Mısır firavunları listesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Antik Mısır'da
Firavunların Hanedanları
Hanedan öncesi Mısır
İlk Hanedan Dönemi
Erken Hanedan Dönemi
1. 2.
Eski Krallık
3. 4. 5. 6.
Birinci Ara Dönem
7. 8. 9. 10.
11. (yalnız Thebes)
Orta Krallık
11. (Tüm Mısır)
12. 13. 14.
İkinci Ara Dönem
15. 16. 17.
Yeni Krallık
18. 19. 20.
Son Ara Dönem
21. 22. 23. 24. 26.
Pers Dönemi
27.
Geç Hanedan Dönemi
28. 29. 30. 31.
Yunan Devri
III. Aleksandros Batlamyus hanedanı
Roma Devri
Roma

Bu makale Antik Mısır'ın Hanedan öncesi Mısır'dan, Firavun unvanının Roma İmparatorları tarafından son kez alınmasına kadar Mısır'ı yönetmiş olan bilinen firavunlarının bir listesidir. Verilen tarihler yaklaşık tahminler olarak alınmalıdır. Çeşitli kaynaklarda kullanılan sistem ve alınan varsayımlara göre farklı tarihlemeler bulunabilir.

Hanedanlık öncesi dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağı Mısır[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağı Mısır coğrafi olarak kuzey Nil ve Nil deltasından oluşuyordu.

İsim Resim Notlar Saltanat
Hedju Hor Sadece iki kil sürahide adı geçmektedir. Naqada II ?
Ny-Hor Yalnızca Tarchan, Tura, Tarjan ve Nagada yakınlarındaki mezarlarda bulunan kil ve taş kaplardan bilinmektedir. Naqada II ?
Kral01(belirsiz) Sadece Palermo Taşından bilinmektedir. Bilinmiyor
Hsekiu/Seka Sadece Palermo Taşından bilinmektedir. Bilinmiyor
Khayu Sadece Palermo Taşından bilinmektedir. Bilinmiyor
Tiu/Teyew Sadece Palermo Taşından bilinmektedir. Bilinmiyor
Thesh/Tjesh Sadece Palermo Taşından bilinmektedir. Bilinmiyor
Neheb Sadece Palermo Taşından bilinmektedir. Bilinmiyor
Wazner Sadece Palermo Taşından bilinmektedir. MÖ.3180 civarında veya öncesinde
Hat-Hor MÖ 3180 civarında
Mekh Sadece Palermo Taşından bilinmektedir. Bilinmiyor
Kral09 (belirsiz) Sadece Palermo Taşından bilinmektedir. Bilinmiyor
Çift Şahin Yukarı Mısır'da da hüküm sürmüş olabilir. Naqada III
Wash Sadece Narmer Paletinden bilinmektedir. Naqada III

Yukarı Mısır[değiştir | kaynağı değiştir]

Burada toplananlar, bazen gayri resmi olarak Hanedan 00 olarak tanımlanan, Geç Naqada III dönemine ait Yukarı Mısır'ın hanedanlık öncesi hükümdarlarıdır.

İsim Resim Notlar Saltanat
Parmak salyangozu Bu firavunun varlığı çok şüphelidir. Naqada III
Balık Muhtemelen hiç var olmadı. Naqada III
Fil Muhtemelen hiç var olmadı. Naqada III
Leylek Muhtemelen hiç var olmadı. Naqada III
Boğa Muhtemelen hiç var olmadı. Naqada III
I.Akrep Yukarı Mısır'ın ilk hükümdarı. Naqada III

Hanedan 0[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu firavunlar Birinci Hanedandan önce geldiğinden, gayri resmi olarak "Hanedan 0" olarak gruplandırılmışlardır.

İsim Resim Notlar Saltanat
Iry-Hor Doğru kronolojik konumu belirsiz. MÖ 3170 civarında
Timsah Varlığı tartışmalıdır. MÖ 3170 civarında
Ka Doğru kronolojik konumu belirsiz. MÖ 3170 civarında
II.Akrep Muhtemelen Narmer ile aynı kişi MÖ 3170 civarında

Erken Hanedan Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Mısır'ın Erken Hanedanlık Dönemi, MÖ 3100'den MÖ 2686'ya kadar uzanıyor.

Birinci Hanedan (MÖ 3050 - MÖ 2890)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Narmer Bazı kaynaklara göre Yukarı ve Aşağı Mısır'ı birleştiren firavundur. 3100 civarı
Hor-Aha 3050 civarı
Djer 54 yıl
Djet 10 yıl
Den 42 yıl
Anedjib 10 yıl
Semerkhet 8½ yıl
Qa'a 34 yıl
Sneferka Saltanatı çok kısa sürdü, doğru kronolojik konumu belirsiz. 2900 civarı
Horus Kuşu Saltanatı çok kısa sürdü, doğru kronolojik konumu belirsiz. 2900 civarı

İkinci Hanedan (MÖ 2890 - MÖ 2686)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Hotepsekhemwy Manetho ona Boëthos adını verir ve bu firavunun saltanatında bir depremin birçok insanı öldürdüğünü iddia eder. 15 yıl
Raneb/Nebra Kraliyet adına güneş sembolünü kullanan ilk hükümdar, firavun Wneg ile aynı kişi olabilir. 14 yıl
Nynetjer Mısır'ı halefleri arasında böldüğü iddia ediliyor. Kadınlara firavunluk hakkı vermiş olabilir. 43–45 yıl
Wneg Seth-Peribsen, Sekhemib-Perenmaat veya Raneb ile aynı kişi olabilir. 2740 civarı
Senedj Seth-Peribsen ile muhtemelen aynı kişi, ancak bu oldukça tartışmalıdır. 47 yıl (sözde)
Seth-Peribsen Horus şahini yerine serekhinin üzerinde bir Set-hayvanı kullandı. Mısır'da güneş kültünü destekledi. Memurların, vekillerin ve soyluların güçlerini azalttı. Bazı bilim adamları bölünmüş bir Mısır'ı yönettiğine inanıyor. Bilinmiyor
Sekhemib-Perenmaat Seth-Peribsen ile aynı kişi olabilir. 2720 civarı
I.Neferkara Sadece Ramesside kral listelerinden bilinir, varlığına dair bir arkeolojik kanıt bulunamamıştır. 25 yıl (Manetho'ya göre)
Neferkasokar Sadece Ramesside kral listelerinden bilinir, varlığına dair bir arkeolojik kanıt bulunamamıştır. Eski Krallık efsaneleri, bu firavunun Mısır'ı uzun süreli bir kuraklıktan kurtardığını iddia ediyor . 8 yıl
I.Hudjefa Sadece Ramesside kral listelerinden bilinir, ismi listenin oluşturulduğu dönemde kaybolmuştur. Hudjefa "silinmiş" anlamına gelmektedir. 11 yıl (Turin Kral Listesine göre)
Khaksekhemy Belli bir sıkıntı döneminden sonra Mısır'ı yeniden birleştirmiş olabilir. 18 yıl

Eski Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Krallık dönemi, Erken Hanedanlık dönemi ve I.Ara Dönem arasındaki Mısır'a verilen addır. Eski Krallık, MÖ 2686'dan MÖ 2181'e kadar hüküm sürdü.

Üçüncü Hanedan (MÖ 2686 - MÖ 2589)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Djoser Döneminde İmhotep tarafından Mısır'da ilk piramit olan Basamaklı Piramit inşa edildi. 19 veya 28 yıl muhtemelen 2650 yılı civarında
Sekhemkhet Bitmemiş basamaklı piramidinin nekropolünde 2 yaşında bir bebeğin kalıntıları bulundu. 2649-2643
Sanakhte 6 yıl hüküm sürmüş olabilir. 2650 civarında
Khaba Muhtemelen bitmemiş bir basamaklı piramit inşa ettirdi. Huni ile aynı kişi olabilir. 2643-2637
Huni Qahedjet veya Khaba ile aynı kişi olabilir. Muhtemelen Mısır'da tamamlanmamış bir basamaklı piramit ve birkaç piramidi inşa etti. Huni, Maydum piramidinin inşası ile uzun süre itibar gördü. Ancak bu, Huni'yi değil kral Sneferu'yu öven Yeni Krallık grafiti tarafından çürütülüyor. 2637-2613

Dördüncü Hanedan (MÖ 2613 - MÖ 2496)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Sneferu 48 yıl hüküm sürdü Maydum Piramidi, Eğik Piramit ve Kızıl Piramidi inşa ettirdi. Bazı bilim adamları onun Kızıl Piramit'e gömüldüğüne inanıyor. Uzun bir süre Maydum Piramidinin Sneferu'nun değil, firavun Huni'nin yaptırdığı düşünülüyordu. Eski Mısır kaynakları Sneferu'yu dindar, cömert ve güvenilir bir yönetici olarak tanımlar. 2613-2589
Khufu (Keops) Giza'daki Büyük Piramidi inşa ettirdi. Khufu, antik Yunan yazarları tarafından acımasız bir tiran olarak tasvir edilir, ancak Eski Mısır kaynakları onu cömert ve dindar bir hükümdar olarak tanımlamaktadır. 2589-2566
Djedefre Bazı akademisyenler, ölen babası için bir anıt olarak Giza'nın Büyük Sfenksini yaptırdığına inanıyor. Ayrıca Abu Rawash'ta bir piramit yaptırdı. Ancak bu piramit Romalılar tarafından büyük ölçüde tahrip edilmiştir. 2566-2558
Khafre (Kephren) Piramidi, Giza'daki en büyük ikinci piramittir. Bazı bilim adamları, Djedefre'den önce Büyük Sfenks'i yaptıran olarak onu tercih ediyor. Eski Yunan yazarları, Khafre'yi Khufu kadar acımasız olarak tanımlarlar. 2558-2532
Baka Zawyet el'Aryan'ın Bitmemiş Kuzey Piramidinin sahibi olabilir. 2570 civarında
Menkaure Piramidi, Giza'daki üçüncü ve en küçük piramittir. Bir efsane, kızının bir hastalık nedeniyle öldüğünü ve Menkaure'nin onu inek şeklindeki altın bir tabutla gömdüğünü iddia ediyor. 2532-2503
Shepseskaf Mastabat al-Fir'aun'un sahibi 2503-2498
Thamphthis Manetho'ya göre 4.hanedanın son firavunu, kendisine dair bir arkeolojik kanıt bulunamadı. 2500 civarında

Beşinci Hanedan (MÖ 2496 - MÖ 2345)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()

Userkaf

Sakkara'da bir piramidin içine gömüldü. Abusir'de ilk güneş tapınağını inşa etti. 2496-2491
Sahure

Kraliyet nekropolünü, piramidini inşa ettiği Abusir'e taşıdı. 2490-2477
Neferirkare Kakai

2477-2467
Neferefre

2460-2458
Shepseskare Isi

Büyük olasılıkla Neferefre'den sonra sadece birkaç ay hüküm sürdü ve muhtemelen Sahure'nin oğlu. Birkaç ay
Nyuserre Ini

2445-2422
Menkauhor Kaiu

Güneş tapınağı inşa eden son firavun 2422-2414
Djedkare Isesi

Mısır yönetiminin kapsamlı reformlarını etkiledi. Tahtta muhtemelen 35 yıldan fazla bir süre kalarak hanedanlığının en uzun saltanatını yaşadı. 2414-2375
Unas

Piramidinde, piramit metinlerinin en eski örneği yazılmıştır. 2375-2345

Altıncı Hanedan (MÖ 2345 - MÖ 2181)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Teti Manetho'ya göre öldürüldü. 2345-2333
Userkare 2333-2332
I. Pepi Meryre Komplolar ve siyasi sıkıntılarla karşı karşıya kaldı. 2332-2283
I. Merenre Antyemsaf 2283-2278
II. Pepi Neferkare 94 yıl ile muhtemelen insanlık tarihinin en uzun hüküm süren hükümdarı. Alternatif olarak, sadece 64 yıl hüküm sürmüş olabilir. 2278-2184
Neferka II.Pepi döneminde hüküm sürdü; muhtemelen oğlu ya da ortak firavun idi. 2200-2199
II. Merenre Antyemsaf Kısa ömürlü firavun, muhtemelen II.Pepi'nin yaşlı bir oğlu. 2185-2184
Netjerkare Siptah Netjerkare Siptah büyük olasılıkla Herodot ve Manetho'nun bahsettiği kadın hükümdar Nitocris ile aynı kişidir. Bazen 7. Hanedanın ilk firavunu olarak sınıflandırılır. 2184–2181

Birinci Ara Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk Ara Dönem (MÖ 2181–2060), Eski Krallığın sonu ile Orta Krallık'ın kuruluşu arasında bir kargaşa ve kaos dönemidir.

Eski Krallık, II. Pepi'nin ölümünden sonra hızla çöktü. II. Pepi 64 yıl veya 94 yıl hüküm sürdü. Saltanatının son yıllarına, ileri yaşı nedeniyle verimsizlik damgasını vurdu. Bunun sonucunda Aşağı ve Yukarı Mısır birliği dağıldı, bölge liderleri bu dönemde ortaya çıkan kıtlıkla başa çıkmak zorunda kaldı.

6. Hanedanlığın halefleri olan 7. ve 8. Hanedanların firavunları Memphis'te bir miktar gücü ellerinde tutmaya çalıştı. Bu hanedan 20 veya 45 yıl sonra, Herakleopolis'te bulunan yeni bir firavun hanedanı tarafından devrildi. Bu olaylardan bir süre sonra, Teb merkezli rakip bir hanedan, Kuzey derebeylerine karşı ayaklandı ve Yukarı Mısır'ı birleştirdi. MÖ 2055 civarında firavun III.Intef'in oğlu ve halefi II.Mentuhotep, Herakleopolis firavunlarını yendi. Daha sonra Aşağı ve Yukarı Mısır'ı yeniden birleştirerek Orta Krallık'ı kurdu.

Yedinci ve Sekizinci Hanedan[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Menkare 2183-2181
II. Neferkare Bilinmiyor
Neferkare Neby Bilinmiyor
Djedure Shemai Bilinmiyor
Neferkare Khendu Bilinmiyor
Merenhor Bilinmiyor
Neferkamin Bilinmiyor
Nykare Bilinmiyor
Neferkare Tereru Bilinmiyor
Neferkahor Bilinmiyor
Neferkare Pepiseneb Bilinmiyor
Neferkamin Anu 2170 civarında
Qakare Ibi 2169–2167
Neferkaure 2167-2163
Neferkauhor Khuwihapi 2163-2161
Neferirkare 2161-2160

Dokuzuncu Hanedan[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I.Meryibre Khety

(I.Acthoes)

2160-?
- Bilinmiyor
VII. Neferkare Bilinmiyor
II.Khety Bilinmiyor
Senenh veya Setut Bilinmiyor
- Bilinmiyor
Mery- Bilinmiyor
Shed- Bilinmiyor
H- Bilinmiyor

Onuncu Hanedan[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Meryhathor 2130-?
VIII.Neferkare 2130 ile 2040 arasında
Wahkare Khety Bilinmiyor
Merikare ?-2040

Onbirinci Hanedan (MÖ 2125 - MÖ 2055)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Yaşlı İntef Teb nomark'ı, isimsiz bir krala hizmet ediyordu, daha sonra 11. Hanedanlığın kurucu figürü olarak kabul edildi. Bilinmiyor

Yaşlı Intef'in halefleri, I.Mentuhotep ile başlayarak, kuzey derebeylerinden bağımsız hale geldiler ve sonunda II.Mentuhotep altında Mısır'ı fethettiler.

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I.Mentuhotep Nominal olarak bir Teb nomark'ı, ancak bağımsız olarak hüküm sürmüş olabilir. ?-2133
I. Intef 2133 - 2117
II. Intef Abidos'u fethetti. 2117 - 2068
III. Intef Asyut'u fethetti ve muhtemelen 17.norm'a kadar ilerledi. 2068 - 2060

Orta Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Krallık (MÖ 2060-1802), Birinci Ara Dönemin sonundan İkinci Ara Dönemin başlangıcına kadar olan dönemdir.

Onbirinci Hanedan (MÖ 2060 - MÖ 1985)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
II. Mentuhotep Aşağı ve Yukarı Mısır'ı yeniden birleştirdi. 2060–2040

(Yalnızca Yukarı Mısır Kralı)

2060–2009

(Yukarı ve Aşağı Mısır Kralı)

III. Mentuhotep 2009-1997
IV. Mentuhotep Daha sonraki kral listelerinde görünmeyen belirsiz firavun; mezar bilinmiyor. Veziri ve halefi I. Amenemhat tarafından devrilmiş olabilir. 1997-1991

Onikinci Hanedan (MÖ 1991- MÖ 1802)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I. Amenemhat Muhtemelen IV.Mentuhotep'i devirdi. Kendi korumaları tarafından öldürüldü. 1991 - 1962
I. Senusret (I. Sesostris) 1971-1926
II. Amenemhat 1929-1895
II. Senusret (II. Sesostris) 1897-1878
III. Senusret (III. Sesostris) Orta Krallık firavunlarının en güçlüsü. 1878–1860
III. Amenemhat 1860-1815
IV. Amenemhat 1815–1807
Kraliçe Sobekneferu Kanıtlanmış ilk kadın Firavun. 1807–1802

İkinci Ara Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci Ara Dönem (MÖ 1802-1550), Orta Krallığın sonu ile Yeni Krallığın başlangıcı arasında bir kargaşa dönemidir.

On Üçüncü Hanedan, Onikinci Hanedandan çok daha zayıftı ve Mısır'ı elinde tutunamadı. Hanedanlığın başlangıcında veya ortasına doğru, Doğu Deltası'nın bataklıklarında bulunan Xois'teki eyalet yönetici ailesi, On Dördüncü Hanedanı oluşturdu ve merkezi otoriteden koptu.

Hiksoslar ilk ortaya çıkışlarını IV. Sobekhotep döneminde yaptılar ve MÖ 1720 civarında Avaris kasabasını (modern Tell el-Dab'a / Khata'na) alarak 14. hanedanlığın krallığını fethettiler. MÖ 1650 civarında, belki de On Beşinci Hanedanlığın kurucusu Salitis tarafından yönetilen Hiksos, Memfis'i fethederek 13. hanedanı sona erdirdi. Yukarı Mısır'da 13. hanedanlığın çöküşünden kaynaklanan iktidar boşluğu, 16. hanedanın Teb'te bağımsızlığını ilan etmesine izin verdi, ancak kısa süre sonra Hiksos kralları tarafından istila edildi.

Daha sonra Hiksos, Yukarı Mısır'dan çekilirken, Tebdeki yerli Mısırlı yönetici hanedanı On Yedinci Hanedanı kurdu. Bu hanedan sonunda Hiksosları Seqenenre Tao, Kamose ve son olarak Yeni Krallığın ilk firavunu Ahmose yönetiminde Mısır'dan sürdü.

Onüçüncü Hanedan (MÖ 1802- MÖ 1649)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I. Sobekhotep 1802-1800
Sonbef 1800-1796
Nerikare 1796
V. Amenemhet 1796-1793
Ameny Qemau 1795-1792
Hotepibre Sehotepibre olarak da bilinir. 1792-1790
Iufni Saltanatı çok kısa sürdü. Muhtemelen 1790-1788
VI. Amenemhat 1788-1785
Semenkare 1785-1783 veya 1739
II. Shetepibre 1783-1781
Sweadjkare 1781
Nedjemibre 1780 veya 1736
II. Sobekhotep 1780-1777
Reniseneb 4 ay hüküm sürdü. 1777
I. Hor 1777-1775
Sekhemrekhutawy Khabaw 1775-1772
Djedkheperew 1772-1770
Sebkay
Sedjefakare 1769-1766
Khutawyre Wegaf 1767
Khendjer Muhtemelen ilk semitik firavun, Sakkara'da bir piramit inşa etti 1765
Imira-Mesha 1759 veya 1711'den başlayarak 10 yıldan az hüküm sürdü.
IV. İntef 10 yıldan az
Seth 1749'da sona erdi
III. Sobekhotep 1755-1751
I. Neferhotep 1751-1740
Sihathor Kardeşi I.Neferhotep ile geçici ortak, tek başına hüküm sürmemiş olabilir. 1739
IV. Sobekhotep 1740-1730
V. Sobekhotep 1730
VI. Sobekhotep Saltanatı 4 yıl 8 ay 29 gün sürdü. 1725 civarında
Iaib 1725–1714 veya 1712–1701
Ay 1701–1677 veya 1714–1691
Merhotepre Ini 1677–1675 veya 1691–1689
Sewadjtu 1675-1672
Ined II.Neferhotep ile aynı kişi olabilir 1672-1669
Hori 5 yıl
VII. Sobekhotep 1664–1663
Yedi Firavun Kaybolan isimler 1663-?
Mer[...]re Bilinmiyor
Merkeperre 1663 ile 1649 arasında bir süre
Merikare 1663 ile1649 arasında bir süre
Belirsiz İsim Bilinmiyor
V. Montuhotep 1655 civarı
[...]mosre Bilinmiyor
Ibi [...]maatre Bilinmiyor
Hor[...] [...]webenre Bilinmiyor
Se...kare Bilinmiyor
Seheqenre Sankhptahi 1663-1649 arası
...re Bilinmiyor
Se...enre ?-1649

Aşağıdaki firavunların konumu belirsizdir:

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I. Dedumes Muhtemelen 16.hanedanın firavunu 1654 civarı
II. Dedumes Muhtemelen 16.hanedanın firavunu Bilinmiyor
Sewahenre Senebmiu 13.hanedanın sonları 1660'tan sonra
Snaaib Muhtemelen Abydos Hanedanı'nın bir kralı Bilinmiyor
II.İni 13. hanedanın sonları Bilinmiyor

Ondördüncü Hanedan (MÖ 1805- MÖ 1650)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Yakbim Sekhaenre 1805–1780
Ya'ammu Nubwoserre 1780-1770
Qareh Khawoserre 1770–1760
'Ammu Ahotepre 1760–1745
Sheshi 1745-1705
Nehesy 1705 civarı
Khatire Bilinmiyor
Nebfaure 1704 civarı
Sehabre 1704-1699 civarı
Meridjefare 1699 civarı
III.Sewadjkare Bilinmiyor
Nebdjefare 1694
Webenre Bilinmiyor
- Bilinmiyor
Djefare? Bilinmiyor
Webenre 1690 civarında
Nebsenre 1690 ile 1649 arasında
Sekheperenre 2 ay, 1690 ile 1649 arasında bir süre
Anati Djedkare Bilinmiyor
Bebnum 1690 ile 1649 arasında bir süre
'Apepi 1650

Aşağıdaki firavunların konumu ve kimliği belirsizdir:

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Nuya Bilinmiyor
Wazad 1700 civarında?
Sheneh Bilinmiyor
Shenshek Bilinmiyor
Khamure Bilinmiyor
Yakareb Bilinmiyor
Yaqub-Har 14. hanedanlığa, 15. hanedana ait olabilir veya Hiksos'un bir tebası olabilir. Muhtemelen Tevrat Yaratılış Kitabı 41.bölümde bahsedilen Firavun. MÖ 17.-16. yüzyıllar

Onbeşinci Hanedan (MÖ 1674 - MÖ 1535)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Semqen Kronolojik konum belirsiz. 1649-Bilinmiyor
'Aper-'Anat Kronolojik konum belirsiz. Bilinmiyor
Sakir-Har Bilinmiyor
Khiyan Apachnan Hiksos'un gücünün zirvesi, hükümdarlığının sonuna doğru Teb'i fethetti. 30-40 yıl
Ipepi 40 yıl veya üzeri
Khamudi 1555–1544

Abidos Hanedanı[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Sekhemraneferkhau Wepwawetemsaf 16. Hanedanlığın sonlarına ait olabilir. Belirsiz
Sekhemrekhutawy Pantjeny 16. Hanedanlığın sonlarına ait olabilir. Belirsiz
Menkhaure Snaaib 13. Hanedanlığın sonlarına ait olabilir. Belirsiz
Woseribre Senebkay 1650 civarında

Onaltıncı Hanedan (MÖ 1650 - MÖ 1580)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
- Bilinmiyor
Sekhemresementawy Djehuti 3 yıl
VIII.Sobekhotep 16 yıl
III.Neferhotep 1 yıl
Seankhenre Mentuhotepi 17. Hanedanlığın kralı olabilir 1 yıl
I.Nebiryraw 26 yıl
II.Nebiryraw 1600 civarında
Semenre 1600 civarında
Bebankh 12 yıl
I. Dedumes 13. Hanedanlığın firavunu olabilir 1588-1582 civarında
II.Dedumes 1588-1582 civarında
Djedankhre Montemsaf 1590 civarında
VI.Mentuhotep MÖ 1585 civarında
IV.Senusret Bilinmiyor
Sekhemre Shedwast Bilinmiyor

16. Hanedan ayrıca III.Sneferankhre Pepİ ve Nebmaatre'nin hükümdarlıklarını da içermiş olabilir. Kronolojik konumları belirsizdir.

Onyedinci Hanedan (MÖ 1650 - MÖ 1550)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Rahotep 1620 civarında
I. Sobekemzaf En az 7 yıl
II. Sobekemzaf Mezarı IX.Ramses döneminde soyuldu ve yakıldı. 1573 civarında, bilinmiyor
V. Inyotef Muhtemelen 1573-1571 civarında
VI. Inyotef 1571'den 1560'ların ortalarına kadar
VII. Inyotef 1560'ların sonları
Senakhtenre Ahmose 1558 civarında
Seqenenre Tao Hiksoslara karşı savaşırken öldü. 1558–1554
Kamose 1554–1549

Yeni Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Krallık (MÖ 1550–1077), MÖ 16. yüzyıldan 11. yüzyıla kadar, İkinci Ara Dönem ile Üçüncü Ara Dönem arasındaki Mısır'ın Onsekizinci, Ondokuzuncu ve Yirminci hanedanını kapsayan dönemdir. Mısır bu dönemde altın çağını yaşamıştır.

Onsekizinci Hanedan (MÖ 1550 - MÖ 1292)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Ahmose Kamose'nin kardeşi ve halefi, Mısır'ın kuzeyini Hiksoslardan aldı. 1550 - 1525
I. Amenhotep 1541–1520
I. Thutmose Hükümdarlığı sırasında Mısır'ın bölgesel kapsamını genişletti. 1520 - 1492
II. Thutmose 1492 - 1479
Kraliçe Hatshepsut Mısır'ın bilinen ikinci kadın hükümdarı. Hükümdarlığının ilk dönemlerinde yeğeni III.Thutmose ile devleti ortak yönetmiş olabilir. Birçok tapınak ve anıt inşa etti. 1479 - 1458
III. Thutmose Levant ve Nubya'daki genişlemesiyle ünlü. Onun saltanatı altında, Eski Mısır en büyük sınırlara ulaştı. Mısır'ın gücünün zirvesinde hüküm sürdü. Hükümdarlığının sona ermesinden önce, Hatşepsut'un adını Tapınaklardan sildirdi. (Mısır'dan çıkış'ın firavunu adaylarından biridir.[1][2]) 1458-1425
II. Amenhotep 1425 - 1400
IV. Thutmose 1400 - 1390
III. Amenhotep 1390 - 1352
IV. Amenhotep/Akhenaten Devlet dinini çok tanrılı Eski Mısır dininden Monoteistik Atenizm'e değiştirildiği Amarna Dönemi'nin kurucusu. Başkenti Akhetaten'e taşıdı. 1352 - 1336
Smenkhkare 1335-1334
Neferneferuaten
Bir kadın Firavun, muhtemelen Smenkhkare ile aynı hükümdardır. Arkeolojik kanıtlar, Amarna Dönemi'nin sonlarına doğru firavun olarak hüküm süren bir kadınla ilgilidir. Nefertiti olması muhtemeldir. 1334-1332
Tutankhamun 1332-1324
Ay Tutankhamun'un Sadrazamı ve Akhenaten ve Smenkhkare döneminde önemli bir memurdu. Muhtemelen III.Amenhotep'in Karısı Tiye'nin kardeşi ve muhtemelen Akhenaten'in Karısı Nefertiti'nin babası. 1324-1320
Horemheb 1320 - 1292

Ondokuzuncu Hanedan (MÖ 1292 - MÖ 1186)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I. Ramses 1292–1290
I. Seti Akhenaten döneminde kaybedilen toprakların çoğunu geri aldı. 1290–1279
II. Ramses MÖ 1275'te Kadeş Savaşı'nda Hitit İmparatorluğu ile çıkmaza girene kadar Mısır topraklarını genişletmeye devam etti ve ardından MÖ 1258'de Kadeş antlaşması imzalandı. 1279 - 1213
Merenptah 1213 - 1203
Amenmess Büyük ihtimalle bir gaspçı. 1203 - 1200
II. Seti 1203 - 1197
Merenptah Siptah 1197 - 1191
Kraliçe Tawosret Muhtemelen II.Seti'nin karısı. Twosret veya Tawosret olarak da bilinir. 1191 - 1190

Yirminci Hanedan (MÖ 1190 - MÖ 1077)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Sethnakht 1190-1186
III. Ramses MÖ 1175'te Deniz Halkları ile savaştı. Muhtemelen suikasta uğradı. 1186–1155
IV. Ramses Hükümdarlığı sırasında Mısır'ın gücü azalmaya başladı. 1155-1149
V. Ramses 1149-1145
VI. Ramses 1145-1137
VII. Ramses 1137-1130
VIII. Ramses 1130-1129
IX. Ramses 1129-1111
X. Ramses 1111-1107
XI. Ramses Saltanatının ikinci yarısında, Amon Baş Rahibi Herihor, Ramses'in gücünü Aşağı Mısır ile sınırlayarak Yukarı Mısır'ı Teb'den yönetti. 1107-1077

Üçüncü Ara Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Üçüncü Ara Dönem (MÖ 1077-664), Yeni Krallığın çöküşünün ardından Libya kökenli bir dizi hanedan hüküm sürdü, alternatif olarak bu döneme Libya Dönemi adı verdi.

Yirmibirinci Hanedan (MÖ 1069 - MÖ 943)[değiştir | kaynağı değiştir]

Yirmi Birinci Hanedan, nispeten zayıf bir hanedanlıktı. Teorik olarak, tüm Mısır'ın hükümdarlarıydılar, ancak pratikte etkileri Aşağı Mısır ile sınırlıydı.

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Smendes 1077–1051
Amenemisu 1051–1047
I. Psusennes 40 veya 51 yıl hüküm sürdü. Tanis'teki bozulmamış mezarı ile ünlü. Gömülü olduğu muhteşem gümüş tabut nedeniyle "Gümüş Firavun" olarak bilinir. Hanedanlığın en güçlü hükümdarlarından biridir. 1047-1001
Amenemope 1001–992
I. Osorkon Bir Libya kabilesi olan Meshwesh'in Büyük Şefi Shoshenq A'nın oğlu. 992-986
Siamun 986-967
II. Psusennes II.Pinedjem'in oğlu, Amon Başrahibi 967–943

Teb Amon Başrahipleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Resmi olarak firavun olmasalar da, Teb'deki Amon Başrahipleri, Yirmi birinci hanedanlık döneminde Yukarı Mısır'ın fiili hükümdarlarıydı, isimlerini kartotlara yazıyor ve kraliyet mezarlarına gömülüyorlardı.

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Herihor
Firavun olduğunu iddia eden ilk Amon Başrahibi. Teb'te güneyde hüküm sürerken, XI.Ramses kuzeyde Pi-Ramses'te hüküm sürdü. 1080–1074
Piankh
Bazı kaynaklar Herihor'dan önce hüküm sürmüş olabileceğini öne sürüyor. 1074–1070
I.Pinedjem
1070–1032
Masaharta
1054–1045
Djedkhonsuefankh
1046–1045
Menkheperre
1045–992
II.Nesbanebdjed (II.Smendes)
992–990
II.Pinedjem
990–976
III.Pasebakhaennuit

(III.Psusennes)

Muhtemelen II.Psusennes ile aynı kişi. kendisini firavun benzeri bir figür olarak gören son Amon Başrahibi olarak kabul edilir. 976–943

Yirmiikinci Hanedan (MÖ 943 - MÖ 728)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I. Shoshenq Meshwesh (Libya) kabilesinin Büyük Şefi Nimlot A'nın oğlu 943–922
I. Osorkon 922–887
II. Soshhenq Muhtemelen bir gaspçı. 887-885
Tutkheperre Shoshenq 880'ler
Harsiese Thebes'te bir isyancı 880–860
I. Takelot 885–872
II. Osorkon 872–837
III. Shoshenq 837–798
IV.Shoshenq 798–785
Pami 785–778
V. Shoshenq 778–740
IV. Osorkon 740–720

Yirmiüçüncü Hanedan (MÖ 837 - MÖ 735)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
II.Takelot 837–813
Pedubast Bir asi - Teb'i ele geçirdi. 826–801
I.Luput 812–811
IV. Shoshenq Pedubast'ın halefi. 801–795
III. Osorkon II.Takelot'in oğlu; Teb'i kurtardı, sonra kendini firavun ilan etti. 795–767
III. Takelot Saltanatının ilk beş yılında babası III.Osorkon ile birlikte hüküm sürdü. 773–765
Rudamon 765–762
VII.Shoshenq

Yirmidördüncü Hanedan (MÖ 732 - MÖ 720)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I. Tefnakhte 732–725
Bakenranef 725–720

Yirmibeşinci Hanedan (MÖ 744 - MÖ 656)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Piankhy Nubya Kralı; Saltanatının 20.yılında Mısır'ı fethetti. 744–714
Shebiktu 2010'lara kadar Shabaka'nın halefi olduğuna inanılıyordu. 714–705
Shebaka 705–690
Taharqa 690–664
Tantamani 656'da Psamtek'in yetkisini o yıl Teb'e kadar uzatmasıyla Yukarı Mısır'ın kontrolünü kaybetti. 664–653

Geç Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Geç Dönem, MÖ 664'ten 332'ye kadar sürer ve yerli Mısırlılar ve Persler tarafından yönetilen hanedanları içerir.

Yirmialtıncı Hanedan (MÖ 664 - MÖ 525)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
II.Tefnakht 685–678
Nekauba 678–672
I.Necho 664'te Tantamani komutasında işgalci Kuşi kuvvetleri tarafından öldürüldü. 672–664

I.Necho'in oğlu ve halefi I.Psamtik, Mısır'ı yeniden birleştirmeyi başardı ve genellikle Yirmi Altıncı Hanedanlığın kurucusu olarak kabul edilir.

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I. Psamtek Mısır yeniden birleştirdi. 664 - 610
II. Nekau 610 - 595
II. Psamtek 595 - 589
Apries 589 - 570
II.Ahmose Pers fethinden önce Mısır'ın son büyük hükümdarıydı. 570 - 526
III. Psamtek Pelusium Savaşı'nda Persler tarafından mağlup edilmeden önce yaklaşık altı ay hüküm sürdü ve ardından isyan girişiminde bulunduğu için idam edildi. 526 - 525

Yirmiyedinci Hanedan (Birinci Pers İktidarı) (MÖ 525 - MÖ 404)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
II. Kambises 525'te Pelusium Muharebesi'nde III.Psamtik'ü mağlup etti. 525 - 522
Smerdis 522
III.Petubastis Delta'da yerli bir Mısırlı asi. 522/21–520
I. Darius 522 - 486
IV.Psammetichus Bir yerli Mısırlı isyancı lideri. Muhtemelen 480'lerde
I. Serhas 486 - 465
Artabanus 465 - 464
I. Artaserhas 464 - 424
II. Serhas 424 - 423
Sogdianus 424 - 423
II. Darius 424 - 404

Yirmisekizinci Hanedan (MÖ 404 - MÖ 398)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Amyrtaios Perslere karşı başarılı bir isyan başlattı. 404 - 398

Yirmidokucuncu Hanedan (MÖ 398 - MÖ 380)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I. Nepherites Savaşta Amyrtaeus'u yendi ve idam ettirdi. 398 - 393
Hakoris 391
Hernebkha Psammuthis 392 civarı - 391 civarı
Hakoris 390 civarı - 379 civarı
II. Nepherites Sadece 4 ay hüküm sürdükten sonra I.Nectanebo tarafından tahttan indirildi ve muhtemelen öldürüldü. 379 civarı

Otuzuncu Hanedan (MÖ 380 - MÖ 343)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I. Nectanebo 379–361
Teos 361–359
II. Nectanebo Mısır'ın son yerli hükümdarı 359–342

Otuzbirinci Hanedan (İkinci Pers İktidarı) (MÖ 343 - MÖ 332)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
III. Artaxerxes (Ochus) Mısır ikinci kez Pers egemenliğine girdi. 343 - 338
Arses Sadece Aşağı Mısır'da hüküm sürdü. 338 - 336
Khababash Nubya'da bir istilayı yöneten asi firavun. 338–335
III. Darius (Codomannus) Yukarı Mısır, MÖ 335'te Pers kontrolüne geri döndü. Pers İmparatorluğu, MÖ 332'de Büyük İskender tarafından fethedildi. 336 - 332

Makedonya İktidarı (MÖ 332 - MÖ 305)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
Büyük İskender Makedonya, İran'ı ve Mısır'ı fethetti. 332 - 323
II. Philip Arrhideaus 323 - 317
IV. İskender Büyük İskender'in oğlu 317 - 309

Ptolemaioslar (MÖ 305 - MÖ 30)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat ()
I. Ptolemaios Soter 285'te tahttan çekildi. 305 - 282
II. Ptolemaios Philadelphus 284 - 246
II.Arsinoe II. Ptolemaios Philadelphus'un eşi 277-270
III. Ptolemaios Euergeter 246 - 222
II.Berenice III. Ptolemaios Euergeter'in eşi, öldürüldü. 244/243–222
IV. Ptolemaios Philopater Muhtemelen sarayda çıkan yangından veya cinayetten öldü. 222 - 204
III.Asrinoe IV. Ptolemaios Philopater'in eşi, öldürüldü. 220–204
Hugronaphor Güneydeki devrimci firavun 205–199
Ankhmakis Güneydeki devrimci firavun 199–185
V. Ptolemaios Epiphanes 204 - 180
I.Cleopatra V. Ptolemaios Epiphanes'in eşi 193-176
VI. Ptolemaios Philometor 180 - 164
II.Cleopatra VI. Ptolemaios Philometor'ün eşi 175-164
VIII. Ptolemaios Euergetes II 171 - 163
VI. Ptolemaios Philometor 163 - 145
II.Cleopatra VIII. Ptolemaios Euergetes II ile evlendi.131'de ona karşı isyan çıkardı ve Mısır'ın tek hükümdarı oldu. 163–127
VII. Ptolemy Neos Philpator Babası tarafından ortak hükümdar ilan edildi; daha sonra annesi II.Kleopatra'nın naipliği altında hüküm sürdü 145 - 144
VIII. Ptolemy Euergetes II 145 - 131
III.Cleopatra VIII.Ptolemy'in ikinci karısı. Kendi oğlu X.Ptolemy tarafından öldürüldü. 142–131
Ptolemy Memphites II.Kleopatra tarafından kral ilan edildi; VIII. Ptolemaios tarafından öldürüldü. 131
Harsiesi Güneydeki devrimci firavun 131-130
VIII. Ptolemy Euergetes II 127 - 116
III.Cleopatra IX.Ptolemy ve X.Ptolemy ile ortak naiplik yaptı. 127–107
II.Cleopatra VIII.Ptolemy ile uzlaştı; 116 yılına kadar III.Kleopatra ve Ptolemy ile birlikte hüküm sürdü. 124–116
IX. Ptolemy II. Soter 116 - 110
IV.Cleopatra IX.Ptolemy ile kısa bir süre evli kaldı, ancak III.Kleopatra tarafından ihraç edildi. Daha sonra öldürüldü. 116-115
X. Ptolemy Alexander 110 - 109
IX. Ptolemy II. Soter 109 - 107
X. Ptolemy Alexander 107 - 88
IX. Ptolemy II. Soter 88 - 81
III. Berenice XI.Ptolemy ile evlenmeye zorlandı; 19 gün sonra emriyle öldürüldü. 81 - 80
XI. Ptolemy II. Alexander III.Berenice'ü öldürdüğü için vatandaşlar tarafından linç edilmeden önce 80 gün hüküm sürdü 80 - 80
XII. Ptolemy Neos Dionysos 80 - 58
V.Cleopatra XII.Ptolemy'nin karısı, IV.Berenic'ün annesi 79–68
VI.Cleopatra 58–57
IV. Berenice 58 - 55
XII. Ptolemy Neos Dionysos 55 - 51
VII.Cleopatra 52-30
XIII. Ptolemy 51 - 47
IV.Arsinoe 48-47
XIV. Ptolemy 47 - 44
XV. Ptolemy Cesarion VII. Kleopatra'nın erkek çocuğu; Kleopatra ile birlikte hükümdar ilan edildiğinde 3 yaşında. Eski Mısır'ın bilinen son hükümdarı. 44 - 30

Roma Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

VII.Kleopatra'nın Romalı diktatör Julius Caesar ve Romalı general Mark Anton ile ilişkileri vardı, ancak Mısır'ın Roma Cumhuriyeti'nin bir eyaleti haline gelmesi, Kleopatra intihar ettikten sonra oldu. Roma imparatorlarına firavun unvanı verildi.

Julio-Claudian Hanedanı (MÖ 30 - MS 68)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat
Augustus Mısır, Kleopatra ve Sezarion'un ölümlerinden sonra MÖ 30'da Augustus tarafından Roma Cumhuriyeti'ne dahil edildi . MÖ 27'de Augustus ilk Roma imparatoru oldu. MÖ 30 - MS 14
Tiberius MS 14–37
Caligua MS 37-41
Claudius MS 41-54
Neron MS 54–68
İsim Resim Notlar Saltanat(MS)
Galba Hanedanı olmayan Roma imparatoru, Neron'nun intiharından sonra iktidarı ele geçirdi. 68-69
Otho Praetorian Muhafızları tarafından atanan, hanedan olmayan Roma imparatoru. 69
Otho ile Vespasian arasında sekiz ay hüküm süren Roma imparatoru Vitellius, bilinen Mısır kaynaklarında herhangi bir Firavun unvanına sahip değildir.

Flavius Hanedanı (MS 69-96)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat(MS)
Vespasian Doğu lejyonları ile Roma İmparatorluğu'nu ele geçirdi. 69–79
Titus 79-81
Domitian | 81–96

Nerva-Antonin Hanedanı (MS 96-192)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat(MS)
Nerva Roma Senatosu tarafından atandı . 96–98
Trajan Trajan döneminde, Roma İmparatorluğu en geniş sınırlarına ulaştı. 98–117
Hadrian 117–138
Antoninus Pius 138-161
Lucius Verus 161–169
Marcus Aurelius 161-180
Commodus 180-192
Commodus ile Septimius Severus arasında iki ay hüküm süren hanedanı olmayan Roma imparatorları Pertinax ve Didius Julianus, bilinen Mısır kaynaklarında Firavun unvanlarına sahip değildir.

Severus Hanedanı (MS 193-235)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat(MS)
Septimius Severus Pannonian lejyonlarının desteğiyle iktidarı ele geçirdi . 193-211
Caracalla 211–217
Geta 211
Macrinus 217–218
Diadumenian 218
Macrinus'tan sonra sırasıyla üç ve on üç yıl boyunca hüküm süren Severus imparatorları Elagabalus ve Severus Alexander'a bilinen Mısır kaynaklarında herhangi bir Firavun unvanı verilmez.

Üçüncü Yüzyıl Krizi (MS 235-284)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat(MS)
İmparatorlar Maximinus Thrax (MS 235-238) I.Gordian ve II.Gordian (her ikisi de MS 238), Pupienus ve Balbinus (her ikisi de MS 238) ve III.Gordian(MS 238-244)'ın Mısır kaynaklarında herhangi bir Firavun unvanı bulunmamaktadır.
Arap Philip Hanedanı yok 244–249
Arap Philip ile birlikte hükümdar olan İmparator II.Philippus'a (MS 247-249), bilinen Mısır kaynaklarında herhangi bir Firavun unvanı verilmez.
Decius Hanedanı yok, Arap Philip'i öldürdü. 249-251
İmparatorlar Herennius Etruscus (MS 251), Hostilian (MS 251), Trebonianus Gallus (251-253), Volusianus (MS 251-253) ve Aemilian (MS 253) bilinen Mısır kaynaklarında Firavun unvanlarına sahip değildir.
Valerian Hanedanı yok 253–260
İmparatorlar Gallienus (MS 253-268), Saloninus (MS 260), Claudius Gothicus (MS 268-270), Quintillus'un (MS 270), Aurelian'ın (MS 270-275), Tacitus (MS 275-276), Florianus (MS 276), Probus (MS 276-282), Carus (MS 282-283), Carinus (MS 283-285) ve Numerian (MS 283-284) bilinen Mısır kaynaklarında Firavun unvanlarına sahip değildir.

Tetrarşi (MS 284–313 )[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim Resim Notlar Saltanat(MS)
Diocletian Numerian'ın ölümünden sonra imparator ilan edildi . Roma İmparatorluğunu Doğu ve Batı olarak bölen ilk imparator . 284-305
Maximian Diocletian tarafından Batı Roma İmparatoru olarak atandı. 286–305
Galerius 305–311
Maximinus Daia Firavun unvanını alan son Roma İmparatoru 311–313

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik Mısır kraliyet eşleri listesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2021. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2021. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]