İçeriğe atla

Purim

Vikipedi, özgür ansiklopedi
   Purim
KutlayanlarYahudiler
TürüŞenlik
ÖnemiEster kitabında anlatıldığı üzere, Haman'ın Yahudileri öldürme planından Yahudilerin kurtulması sebebiyle kutlanır.
Başlama14 Adar (Kudüs ve etrafı duvarlarla çevrili şehirlerde 15 Adar).
TörenlerSinagoglarda Ester kitabı okunur.
GeleneklerMaskeli balo ve kıyafet balosu şeklinde kutlanan bu bayramda başta tatlı olmak üzere yemek ikram edilir.
Bağlantılı günlerHanuka, Nevruz[1]
Megillat Ester

Purim (İbranice: פּוּרִים, anlam: kura[2]), antik Pers İmparatorluğu'nda yaşayan Yahudilerin, Haman'ın onları öldürme planından kurtuluşunun anısına kutlanan bir bayramdır. Bu hikâye Tanah'ın Ester kitabında (Megillat Ester) anlatılmaktadır.

Purim bayramı, İbrani takvimine göre, düşmanlarına karşı kazanılan zaferin ertesi günü olan Adar'ın 14'ünde kutlanır (artık yıllarda Adar II'de kutlanır) ve bayram gün batımıyla başlar. Dünyanın her yerinde 14 Adar'da kutlanan Purim, Yeşu zamanında etrafı duvarlarla çevrili olan şehirlerde 15 Adar'da kutlanır;[3] 15 Adar'da kutlanan Purim bayramına Şuşan Purim denir. Kudüs'ün önemi gereği, etrafı Yeşu zamanında duvarlarla çevrili olmamasına rağmen Purim 15 Adar'da kutlanır. Bunun amacı, Kudüs kadar kutsal olmayan şehirlere avantaj sağlamaktır.

Purim'de Ester tomarı (keriat ha-megillah) halka açık şekilde okunur ve buna ilave olarak öğünlerden sonra şükran duaları okunur, yemek ve içeceklerden oluşan hediyeler (mişloah manot) değiş tokuş edilir, fakirlere bağışta bulunulur (mattanor la-evyonim),[4] ve şölen ziyafeti verilir (se'udat Purim).[5] Diğer geleneklerde şarap içmek, kostüm ve maske giymek bulunur.

Ester kitabında göre, Kral Ahaşveroş'un veziri Haman'ın Yahudileri öldürme planı Mordehay ve Kraliçe Ester tarafından su üstüne çıkarılır ve bu gün şölenlerle kutlanır.

Ester kitabı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ester kitabı

Purim hikâyesinin ana kaynağını oluşturan Ester kitabı, Büyük Meclis tarafından Kutsal Kitap'a eklenmeye layık görüldüğünden 24 kitaplık Tanah'ın son kitabını oluşturur. MÖ 4. yüzyılda yazılmıştır[6] ve Büyük Meclise göre orijinal metin Mordehay'ın kendisi tarafından derlenmiştir.[7]

200'lü yıllarda derlenen Mişna'nın Megilla kısmında Purimle ilgili kurallar bulunur. Aynı dönemde derlenen Tosefta'da ve Gemara'da[8] Vaşti'nin aslen Belşazzar'ın kızı olduğuyla ilgili detaylar bulunur ve Josephus'a göre Ester soylu bir ailenin kızıydı. Ester ile ilgili kısa bir bölüm Hullin kısmında geçmektedir[9] ve Haman'ın putperestliği Sanhedrin isimli kısımda yer almaktadır.[10]

Midraş metni olan Ester Rabba iki bölümden oluşur. 500'lü yıllarda yazılan ilk bölüm Ester kitabının yorumlanmasıdır ve Targum Şeni'nin kaynağını oluşturur. En geç 11. yüzyılda derlenen ikinci bölümde ise Ester kitabının geriye kalan kısımları yorumlanmıştır.[11]

Purim hikâyesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Pieter Pietersz Lastman'ın Mordehay'ın zaferi isimli eseri.

Geniş Ahameniş İmparatorluğu hükümdarı Ahaşveroş, önce saray halkı ve temsilciler ardından Şuşan şehri halkı için gösterişli bir şölen verir. Ahaşveroş, karısı Kraliçe Vaşti'ye bütün ziyaretçiler önünde güzelliğini göstermesi için emir verir fakat karısı buna karşı çıkar. Tüm kadınların bunu duymasından endişelenen Ahaşveroş, karısından ayrılıp onu Kraliçe sıfatından mahrum eder ve bir fetva yayınlayıp her erkeğin kendi evinin hakimi olduğu ve herkes kendi evinde anadilini konuşması gerektiğini bildirir. Ahaşveroş, Vaşti'nin yerine yeni bir kraliçe seçmek için tüm genç ve güzel kadınların kendisine sunulmasını ister. Bu kadınlardan biri, ebeveyni olmayan ve kuzeni Mordehay tarafından büyütülen Ester'dir. Kral tarafından beğenilen Ester yeni kraliçe olur. Ester, Yahudi olduğunu söylemez. Kısa bir süre sonra Mordehay, saray nöbetçilerinden Bigtan ve Tereş'in Ahaşveroş'a suikast düzenleyeceğini keşfeder. Zanlılar yakalanıp asılır ve Mordehay'ın hizmetleri kralın saray günlüğüne kaydedilir.

Ahaşveroş, Haman'ı vezirliğe getirir. Saray'ın kapı görevlilerinden Mordehay, Haman önünde secde etmeyince Haman Mordehay'dan hoşlanmamaya başlar. Mordehay'ın Yahudi olduğunu öğrenen Haman, Mordehay ile birlikte imparatorluktaki bütün Yahudilerin öldürülmesini planlar. Planın gerçekleşmesi için kralı 10,000 talant gümüş karşılığında ikna eder ve olayın gerçekleşmesi için 13 Adar tarihini seçer. Bu tarihte imparatorluktaki herkesin Yahudileri öldürmesine ve mallarının yağmalanmasına izin veren fetva yayınlanır. Plandan haberdar olan Mordehay ve diğer Yahudiler yas ve oruç tutarlar. Mordehay, Ester'e gidip Kralla konuşmasını ve araya girmesini ister. Ester, kurallara karşı gelip çağrılmadan kralın karşısına çıkmaya korkar çünkü bu kabahatin cezası ölümdür fakat Mordehay ısrar eder. Ester, Mordehay'a tüm Yahudilerin kendisiyle birlikte üç gün oruç tutmasını emreder ve üçüncü günde Ahaşveroş'un karşısına çıkar. Ahaşveroş, karısının cezalandırılmayacağını ifade ederek ona asasını uzatır. Ester, Kral'ı Haman'ın katılacağı ziyafete davet eder. Ziyafet sırasında kraliçe ertesi akşam düzenlenecek başka bir ziyafete oradaki herkesi tekrar davet eder. Bu sırada Haman'ın Mordahay'a olan kızgınlığı, Mordehay'ın ona karşı tavırları sebebiyle artmaktadır. Haman, arkadaşlarına danışır ve karısının tavsiyesi üzerine Mordehay'ın asılması için bir idam sehpası yaptırır.

O gece, uykusuzluktan muzdarip Ahaşveroş'un uykuya dalabilmesi için ona saray günlüğündeki kayıtlar okunur ve Kral, Mordehay'ın suikastı engelleme hizmetinden haberdar olur. Ahaşveroş'a, Mordehay Kral'ın hayatını kurtarmasına rağmen ödüllendirilmediği söylenir. Bu sırada Haman, Mordehay'ın öldürülmesi için izin isteme amacıyla Kral'ın karşısına çıkar fakat arzusunu Kral'a iletemeden önce Kral Haman'dan, onurlandırılması gereken kişi için ne yapılması gerektiğiyle ile ilgili bir tavsiye ister. Onurlandırılacak kişinin kendisi olacağını zanneden Haman "Kral onurlandırmak istediği kişi için kendi giydiği bir kral giysisini ve üzerine bindiği sorguçlu atı getirtir, giysiyi ve atı en üst yöneticilerinden birine verir; o da kralın onurlandırmak istediği kişiyi giydirip atın üstünde kent meydanında gezdirir. Önden giderek, 'Kralın onurlandırmak istediği kişiye böyle davranılır' diye bağırır" der. Kral, bu denilenlerin Mordehay için yapılmasını emreder ve Haman şok olur. Haman, Mordehay'ı at üstünde gezdirdikten sonra matem halinde evine karısına ve arkadaşlarına döner ve bunun kendi sonunun başlangıcı olduğunu belirtir.

Bunun hemen ardından Ahaşveroş ve Haman, Ester'in ikinci ziyafetine katılır ve burada Ester kendisinin Yahudi olduğunu ve aralarında kendisinin de bulunduğu halkın Haman tarafından yok edilmek istendiğini açıklar. Duruma öfkelenen Ahaşveroş odayı terkeder; bu sırada Haman, Ester'den canının bağışlanması için odada kalıp umutsuzca yalvarır. Tam o anda içeri giren Kral, Haman'ın Kraliçe'ye sarkıntılık yaptığını zanneder ve kızgınlığı artar. Mordehay için yaptırılan idam sehpasında Haman asılır. Kurallar gereği Yahudilere karşı verilmiş fetva geri alınamamaktır fakat Kral, Yahudilerin kendilerini savunmasına izin verir. Sonuç olarak 13 Adar'da Haman'ın on oğlu Şuşan'da öldürülür, Pers saldırganlardan 75.000 kişi Yahudilerce katledilir ve Yahudilerin malları yağmalanamaz. Ester bir mektup yayınlar ve Yahudi halkının kurtuluşunun birinci yılı Purim denen bayramla kutlanır. Ahaşveroş tüm kudretiyle iktidarda kalmaya devam ederken Mordehay'a sarayda kalıcı bir görev verilir.[12][13]

Gelenekler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hanuka gibi Purim'in de karakteristiği dini olmakdan ziyade millidir ve Tora'da adı geçen diğer bayramlara göre kutsallık derecesi daha düşüktür. Bu nedenle, Purim'de iş yapmaya ve para değiş tokuşunda bulunmaya izin verilir. "Al ha-Nissim" ("Mucizeler İçin") ve yemekten sonra söylenen bir şükran duası olan Birkat Hamazon isimli dualar Amida'ya eklenir.

Bu günde yapılması zorunlu olan dört mitsva şunlardır:

  1. Purim akşamı ve ertesi sabah (genelde sinagogda) Ester kitabının okunuşunun dinlenmesi (k'riat megillah)
  2. Dostlara yemek hediye etme (mişloah manot)
  3. Fakire bağış yapma (matanot la'evyonim)
  4. Şölen yemeği yeme (se'udah)

Megila'nın okunması

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kudüs sokaklarında Purim kutlaması.

Sinagog'da Ester kitabının ("Megilla") okunarak Purim bayramının kutlanmasına, Talmud'da anlatıldığı üzere[14] ilk olarak Mordehay'ın da bir üyesi olduğu söylenen Büyük Meclis tarafından karar verildi. Esasen sadece 14 Adar'da kutlanmasına karar verilmiş olmasına rağmen 3. yüzyıl hahamı Rabbi Joshua ben Levi, Megilla'nın Purim arifesinde de okunması gerektiğini belirtti. Bunun ardından, Yahudileri kurtaranın Kraliçe Ester olması sebebiyle ayinlere kadınların katılması şart koşuldu.

Mişna'da, Megilla'daki kutsama duasının okunmasının zorunluluğu henüz evrensel olarak kabul edilmemiştir. Fakat, Talmud'da okumadan önce üç kutsama duasının ve okumadan sonra bir kutsama duasının okunması gerektiği aktarılır. Talmud'da anlatılan başka bir kurala göre Haman'ın on oğlunun adı,[15] aniden ölmeleri sebebiyle bir nefeste söylenmelidir. Cemaat yüksek sesle Ester 2:5, Ester 8:15–16 ve Ester 10:3'ü okumalıdır.

Megilla, Tora'nın okunduğu makamdan farklı olarak başka bir makamla söylenir. Geneleksel makamların yanı sıra, bazı cümleler Ağıtlar kitabında kullanılan makamla okunur. Bu baplar üzücü veya Yahudilein sürgünde olduğunu anlatan baplardır.

Ester 9:26 ve Ester 9:29 gibi bazı baplar mektup okur gibi okunur. Halaha'ya göre Megilla, dinleyicilerin anlayacağı herhangi bir dilde okunabilir.

Mişna'ya göre,[16] Çıkış 17:8-16'da anlatıldığı üzere Yahudilere saldıran Amalekler Haman'ın ataları olduğundan bu kısımlar da okunmalıdır.

Kadınlar ve Megila'nın okunması

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Onlar da mucizeye dahil oldukları için" kadınların Megilla'yı dinleme zorunluluğu vardır.[17] Modern Ortodokslar dahil çoğu Ortodoks cemaati Megilla'nın bir kadın tarafından yönetilmesine izin vermemektedir. Okurken hangi kutsamanın yapılması gerekliliğinin belirsizliği sebebiyle kadınların Megilla'yı okumasına yetkililer izin vermez fakat yine de Megilla okunurken kadınlar tarafından dinlenmesini şart koşar. Kadınlar (ve hatta erkekler) herhangi bir nedenle sinagogdaki ayine katılamazlarsa Megilla on üç yaşını doldurmuş bir erkek tarafından özel olarak okunmalıdır. Genelde Ortodoks cemaatler, özel bir evde veya sinagogda kadınlara özel dinleme hizmeti sunarlar ve yine Megilla bir erkek tarafından okunur.

Bazı Modern Ortodokslar Megilla'nın bir kadın tarafından okunabileceğini belirtir. Kadınların Megilla'yı okuması liberal Modern Ortodoks Yahudiliğinde son zamanlarda daha sıkça görülen bir hareket olmasına rağmen Aşkenaz yetkililer bu durumda Megilla'nın sadece kadınlara okunabileceğini belirtir.[18]

Haman'ın adını karalama

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tahtadan yapılmış çevirince ses çıkaran bir Purim oyuncağı.

Megilla okunurken Haman'ın adı 54 kere geçer ve bu isim her okunduğunda, bu ismi bastırmak için cemaat ses çıkarır. Bu eylemin tarihi Tosafistlere kadar dayanır. Tesniye 25:19'da "Amalekliler’in anısını gökler altından sileceksiniz" demektedir. Gelişen bir geleneğe göre Amalek soyundan olan Haman'ın adı iki taş üzerine yazılır, bu isim okunamayacak hale gelene kadar taşlar birbirine vurulur. Aşağılamak için, kimisi Haman'ın adını ayakkabılarının altına yazar. Bir diğer metot ise ses çıkaran aletler kullanmaktır. Bazı hahamlar ibadeti rahatsız edeceği gerekçesiyle ses çıkarmanın abartılmaması gerektiğini savunsa da yüksek ses çıkaran aletlerin Purim'de kullanılması bugün evrensel bir hal almıştır; buna İspanyol ve Portekiz Yahudileri istisnadır çünkü onlar bunu ibadete karşı yapılan bir edepsizlik olarak görmektedir.

Hediye olarak yemek ve bağış

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ester kitabında "Mordehay o günlerde şölenler düzenleyip eğlenmelerini, birbirlerine yemek sunmalarını, yoksullara armağanlar vermelerini buyurdu" yazılıdır.[19] Halaha'ya göre kişi bir başkasına iki farklı yemek hediye etmeli ve iki fakire bağış yapmalıdır.[20] Verilen yemeklere mişloah manot denir ve bazı çevrelerde bu gelenek büyük bir hediye verme etkinliğine dönüşmüştür.

İki fakire bağışta bulunma mitsvasının yerine getirilmesi için kişi ya yemek ya da bir öğün bedeli kadar para vermelidir. Bir kişiye mişlohat manot vermektense bağışta bulunmak daha caizdir.[20] Sinagoglarda düzenli olarak toplanan bağışlar ihtiyacı olanlara aktarılır. Fakirliği belirten bir kıstas olmadığından bağıştan pay almak isteyen herkes bu eyleme katılabilir fakat en fakir Yahudinin bile bir başka fakire bağışta bulunması şarttır.[20]

Şenlik içkisi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Lublin'deki bir Purim partisinde bir Klezmer grubu.

Purim günündeki şölen ziyafetine Se'udat Purim denir. Şarap içilmesinin öncelikli sebebi şölenin keyifli doğasından kaynaklanır. Ayrıca Yahudilerin kurtuluşu şarap yoluyla gerçekleşmiştir. Talmud bilgeleri, kişinin arur Haman ("Lanetlenmiş Haman") ile baruh Mordehay ("Kutsanmış Mordehay") deyişleri arasındaki farkı ayırt edemeyene kadar içilmesi gerektiğini belirtir. Ardından alkol tüketimi ilk otoriteler tarafından nizam edildi; kimileri kişi kendinden geçene kadar içmesi gerektiğini savunurken kimileri kişiyi yorup uykusunu getirene kadar yani normalden sadece biraz fazla içilmesi gerektiğini belirtir çünkü kişi uykuya dalınca arur Haman ile baruh Mordehay arasındaki farkı ayırt edemez. Magen Avraham gibi bazı otoriteler ise, bu iki deyişin sayısal değeri hesaplanamayana kadar içilmesini savunur.

Kelam

[değiştir | kaynağı değiştir]

Purim'de en genel selamlaşma şekli İbranice "Mutlu Purim bayramı" anlamına gelen Hag Purim Sameah'tır. Yidiş dilinde ise "Neşeli Purimler" anlamına gelen Freilichin Purim denir.

Maskeli balo

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kostüm giyerken maske takma geleneği bir ihtimalle 15. yüzyılın sonlarından İtalyan Yahudileri tarafından başlatılmıştır.[21] Bu konsept muhtemelen Avrupa'ya yayılan Roma karnavalından etkilenmiştir. Bu geleneğin tatbikinin Orta Doğu'ya ulaşması 19. yüzyılı bulmuştur. Yahudiliği ilk sistemleştirenlerden biri olan Mahari Minz (ö. 1508, Venedik) bu gelenekten bahseder.[22] Bazı otoriteler bu geleneğin Ahit'te yazan erkeklerin kadın kıyafeti giymeme kuralına karşı gelebileceğinden endişe duymalarına rağmen kabul gören görüş birliği bunun bir cünbüş olması nedeniyle her türlü maskeye izin verir. Bazı rabbiler, Yahudilikte keten ile yünlünün bir arada giyilmesi yasaklanmış olmasına rağmen bu bayramda ikisinin birlikte giyilmesine izin verir.[23]

Bu geleneğin sebeplerinden biri de, Purim hikâyesinde Tanrı kendisini doğal olayların "arkasına saklaması"dır[23] ve Yahudi tarihinde Birinci Tapınak yıkıldıktan sonra (her zaman varolmasına rağmen) yüzünü alenen göstermemesidir. Bayramın merkezi özelliklerinden olan bağış eylemi, alıcının gururunu korumak için bağış yapanın ismi verilmeden yapılır.

Purim oyunu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Purim oyunu

Purim Şpil de denen Purim oyunu, tarihsel olarak Purim destanının komik bir dramatizasyonudur. 18. yüzyıldan sonra Doğu Avrupa'nın bazı yerlerinde Purim oyunu, Ester hikayesi baz alınarak geliştirilmiş ve hicivsel konular ile müzik eklenmiştir. 19. yüzyılın ortalarına bazı oyunlar başka Ahit hikayelerinden oluşmuştur. Bugünün anlamıyla "Purim oyunu", bayramın kutlandığı gün sergilenen Yahudiler veya Yahudilik ile ilgili eğlenceli toyatro oyunlarına verilen addır.

Haman'ın temsili kuklasının yakılması

[değiştir | kaynağı değiştir]

En erken 5. yüzyılda başlayan bu geleneğe göre Purim'de Haman'ın bir kuklası yakılırdı.[21] Bu merasim, bu geleneği Honorius (395-423) ve II. Theodosius'un (408–450) inanç ve yasaklamalarına karşı gizlice yapılan bir alay merasimi olarak yorumlayan Hristiyanların gazabına uğradı.[21] Geonim döneminde (9. ve 10. yüzyıllar) popüler olan bu gelenek[21] için 14. yüzyıl Yahudi filozofu Kalonymus ben Kalonymus, Provence sokaklarında trompetler çalınarak Haman'ın kuklasının asılıp yakıldığını dile getirir.[24] Bu eylem 20. yüzyıla kadar sürdü fakat çcocukların Haman'a karşı olan tavrı "Guy Fawkes"a olan tavır gibiydi.[25] 1950'lerin başlarında bu gelenek İran'da ve Kürdistan'ın ücra köşelerindeki Yahudilerce uygulanmaya devam edildi[24] ve bazen bu eğlencelere Müslüman gençler de katıldı.[26]

Purim şarkıları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Purim günü Mişloah manot olarak verilen tatlı sepetleri.

Purim ile bağdaştırılan şarkıların kaynakları Talmud, ayinsel ve kültürel kökenlidir. Geleneksel Purim şarkıları içinde Mişenihnas Adar marbim be-simha ("Adar girdiğinde neşemiz çoktur"[27]) ve LaYehudim haitah orah ve-simhah ve-sasson ve-yakar ("Yahudiler için aydınlık ve sevinç, mutluluk ve onur dolu günler başlamıştı") bulunur.[28] Şoşanat Yaakov dua ezgisi Megilla'nın sonunda okunur. Ayinsel olmayan birçok çocuk şarkısı da mevcuttur: Once There Was a Wicked Wicked Man,[29][30] Ani Purim,[31] Hag Purim, Hag Purim, Hag Gadol Hu LaYehudim,[32][33] Mişenichnas Adar, Şoşanat Yaakov, Al HaNisim, VeNahafoh Hu, LaYehudim Hayesa Orah, U Mordehay Yatza, Kaha Yay'aseh, Hayav İniş, Utzu Eitzah.[34]

Geleneksel yemekler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Haman'ın kulakları isimli Purim'de yenen bir tatlı.

Purim'de "Haman'ın kulakları" denen üçgen şeklinde hamur tatlıları ikram edilir. Hamurun içine erik kurusu ve tatlı afyon tohumu eklenip üçgen şekli verilir. Sefaradlar Ladino dilinde bu tatlıya Fazuelos veya Orejas de Haman (Haman'ın kulakları) der.

Kraliçe Ester, Ahaşveroş'un sofrasında kaşer yemek bulamadığından sadece tohum ve kuruyemiş yediği için Purim'de bunları yemek gelenekselleşmiştir. Yakın zamanlarda kuru erik, hurma, kuru kayısı ve çikolata Purim mutfağına girmiştir. Bu tatlı, Aşkenaz mutfağına aittir.

Aşkenazlar Purim'de ayrıca Kreplah denen çorba içine konulan ve içinde et, tavuk veya ciğer bulunan yufka tatlıları sunar. Eti yufkanın içine "saklamak" Ester hikâyesini anımsatır çünkü bu kitapta Tanrı'nın adı geçmemektedir ve Tanrı'nın gizlice hareket ettiği düşünülür.

Aranygaluska denen kaymaklı kızartılmış yufka topları Macar ve Romanya Yahudilerinin mutfağına aittir.

Çeşitli cemaatlerde özel ekmekler de pişirilir. Fas Yahudileri Purim bayramında "Ojos de Haman" (Haman'ın gözleri) denen ekmek hazırlarlar; Haman'ın başı şeklinde olan bu ekmeğin göz kısımları yumurtadan oluşur ve Haman'ın yok oluşunu simgelemesi için bu ekmek yenirken ilk olarak "gözler" oyulur.

Polonya Yahudileri, Koilitch denen kuru üzümlü Purim ekmeği hazırlarlar ve bayramın renkli doğasına atfen üzerini renkli şekerlerle süslerler.

Oruçlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ester Orucu, Purim'den önce 13 Adar tarihinde tutulan, bayramın kökeninin bir parçasıdır ve Ester 9:31-32'de bahsedilir. Ester Orucu'ndan ilk bahseden 8. yüzyılda yaşamış Ahay Gaon'dur.[35] Bu yerleşmiş geleneğin sebebi Ester 9:18, Ester 9:31 ve Talmud Megila 2a'nın yorumlanış şeklidir. Talmud Megila 2a'da "[Ayın] 13'ü buluşma zamanıydı" der; bu buluşmanın tanımı dua etmek ve oruç tutmak için bir araya gelmek olarak açıklanır. Bazıları Ester Orucu'nu 3 gün tutmaktaydı fakat Nisan ayında oruç tutmak yasak olduğundan oruç tutmak için Purim'den sonraki Pazartesi ve Perşembe günleri seçilmiştir. Ayın 13'ünde oruç tutulması yaygındır fakat bu gün Şabat'a denk gelirse oruç Perşembe'ye ertelenir.

Şuşan Purim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kudüs'te Purim maskesi takan biri.

Şuşan Purim 15 Adar'a denk gelir ve Kudüs'teki Yahudiler Purim'i bu tarihte kutlar.[20] Evrensel olarak kutlanan bu bayramda Tahanun duası çıkarılır ve öğünler daha özenlidir.[36]

Purim'in 14 Adar'da kutlanmasının sebebi, Yahudilerin düşmanlarıyla savaşması ayın 13'üne gelmesi ve ayın 14'ünde Yahudilerin dinlenmesidir. Fakat, Pers İmparatorluğu'nun surlarla çevrili başkenti Şuşan'da Yahudiler düşmanlarıyla 13-14 Adar'da savaştı ve 15 Adar'da dinlendi.[37] Bunun anısına evrensel olarak Purim bayramı 14 Adar'da kutlansa da Şuşan'daki Yahudiler 15 Adar'da kutlar. Ardından, Kudüs'ün ayrıcalığına atfen bilgelerin verdiği karar ile Yeşu zamanıda İsrail Diyarı'nda etrafı duvarlarla çevrili şehirlerde Purim'in 15 Adar'da kutlanmasına karar verilmiştir. Bu kriterle Kudüs'ün Yahudilik için önemi yinelenmiş oldu. Şuşan, Yeşu zamanında duvarlarla çevrili olmamasına rağmen mucizenin burada gerçekleşmesi sebebiyle bu şehire ayrıcalık tanınmıştır.[20]

Bugün Kudüs'ün komşu muhitlerinde bayramın Adar'ın 14'ünde mi yoksa 15'inde mi kutlanması gerektiği tartışma konusudur.[38] Diğer bir tartışma konusu da bazı şehirlerin Yeşu zamanında surlarla çevrili olup olmadığıdır. Bu sebeplerle geleneksel olarak Hebron, Safed, Taberiye, Akka, Aşdod, Aşkelon, Beerşeba, Bet Şean, Bet Şemeş, Gazze, Guş Halav, Hayfa, Yafa, Lod, Ramla ve Şehem'de bayram ayın 14'ünde kutlanır ve 15'inde ise kutsama haricinde megila okunur.[38][39] Aynı eylem diasporadaki Bağdat, Şam ve Prag Yahudilerince de tatbik edilir. Bugün itibarıyla Yeşu zamanında hangi şehirlerin surlarla çevrili olduğu bilinmediğinden Şuşan Purim sadece Kudüs'te kutlanır.

Purim Meşulaş

[değiştir | kaynağı değiştir]

Purim Meşulaş veya üç misli Purim, Kudüs'te (ve teoride, antik zamanlarda etrafı duvarlarla çevrili şehirlerde) Purim'in nasıl kutlanması gerektiğini etkileyen ender gerçekleşen takvimsel bir oluştur. Şuşan Purim (15 Adar), Şabat'a denk geldiğinde bayram üç güne yayılır.[40] Megila'nın okunuşu ve bağış yapma, Cuma gününe denk gelen 14 Adar'da gerçekleşir; bu güne Purim dePrazos denir. Al ha-Nissim duası ve maftirde Purim için haftalık Tora kısmı, aynı zamanda Purim gününe denk gelen Şabat günü okunur. Pazar gününe (16 Adar) Purim Meşulaş denir; mişloah manot gönderilir ve Purim ziyafeti düzenlenir. En sık aralıkla Purim Meşulaş'ın gerçeklemesi 3 yıldır (1974 ve 1977; 2005 ve 2008). En uzun aralık ise 20 yıldır (1954 ve 1974; bir sonraki 2025 ve 2045). Bunun yanı sıra olası aralıklar dört yıl (1977 ve 1981; 2001 ve 2005); yedi yıl (1994 ve 2001); ve on üç yıldır (1981 ve 1994; 2008 ve 2021).

Purim Katan

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbrani takvimine göre artık yıllarda (bkz. Adar) Purim 2. Adar'da kutlanır (Karaylar 1. Adar'da kutlar). 1. Adar'ın 14.'üne İbranicede Küçük Purim anlamına gelen Purim Katan denir; aynı şekilde 1. Adar'ın 15'ine Şuşan Purim Katan denir. Bu günün bayramsı özelliği olmasına rağmen özel bir kutlama yapılmaz. Mişna'da artık yıllardaki iki Purim arasındaki farklılıklar anlatılmıştır.[41]

Yerel Purimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yakın zamana kadar dünyadaki çoğu Yahudi cemaati, antisemit lider veya gruplardan kurtuluşunu yerel "Purimler" ile kutlamaktaydı. Bunlardan en iyi bilinenim Frankfurt'ta, Purim'den bir hafta sonra kutlanan Purim Vintz'dir. Bu kutlamada, Vincenz Fettmilch tarafından Yahudi cemaatini yok etmek için başlatılan Fettmilch ayaklanmasından (1616-1620) kurtuluş hatırlanır.[42] Bazı kaynaklara göre, etki sahibi olan Frankfurt doğumlu Rabbi Moses Sofer her sene (Bratislava'da hahamlık yaptığı süre de dahil olmak üzere) Purim Vintz'i kutlamıştır.

Hasidik Chabad hareketi geleneğine göre, Rabbi Menachem Mendel Schneerson 1 Mart 1953'e denk gelen Purim gününde yaptığı bir konuşma sırasında metafizik yolla Joseph Stalin'in sonunu hazırladığına inanılır.[43] Stalin, 1 Mart 1953'te aniden felç geçirdi ve 4 gün sonra öldü. Stalin'in ölümünün ardından Sovyetler Birliği genelindeki Yahudi karşıtı pogromlar son buldu ve Yahudilere karşı meşhur komplo teorisi olan doktor meselesi konusu kapatıldı.[44][45]

Rabbi Yom-Tov Lipmann Heller (1579–1654), Polonya'nın Kraków şehrinde, sorunlarının sona ermesi ve kendi aleyhine açılmış uyduruk davalardan beraat etmesi nedeniyle ailesinden özel bir Purim kutlamasını istedi.[46] Purim'den önce oruç tutulduğu için, 40 günlüğüne hapse girdiği 5 Tamuz'da (1629) özel oruç tutulmasını nesline buyruk etti.[47][48]

Rabbinik yorumlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Megillat Ester ve Yad.

Megilla'da Tanrı'nın adı bir kere dahi geçmemektedir. Geleneksel Rabinik yoruma göre Ester kitabında anlatılan her olayda, Tanrı'nın adı geçmese de Tanrı'nın parmağı vardır. Her ne kadar vukular doğal olaylar gibi lanse edilse de burada ardı ardına gelen mucizeler ve Tanrı'nın "saklanmış yüzü" mevcuttur. Dini filozoflar, Tanrı yüzünü göstermese de her zaman Yahudilerin (özellikle diasporadaki Yahudilerin) arkasında gizli bir güç olarak mevcut olduğunu dile getirir. Bunun anısına Purim'de maske takılıp Tanrı'nın yüzünü gizleyerek iyi şeyler yaptığı hatırlanır.

Purim ve Naziler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Adolf Hitler, Purim kutlamasını yasakladı. Kristal Gece'nin ertesi günü olan 10 Kasım 1938'de, Julius Streicher'in dediğine göre "bir gecede 75.000 Parslı katleden Yahudiler" aynısını olası bir savaşta Almanlara karşı da yapabilirlerdi ve "Almanya'da yeni bir Purim kutlarlardı".[49]

Nazilerin Yahudilere karşı saldırıları genelde Yahudi bayramlarına denk gelmekteydi. Purim 1942'de Polonya'nın Zduńska Wola şehrinde, Yahudilerin Haman'ın on oğlunu asması nedeniyle on Yahudi asıldı.[50] 1943'te gerçekleşen benzer bir olayda Piotrków gettosunda on Yahudi Naziler tarafından vuruldu.[51] Aynı yıl Purim arifesinde Częstochowa'da 100 Yahudi doktor aileleriyle birlikte kurşunlandı. Ertesi gün, Radom'daki evlerinden çıkarılan doktorlar Szydlowiec yakınlarında vuruldu.[51]

Hitler ve Nazi rejimiyle Haman'ın rolü arasında benzer bir bağ görüldü; Hitler, 30 Ocak 1944'te eğer Naziler yenilirse Yahudilerin "ikinci bir Purim" kutlayabileceğini dile getirdi.[51][52] Asılmadan birkaç saniye önce Julius Streicher, "Purim Fest 1946!" diye bağırdı.[52]

İran Yahudi gelenekleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

İran Yahudileri kendilerinin Ester'in soyundan geldiğine inanır. Purim'de İran Yahudileri, Ester ve Mordehay'ın Hamedan'daki mezarını ziyaret eder. Ester'in mucizeler yaratabileceğine inanan bazı kadınlar burada dua eder.[53]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Sources and Development". Encyclopædia Britannica. 7 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  2. ^ Ester 9:24
  3. ^ Shulchan Aruch Orach Chayyim 685:1
  4. ^ "Matanot La'evyonim". 27 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  5. ^ As noted in Esther 9:22: "[...] that they should make them days of feasting and gladness, and of sending portions one to another, and gifts to the poor".
  6. ^ NIV Study Bible, Introductions to the Books of the Bible, Esther, Zondervan, 2002
  7. ^ Bava Basra 15a.
  8. ^ Jacob Neusner,The Talmud: What it is and what it Says, Rowman & Littlefield, 2006
  9. ^ Bavli Chullin 139b
  10. ^ Sanhedrin 61b
  11. ^ Moshe David Herr, Encyclopedia Judaica 1997 CD-ROM Edition, article Esther Rabbah, 1997
  12. ^ Ester 9
  13. ^ Ester 10
  14. ^ Megilla 2a
  15. ^ Ester 9:7-10
  16. ^ Megilla 30b
  17. ^ Babylonian Talmud Megillah 4a
  18. ^ Frimer, Aryeh A. "Women's Megilla Reading 21 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." published in Wiskind Elper, Ora, ed. Traditions and Celebrations for the Bat Mitzvah" (Jerusalem: Urim Publications, 2003), pp. 281–304.
  19. ^ Ester 9:22
  20. ^ a b c d e Barclay, Rabbi Elozor and Jaeger, Rabbi Yitzchok (2001). Guidelines: Over two hundred and fifty of the most commonly asked questions about Purim. Southfield, MI: Targum Press.
  21. ^ a b c d Kohler, Kaufmann; Malter, Henry (2002). "Purim". Jewish Encyclopedia. 7 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2011. 
  22. ^ Responsa no. 17, quoted by Moses Isserles on Orach Chaim 696:8.
  23. ^ a b Yitzchak Sender (2000). The Commentators' Al Hanissim: Purim: Insights of the Sages on Purim and Chanukah. Kudüs: Feldheim Publishers. ss. 236-45. ISBN 978-1583304112. 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  24. ^ a b Gaster, Theodor Herzl (2007). Purim And Hanukkah In Custom And Tradition – Feast Of Lots – Feast Of Lights. Sutton Press. ss. 66-7. ISBN 978-1406747812. 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  25. ^ Encyclopædia Britannica, 1911 edition: Purim.
  26. ^ Brauer, Erich (1993). Patai, Raphael (Ed.). The Jews of Kurdistan. Detroit: Wayne State University Press. ss. 357-59. ISBN 978-0814323922. 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  27. ^ Mishnah Taanith 4:1
  28. ^ Ester 8:16
  29. ^ "Haman, A Wicked Man". Musicnotes. 2001. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2011. 
  30. ^ "Wicked, Wicked Man". Zemerl. 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2011. 
  31. ^ "Purim Songs: Ani Purim". Congregation B'nai Jeshurun. 11 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  32. ^ "Chag Purim". Chabad.org. 2011. 12 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2011. 
  33. ^ "Purim Songs for the AJ Family Megillah Reading". Adath Jeshurun. 2007. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2011. 
  34. ^ "Purim Songs". Aish.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2011. 
  35. ^ She'iltot 4
  36. ^ Jacobs, Joseph; Seligsohn, M. (2002). "Shushan (Susa) Purim". Jewish Encyclopedia. 15 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2011. 
  37. ^ Ester 9:20-22
  38. ^ a b Teller, Hanoch (1995). And From Jerusalem, His Word. Feldheim Publishers. s. 233. ISBN 978-1881939054. 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  39. ^ Enkin, Rabbi Ari (3 Şubat 2010). "Why I Observe Two Days of Purim". Hirhurim – Musings. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2011. 
  40. ^ Shulchan Aruch Orach Chayyim 685:6
  41. ^ Megillah 1/46b; compare Orach Chayim 697.
  42. ^ Schnettger, Matthias. "Review of: Rivka Ulmer: Turmoil, Trauma, and Triumph. The Fettmilch Uprising in Frankfurt am Main (1612–1616) According to Megillas Vintz. A Critical Edition of the Yiddish and Hebrew Text Including an English Translation" 20 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (in German). Bern / Frankfurt a.M. [u.a.]: Peter Lang 2001, in: sehepunkte 2 (2002), Nr. 7/8 [15.07.2002].
  43. ^ Rich, Tracey R. (2010). "Purim". Judaism 101. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2011. 
  44. ^ Pinkus, Benjamin (1984). Frankel, Jonathan (Ed.). The Soviet government and the Jews, 1948–1967: a documented study. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ss. 107-8. ISBN 978-0521247139. 
  45. ^ Brackman 2001, s. 390
  46. ^ "This Day in Jewish History: Adar". ou.org. 21 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2011. 
  47. ^ Fine, Yisroel. "It Happened Today". Shamash: The Jewish Network. 8 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  48. ^ Rosenstein, Neil: The Feast and the Fast (1984)
  49. ^ Bytwerk, Randall L. (2008). Landmark Speeches Of National Socialism. College Station: Texas A&M University Press. s. 91. ISBN 978-1603440158. 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  50. ^ Cohen, Arthur Allen; Mendes-Flohr, Paul R., (Ed.) (2009). 20th Century Jewish Religious Thought: Original Essays on Critical Concepts, Movements, and Beliefs. Philadelphia: Jewish Publication Society of America. s. 948. ISBN 978-0827608924. 11 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  51. ^ a b c Elliott Horowitz (2006). Reckless rites: Purim and the legacy of Jewish violence. Princeton, N.J: Princeton University Press. s. 91. ISBN 978-0691124919. 
  52. ^ a b Buckley, John W. (2007). Prophecy Unveiled. Xulon Press. s. 138. ISBN 978-1602669017. 1 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  53. ^ "Sad fate of Iranian Jews". 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikisözlük'te Purim ile ilgili tanım bulabilirsiniz.
Wikimedia Commons'ta Purim ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Purim&oldid=33974536" sayfasından alınmıştır