Rurik Hanedanı
Rurik Hanedanı (Rusça: Рю́риковичи, Ryurikoviçi, Ukraynaca: Рю́риковичі, Beyaz Rusça: Ру́рыковичи) Kiev Rus ve daha sonra Moskova prensliklerini yöneten hanedan. Efsaneye göre Novgorod halkının kentlerini yönetmek üzere çağırdığı (y. 862) Varaeg prensi Rurik'in soyundan gelen Rurik prenslerinin egemenliği 1598'e değin sürdü.
Kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]
İlkel bir kültür ve medeniyete sahip olan Slavlar topraklarını ve nüfuslarını sürekli olarak artırarak, ormanlık bölgeden ırmaklar boyunca —özellikle Dinyeper, Don ve Volga— yerleşim yerleri kurarak genişletmişlerdir. Kabileler halinde ve büyük bir kargaşa ve kavga içinde yaşayan Slavlar, dokuzuncu yüzyılda Baltık Denizi'nden Karadeniz ve Hazar Denizi'ne kadar ticaret yapan ve İskandinavya’dan gelen Varegler (Vikingler)’den kendilerine baş seçmişler aralarındaki kargaşaya son vermek için onlardan yardım istemişlerdi.
Bu şekilde İsveçli Vareg liderlerinden Rurik (Ryurik), Novgorod şehri merkez olarak 862'de Rus Knezi olmuş, çevredeki Slavları birleştirmeyi başararak ilk Rus devletini kurdu.[1]
Gelişimi ve sonu[değiştir | kaynağı değiştir]
Rurik'in ardılı Oleg (ö. 912) Kiev'i ele geçirdi (y. 882) ve Dinyeper Nehri boyunca Novgorod'dan Karadeniz'e uzanan ticaret yolunu denetim altına aldı. Rurik'in oğlu olduğu sanılan İgor (hükümdarlığı 912-945) ve daha sonra yerine geçen karısı Azize Olga (naip, 945-969) ile oğlu Svyatoslav (hükümdarlığı 945-972) prensliğin topraklarını daha da genişlettiler. Svyatoslav'ın oğlu I. Vladimir (Aziz) (hükümdarlığı y. 980-1015) hanedanın egemenliğini sağlamlaştırdı.
Vladimir ilk Kiev Rus yasalarını sistemli hale getirdi ve bölgede Hıristiyanlığın yayılmasını sağladı. Ayrıca başlıca kentleri oğulları arasında paylaştırarak Kiev Rus topraklarını birleşik bir konfederasyon biçiminde örgütlendi. Buna göre en büyük oğlu Kiev büyük prensi olacak, öbür kardeşler ise Kiev'in en tepede olduğu kentler hiyerarşisi içinde bir ağabeyin yükselmesi ya da ölümüyle boşalan yere geçerek birbirlerini izleyeceklerdi. En genç kardeşin de ölmesi durumunda, yerine bir büyük prensin oğlu olan en büyük yeğeni geçecekti.
Bu veraset düzenine Svyatopolk (1015-19), I. Yaroslav (Bilge) (1019-1054), onun oğulları İzyaslav (1054-1068, 1069-73 ve 1077-78), Svyatoslav (1073-1076) ve Vsevolod (1078-93) ile İzyaslav'ın oğlu olan II. Svyatopolk (1093-1113) dönemlerinde genellikle uyuldu. Ama hemen her değişikliğe biriç savaş eşlik etti. Prenslerin konumlarını zorla değiştirmeye çalışmaları ve bazen kantlerin kendilerini yönetecek prense karşı çıkmaları sistemin işlemesini engelliyordu. Ayrıca prenslerin kentten kente taşınmak yerine yönettikleri bölgede kalmak istemeleri de istikrarsızlık yaratıyordu.
1097'de bütün Kiev Rus prensleri Lyubeç'te (Çernigov'un kuzeybatısı) buluştular ve topraklarını babadan oğula geçen bölgelere ayırmaya karar verdiler. Büyük prenslik verasetinde ise kuşak düzenine bağlı kalındı. Böylece Vladimir Monomah kuzeni II. Svyatopolk'un yerine geçerek Kiev büyük prensi oldu. Hükümdarlığı sırasında (1113-25) Kiev Rus topraklarında birliği yeniden sağlamak için uğraşan Vladimir'i oğulları Mstislav (hükümdarlığı 1125-32), Yaropolk (hükümdarlığı 1132-39), Vyaçeslav (hükümdarlığı 1139) ve 1140'lardaki karışıklıkların ardından Yuri Dolgoruki (hükümdarlığı 1149-57) izledi. Ama hanedanın belirli kolları ülkenin Kiev dışındaki başlıca merkezlerinde (Halicz [Galiç], Novgorod ve Suzdal) kendi yönetimlerini kurdular. Bu yörelerin prensleri, Kiev'i denetim altına almak için birbirleriyle çatışmaya girdiler. Suzdal prensi Andrey Bogolyubski sonunda kenti ele geçirdiğinde (1169) Vladimir'e (Suzdal Prensliği'ne bağlı bir kent) döndü ve büyük prenslik sarayını bu kente taşıdı. Andrey Bogolyubski'nin kardeşi III. Vsevold onun yerine geçerek Vladmir büyük prensi oldu (hükümdarlığı 1176-1212). Vsevold'un yerini sırasıyla oğulları Yuri (hükümdarlığı 1212-1238), Yaroslav (hükümdarlığı 1238-1246) ve Svyatoslav (hükümdarlığı 1246-1247) ile torunu Andrey (hükümdarlığı 1247-52) aldı.[2]
Aleksandr Nevski (hükümdarlığı 1252-1263) kardeşi Andrey'in yerine geçti; onu öteki kardeşleri ve oğulları izledi. Ama hiçbiri Vladimir'e yerleşmedi. Yerel başkentlerinde kalan büyük prensler kendi hanedanlarını güvence altına alma yoluna gitti. Bu da parçalanma eğilimini daha da güçlendirdi. Böylece Aleksandr'ın kardeşi Yaroslav Tver Hanedanını, Aleksandr'ın oğlu Danilo ise Moskova Hanedanı'nı kurdu.
Moğol istilasından (1240) sonra, Rus büyük prensleri hüküm sürebilmek için Moğol hanından berat almak zorunda kaldılar. Bu dönemde Vladimir Büyük Prensliği'nin önderliği için özellikle Tver ve Moskova hanedanları arasında bir rekabet doğdu. Moskova prensleri zamanla üstün duruma geçerek, Moskova Büyük Prensliği'ni kurdular ve 1598'de son erkek varisleri ölünceye değin hüküm sürdüler.
