İçeriğe atla

İsmaililik

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(İsmâilîler sayfasından yönlendirildi)

İsmâilîlik (Arapça: الإسماعيليون, el-İsmā'īliyyūn), adını İsmâil b. Ca'fer es-Sâdık'tan alan Şii mezhebi.

Şiîlik'te Ca'fer es-Sâdık öldüğünde, yedinci Şîa imamı olarak Mûsâ el-Kâzım'ın yerine Ca'fer es-Sâdık'tan önce ölmüş olan oğlu İsmâil bin Ca'fer es-Sâdık'ın oğlu Muhammed b. İsmâil eş-Şâkir'i yedinci imâm olarak kabul eden mezhep.[1]

İlk İsmailî topluluk tarihte 765 yılında Ca'fer es-Sâdık'ın vefatından sonra ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Abbâsîler, Emevî Hanedanı'nı yıkıp kendi halifelerini tahta geçirmiş ve İmâmiyye ilk dönem İsmailîlerini de içine alan farklı gruplara bölünmüştü.

İsmailîler kurdukları gizli topluluklarla kendi gözlerinde Ali ve soyuna ait halifelik hakkını gaspettiklerini düşündükleri Abbâsîler'e karşı mücadele vermeye yine bu dönemde başlamışlardır. İlk dönem İsmailîleri tarafından Da'vet (el-Dava) veya "al-dawa al-hadiya" yani hak olarak yönlendirilen dava adlandırılan bu hareket yaklaşık olarak Hicrî 3/Milâdî 9. yüzyılda başlamış ve Dava'nın propaganda veya misyonunu sürdüren Dâîler eylemlerini Irak, Pers, doğu Arabistan ve Yemen topraklarına yaymaya başlamışlardı. Dâîler Müslümanları onları kurulu düzenin adaletsizliklerinden kurtaracak ve Ehl-i Beyte yeniden hilafeti kazandıracağını söyledikleri İsmailî İmam Mehdi ile dayanışma yapmaya davet ediyorlardı.[1]

Yediciler ve Yedicilik i'tikadı

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk defa ortaya çıktığında mensupları içinde sadece Yedi imama inanan bir grup (Yediciler/Yedi İmamcılık) olarak adlandırılmıştı. Daha sonraları ise Yediden daha fazla imâmlara sahip olan İsmâilîyye mensuplarının da bazen Yediciler olarak adlandırıldığı olmaktadır. Ayrıca, İsmâilîyye İmâmet içerisinde bir de "Yedili-Döngü Nazâriyesi" bulunmasından dolayıdır ki, İsmâilîyye itikadı "Yedicilik" olarak adlandırılmaktadır. Bu mezhebin itikadî temelleri yedinci “Nâtık–Samed olan Muhammed b. İsmâîl el-Mektûm ile “ʿAbd Allâh İbn-i Meymûn ve Oğulları” tarafından tesis edilmiştir.

“Dünya” hiçbir zaman imâmsız kalamaz ve kalmayacaktır. Allah her peygamber arasında tamamlayıcı olarak yedi imâm gönderilmiştir. Peygamber Muhammed'dan sonra birincisi Ali olmak üzere yedi imâm daha gönderilmiştir. İsmâil b. Ca'fer es-Sâdık’in yedinci imâm olduğu söylenir. Yedi imâmın birer de yardımcısı olduğu ve bunların dini yaymakla ve yüceltmekle görevlendirildikleri anlatılır.

“Nâtık” ve “Sâmet İmâm” silsileleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Peygamberlere “Nâtık” ve yardımcılarına da "Samed İmâm” unvanı verildiği söylenir. Her yedi “Samed” silsilesinin sonunda bir “Nâtık” gönderildiği ve böylece dinin sürekli olarak geliştirildiği söylenir. Âdem’den ve oğlu Şît’ten itibaren altı NâtıkSamed silsilesinden sonra (NûhSâm), (İbrâhimİsmâil), (MûsâHârûn), (ÎsâŞem’ûn), (MuhammedAli), (Muhammed b. İsmâîl el-Mektûm (Meymûn el-Kaddâh[2][3])–ʿAbd Allâh İbn-i Meymûn ve Oğulları) ile hitam bulan “Nâtıklar ve Samedler silsilesi” ile sürmektedir. Gözle görülen eşyanın tasavvufî mânalarını kaldıran İbn-i Meymûn’dur ve herkes ona itaatle yükümlüdür.[4]

İsmail'i Dâîlerin bu daveti başarıya ulaşmış ve Hicri 2. yüzyılda ilk Şîa devleti olan Fâtımî Devletini kurmuşlar ve Nizâriyye ve Müsta'liyye kollarına ayrıldıktan ve Fâtımîler yıkıldıktan sonra Nizâriyye önderleri İran'ın doğusundan Suriye'ye kadar olan çeşitli bölgelere dağılmış, birbirlerine sıkı bağlarla bağlı toplulukları yönetmeye devam etmişlerdir.

1830'ların sonunda İran'daki politik gelişmelerden ötürü Nizarîler'in 46. İmâmı ve ilk Ağa Han unvanını taşıyan Ağa Hasan Ali Şah, İran'dan Hindistan'a göç etmiş ve 1848'de Bombay'a yerleşerek mezhebin yönetim yerini buraya taşımıştır.

19. yüzyılın ikinci yarısı ve 20. yüzyılın başlarında İsmailîler önemlice bir kısmı Hint alt kıtasından Doğu Afrika'ya göç etmiştir.[2]

İsmâîli i'tikadına göre Kur'an iki ayrı manaya haizdir. Bunlar, görünen (zâhir) ve gizli (bâtın) manalarıdır.

Fâtımîler döneminde genişleyecek olan İsmâîliğin temelleri devletin kuruluşundan çok daha önce ilk dönem İsmâîliler tarafından atılmıştı. İsmâîliler kutsal metin ve dini emirlerde zâhir (dışrak/exoteric) ve bâtın (içrek/ezoterik) şeklinde iki temel yapı olduğunu ve harfî (sözcüğü sözcüğüne) anlamın batıni yani gizli ve içsel gerçekliğe işaret ettiğini kabul etmişler ve Kur'an'da bulunan bu söz konusu değişmez ve içrek hakikatleri ortaya çıkarmak için agnostik bir düşünce sistemi geliştirmişlerdi. Bu ilk dönem İsmailîler aynı zamanda peygamberler veya söz sahipleri (Nutaqa) tarafından izah edilen dini yasaların dönem dönem değişiklik geçirmesine karşın hakikatin sonsuza kadar baki kaldığını ifade etmekteydiler. Peygamberlerin halifeleri olan Velî veya İmamlar ise her devirde te'vil veya ezoterik yorum yoluyla vahiylerdeki gizli anlamları açıklamaktaydılar.[3]

İsmailîliğin İmam Silsilesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmâîliler İsnâaşeriyye olan Caferiye mezhebinin İmam silsilesinden farklı olarak Ca'fer es-Sâdık'ın oğlu Musa (745–799), (Mûsâ el-Kâzım olarak da bilinir) yerine İsmail'e tabi olmuşlardır. Ca'fer es-Sâdık'a kadar olan İmamları ise Şiiliğin her iki mezhebi de kabul etmektedir. İsmâîlik içinde de Mustaali ve Nizari kollarının İmam listesinde bazı farklılıklar bulunmaktadır.

Aşağıda İsmâîliğin kabul ettiği İmam silsilesi Mustâ'li ve Nizârî kolları da dahil olmak üzere yer almaktadır.[4]

0/1. Ali (Müsta'liyye İmâm olarak sıralandırır fakat numaralandırmaz; Nizârilik'te Birinci'dir.)
1/-. Hasan (Müsta'liyye Birinci İmâm olarak sıralandırır, Nizârilik'te ise İmâm değildir, çünkü İmâmet (Nizâri itikadı)'na göre İmâmet babadan oğula geçer, bu nedenle de onun imâmlığı kabul değildir.)
2. Hüseyin
3. Zeynelâbidîn
4. Muhammed el-Bâkır
5. Ca'fer es-Sâdık
6. İsmâil b. Ca‘fer es-Sâdık
7. Muhammed b. İsmâil el-Mektûm
8. Vâfî Ahmed (Daftari'ye göre)/Wafī Ahmad (Nizari kolunun resmi listesine göre)
9. Muhammed el-Cevâd (Daftari'ye göre)/Takī Muhammad (Nizari kolunun resmi listesine göre)
10. Razî ʿAbd Allâh (Hüseyin bin ʿAhmed) (Daftari'ye göre)/Radiyu-d-Dīn Abdullāh (Nizari kolunun resmi listesine göre)
11. Birinci Fâtımî Halife/İmamı Ubeydullah el-Medhî
12. İkinci Fâtımî Halife/İmamı Kāim-Biemrillâh el-Fâtımî
13. Üçüncü Fâtımî Halife/İmamı Mansûr el-Fâtımî
14. Dördüncü Fâtımî Halife/İmamı Muiz-Lidînillâh
15. Beşinci Fâtımî Halife/İmamı Azîz-Billâh
16. Altıncı Fâtımî Halife/İmamı Hâkim-Biemrillâh (Dürzîler'in ortaya çıkışı)
17. Yedinci Fâtımî Halife/İmamı Zâhir el-Fâtımî
18. Sekizinci Fâtımî Halife/İmamı Müstansır-Billâh el-Fâtımî

İsmâilîliğin Müsta'liyye Kolunun İmâmları:
19. Dokuzuncu Fâtımî Halife/İmamı Müstâ‘lî-Billâh el-Fâtımî
20. Onuncu Fâtımî Halife/İmamı Âmir-Biahkâmillâh (Hâfızîlik kolu oluştu)
21. Et-Tâyyîb Ebû’l-Kâsım (Müsta'liyye Gayb halinde Gizlenen-İmamı)

Kahire'deki Altıncı Fatımî Halifesi El-Hâkim bi-Emrillah Camii.

İsmâilîliğin Nizâriyye Kolunun İmâmları:
19. Nizâr b. Müstansır
20. Alamutlar "Birinci Gizlenen-İmamı" El-Hâdî bin el-Nizâr (Nizâr b. Müstansır'ın öz oğlu olarak tanıtılan)
21. Alamutlar "İkinci Gizlenen-İmamı" El-Môhtadî bin el-Hâdî (Nizâr b. Müstansır'ın öz torunu olduğu iddia edilen - I. Muhammed)
22. Alamutlar "Üçüncü Gizlenen-İmamı" El-Kahir bin el-Môhtadî bi-Kuvvet’ûl-Lâh / bi-Ahkâmî’l-Lâh bin el-Hâdî bin el-Nizâr ( I. Hasan - Hasan bin el-Muhammed bin Ali )
23. Alamutlar "Birinci Gözüken-İmâmı" Hasan-ı Sâni Alâ Zikrihi’s-Selâm (II. Hasan - Nasıl ki İslâm inancına göre Muhammed'in adı her zikredildiğinde veya işitildiğinde sallallahu aleyhi ve sellem ibâresinin söylenmesi dînî bir mükellefiyyet hâlini almışsa, Nizâriyye Mezhebi'nin akaidine göre de Alâ Zikrihi’s-Selâm Hasan Sâni'nin adının duyulması veya söylenmesi hâlinde sâmimî bir Nizâri'nin "Alâ Zikrihi’s-Selâm" ibâresini onun peygamberliğini kalben ikrâr etmek maksadıyla tekrarlaması şarttır.)
24. Alamutlar "İkinci Gözüken-İmâmı" Nûr’ûd-Dîn Muhammed Sâni
25. Alamutlar "Üçüncü Gözüken-İmâmı" Celâl’ed-Dîn Hasan-ı Sâlis
26. Alamutlar "Dördüncü Gözüken-İmâmı" Alâ’ed-Dîn Muhammed bin Hasan-ı Sâlis
27. Alamutlar "Beşinci ve Son Gözüken-İmâmı" Rûkn’ed-Dîn Hûr-Şâh
(Bağımsız Alamut Nizâri Devleti 1256 yılında Hülâgû tarafından sona erdirildi. 1256 yılından sonra Nizâriyye inançlarını Sûfi şemsiyesi altında devam ettirdiler.)
28. Şems’ed-Dîn Muhammed
29. Kâsım Şâh
30. İslâm Şâh
31. Muhammad ibn İslâm Şâh
32. II. Mûstensir bil-Lâh
33. Abd’ûs-Selâm Şâh
34. Gârib Mîrzâ / III. Mûstensir bil-Lâh
35. Ebû Zer ʿAli Nûr’ûd-Dîn
36. Murâd Mîrzâ
37. Z’ûl-Fikâr ʿAli I. Halîl’ûl-Lâh
38. Nûr’ûd-Dahr (Nûr’ûd-Dîn) ʿAli
39. ʿAli II. Halîl’ûl-Lâh
40. Şâh II. Nizâr
41. Seyyid ʿAli
42. Hasan ʿAli
43. Kâsım ʿAli (Seyyid Câʿfer)
44. Ebû’l-Hasan ʿAli (Bekir Şâh)
45. Şâh II. Halîl’ûl-Lâh
46. Hasan ʿAli Şâh Mahallâtî (I. Ağa Han)
47. ʿAli Şâh Ni'metullâhî (II. Ağa Han) (Şâh ʿAli Şâh resmi Nizâriyye listesine göre)
48. Sultân Muhammad Şâh (III. Ağa Han)
49. Şâh Kerîm’ûl-Hûseynî (VI. Ağa Han)

İsmailîliğin alt şubleri:

İsmailîlik soyağacı

[değiştir | kaynağı değiştir]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. İmâm Hüseyin
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. İmâm Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. İmâm Muhammed el-Bakır
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İmamet
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. İmâm Câ'fer-i Sâdık
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6. İmâm İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek
 
Musa el-Kâzım
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. İmâm ʿAhmed el-Vâfî (ʿAbadullâh‘bin’Muhammed)
 
7. İmâm Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir
 
Ali er-Rızâ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9. İmâm Takî Muhammed (ʿAhmed bin ʿAbadullâh)
 
İsmaililik/Yedicilik
(Bâtınîlik İsmaililik)
 
Muhammed el-Cevâd
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10. İmâm Razî/Zekî ʿAbd Allâh (Hüseyin bin ʿAhmed)
 
 
Kufeli Hamdan Karmat
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
11. İmâm Ebû Muhammed ‘Ubayd Allâh el-Medhî
 
Ebû’Saʿid‘Hasan bin Behrâm Jennâbî
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sâbiîlik
 
 
 
Fâtımî Devleti
 
Karmatîlik (Yediciler/elʿBakl’îyye)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Üniter Çağrı
 
 
 
16. Dâ’î-Â’zam Târik’ûl-Hâkim bi-EmrʿAllâh
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hamza
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
El-Mu'tenâ
 
 
 
18. Dâ’î-Â’zam Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hikmet Risaleleri
 
 
 
19. İmâm Ebû’l-Kâsım ʿAhmed el-Mustâ‘lî
 
19. Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ
 
 
 
 
Nâsır-ı Hüsrev
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dürzîlik
 
 
 
Mustalilik
 
Nizarîlik
 
 
 
 
 
Türkistan Aleviliği
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hafızilik
 
Tâyyîb’îyye
 
Alamut Kalesi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Süleymanî Buhra
 
Davudî Buhra
 
Haşhaşiler
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hebtiahs Buhra
 
 
Etbe-î Melek Buhra
 
Sünnî Buhra
 
İleri Davudî Buhra
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Alavî Buhra
 
Câferî Buhra
 
Patanî Buhra
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Not: Altıncı İsmâ‘îlî İmâmı olarak kabul edilen ve İsmâ‘îl’iyye Mezhebi'nin isim babası olan İsmâil bin Câ'fer babasından evvel Milâdî 762 yılında vefat ettiğinden aktif olarak bu mezhebin imâmlığını yürütememiştir. İsmâil bin Câ'fer'in babası Câ'fer es-Sâdık Hicrî 148 / Milâdî 765 yılında vefat etmişti.
  2. ^ Öz, Mustafa, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Muhammed bin İsmâ‘il bin Câ’fer’in eğitmeni olan kişinin adıdır. Daha sonra oluşan Bâtınîlik Mezhebi’nin i'tikadî ilkelerini tespit etmiştir.)
  3. ^ Öztürk, Yaşar Nuri, En-el Hak İsyanı – Hallâc-ı Mansûr (Darağacında Miraç), Cilt 1, Sayfa 61, Yeni Boyut, 2011. [Bâtınîliğin kurucusu olan Muhammed bin İsmâ‘il’in gizli kod adı olan bu isim aynı zamanda pek çok kişi için de kullanılmıştır.]
  4. ^ Balcıoğlu, Tahir Harimî, Türk tarihinde mezhep cereyanları – Şîʿa-i Bâtın’îyye’nin menşe’ ve akideleri, Sayfa: 233, Ahmet Sait tab’ı.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]