bu kitabı 9 Av oruç gününde halka açık şekilde okumaktadırlar. Eyüp kitabının ortasındaki geniş şiirsel kısım, Mezmurlar ve Özdeyişler'deki sistemden farklı olarak değişik melodi işaretleri içerir. Başta cenaze ve matem dönemleri olmak üzere ayinlerde Eyüp kitabından çoğu kereler alıntılar yapılır.

Ortadoğu geleneğinde Eyüp

Filistinlilerin geleneğine göre, Eyüp'ün yargılandığı yer El Mecdal (Aşkelon) şehri açıklarındaki El Cura'dır. Tanrı burada Eyüp'e hastalıkları iyileşsin ve gençliğine tekrar kavuşsun diye Bengi su vermiştir. Bu nedenle El Cura şehrinde dört gün süren festivaller düzenlenir ve birçok inançtan kişi doğal pınarlarda yıkanır. Türkiye'de ise Eyüp'ün Şanlıurfa'da yaşadığına inanılır. Umman'ın Salalah şehrinde ise Eyüp'ün mezarı bulunduğuna inanılır.

Ayrıca bakınız

Şablon:Portal

Kaynakça

Özel
  1. ^ McKenzie (1965), p.440
  2. ^ Job 1:1-5
  3. ^ Job 1:6-12
  4. ^ Job 1:15-22
  5. ^ a b c d Coogan, M. A Brief Introduction to the Old Testament: The Hebrew Bible in its Context. (Oxford University Press: Oxford 2009), pp.381.
  6. ^ J. Gerald Jansen, Job, Interpretation Bible Commentary, Atlanta: John Knox Press, 1995.
  7. ^ The absence of comments by Job and by God has been explained with the hypothesis that the speeches of Elihu (chapters 32-37) are later interpolations (see section Later interpolations and additions).
  8. ^ Eyüp 38:2
  9. ^ Eyüp 42:14
  10. ^ Coogan, M., ed. The New Oxford Annotated Bible. (Oxford University Press: Oxford) 2001), pp. 728.
  11. ^ Dell, p.337
  12. ^ Gerald H. Wilson, "Job" (New International Biblical Commentary; Hendrickson, 2007) p.11
  13. ^ Kramer, Samuel Noah, "Man and His God: A Sumerian Variation on the 'Job' Motif", in Noth, M. and Thomas, D. W. (ed.), Wisdom in Israel and in the Ancient Near East Presented to Professor Harold Henry Rowley (Supplements to Vetus Testamentum, 3) Brill: Leiden, 1955 , 170-182. Also discussed in History Begins at Sumer: Thirty-Nine "Firsts" in Recorded History (1956)
  14. ^ A man and his god: translation 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at the Electronic Text Corpus of Sumerian Literature.
  15. ^ a b Coogan, M. A Brief Introduction to the Old Testament: The Hebrew Bible in its Context. (Oxford University Press: Oxford 2009), p.382
  16. ^ Ibn Ezra Job 2:11
  17. ^ Coogan, M. “A Brief Introduction to the Old Testament: The Hebrew Bible in its Context. Oxford University Press, New York 2009 p.380
  18. ^ Shupak, Nili: Where can wisdom be found?: the sage’s language Bible and in ancient Egyptian literature University Press, Freiburg Switzerland 1993 p. 12
  19. ^ Pope, Marvin H. “Job: The Anchor Bible (p.LXXIII) Doubleday, New York 1965,1973
  20. ^ [1]
  21. ^ Midraş Tekvin Rabbah LXVII, Talmud Bavli, Bava Batra 15a
  22. ^ Baba Batra Risalesi 15a-16b
  23. ^ aishdas.com
  24. ^ Pesahim risalesi 2b
  25. ^ Pesahim risalesi 112a
  26. ^ Megillah risalesi 28a
  27. ^ Eruvin risalesi 21a
  28. ^ [2]
Genel
  • Fiddes, Paul (1996). ""Where Shall Wisdom be Found?" Job 28 as a Riddle for Ancient and Modern Readers". John Barton & David Reimer (Ed.). After the Exile, Essays in Honour of Rex Mason. Macon, Georgia: Mercer University Press. 

Books of Wisdom by Robert Alter

Bibliyografi

Eyüp hakkında yorumlar

  • Dell, Katharine M (2003). "Job". James D. G. Dunn, John William Rogerson (Ed.). Eerdmans Bible Commentary. Eerdmans. 
  • Hartley, John E (1988). The book of Job. Eerdmans. 
  • Habel, Norman C (1985). The Book of Job: A Commentary. Westminster John Knox Press. 
  • Hooks, Stephen M (2007). Job. College Press. 
  • Michael Wise, Martin Abegg, Jr, and Edward Cook, The Dead Sea Scrolls: A New Translation, (1996), HarperSanFrancisco paperback 1999, ISBN 0-06-069201-4, (contains the non-biblical portion of the scrolls)
  • Margaret Atwood, The Handmaid's Tale
  • Stella Papadaki-Oekland,"Byzantine Illuminated Manuscripts of the Book of Job",ISBN 2-503-53232-2,[3]
  • Tracy Byrd in "Walking to Jeresalum"

Genel

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Eyüp_Kitabı&oldid=24741315" sayfasından alınmıştır