İçeriğe atla

II. Kambises

Vikipedi, özgür ansiklopedi
II. Kambises
Eski Farsça: 𐎣𐎲𐎢𐎪𐎡𐎹
Kambises (solda, diz çökmüş) Apis boğasına tapınan firavun olarak (MÖ 524)
Ahameniş İmparatorluğu Kralların kralı
Hüküm süresiMÖ 530 - Temmuz MÖ 522
Önce gelenII. Kiros
Sonra gelenBardiya
Co-rulerII. Kiros (MÖ 530)
Mısır firavunu
Hüküm süresiMÖ 525 - Temmuz MÖ 522
Önce gelenIII. Psamtik
Sonra gelenBardiya
ÖlümTemmuz MÖ 522
Agbatana, Eber-Nari
HanedanAhameniş
BabasıII. Kiros
AnnesiCassandane
DiniZerdüştçülük

II. Kambises (Eski Farsça: 𐎣𐎲𐎢𐎪𐎡𐎹) MÖ 530-522 yılları arasında hüküm sürmüş Ahameniş İmparatorluğu'nun ikinci kralıdır. II. Kiros (h. 550-530 MÖ) ile Cassandane'ın oğludur. Nispeten kısa süren saltanatı, Kuzey Afrika'daki, özellikle de 525'te Pelisyum Muharebesi'nde firavun III. Psamtik'i (h. 526-525 MÖ) yenerek ele geçirdiği Mısır'daki fetihleriyle dikkat çekmiştir. Mısır'daki zaferinin ardından, doğu Libya'nın kıyı bölgesi olan Sirenayka'yı alarak imparatorluğun Afrika'daki topraklarını genişletmiştir. MÖ 522 baharında Kambises, Persler'deki bir isyanı bastırmak için aceleyle Mısır'dan ayrılmak zorunda kalmıştır.

Suriye'ye (Eber-Nari) giderken Kambises bir şekilde uyluk yarası almış; yara kısa sürede kangren olmuştur. Kambises üç hafta sonra muhtemelen bugünkü Hama şehri olan Agbatana'da ölmüştür. Çocuksuz ölmüş ve yerine küçük kardeşi Bardiya geçti. Bardiya kısa bir süre hüküm sürmüş ve sonra I. Darius (h. 522-486 MÖ) Ahamenişlerin gücünü daha da artırdı.

Tahta çıkmadan önce, Kambises, babası Kiros'un yönetimi altında MÖ 538 yılının Nisan ayından Aralık ayına kadar Kuzey Babil valisiydi. Babil ve Sippar'da görevlerde bulunmuştur. MÖ 530'da babası onu eş hükümdar yapmıştır. Kiros daha sonra Orta Asya'daki Massagetlere karşı bir sefere çıkmış ve burada sonuyla karşılaşmıştır. Böylece Kambises, Tarihçilere göre, hiçbir muhalefetle karşılaşmadan uçsuz bucaksız Ahameniş İmparatorluğu'nun tek hükümdarı olmuştur.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Kambises" isminin kökeni (Eski Farsça: 𐎣𐎲𐎢𐎪𐎡𐎹) bilimsel çalışmalarda tartışılmaktadır; bazı akademisyenlere göre, isim Elam kökenlidir, diğerleri ise onu kuzeybatı Hindistan'da yaşayan bir İran halkı olan Kambojas ile ilişkilendirir.[1] Kambises ismi. Elamca Kanbuziyası; Akadca Kambuziyası; Aramice Kanbūzī şeklinde bilinir.[1]

Arka plan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kambises, II. Kiros ve Cassandane çiftinin çocuğudur.[1][a] Kambises'in Bardiya adında küçük bir erkek kardeşi ve Artystone, Atossa ve Roxanne isimlerinde üç kız kardeşi vardı.[2] Kambises'in baba tarafından büyükbabası, MÖ 600'den 559'a kadar Persis kralı olan kendisi ile aynı adı taşıyan I. Kambises idi.[1] Aile, Anşan'daki Kiros'la başlayarak önce Med İmparatorluğu'nu, sonra Yeni Babil İmparatorluğu'nu ve son olarak Lidya ve Orta Asya'yı boyunduruk altına alarak Ahameniş İmparatorluğu'nu kurarak etki alanlarını Persis'e genişleten bir Pers kabileleri hükümdarları soyundan geliyordu.[2]

Erken dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]
Babil kalıntılarına genel bakış

MÖ 538 Nisan'ında, Kambises babası tarafından Babil şehri de dahil olmak üzere Babil'in kuzey kesiminin valisi olarak atanmış; orta ve güney kesimler ise doğrudan Kiros ve bürokratları tarafından denetlenmeye devam etmiştir. Göreve atanmadan önce Kambises, MÖ 27 Mart 538'deki düzenli Yeni Yıl festivalinde bir ritüele katılmış ve burada Marduk tanrısına adanmış bir tapınak olan Esagila'da kraliyet asasını almıştı. Ancak valiliği yalnızca dokuz ay sürmüştür; Kiros, bilinmeyen nedenlerle MÖ 538 Aralık'ında onu görevden almıştır. Görevden alınmasından sonra Kambises çoğunlukla Babil ve Sippar şehirlerinde ikamet etmeye devam etmiştir.[1]

Babil kayıtlarına göre, hem Kambises hem de Kiros, MÖ 538/7'de "Babil Kralı, Toprakların Kralı" unvanını taşıyordu; bu da Kiros'un onu Massagetlere karşı seferinden birkaç yıl önce eş yönetici olarak atadığını göstermektedir.[1][3] Kiros'un küçük oğlu Bardiya'ya, haraç ödemekten muaf tutulan Orta Asya'da kendi krallığı verilmiştir.[4] Kambises'in Massagetlere karşı sefere katıldığı bildiriliyor, ancak tahtın varisi olması nedeniyle Kiros, Massagetlere yenilmeden önce Pers'e geri gönderilmiştir.[1] Kambises babasının cesedini Persis'teki Pasargad'a taşımış ve burada daha önce kendisi için hazırlanmış bir mezara gömülmüştür.[4]

Askeri seferleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mısır'a karşı hazırlıklar ve Kıbrıs'ın fethi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ahameniş İmparatorluğu'nun evrimi.

Kambises'in Ahameniş tahtına çıkışı nispeten sorunsuz olmuştur.[4] Geniş ama genç bir imparatorluğu yöneten Kambises, boyunduruk altına aldığı topraklar üzerindeki otoritesini korumuş, ancak aynı zamanda Yakın Doğu'daki son önemli güç olan Mısır'daki topraklarını da de genişletmiştir. Fransız İranolog Pierre Briant'a göre, "bu, tüm yerleşik dünyayı ele geçirme yönündeki az çok mantıksız ve kontrol edilemez bir arzu olarak görülmemelidir".[5] Aksine, Kambises'in eylemi, Babil'i Trans-Fırat topraklarıyla (Posideium'dan Mısır'a uzanan bir alan) birleştirmek isteyen babası tarafından zaten planlanmıştı.[6] Bu, sonunda Fırat ve Nil nehirleri arasında bulunan toprakların fethedilmesini gerektirecekti ve bu nedenle daha önce ve daha yakın zamanda bölgeye ilgi göstermiş olan Mısır ile çatışmayı zorunlu kılacaktı.[5]

Mısır firavunu, 570'ten beri II. Amasis hüküm sürüyordu.[5] Müttefiki, Sisam'ın Yunan hükümdarı Polikrates, Ahamenişler için önemli bir tehdit oluşturuyordu ve Ahameniş otoritesini tehlikeye atan çeşitli baskınlar düzenliyordu.[7] Ancak Polikrates sonunda Mısırlı müttefikleriyle bağlarını kopardı ve planlarını iyi bildiği Kambises'e ulaştı.[5] Bu ani değişim şüphesiz, Spartalıların ona karşı bir kuvvet toplaması ve Mısır'la ortaklığı tercih eden Sami aristokratlarının artan düşmanlığı nedeniyle rahatsız edici konumundan kaynaklanıyordu. II. Amasis'in bir diğer eski müttefiki olan Halikarnaslı Karyalı askeri lider Phanes de firavunun gönderdiği suikastçılardan kaçtıktan sonra Kambises'e katılmıştı.[8] Kambises, Mısır seferine başlamadan önce Kıbrıs'ı II. Amasis'den ele geçirerek firavuna ağır bir darbe indirmişti.[5]

Mısır ve çevresinin fethi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Mısır'ın Birinci Ahameniş Fethi
19. yüzyılda II. Kambises'in III. Psamtik ile buluşmasını gösteren hayali illüstrasyon.

MÖ 526'da II. Amasis öldü. Yerine oğlu III. Psamtik geçti.[7] Bu arada, Kambises kuvvetlerinde önemli iyileştirmeler yapmıştı. Mısır'ı fethetme hırsları için elzem olan Ahameniş donanmasının temellerini atmıştı. Donanma, Fenike ve Küçük Asya'dan gelen adamlar ve ekipman kullanılarak oluşturuldu. Mısır'a yürüyüşü sırasında Kambises, Gazze ile Mısır sınırı arasındaki çöl bölgesini kontrol eden Araplar ile yaptığı anlaşma Kambises'e kuvvetlerinin Nil'e ulaşması için yeterli su sağladı.[8] Kambises, otoritesini Mısır ve Persler arasındaki topraklara genişletecekti. Bunlar arasında, Lidya'daki Sardis ile rekabet eden önemli bir ticaret bölgesi olan Gazze de yer alacaktı.[9] Bölge, Perslerin Mısır'a yaptığı seferin merkezi olarak hizmet etti.[10]

MÖ 525'te Kambises Mısır'ı işgal etti. O yılın baharında Pers ve Mısır kuvvetleri Pelusium'da çarpıştı ve Persler galip geldi.[1] Bir yazara göre Kambises, Mısırlıların kutsal saydığı kedileri, koyunları, köpekleri ve diğer hayvanları ön saflara sürerek Mısırlıları yenmeyi başardı. Bu durum Mısırlıların bir hayvanı öldürüp tanrıları kızdırma korkusuyla savaş makinelerini kullanmayı bırakmalarına yol açtı.[11] Kambises'in kuvvetleri daha sonra III. Psamtik ve adamlarının sığındığı Memfis'i kuşattı. Firavunun kuvvetlerinin önemli direnişine rağmen Kambises Memfis'i ele geçirdi ve orada bir Pers-Mısır garnizonu kurdu.[10] Yaza gelindiğinde tüm Mısır Pers egemenliği altındaydı.[1] Kambises artık batıya (Libya ve Sirenayka) ve güneye (Nübye) doğru komşu toprakları kontrol etme arayışında ondan hem önceki firavunların özlemlerini takip etti.[10]

Diğer fetihleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Libyalılar ve kısa süre sonra Kirene ve Barca Yunanlıları, Kambises'in otoritesini gönüllü olarak kabul ettiler.[10][1] Cömertliğinin bir göstergesi olarak Kambises, II. Amasis'in Yunan dul eşi Ladice'yi Kirene'ye geri gönderdi.[10] Kambises, Mısır'ın batısındaki Fenike devleti Kartaca'ya saldırmak istedi; Fenikeli tebaasının kendi halklarına karşı savaş açma konusundaki isteksizliği nedeniyle bunu asla gerçekleştirmedi.[10] Güneyde Kambises, Kuş Krallığı'nı kontrol altında tutmak için son dönem firavunların politikasını izledi. Elefantin adasınnda bir garnizon kurdu.[12]

Herodot'a göre, Kambises'in Siva Vahası'ndaki Ammon ve Etiyopya'ya karşı seferleri felaketle sonuçlandı.[13] Bu yenilginin arkasındaki nedenin, "malzeme temini için herhangi bir emir olmaksızın ve adamlarını dünyanın ucuna götürmesi gerektiği gerçeğini göz önünde bulundurmayarak Etiyopya'ya doğru yürüyüşe geçen" Kambises'in "çılgınlığı" olduğunu belirtir.[13] Buna Kambises'in Kayıp Ordusu denir.

Ancak Briant'a göre, "Kambisses'e karşı kasıtlı önyargı, Herodot'un versiyonunun doğruluğu konusunda şüphe uyandırmaktadır."[13] Herodot'un ifadesi, kuvvetleri için bir felaket anlamına gelmeyen diğer kaynaklarla çelişiyor. Seferin zorlukları, Kambises'i seferi yarıda bırakmaya zorlamış olabilir.[13] Arkeolojik kanıtlar, Ahamenişlerin Mısır'ı kontrol ettikleri dönemde Dorginarti (Buhen'in güneyinde) kalelerini işgal ettiklerini göstermektedir.[13]

Mısır'daki siyaseti

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir Apis heykeli.

Geleneksel Mısır kraliyet geleneğine uygun olarak, Kambises, önceki Mısır firavunlarının kullandığı "Yukarı ve Aşağı Mısır kralı" ve "(tanrılar) Ra, Horus, Osiris'in soyundan gelen" unvanlarını almıştır. Kambises, Mısır fethini yerli Mısırlılarla meşru bir birleşme olarak göstermek ve kendisinin de Mısır kökenli olduğunu iddia ederek, firavun Apries'in kızı Prenses Nitetis'in oğlu olduğunu iddia etmek için propaganda yapmıştır. Kambises, Sais'te dini bir ritüel kapsamında tanrıça Neith tapınağında taç giymiş ve bu sırada Mısır tanrılarına kurbanlar sunmuştur.[1]

Antik tarihçilere göre, Kambises'in Mısır'daki yönetimi vahşet, tapınakların yağmalanması, yerel tanrılarla alay edilmesi ve kraliyet mezarlarının kirletilmesiyle damgalanmıştır.[1] Herodot gibi tarihçiler, Kambises'in Mısır'ın kutsal boğası Apis'i öldürdüğü iddiasına vurgu yapmışlardır.[1][14] Ancak, dönemin Mısır kaynaklarında tapınakların yağmalandığına dair bir rapor yoktur.[1] Ayrıca, Kambises'in bir Apis'in bir lahit içine gömülmesini emrettiği söylenir.[1][15] Apis'in halefi, Kambises'in ölümünden dört yıl sonra, MÖ 518'de ölmüştür.[1]

MÖ 524 yılında gömülen Apis'in mezar kitabesinde şunlar yazmaktadır:

[Yıl] 6, Şemou mevsiminin üçüncü ayı, 10. gün (?), Yukarı ve Aşağı Mısır Kralı’nın yüce hükümdarlığı altında [...] sonsuz yaşamla donatılmış olarak, tanrı barış içinde [iyi Batı’ya doğru götürüldü ve nekropoldeki yerine] konuldu. Bu yer, Majestelerinin onun için yaptırdığı yerdi. [Onun için] mumyalama salonunda [tüm törenler yapıldıktan] sonra [...] Her şey, Majestelerinin buyurduğu şekilde yerine getirildi [...][14]

Lahit üzerinde ayrıca şu efsane anlatılmaktadır:

(Kambises), Yukarı ve Aşağı Mısır’ın kralı [...], babası Apis-Osiris için bir anıt olarak, kral tarafından adanmış büyük bir granit lahit yaptırdı [...]; tüm yaşamla, tüm ebediyet ve refahla (?), tüm sağlıkla, tüm sevinçle donatılmış olarak, sonsuza dek Yukarı ve Aşağı Mısır’ın kralı olarak görünmek üzere.[14]

Bu, Kambises'in Apis'i öldürdüğü iddiasını çürütür ve Briant'a göre Herodot'un sahte raporları belgelediğini kanıtlar.[14] Aksine, Kambises bir Apis'in mumyalama ve defin törenine katılmıştır.[14] Diğer benzer kaynaklar da Kambises'in Mısır kültürü ve dinine dikkatli yaklaştığından bahseder.[15] Mısır Demotik Kroniği'ne göre Kambises, Mısır tapınaklarının Mısır firavunlarından aldığı muazzam geliri azalttı. Sadece üç ana tapınağa tüm haklarını koruma izni verildi.[1] Bu eyleme yanıt olarak, haklarını kaybeden Mısırlı rahipler Kambises hakkında uydurma hikayeler yaydılar.[1][16] Tapınaklarla ilgili sorun, tapınakların ekonomik gücünü azaltmaya çalışan daha önceki firavunlara kadar uzanıyordu.[17] Bu sorun, antik Mısır'ın çöküşüne kadar devam edecekti.[17] Babil'i alan Kiros'un yaptığı gibi, Kambises de Mısır soylularının kendi yargı yetkilerini korumalarına izin verdi.[15]

Yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sardis'te muhtemelen II. Kambises zamanında basılan Ahameniş sikkesi .

Kiros ve Kambises dönemlerinde bir vergi sistemi mevcut olsa da, bu sistematik bir sistem değildi ve bu nedenle kralın tebaası ya hediye vermek ya da vergi ödemek zorundaydı.[18] Babasının saltanatı sırasında olduğu gibi, Kambises'in satrapları da Pers kökenliydi: Babil'de-Trans-Fırat'ta Gubaru; Mısır'da Aryandes ; Sardes'te Oroetes, Daskileion'da Mitrobates ; Baktriya'da Dadarsi ve Arahosia'da Vivana. Benzer şekilde, Babil'deki imparatorluk haznedarı Mithradata da bir Pers ailesinden geliyordu. Gerçekten de, Kambises'e Mısır'da eşlik eden üst düzey yetkililer ve memurlar tamamen Perslerden oluşuyordu.[19] Bu Perslerin en dikkat çekenleri, kralın akrabalarıydı; örneğin, Kiros ve Kambises döneminde yüksek görevlerde bulunan ve ikincisinin döneminde mızrak taşıyıcısı olarak hizmet eden kuzeni Darius gibi.[20] Darius'un babası Hystaspes, Part ve Hyrkania valisi olarak görev yapmış veya en azından orada önemli bir rol üstlenmiştir. Kralın etrafında merkezlenen önemli görevler de Persler yer alıyordu; örneğin, Kambises'in "elçisi" olarak görev yapan Prexaspes ve kraliyet yargıcı olan ancak daha sonra Kambises tarafından idam edilen Sisamnes gibi.[19]

Kişiliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Herodot'a göre, Kambises "yarı deli, zalim ve küstah" olduğu için Persler tarafından "despot" olarak nitelendirilmişti. Ancak bu, daha sonraki Pers ve Mısır propagandasının Kambises'i eleştiren bir parçası gibi görünüyor. Nitekim, Kambises'in otoriteyi kendisinde toplama isteği nedeniyle, Pers kabile soyluları ona karşı giderek daha fazla düşmanca tavır takınıyorlardı.[1]

Evlilikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahameniş Pers'inde üvey kardeşler, yeğenler ve kuzenler gibi aile üyeleri arasında evlilikler gerçekleşiyordu ancak ensest olarak görülmüyordu. Bununla birlikte, Yunan kaynakları, kraliyet ailesi içinde kardeş-kız ve baba-kız evliliklerinin gerçekleştiğini iddia etse de, bu anlatıların güvenilirliğini belirlemek sorunlu olmaya devam etmektedir.[21] Herodot'a göre, Kambises'in iki kız kardeşi Atossa ve Roxane ile evlendiği varsayılıyor.[1][21] Bu, yasadışı kabul edilirdi. Ancak, Herodot ayrıca Kambises'in Otanis'in kızı Phaidyme ile evlendiğini belirtirken, çağdaşı Ktesias, Roxane'yi Kambises'in karısı olarak adlandırır, ancak kız kardeşi olarak anılmaz.[21]

Kambises'e yöneltilen ensest suçlamaları, onun "çılgınlığını ve kibrini" göstermek için tasarlanmış "küfürlü eylemlerinin" bir parçası olarak zikredilmektedir. Bu raporların tümü, Kambises'e düşmanca davranan aynı Mısır kaynağından gelmektedir ve Apis boğasının öldürülmesi gibi bu "suç" iddialarının bazıları yanlış olarak kanıtlanmıştır; bu da Kambises'in sözde ensest eylemleriyle ilgili raporun şüpheli olduğu anlamına gelmektedir.[21]

Ölümü ve veraseti

[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ 522 baharında, Kambises Pers'teki bir isyanla başa çıkmak için aceleyle Mısır'dan ayrılmıştır.[22] Ülkeyi terk etmeden önce, Mısır'ı Pers Aryandların valiliği altında bir satraplığa dönüştürmüştür.[22]

Ancak Kambises kısa bir süre sonra tartışmalı koşullar altında ölmüştür. Çoğu anlatıma göre, Kambises Suriye'den (Eber-Nari) geçerken uyluğundan aldığı bir yara kısa sürede kangren oldu.[22] Kambises üç hafta sonra (Temmuz'da) büyük ihtimalle modern Hama şehri olan Agbatana adlı bir yerde ölmüştür.[1] Çocuksuz ölmüş[1] ve yerine küçük kardeşi Bardiya geçmiştir.[23]

O dönemde Kambises'in mızrak taşıyıcısı olan Darius'a göre Kambises, Bardiya'nın Kralların Kralı olarak başarılı olamayacağına karar vermiş ve MÖ 522 yılında Darius'un ellerinde ölmüştür. Herodot ve Ktesias, ölümünü bir kazaya bağlar. Ktesias, aile üyelerinin kaybından dolayı umutsuzluğa kapılan Kambises'in bir tahta parçasıyla çalışırken uyluğundan bıçakladığını ve on bir gün sonra yarasından öldüğünü yazar. Herodot'un hikâyesi, Kambises'in atına binerken kınının ucunun kırıldığı ve kılıcının uyluğunu deldiği yönündedir. Bazı modern tarihçiler, Kambises'in ya imparatorluğu ele geçirme yolunda ilk adım olarak Darius tarafından ya da Bardiya taraftarları tarafından suikaste uğradığından şüphelenmektedir.[24]

Kambises, güneydoğu Persis'teki Neyriz'e gömülmüştür. Persepolis İdari Arşivleri'nde yazıldığına göre, adına kurbanlar sunulmuştur.[25] Kambises'in ölümü sırasında, Ahameniş İmparatorluğu her zamankinden daha güçlüydü ve Sirenayka'dan Hindukuş'a ve Seyhun'dan Basra Körfezi'ne kadar uzanıyordu.[26]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ MÖ 5. yüzyıl Yunan tarihçisi Ktesias'a göre, II. Kambyses'in annesi, son Med kralı Astyages'in (h. 585-550 MÖ) kızı Amytis'ti. Ancak Rus İranolog Muhammed Dandamayev'e göre bu iddia güvenilir değildir.[1]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Özel
  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Dandamayev 1990, ss. 726–729.
  2. ^ a b Dandamayev 1993, ss. 516–521.
  3. ^ Briant 2002, s. 519.
  4. ^ a b c Briant 2002, s. 50.
  5. ^ a b c d e Briant 2002, s. 51.
  6. ^ Briant 2002, ss. 49, 51.
  7. ^ a b Briant 2002, s. 52.
  8. ^ a b Briant 2002, s. 53.
  9. ^ Briant 2002, ss. 53–54.
  10. ^ a b c d e f Briant 2002, s. 54.
  11. ^ Forster, E. S. (1941). Dogs in Ancient Warfare. Greece & Rome, 10(30), 114–117. http://www.jstor.org/stable/641375
  12. ^ Briant 2002, ss. 54-55.
  13. ^ a b c d e Briant 2002, s. 55.
  14. ^ a b c d e Briant 2002, s. 57.
  15. ^ a b c Llewellyn-Jones 2017, s. 69.
  16. ^ Llewellyn-Jones 2017, s. 68.
  17. ^ a b Briant 2002, s. 60.
  18. ^ Dandamayev 2000.
  19. ^ a b Briant 2002, s. 82.
  20. ^ Briant 2002, ss. 82, 771.
  21. ^ a b c d Brosius 2000.
  22. ^ a b c Briant 2002, s. 61.
  23. ^ Briant 2002, s. 102.
  24. ^ Van De Mieroop 2003, s. 336.
  25. ^ Jacobs & Rollinger 2021, s. 490.
  26. ^ Briant 2002, s. 62.
Genel
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=II._Kambises&oldid=36088102" sayfasından alınmıştır