İçeriğe atla

Estonya

Bağlantıları değiştir
Koordinatlar: 59°K 26°D / 59°K 26°D / 59; 26
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Estonya
Eesti Vabariik (Estonca)
Estonya Cumhuriyeti
Millî marş
Mu isamaa, mu õnn ja rõõm
Türkçe: "Anayurdum, Mutluluğum ve Sevincim"
Estonya haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Tallinn
59°25′K 24°45′D / 59.417°K 24.750°D / 59.417; 24.750
Resmî dil(ler)Estonca[a]
Etnik gruplar
(2024)[9]
%68 Eston
%22 Rus
%5 Ukraynalı[7]
%5 diğer
%0,6 bilinmeyen[8]
DemonimEston
HükûmetÜniter parlamenter cumhuriyet
Alar Karis
• Başbakan
Kristen Michal
Yasama organıRiigikogu
Tarihçe
23-24 Şubat 1918
• Milletler Cemiyetine katılım
22 Eylül 1921
1940-1991
20 Ağustos 1991
1 Mayıs 2004
Yüzölçümü
• Toplam
45.335[10] km2 (129.)
• Su (%)
%4,6
Nüfus
• 2024 tahminî
artış1.373.101[11]
• 2021 sayımı
1.331.824[12]
• Yoğunluk
30,3/km2 (148.)
GSYİH (SAGP)2024 tahminî
• Toplam
artış $61,598 milyar[13] (113.)
• Kişi başına
artış $45.122[13] (41.)
GSYİH (nominal)2024 tahminî
• Toplam
artış $43,486 milyar[13] (102.)
• Kişi başına
artış $31.854[13] (36.)
Gini (2021)▲ 30.6[14]
orta
İGE (2022)artış 0.899[15]
çok yüksek · 31.
Para birimiEuro (€) (EUR)
Zaman dilimiUTC+02:00 (DAS)
• Yaz (YSU)
UTC+03:00 (DAYS)
Trafik akışısağ
Telefon kodu+372
ISO 3166 koduEE
İnternet alan adı.ee

Estonya ya da resmî adıyla Estonya Cumhuriyeti (Estonca: Eesti Vabariik), Kuzey Avrupa'da bulunan bir Baltık devletidir.[16] Kuzeyinde Finlandiya Körfezi ve Finlandiya, güneyinde Letonya, batısında Baltık Denizi ve İsveç, doğusunda Peipus Gölü ve Rusya bulunmaktadır.[16] Başkenti ve en büyük şehri Tallinn'dir. Estonya toprakları anakara ve Baltık Denizi'ndeki 2.222 adadan oluşur.[16] Nemli karasal iklim görülür. Ülke nüfusunun büyük çoğunluğunu bir Fin halkı olan Estonlar oluşturmaktadır. Ülkenin resmî dili, Finceden sonra dünyanın en çok konuşulan ikinci Baltık-Fin dili olan Estoncadır. Yapılan araştırmalara göre Estonya, Avrupa'nın; komşusu Finlandiya'dan sonra en temiz ikinci ülkesi,[17] yaşam kalitesi en yüksek dokuzuncu ülkesi,[18] en güvenli beşinci ülkesidir.[19]

Estonya topraklarındaki ilk insan yerleşimleri en az MÖ 6500'e dayanır. Alman, Danimarka, İsveç ve Rus egemenliği altında kaldıktan sonra ülke Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru bir millî uyanış yaşamış ve 24 Şubat 1918'de Ruslardan bağımsızlığını kazanmıştır. İkinci Dünya Savaşı sırasında, 1940 yılında Estonya Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmiş, bundan bir yıl sonra Nazi Almanyası'nın işgaline uğramış, 1944 yılında yine Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmiştir. Yaklaşık 50 yıl boyunca kanundışı olarak Sovyet işgali altında kalmıştır. Estonya tam bağımsızlığını 20 Ağustos 1991 yılında kazanmıştır. Bağımsızlığın ilan edilmesinden bu yana Estonya üniter parlamenter cumhuriyet yapısını korumaktadır. Nüfusu 1.322.920 olan Estonya, Avrupa Birliği'nin, Euro Bölgesi'nin, NATO'nun, OECD'nin ve Schengen Bölgesi'nin en az nüfuslu ülkelerinden biridir. Tam bağımsızlığını elde ettikten sonra bir teknoloji devrimi gerçekleştirerek dijital dönüşümün dünyada en etkili uygulandığı ve devlet hizmetlerinin %99'unun e-Devlet aracılığıyla verildiği Estonya, teknolojik yatırımlar için gözde bir ülke konumuna gelmiştir.[20] NATO'nun Siber Savunma Komutanlığı, Estonya'nın başkenti Tallinn'de faaliyetlerini sürdürmektedir.[21]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Estonya tarihi

Estonya'nın bilinen en eski yerleşim yeri Pärnu Nehri kıyısındaki Pulli yerleşim yeridir. 11,000 yıl öncesinde insanların yaşamış olduğu düşünülmektedir.

Tunç Çağı Estonya'da MÖ 1800'lü yıllarda başlamıştır ve bu dönemde yüksek tepelerin üzerinde korunaklı yerleşim yerleri inşa edilmiştir. Avcılık-balıkçılık-toplayıcılığa dayalı yaşamdan tarım toplumuna geçiş MÖ 1000 yılı civarında başlamış, MÖ 500 civarında, Demir Çağı'na gelindiğinde tarım toplumu tam olarak kendini gerçekleştirmiştir. Demir Çağı'nın ortalarında savaşa dayalı bir yaşam biçimi ortaya çıkmıştır.[22]

Estonya, 1573-1578

Birçok İskandinav destanı Estonyalılarla karşılaşmadan söz eder. Bunlar arasındaki en önemli olay Estonyalıların İsveç kralı İngvar'ı öldürmesidir. 1030 yılında I. Yaroslav Estonyalıları mağlup etmiştir. 11. yüzyılda Estonyalılar çevre adalara ve İsveç'e deniz seferleri düzenlemişlerdir.

Estonya'nın pagan dini uygulamalarına dair çok az şey bilinmektedir. Ruhsal ayinlerin şamanlar tarafından yönetildiği, kutsal koruluklarda, özellikle meşe ağaçlarının bulunduğu yerlerde ibadet ettikleri bilinmektedir.

Estonya 1227'de Almanların Kılıç Kardeşliği ve Danimarkalılar tarafından fethedilmesiyle Hristiyanlaştırılmıştır. Estonya; tarihin değişik dönemlerinde Danimarka, İsveç, Polonya ve Rusya egemenliği altına girmiştir.

1700 yılında Büyük Kuzey Savaşı başlamış ve on yıl içinde Estonya'nın tamamı Rus İmparatorluğu tarafından fethedilmiştir. 19. yüzyılda aktif bir milliyetçilik akımı baş göstermiş, önce kültürel boyutlara ulaşmış, daha sonra Estonya millî kimliğinin oluşturulmasına kadar varmıştır.

Rusya'da 1917 yılında gerçekleşen Ekim Devrimi’yle Bolşeviklerin yönetimi ele geçirmesinden ve Alman ordularının Rus ordularına karşı zaferler kazanmasından sonra Rus Kızıl Ordu geri çekildi ve Alman birlikleri Estonya’ya ilerledi. Bu sırada, 23 Şubat 1918’de Estonya bağımsızlığını ilan etti. Alman birlikleri Estonya’yı ele geçirdi. Brest Litovsk Barış Antlaşması imzalandı. Almanlar 1918 yılının Kasım ayına kadar Estonya’da kaldıktan sonra tamamen geri çekildi. Böylece Bolşevik birlikleri Estonya’ya ilerledi.[23] Bu da 14 ay sürecek olan Estonya Bağımsızlık Savaşı’nın başlamasına neden oldu.

24 Şubat 1989 tarihinde Sovyetler Birliği'nin Baltık ülkelerini işgalini protesto etmek için oluşturulan ve Baltık Yolu adı verilen 2 milyon kişilik insan zincirinde Estonya bayrağı tutan protestocular

Sovyet Rusya’ya karşı Estonya Bağımsızlık Savaşı’nın kazanılmasından sonra 2 Şubat 1920’de Tartu Barış Anlaşması imzalandı.

Estonya bu tarihten itibaren bağımsızlığını yaklaşık yirmi yıl elinde tuttuktan sonra İkinci Dünya Savaşı patlak verdi. Estonya 6 Ağustos 1940 tarihinde Sovyetler Birliği tarafından ilhak edilmiş, bundan yaklaşık bir yıl sonra Alman orduları Estonya’yı ele geçirmiş, 22 toplama kampı kurmuş, Estonyalı Yahudileri, Çingeneleri ve Sovyet savaş mahkûmlarını toplu kıyımdan geçirmiştir (bkz: Estonya'da Holokost). Almanların ve Sovyetlerin çekişmeleri sırasında Estonya nüfusunun %25’inin hayatını kaybettiği düşünülmektedir. İkinci Dünya Savaşı sırasında 90.000 civarında Estonyalı ölmüştür.[24]

1944 yılında Estonya yeniden Sovyetler Birliği’ne dâhil olmuştur. 20 Ağustos 1991 tarihinde, Sovyetler Birliği'nin çökmesi ile birlikte, Şarkı Devrimi ile bağımsızlığını tekrar ilan etmiştir. 20 Ağustos "Estonya Ulusal Bayramı" olarak kabul edilmektedir.

31 Ağustos 1994'te Rus askerlerinin ülkeden çekilmesi ile Estonya Batı Avrupa ve diğer bölgelerdeki ülkelerle ilişkilerini bağımsız olarak yönetme hakkını almıştır.

Ülke, 29 Mart 2004 tarihinde NATO'ya, 1 Mayıs 2004 tarihinde ise Avrupa Birliği'ne katılmıştır.

Siyasi yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Estonya parlamenter yapıya sahip temsilî demokrasinin uygulandığı bir cumhuriyettir. Çok partili siyasi sistemin bulunduğu ülkede hükûmetin başında başbakan bulunur. Estonya'da politik kültür kendini koruyarak, değişmeden devam eder. Siyasi güç uzun süreden beri siyasette olan birkaç parti arasında paylaşılır. Bu durum diğer Kuzeybatı Avrupa ülkeleri için de benzer niteliktedir.

Parlamento ve Hükümet

[değiştir | kaynağı değiştir]
Estonya parlamento binası

Estonya'da yasama yetkisine Estonya Parlamentosu (Riigikogu) sahiptir. Parlamento üyeleri 4 yıllık süre için seçilir. Estonya, temsili demokrasinin uygulandığı parlamenter bir cumhuriyettir. Estonya siyasi sistemi 1992 yılında tasarlanan anayasal metine uygun olarak işler. Estonya Parlamentosu'nda 101 milletvekili bulunur. Milletvekilleri hükûmeti devletin yönetiminde esas olarak etkiler. Parlamento aynı zamanda devlet bütçesini, vergileri, devletin gelir ve giderlerini belirleyen mekanizmadır.

Parlamento Cumhurbaşkanı da dâhil olmak üzere devletin üst kademe memurlarını seçer ve atamalarını yapar. Buna ilaveten Cumhurbaşkanından gelen teklifle Ulusal Mahkeme başkanının, Estonya Merkez Bankası'nın yönetim kurulu başkanının, Savunma Birlikleri Genelkurmay Başkanı'nın da atamalarını gerçekleştirir. Parlamento üyelerinin hükûmete soru önergesi sunma hakları vardır.

Estonya hükûmeti cumhurbaşkanının aday gösterdiği, parlamentonun onayladığı başbakan tarafından kurulur. Hükûmet başbakan dâhil on iki bakandan oluşur.

Estonya'da çok gelişmiş bir e-devlet ve e-hükûmet sistemi vardır. Seçimlerde internet oylaması sistemi kullanılmaktadır. İlk internet oylaması Estonya'da 2005 yılındaki yerel seçimlerde gerçekleştirilmiştir.[25]

Bölgeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Estonya, 15 ayrı yönetim birimine bölünmüştür. Bu bölgeler iktisadî ve coğrafî yapılarına göre birbirinden ayrılmıştır.

Bu bölgeler, eyalet değil de, ayrı yönetim birimleri olarak değerlendirilmelidirler.

Estonca'da Maakond adı verilen bölgeler ülkenin en büyük idari alt birimleridir. Her bölge idaresinin başında bir bölge valisi bulunur. Bölge valileri Estonya Hükûmeti tarafından beş yıllık bir süre için atanır.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Uydudan Estonya'nın görünümü
Kaali krateri

Estonya 57,3 enlem ve 59,5 boylamları arasında yer alır.

Estonya Baltık Denizi'nın doğu kıyılarında, rakımı 50 metre olan bir alandadır. Çoğunluğu kireç taşı ile kaplı ülkenin %50'si ormanlardan oluşur.[26] En yaygın ağaç türleri çam, ladin ve huş ağaçlarıdır. Estonya doğal kaynaklardan yoksun olan bir ülkedir. Estonya çoğunluğu çok küçük olan 1.400 göle sahiptir. Bunlardan en büyüğü 3.555 km² olan Peipus Gölü'dür. Denize, çoğunlukla bataklık olan, 3.794 kilometre kıyısı vardır. Ülkede 1.500'e yakın ada vardır ve bunlardan Saaremaa ve Hiiumaa en büyük olanlarıdır. Ülkede çok sayıda nehir de vardır. Bu nehirlerin en uzunları Võhandu (162 km), Pärnu (144 km) ve Põltsamaa (135 km) nehirleridir.

En yüksek noktası, ülkenin güneydoğu bölgesinde bulunan 318 metre yüksekliğindeki Suur Munamägi tepesidir.

Ülkenin en çok karla kaplı olan kesimi güneydoğusudur. Kar yağışı genellikle Aralık ortalarından Mart sonlarına kadar sürebilir. Estonya ılıman iklim alanının kuzey kısmında kalır ve deniz iklimi ile karasal iklim arasında bir iklime sahiptir. Mevsimlerin uzunlukları neredeyse birbirlerine eşittir.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Estonya topraklarının yarıdan fazlası ormanla kaplıdır.

Estonya, ılıman iklim kuşağının kuzey kesiminde ve deniz ve kara iklimi arasındaki geçiş bölgesinde yer almaktadır. İklim, ülkenin doğu kesimlerinde daha karasal, batı kesimlerinde, özellikle adalarda daha fazla denizcidir. Estonya'da neredeyse eşit uzunlukta dört mevsim vardır. Ortalama sıcaklıklar adalarda 17,8 °C (64,0 °F) ile en sıcak ay olan Temmuz ayında iç kesimlerde 18,4 °C (65.1 °F) ve adalarda -1,4 °C (29,5 °F) ile -5,3 ° arasında değişir. C (22,5 °F) iç kesimlerde, en soğuk ay olan Şubat'ta. Estonya'da yıllık ortalama sıcaklık 6,4 °C'dir (43,5 °F).[27] Ülke yıl içinde ortalama 1.829,6 saat güneş ışığı alır.[28] Güneşlenme süresi kıyı bölgelerinde en yüksek, iç kesimlerde ise en düşüktür.

Askeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Estonya Savunma Kuvvetleri kara kuvvetleri, deniz kuvvetleri ve hava kuvvetlerinden oluşmaktadır. Mevcut ulusal askerlik hizmeti, 18 ila 28 yaş arasındaki sağlıklı erkekler için zorunludur ve askerler, eğitimlerine ve Savunma Kuvvetleri tarafından sağlanan pozisyona bağlı olarak 8 veya 11 aylık görev turlarına hizmet eder.[29] Estonya Savunma Kuvvetleri'nin barış zamanı büyüklüğü yaklaşık 6.000 kişidir ve bunların yarısı askere alınmıştır. Savunma Kuvvetlerinin planlanan savaş zamanı büyüklüğü, 21.000 yüksek hazırlık rezervinde personel dahil olmak üzere 60.000 personeldir.[30] 2015'ten beri Estonya savunma bütçesi GSYİH'nın %2'sini aşarak NATO savunma harcamaları yükümlülüğünü yerine getiriyor.[31]

Estonya Savunma Birliği, Savunma Bakanlığı'nın yönetiminde gönüllü bir ulusal savunma örgütüdür. Askeri esaslara göre teşkilatlanmıştır, kendi askeri teçhizatına sahiptir ve üyelerine gerilla taktikleri de dahil olmak üzere çeşitli farklı askeri eğitimler vermektedir. Savunma Birliği'nin 16.000 üyesi var ve bağlı kuruluşlarında ek 10.000 gönüllü var.[32][33]

Estonya, birkaç üçlü Baltık savunma işbirliği girişiminde Letonya ve Litvanya ile işbirliği yapmaktadır. Baltık Hava Gözetleme Ağı'nın (BALTNET) bir parçası olarak, üç ülke Baltık hava sahası kontrol merkezini yönetiyor, Baltık Taburu (BALTBAT) NATO Mukabele Gücü'ne katıldı ve ortak bir askeri eğitim kurumu Baltık Savunma Koleji Tartu'da bulunuyor.[34]

Estonya 2004'te NATO'ya katıldı. NATO Kooperatif Siber Savunma Mükemmeliyet Merkezi 2008'de Tallinn'de kuruldu. Rusya-Ukrayna Savaşına yanıt olarak, 2017'den beri NATO Gelişmiş İleri Varlık tabur savaş grubu Tapa Ordu Üssü'nde bulunuyor.  Ayrıca NATO Baltık Hava Polisliği konuşlandırmasının bir parçası 2014'ten beri Ämari Hava Üssü'nde bulunuyor.  Avrupa Birliği'nde Estonya, Nordic Battlegroup ve Kalıcı Yapılandırılmış İşbirliğine katılıyor.[35][36][37][38]

1995'ten beri Estonya, Afganistan, Irak, Lübnan, Kosova ve Mali dahil olmak üzere çok sayıda uluslararası güvenlik ve barışı koruma misyonuna katılmıştır.[39] Afganistan'daki Estonya konuşlandırmasının en yüksek gücü 2009'da 289 askerdi.[40] Afganistan ve Irak'taki görevlerde 11 Estonya askeri öldürüldü.[41]

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Estonya ekonomisi
Estonya'nın başkenti Tallinn'de iş merkezlerinin olduğu bölge
Baltık ülkelerinin kişi başına düşen milli gelirlerinin karşılaştırıldığı grafik (1973-2018 yılları arası)

Bir Avrupa Birliği üyesi olarak Estonya, dünyanın en büyük ekonomik bölgelerinden biri üzerinde yer almaktadır. 1999 yılı, 1998 Rusya Ekonomik Krizi etkisiyle, 1991'de bağımsızlığını ilan ettiğinden beri Estonya'nın geçirdiği en ağır ekonomik kriz dönemidir. Estonya Kasım 1999'da Dünya Ticaret Örgütüne üye olmuştur ve bu dönemde Avrupa Birliği ile müzakerelere başlamıştır.

Estonya'da enerji üretimi ve dağıtımı, telekomünikasyon, demiryolları ve diğer kamu kuruluşlarının özelleştirilmesi hâlen devam etmektedir.

Estonya 2002 yılında Avrupa Birliği ile yaptığı müzakereleri tamamlamış ve birliğe üye olmuştur. Bu dönemde Estonya, birliğin genişleme sürecinde, yeni üye ülkeler arasında ekonomisi zamanında Kıbrıs Cumhuriyeti'nden sonra en güçlü olan ülke olarak belirlenmiştir.

Estonya ekonomisi hızla gelişen, birçok Finlandiya menşeli firmanın yatırım yaptığı bir yapıdadır. Estonya ekonomisi özellikle Bilişim Teknolojisi alanında güçlüdür. Kişi başına düşen gayri safi millî hasılası $26.470 ile Baltık Ülkeleri arasında en yüksek olanıdır.

2023 yılı itibarıyla millî geliri $35,19 milyar dolaylarındadır.[42] 1996'da hayata geçen Tiigrihüpe [en] projesinin de etkisiyle ekonomisi bilgi teknolojisine dayalı olarak büyümektedir. Elektronik, makine ve ileri teknolojiye dayalı üretim öne çıkmış durumda. İsveç ve Finlandiya'daki uluslararası kuruluşlar üretimlerinin büyük kısmını Estonya'da gerçekleştirmektedirler. Millî gelirin oluşumunda yabancı sermayenin payı üçte birdir. İhracatın yarısına yakını yabancı sermayeli firmalar tarafından yapılmaktadır.

Estonya'nın çok güçlü bir bilişim teknoloji alt yapısı bulunmaktadır. Dijital devlet alanında Avrupa'da öncü ülke olan Estonya; 1996 yılında ilk elektronik bankacılık, 2000'de ilk elektronik vergi beyan sistemi, 2002'de elektronik kimlik ve dijital imza, 2008'de e-sağlık gibi sistemleri hayata geçirmiştir.[43]

İnternet tarihinin devrimsel ürünleri olan Skype ve Kazaa [en] Estonyalı geliştiriciler tarafından geliştirilmiştir.[44]

Estonya'nın dijital yatırımları ve yatkınlığının da sonucu olarak bugün Wise (company) [en], Fortumo [en], GrabCAD [en] ve Fortumo [en] gibi küresel olarak tanınan şirketleri mevcut. 2022 Ocak itibarıyla 7'si unicorn olmak üzere 1,291 girişim Estonya ekonomisine katkı sağlıyor.[45]

Dengeli bir bütçe, sıfıra yakın devlet borcu, sabit oranlı gelir vergisi, serbest ticaret rejimi, para kurulu tarafından desteklenen tamamen dönüştürülebilir para birimi, güçlü Euro kuru, rekabete dayalı ticari bankacılık sektörü, yabancı yatırımcılara yönelik olumlu yatırım ortamı, yenilikçi e-hizmetler ve mobil tabanlı hizmetler Estonya'nın serbest piyasa tabanlı ekonomisinin karakteristik özellikleridir.

Estonya tükettiği elektriğin yaklaşık %75'ini kendi üretmektedir. 2011 yılında elektriğin %85'i bitümlü şist kullanılarak üretilmiştir. Odun, torf ve biokütle gibi alternatif enerji kaynakları birincil enerji üretiminin yaklaşık %9'luk bir kısmını oluşturmaktadır. 2009'da yenilenebilir rüzgâr enerjisi tüketilen elektriğin %6'sını sağlamıştır. Estonya ihtiyaç duyduğu petrol ürünlerini Batı Avrupa'dan ve Rusya'dan ithal etmektedir. Bitümlü şist enerjisi, telekomünikasyon, tekstil, kimyasal ürünler, bankacılık, hizmet sektörü, gıda ve balık sektörü, kereste, gemi inşaatı, elektronik ürünler ve ulaşım Estonya ekonomisinin anahtar ögeleridir.

2016 verilerine göre Estonya'daki işsizlik oranı %6,4 olarak hesaplanmıştır ki bu oran AB ülkeleri ortalamasının altındadır. Estonya, Avrupa'daki en az borç sahibi ülkedir.

Ulaştırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tallinn Limanı, hem kargo hem de yolcu trafiğini dikkate alarak Baltık Denizi'nin en büyük liman işletmelerinden biridir. 2018 yılında işletme Tallinn Menkul Kıymetler Borsası'na kote oldu. Estonya'da bir devlete ait şirketin halka arzı yaklaşık 20 yıldır ilk kez Estonya'da gerçekleşti. Aynı zamanda, katılan perakende yatırımcı sayısında Nasdaq Tallinn'deki en büyük 2. halka arz oldu. Estonya Cumhuriyeti en büyük hissedar olmaya devam ediyor ve şirketin %67'sine sahip.[46]

AS Eesti Raudtee'nin sahibi olduğu Estonya'da, St. Petersburg'a 209,6 km (130.2 mil) uzunluğunda ana bağlantı olan Tallinn-Narva demiryolu gibi birçok önemli demiryolu bağlantısı vardır. Estonya'daki en önemli karayolları ise Narva Otoyolu (E20), Tartu Otoyolu (E263) ve Pärnu Otoyolu'nu (E67) içerir.

Tallinn'deki Lennart Meri Tallinn Havalimanı, Estonya'nın en büyük havalimanıdır ve ulusal havayolu Nordica (hava yolu) için bir merkez ve AirBaltic[47] ve LOT Polish Airlines için ikincil merkez olarak hizmet vermektedir.[48] Havalimanını kullanan toplam yolcu sayısı 1998'den bu yana yıllık ortalama %14,2 arttı. 16 Kasım 2012'de Tallinn Havalimanı, tarihinde ilk kez iki milyon yolcu sınırına ulaştı.[49]

Kaynaklar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Dünyanın en büyük petrollü şeyl endüstrisi Estonya'da bulunur

Estonya genel olarak kaynak açısından fakir olmasına rağmen, arazi hala çok çeşitli daha küçük kaynaklar sunmaktadır. Ülke, arazinin %48'ini kaplayan ormanların yanı sıra büyük petrollü şeyl ve Kireç taşı yataklarına sahiptir.[50] Petrol şeyli ve kireçtaşına ek olarak, Estonya ayrıca şu anda çıkarılmamış veya kapsamlı bir şekilde çıkarılmamış büyük fosforit, uraninit ve granit rezervlerine sahiptir.[51]

2008'den bu yana kamuoyu tartışmaları, Estonya'nın Narva Elektrik Santrallerindeki eski ünitelerin 2016 yılına kadar yeniden inşa edilmemeleri halinde kapatıldıktan sonra enerji üretimini güvence altına almak için bir nükleer santral kurması gerekip gerekmediğini tartışıyor.[52][53]

Endüstri ve çevre

[değiştir | kaynağı değiştir]
Lääneranna'da bulunan rüzgar enerjisi türbinleri

Gıda, inşaat ve elektronik endüstrileri şu anda Estonya endüstrisinin en önemli dalları arasındadır. 2007 yılında, inşaat sektöründe 80.000'den fazla kişi istihdam edildi, bu da tüm ülkenin işgücünün yaklaşık %12'sini oluşturuyordu.[54] Bir diğer önemli sanayi sektörü, ağırlıklı olarak Ida-Viru ilçesinde ve Tallinn çevresinde bulunan makine ve kimya endüstrisidir.

Estonya enerji için diğer ülkelere bağımlıdır. Son yıllarda yerli ve yabancı birçok firma yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapmaktadır. Estonya'da rüzgar enerjisi istikrarlı bir şekilde artmaktadır ve rüzgardan üretilen toplam mevcut enerji miktarı yaklaşık 60 MW'dır; Şu anda yaklaşık 399 MW değerinde başka bir proje geliştirilmekte ve Peipus Gölü bölgesinde ve Hiiumaa'nın kıyı bölgelerinde 2800 MW'tan fazla teklif edilmektedir.[55][56][57]

Estonya, Nisan 2010'da elektrik piyasasının %35'ini serbestleştirdi; elektrik piyasasının tamamı 2013 yılına kadar serbestleştirilecekti.[58]

Litvanya, Polonya ve Letonya ile birlikte ülke, Ignalina nükleer santralinin yerine Litvanya'da Visaginas nükleer santralinin inşasına katılmayı düşündü.[59][60] Ancak, projenin yavaş ilerlemesi ve nükleer sektörle ilgili sorunlar (Fukuşima I Nükleer Santrali kazaları ve Olkiluoto santralinin kötü örneği gibi) nedeniyle, Eesti Energia ana odağını kaya petrolü üretimine kaydırdı.[61]

Estonya, kısmen 1990'ların ortalarında gerçekleştirilen Tiigrihüpe projesi sayesinde güçlü bir bilgi teknolojisi sektörüne sahip ve Estonya e-Devlet açısından Avrupa'nın en "kablolu" ve gelişmiş ülkesi olarak anılıyor.[62] 2014 e-ikamet programı, bu hizmetleri Estonya'da yerleşik olmayanlara sunmaya başladı.

Skype, ilk olarak Kazaa'yı geliştiren Estonya merkezli geliştiriciler Ahti Heinla, Priit Kasesalu ve Jaan Tallinn tarafından yazılmıştır.[63] Estonya kökenli diğer önemli girişimler arasında Bolt, GrabCAD, Fortumo ve Wise (eski adıyla TransferWise) yer alıyor. Estonya'nın dünyadaki kişi başına en yüksek startup oranına sahip olduğu bildirildi.[64] Ocak 2022 itibarıyla, Estonya'dan yedi tanesi tek boynuzlu at olan 1.291 girişim var ve bu, 1.000 Estonyalı başına yaklaşık 1 girişime eşit.[65][66]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Geleneksel kıyafetleriyle Eston halk dansçıları

Estonya'nın yaklaşık %70'i etnik Estonlar, nüfusun kalanı ise genellikle eski SSCB'den ülkeye göç etmiş azınlıklardan oluşur. Başkent Tallinn'in de içinde bulunduğu Harjumaa bölgesi ülkenin en gelişmiş bölgelerinden biridir.

Ülkenin resmî dili Fince'yle akraba bir dil olan Estoncadır. Rusça ülke içinde ağırlıklı olarak konuşulan dillerden biridir. Etnik Ruslar ülkenin kuzeydoğusundaki Ida-Viru bölgesinde yoğunlaşmaktadır.

Günümüzde Estonya etnik olarak çok unsurlu görünse de aslında bu çok unsurlu olma durumuna ülkenin sadece nüfusu yoğun olan iki bölgesinde rastlanmaktadır. Estonya'daki on beş bölgeden on üçünde nüfusun %80'ini Estonlar oluşturmaktadır. Bu bölgeler arasında en homojen olanı Eston nüfus oranının %98,4 olduğu Hiiumaa bölgesidir. Başkent Tallinn'in de yer aldığı Harju bölgesinde Estonların oranı %60, Ida-Viru bölgesinde ise Estonların oranı %20'dir.

Etnik yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Estonya'daki Rusların farklı bölgelerdeki toplam nüfusa yüzdelik oranı (2010)

2012 yılında yapılan sayıma göre Estonya'nın etnik yapısı:[67]

Estonlar Fin-Ugor halkları içerisinde yer alan bir Ural kökenli halktır. Baltık bölgesine Finler gibi Urallar'dan göçmüşlerdir. Finlere çok yakın olan bir halktır.

Kentleşme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tallinn ülkenin başkenti ve en büyük şehridir. Estonya'nın kuzey kıyısında Finlandiya Körfezi boyunca uzanır. Ülkede 33 şehir ile köy ve kasaba olmak üzere birçok yerleşim yeri bulunmaktadır. Estonya nüfusunun %70'i şehirlerde yaşamaktadır.


Estonya büyük şehir ve merkezleri
2018 sayımı
Sıra Şehir ismi İl Nüfus Sıra Şehir ismi İl Nüfus
Tallinn
Tallinn

Tartu
Tartu

1 Tallinn Harju 430.805 11 Valga Valga 12.334 Narva
Narva

Pärnu
Pärnu

2 Tartu Tartu 93.715 12 Võru Võru 12.022
3 Narva Ida-Viru 56.103 13 Jõhvi Ida-Viru 10.398
4 Pärnu Pärnu 39.375 14 Haapsalu Lääne 9.838
5 Kohtla-Järve Ida-Viru 34.394 15 Keila Harju 9.775
6 Viljandi Viljandi 17.525 16 Paide Järva 8.078
7 Rakvere Lääne-Viru 15.413 17 Elva Tartu 5.648
8 Maardu Harju 15.189 18 Saue Harju 5.640
9 Kuressaare Saare 13.276 19 Põlva Põlva 5.458
10 Sillamäe Ida-Viru 12.989 20 Tapa Lääne-Viru 5.428

Din

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Estonya'da din
Başkent Tallinn'deki Aziz Olaf Kilisesi

Estonya Töton Şövalyeleri tarafından 13. yüzyılda Hristiyanlaştırılmıştır. Reform sırasında Protestanlık yayılmış ve Estonya'daki ilk Luteryen Kilisesi 1686 yılında resmî olarak açılmıştır. İkinci Dünya Savaşı'ndan önce Estonya'nın %80'i Protestan'dı. Günümüzde ise Estonyalıların birçoğu dini bütün olmadıklarını söylemektedir çünkü din 19. yüzyıldaki feodal Alman egemenliğiyle ilişkilendirilmektedir. Dentsu Communication Institute şirketinin yaptığı araştırmaya göre Estonya dünya üzerinde oran olarak en yüksek ateist nüfusa sahiptir. Halkın %75,7'sinin herhangi bir dini inancı yoktur. Eurobarometer'in 2005 yılında yaptığı araştırmaya göre de Estonların sadece %16'sı Tanrı'nın varlığına inanmaktadır. Bu oranla birlikte Avrupa Birliği içinde de en yüksek ateizm oranına sahip ülke konumundadır.

Estonya anayasası dini özgürlüğü, kilisenin ve devlet yönetiminin ayrı tutulmasını ve kişisel inancın mahremiyetini garanti altına almaktadır.

Estonya'da en yaygın din diğer İskandinav Ülkeleri'nde olduğu gibi Hristiyanlık dininin Lütercilik mezhebidir.

Ülkede yaşayan Rus azınlıklar genel olarak Hristiyanlığın Doğu Ortodoksluk mezhebindendir.

Ülkede Yahudi cemaati ile az sayıda da olsa Tatar ve Azeri kökenli azınlıklardan kaynaklanan Müslüman bir nüfus da mevcuttur.

Eston geleneklerinde, hâlen, eski paganizmden kalma etkiler vardır. Bugün, Estonya'da bulunan dini inançları yüzde ve sayı yönünden belirtecek olursak:

Ülkede az sayıda Protestan ve Pagan da mevcuttur.

Ülkedeki Müslümanların topluca ibadet edebildiği tek cami havaalanının yakınında bulunan Turath Islamic cultural center içerisindeki mescittir.

Dil

[değiştir | kaynağı değiştir]
Estonca ve Võro diliyle yazılmış bir trafik tabelası

Estonya'nın resmî dili olan Estonca, Ural Altay Dil Ailesi'nin Ural koluna bağlı Fin-Ugor dilleri grubuna bağlıdır. Bu yüzden Finlandiya Körfezi'nin diğer tarafında konuşulan Fince'ye çok yakın bir bağa sahiptir. Avrupa'da Hint Avrupa Dil Ailesi'ne bağlı olmayan birkaç dilden biridir. Bazı kelimelerin ödünç alınmasından dolayı birbirleriyle örtüşüyor olmasına rağmen Estonca ve Fince dilleri köken bakımından, coğrafi olarak en yakın komşularıyla akraba değildir. İsveççe, Litvanca ve Rusça dillerinin hepsi Hint Avrupa Dil Ailesi'ne bağlıdır.

Rusça, hâlen kırk ve yetmiş yaşları arasındaki Estonlar arasında en fazla konuşulan ikinci dildir. Çünkü Rusça, Sovyet Estonyası'nın 1944'ten 1991'e kadar resmî olmayan diliydi. Sovyet döneminde Rusça zorunlu olarak öğretilmekteydi. 1998'de Sovyetler Birliği'nden gelen (Genellikle Rusya) birinci ve ikinci kuşak göçmen sanayi işçileri Estonca konuşmuyordu. Ancak, 2010 yılına gelindiğinde etnik olarak Estonyalı olmayanların arasında Estonca konuşanların oranı %64,1'e kadar yükseldi.[24]

Estonyalıların en fazla öğrendikleri diller arasında İngilizce, Rusça, Fince, Almanca ve İsveççe bulunmaktadır.

Eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Estonya'da eğitim
Tartu Üniversitesinin ana binası

Estonya'daki örgün eğitimin tarihi manastır ve katedral okullarının kurulduğu 13. ve 14. yüzyıllara dayanır. Estonya dilindeki ilk okuma kitabı 1575'te yayımlanmıştır. Estonya'nın en eski üniversitesi İsveç Kralı II. Gustaf Adolf tarafından 1632 yılında kurulmuş olan Tartu Üniversitesi'dir.

Günümüzde Estonya'daki eğitim genel eğitim, mesleki eğitim ve hobi eğitimi olmak üzere üçe ayrılmıştır. Eğitim sistemi okul öncesi öğrenim, ilköğrenim, ortaöğrenim ve yükseköğrenim olmak üzere dört kademeden oluşmaktadır. Ülke çapında geniş bir okul ve destekleyici eğitim kurumu ağı kurulmuştur. Estonya eğitim sistemi devlet, belediye, kamusal ve özel eğitim kurumlarından oluşmaktadır. Şu anda Estonya'da 589 okul vardır.

Estonya'da yükseköğrenim üç kademeye ayrılmıştır: lisans eğitimi, lisansüstü eğitimi ve doktora eğitimi. Bazı alanlarda (temel tıbbi bilimler, veterinerlik, eczacılık, diş hekimliği, mimar-mühendislik ve sınıf öğretmenliği programı) lisans ve lisansüstü eğitim birleştirilmiştir. Ayrıca 2002 ve öncesinde bakalorya derecesi alanlar 1 Eylül 2002'deki Bologna Süreci'nin uygulanmasından sonra lisansüstü eğitimi bitirenlerle eşit tutulmuşlardır. Devlet üniversiteleri uygulamalı yüksek eğitim kurumlarına nazaran çok daha özerk konumdadır. Üniversitenin akademik hayatını düzenlemenin yanı sıra üniversiteler yeni müfredat düzenleyebilir, giriş şart ve koşullarını belirleyebilir, bütçeyi, kalkınma planını onaylayabilir, rektör seçebilir ve varlıklarıyla ilgili konularda kısıtlı kararlar alabilir. Estonya'daki devlet üniversiteleri ve özel üniversitelerin sayısı ne çok az ne de çok fazladır. En büyük devlet üniversiteleri Tartu Üniversitesi, Tallinn Teknoloji Üniversitesi, Tallinn Üniversitesi, Estonya Yaşam Bilimleri Üniversitesi, Estonya Sanat Akademisi, Estonya Müzik ve Tiyatro Akademisi; en büyük özel üniversite ise Audentes Uluslararası Üniversitesi'dir.

Estonya halkı, Küba ile birlikte dünyada en yüksek (%99,8) okuma yazma oranına sahiptir.

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Estonya kültürü
Ayrıca bakınız: Estonya'daki müzeler listesi
İlk kez 1869 yılında düzenlenen Estonya Şarkı Festivali'nin 25.si 2009 yılında düzenlenmiştir

Estonya kültürü ülkenin dili olan Estonca ile temsil edilen yerel mirasın ve İskandinav kültür ögelerinin birleşiminden oluşmaktadır. Tarihi ve coğrafyasından dolayı Estonya kültürü Alman, Fin, Balt ve Slav kültürlerinden ve bir zamanlar coğrafya üzerinde egemenlik kurmuş olan İsveç, Danimarka ve Rusya kültürlerinden etkiler taşımaktadır. İskandinav ülkelerinin genelgeçer kültürlerinde olduğu gibi Estonya kültüründe de doğa gerçeklikleri ve geleneksel yaşam büyük önem taşımaktadır.

Dünya çapında en çok tanınan Estonyalı besteciler Arvo Pärt, Eduard Tubin ve Veljo Tormis'tir. 2014 yılında Arvo Pärt yaşayan besteciler arasında eserleri en çok icra edilen besteci olmuştur. Estonya 2001 yılında düzenlenen Eurovision Şarkı Yarışması'nda Tanel Padar'ın seslendirdiği Everybody adlı şarkıyla birinci olmuştur.

Estonya edebiyatının temelinde lirik halk şiiri vardır. Estonya edebiyatının en çok bilinen düzyazı eserlerini vermiş yazarı eserleri günümüzde de yaygın bir şekilde okunan Oskar Luts'tur. 20. ve 21. Yüzyılın en popüler yazarları arasında Tõnu Õnnepalu ve Andrus Kivirähk gösterilmektedir.

Estonya'nın mimari tarihi ülkenin kuzey Avrupa'daki çağdaş gelişimini yansıtmaktadır. Dünya Mirası listesinde yer alan Tallinn'in Orta Çağ'dan kalma şehir merkezi bahsedilmeye değer, mimari güzelliklerin toplandığı bir alandır. Buna ilaveten ülkenin birçok yerinde Hristiyanlık öncesi zamanlardan kalma, yüksek tepelere kurulu korunaklı kaleler, çok sayıda Orta Çağ'dan kalma kale ve kilise vardır. Ülkenin kırsal kesimlerinde ise yüzyıllar öncesinden kalma çok sayıda konak varlığını sürdürmektedir.

Spor faaliyetleri de Estonya kültüründe önemli bir yer kaplamaktadır. 1918 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra Estonya ayrı bir ülke olarak ilk kez 1920 Yaz Olimpiyatları'na katılmıştır. Estonya bugüne kadar düzenlenen olimpiyatlarda en çok madalyayı atletizm, halter ve güreş alanlarında kazanmıştır.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Not listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Hem resmi standart Estonca dilini hem de Tartu, Mulgi, Võro[1] ve Seto çeşitlerini kapsayan Güney Estoncayı (Estonya'nın güneydoğusunda konuşulur) içerir. Güney Estoncanın bir lehçe veya dil olarak statüsü konusunda akademik bir fikir birliği yoktur.[2][3][4][5][6]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Vro | ISO 639-3". 9 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Grünthal, Riho; Anneli Sarhimaa (2004). Itämerensuomalaiset kielet ja niiden päämurteet. Helsinki: Finno-Ugrian Society. 
  3. ^ Sammallahti, Pekka (1977), "Suomalaisten esihistorian kysymyksiä" (PDF), Virittäjä, ss. 119-136, 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 23 Temmuz 2024 
  4. ^ Laakso, Johanna (2014), "The Finnic Languages", Dahl, Östen; Koptjevskaja-Tamm, Maria (Ed.), The Circum-Baltic Languages: Typology and Contact, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company 
  5. ^ Pajusalu, Karl (2009). "The reforming of the Southern Finnic language area" (PDF). Mémoires de la Société Finno-Ougrienne. Cilt 258. ss. 95-107. ISSN 0355-0230. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ekim 2015. 
  6. ^ Salminen, Tapani (2003), Uralic Languages, 10 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 17 Ekim 2015 
  7. ^ Estonya İstatistikleri tarafından sağlanan sayılar yalnızca resmi ikamet edenlerin sayısına karşılık gelmektedir (yani Estonya'da resmi olarak ikamet eden 55.600'den fazla etnik Ukraynalıyı içermektedir); rakamlar, Ukraynalı savaş mültecileri olarak Estonya'da kalan ancak orada bir ikamet yeri kaydettirmemiş olan tahmini 50.000 kişiyi içermemektedir.
  8. ^ Estonya yasalarına göre, etnik köken kendi beyanı ile kaydedilir (zorunlu değildir).
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2024.  "title"Rv0222U: Population by Sex, Ethnic Nationality and County, 1 January"" yazısı görmezden gelindi (yardım)
  10. ^ "Estonia gains 95 islands, but loses 4 square kilometers with updated map". ERR. 22 Şubat 2024. 22 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2024. 
  11. ^ "Estonia's population grew in 2023". 2 Ocak 2024. 11 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2024. 
  12. ^ "Population census: Estonia's population and the number of Estonians have grown". Statistics Estonia. 1 Haziran 2022. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022. 
  13. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Estonia)". International Monetary Fund. 10 Nisan 2024. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024. 
  14. ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income". EU-SILC survey. Eurostat. 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2022. 
  15. ^ "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Mart 2024. 
  16. ^ a b c Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410. 
  17. ^ "World's Most Polluted Countries in 2021 - PM2.5 Ranking | IQAir". www.iqair.com (İngilizce). 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2022. 
  18. ^ "Europe: Quality of Life Index by Country 2022 Mid-Year". www.numbeo.com. 2 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2022. 
  19. ^ "Europe: Crime Index by Country 2022 Mid-Year". www.numbeo.com. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2022. 
  20. ^ Meral, Busra (14 Temmuz 2020). "Estonya Dünyanın En Gelişmiş Dijital Toplumlarından Birini Nasıl Kurdu?". Matematiksel. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2022. 
  21. ^ "Contact". ccdcoe.org. 21 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2022. 
  22. ^ Laurisaar, Riho (31 July 2004). "Arheoloogid lammutavad ajalooõpikute arusaamu"(in Estonian). Eesti Päevaleht. Retrieved 1 November 2016.
  23. ^ Buttar, Prit. Between Giants. ISBN9781780961637
  24. ^ a b Encyclopædia Britannica: Baltic states, World War II losses
  25. ^ "Estonia pulls off nationwide Net voting". CNET. Archived from the original on 13 July 2012. Retrieved 27 March 2015.
  26. ^ Facts Estonian Timber
  27. ^ "Temperature". Estonian Environment Agency Weather Services (İngilizce). 30 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  28. ^ "Sunshine". Estonian Environment Agency Weather Services (İngilizce). 12 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  29. ^ "Conscript service". Estonian Defence Forces (İngilizce). 15 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  30. ^ ""Estonya Savunma Kuvvetleri"". 29 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2022. 
  31. ^ "Kaitse-eelarve | Kaitseministeerium". www.kaitseministeerium.ee (Estonca). 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  32. ^ "Estonian Defence League". www.kaitseliit.ee. 8 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  33. ^ "Baltic volunteers guard against threat of Russian stealth invasion". The Irish Times (İngilizce). 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  34. ^ ERR (20 Nisan 2017). "Defense chiefs decide to move forward with Baltic battalion project". ERR (İngilizce). 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  35. ^ "Nato sends 'alive and strong' message from Estonia". BBC News (İngilizce). 10 Temmuz 2017. 7 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  36. ^ "Czechs and Belgians take over in latest Baltic air police rotation". eng.lsm.lv (İngilizce). 25 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  37. ^ "If not now, when? The Nordic EU Battlegroup". European Union Institute for Security Studies (İngilizce). 18 Mayıs 2017. 16 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  38. ^ "Estonia joins European Intervention Initiative | Kaitseministeerium". www.kaitseministeerium.ee (İngilizce). 29 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  39. ^ "Operatsioonid". Kaitsevägi (Estonca). 30 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  40. ^ Directorate-General for Employment, Social Affairs and Inclusion (European Commission); Pesti, Cerlin; Randma-Liiv, Tiina; Hammerschmid, Gerhard; Thijs, Nick (2018). Public administration characteristics and performance in EU28: Estonia. LU: Publications Office of the European Union. ISBN 978-92-79-90453-0. 
  41. ^ ERR, Maria-Ann Rohemäe | (27 Nisan 2014). "Välisoperatsioonidel on hukkunud 11 Eesti sõdurit". ERR (Estonca). 29 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  42. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; IMF isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  43. ^ "Estonian Startup Database". E-Estonia (İngilizce). 25 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2022. 
  44. ^ "Skype and the Estonian start-up ecosystem". credit-suisse.com. 26 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2022. 
  45. ^ "The Estonia-Singapore tech corridor: A conversation with Priit Turk, Estonian ambassador to Singapore". KrASIA (İngilizce). 7 Ocak 2022. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2022. 
  46. ^ ERR (13 Haziran 2018). "Port of Tallinn surges nearly 20% minutes after trading begins". ERR (İngilizce). 13 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  47. ^ World, Estonian (4 Mayıs 2016). "Latvian airBaltic becomes number one airline in Estonia". Estonian World (İngilizce). 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  48. ^ "Nordica lennukipark täieneb ajutiselt ühe LOTi lennukiga". Uudised (Estonca). 18 Kasım 2016. 20 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  49. ^ "FOTOD: Vaata, kuidas saabus Tallinna lennujaama kahe miljones reisija". Ärileht. 19 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  50. ^ "Statistika andmebaas - Vali tabel". andmed.stat.ee. 27 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  51. ^ "Maavarad". web.archive.org. 4 Ocak 2015. 20 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  52. ^ "e24.ee - Resources and Information". web.archive.org. 12 Şubat 2019. 20 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  53. ^ "A nuclear power plant for Estonia?". www.baltictimes.com. 9 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  54. ^ "Invest in Estonia - Estonian Investment Agency". web.archive.org. 21 Ekim 2007. 21 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  55. ^ "Eesti Tuuleenergia Assotsiatsioon – Eesti Tuuleenergia Assotsiatsioon" (Estonca). 26 Mart 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  56. ^ "Postimees: Peipsile võib kerkida mitusada tuulikut". web.archive.org. 22 Ağustos 2013. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  57. ^ "Tuule püüdmine on saanud Eesti kullapalavikuks". Ärileht. 14 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  58. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 25 Mart 2009. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  59. ^ "World Nuclear Association - World Nuclear News". www.world-nuclear-news.org. 5 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  60. ^ "Lietuvos Energija > News > Press releases". web.archive.org. 22 Temmuz 2011. 25 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  61. ^ ERR (24 Kasım 2014). "Liive: Eesti Energia ditched nuclear plant plans for shale oil". ERR (İngilizce). 12 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  62. ^ Davis, Joshua. "Hackers Take Down the Most Wired Country in Europe". Wired (İngilizce). ISSN 1059-1028. 16 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  63. ^ "Credit Suisse". web.archive.org. 7 Şubat 2012. 7 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  64. ^ "Not only Skype". The Economist. ISSN 0013-0613. 24 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  65. ^ "Estonian Startup Database". Startup Estonia (İngilizce). 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  66. ^ "The Estonia-Singapore tech corridor: A conversation with Priit Turk, Estonian ambassador to Singapore". KrASIA (İngilizce). 7 Ocak 2022. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022. 
  67. ^ "Population by ethnic nationality, 1 January, year". stat.ee. Statistics Estonia. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2012. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Estonya&oldid=34161083" sayfasından alınmıştır