İncil
| Yeni Ahit |
|---|
 |
| İnciller |
| Matta - Markos - Luka - Yuhanna |
| İlk Hristiyanların tarihi |
| Elçilerin İşleri |
| Pavlus'un mektupları |
|
Romalılar · 1. Korintliler |
| Genel (katolik) mektuplar |
|
Yakup · 1. Petrus |
| Kıyamet |
| Vahiy
|
İncil (Grekçe: εὐαγγέλιον, romanize: Eûángelion), İsa'nın yaşamını, öğretilerini, ölümünü ve dirilişini anlatan her bir biyografidir. Matta, Markos, Luka ve Yuhanna tarafından kaleme alınmış olan ve yazarlarının adlarıyla anılan dört incil, Yeni Ahit'in (Ahd-i Cedit/Yeni Antlaşma) ilk dört bölümünü teşkil eder. İncil sözcüğü Türkçe konuşan kimseler arasında sıklıkla Yeni Ahit anlamında kullanılır. Bu kullanıma –hatalı olsa dahi– Türkçe Hristiyan kaynaklarda da rastlanabilir. Bu kaynaklarda Müjde sözcüğü de Yeni Ahit anlamında kullanılır.[1]
Hristiyan din adamlarınca kabul edilen dört incile (Matta, Markos, Luka ve Yuhanna) "kanonik inciller" denir. Kilise tarafından kabul edilmeyen incillere ise "apokrif inciller" adı verilir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]
İncil sözcüğü Türkçeye Arapçadan geçmiştir. Nöldeke'ye göre Arapçaya ise Habeşçe "wangil" sözcüğünden geçmiştir.[2] Kelimenin aslı Yunanca "Ευαγγέλιον" (euangelion) şeklindedir ve "iyi haber, müjde" anlamına gelir.[3][4] Latinceye evangelium olarak geçmiştir.
İncil sözcüğünün İngilizcedeki karşılığı gospel ise Eski İngilizcedeki godspel sözcüğünden gelir.[3] Bu sözcük Yunanca eungelion (müjde) kavramının Latince çevirisi bona adnuntiatio'nun (iyi haber) İngilizce çevirisidir ve good (iyi) ile spel (mesaj) sözcüklerinden oluşturulmuştur.[3]
İncil (euaggelion) kelimesini, Yeni Ahit külliyatı içinde Hristiyanî anlamda ilk defa Pavlus "İsa tarafından öğretilen yeni doktrin" anlamında kullanmıştır. Pavlus Hristiyan doktrinini kendi anladığı şekilde yaymış ve bu yorumu "benim incilim"[5][6] veya "müjdelediğim incil"[7] olarak tanımlamıştır. Pavlus'un incili Mesih'in ölümü ve dirilişi üzerine temellendirilmiştir.[8] Yeni Ahit'in yazarları incil kelimesini genellikle "Mesih tarafından insanlığa getirilen ve havarilerce vaaz edilen kurtuluş müjdesi, İsa Mesih'in doktrini" anlamında değerlendirmiştirler.[9][10] Bu anlamıyla İsa aracılığıyla Tanrı ve insanlar arasında yapılan "yeni ahit"i ifade etmektedir.
İncillerde İsa'nın hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]İnciller Celileli bir marangoz, öğretmen ve şifa dağıtıcısı olan İsa'nın hayatını özetle anlatırlar. İsa bir Yahudi olarak Roma İmparatorluğu'nda dünyaya geldi (MÖ 8-MÖ 2). İsa Hristiyan ve İslâmî kaynaklara göre bir mucize eseri olarak Bakire Meryem'den babasız dünyaya gelmiştir.
Yahudilerin yüzyıllardır beklediği Mesih olduğunu ileri süren İsa, dinî öğretilerini yaydı ve geniş bir kitleyi peşinden sürükledi. Bazı Yahudi din adamlarının teşviki ve Roma'nın Yahudiye eyaletinin valisi Pontius Pilatus'un emri ile Kudüs'te çarmıha gerildi (MS 29-MS 36). İsa hakkında incil dışı tarihi kaynaklarda da bahsedilir. Yahudi tarihçi Josephus[11] ve en önemli Roma tarihçilerinden olan Senatör Tacitus İsa'nın çarmıhtaki ölümü hakkında yazmışlardır.
Yazılma süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]Hristiyan kaynaklarına göre, İsa'nın çarmıhta öldürülmesi ve üç gün sonra diriltilerek göğe yükseltilmesi havarileri ve diğer öğrencileri arasında büyük etki yarattı. Havariler İsa'nın göğe alınışından sonra bir süre Filistin'de kaldılar. Ancak hem Yahudi muhafazakârlar hem de Romalılar'dan gördükleri baskılar nedeniyle dünyanın değişik yerlerine göç etmek zorunda kaldılar. Bunun sonuçlarından biri de Hristiyanlığın yayılması oldu. Havarilerden Petrus Roma'da, Bartalmay Ermenistan'da, Yehuda (Taday) ve Yurtsever Simun Pers topraklarında öldürülmüştür.[12]
Hristiyan kaynaklarının aktardığına göre, İsa'nın havarileri ve onların yakın çevresinde yer alan kişiler İsa'nın öğretilerini anlatmayı sürdürdüler. Öğrencilerin önderi konumundaki Petrus Roma'da yaşamaktaydı. Onun yakın çalışma arkadaşı Markos büyük olasılıkla Petrus'un anlattıklarını bir araya getirerek İsa'nın yaşamını anlatan en eski incil kitapçığını yazmıştır (M.S. 50-60 yılları). Yeni Ahit uzmanlarına göre diğer incil yazarları İsa'nın öğrencisi Matta Levi ve Pavlus'un yakın çalışma arkadaşı doktor Luka'dır ve bu kitaplar Markos İncili ve başka bilgi kaynaklarının da birleşimiyle yazılmıştır. Her iki kitapçığın da 70 yılları dolayında yazıldığı düşünülmektedir. Yine İsa'nın öğrencisi olan Yuhanna ise incilini 85 yılından sonra kaleme almıştır. İncillerin yazım tarihleri kesinlik içermemekle beraber ilk olarak Grekçe yazılmıştır.
Yeni Antlaşma 27 kitapçıktan oluşmaktadır. İnciller ise İsa'nın yaşamını anlatan ilk dört kitapçıktır. Sonraki kitapçıkların büyük bir bölümü ise İsa'nın öğrencilerinin (elçilerinin) kiliselere yazdığı mektupları içerir.
Kanonik incillerin belirlenmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]İsa'dan sonraki ilk iki yüzyılda çok sayıda incil ortaya çıkmıştır. Bu inciller 2. yüzyıldaki Gnostisizm akımından etkilenerek İsa'dan 150 yıl sonra yazılan incillerdir.[13] Kanonik incillerin oluşumu kiliselerde geleneksel olarak gerçekleşip kilise babalarının yazılarıyla onaylanmıştır. İlk olarak 27 kitabın tamamını bahsederek kanonik incil kelimesini kullanan kilise babası İskenderiyeli Athanasius'tur. İncillerin içerdiği kitapların resmi bir şekilde doğrulanması bu tarihten daha ileride gerçekleşmiştir. Augustinus'un otoritesiyle 381 yılında toplanan Roma Konsili'nde ilk defa resmi bir şekilde kanonik incil listesi kabul edilmiştir.
Sinoptik inciller
[değiştir | kaynağı değiştir]Kitab-ı Mukaddes'teki incillerin üçü; Matta, Markos ve Luka'nınkiler, gerek verdikleri bilgi gerekse üslup açısından birbirini andırır. Bunlara sinoptikler denir. Yuhanna'nın incili, diğerlerinden farklıdır. Sinoptik incillerin ortak bir kaynaktan (Q metni) kaynaklandığı öne sürülmüştür.[14] Ama "Q" belgesine dair hiçbir kanıtımız yoktur ve kanıtlanamazdır,[15] hatta Q'ya inananların arasındada belgede nelerin yazdığına dair anlaşmazlıklar bulunur.[16]
Kanonik inciller
[değiştir | kaynağı değiştir]
Matta İncili
[değiştir | kaynağı değiştir]Matta İncili, İsa'nın on iki havarisinden biri olan, Roma vergi memuru Celileli Matta tarafından yazıldığı kabul edilen incildir. Yeni Ahit'in ilk bölümünü meydana getirir. Kelime anlamı olarak Matta, İbranice "efendimizin (tanrımızın) hediyesi" anlamına gelmektedir. MS 52 - 68 yılları arasında, Kudüs düşmeden önce yazıldığı tahmin edilmektedir.
Matta İncili, İsa'nın soyağacı ile başlar, hayatını ve dinî faaliyetlerini özetler. Havarilerin seçimini ve İsa'ya katılışlarını anlatır. Muhtemelen ilk olarak İbranice yazılmıştır. Markos İncili temel alınmıştır. Diğer üç kanonik incilden çok daha fazla Eski Ahit referansı içermektedir. İsa'nın da mensubu olduğu Yahudi toplumunu hedeflediği düşünülmektedir. Yahudileri, Nasıralı İsa'nın yüzyıllardır bekledikleri Mesih (kurtarıcı) olduğuna inandırmayı amaçlar. İsa'nın kral olduğu belirtilir. Yahudilerin fizikî ve materyalist bir kurtarıcı ve krallık beklemelerinden ötürü Matta İncili'nde İsa'nın manevî krallığı vurgulanır.
Markos İncili
[değiştir | kaynağı değiştir]Markos İncili, Yeni Ahit'in ilk dört bölümünü oluşturan kanonik incillerden ikincisidir. "Evanjelist Markos" olarak da bilinen Yuhanna Markos tarafından yazılmıştır. Markos, Barnabas'ın kuzeni ve İsa'nın havarisi Petrus'un (Simun) yakın arkadaşıdır. Markos'un incili Petrus'a dayanarak yazdığı kabul edilir. MS 60'lı yılların sonlarında veya 70'li yılların başlarında yazılmıştır. Matta ve Luka İncillerine kaynak teşkil ettiği ve incillerin en eskisi olduğuna inanılır. Vaftizci Yahya'dan İsa'nın göğe yükselişine kadar olan kısmı anlatır. Kısa versiyonunda İsa'nın boş mezarına kadar olan kısmı anlatır.
Luka İncili
[değiştir | kaynağı değiştir]Luka İncili, Vaftizci Yahya'nın doğumundan İsa'nın göğe yükselişine kadar olan yaklaşık 35 yılı kapsar. MS 60'lı yıllarda yazıldığı tahmin edilmektedir. Markos İncili'ni baz aldığı kabul edilir. Karakteristikleri, dönemin Yunanlarına hitap ettiğini düşündürür. İncilin yazıldığı dönemlerde Romalılar askerlikte ustalaşmış iken, Yunanlar bilgelikleriyle meşhurdurlar. Bu nedenle Luka İncili İsa'yı kusursuz bir insan ve tanrının bilgeliğinin insan şekline bürünüşü olarak resmeder. İsa'nın ibret verici kısa hikâyelerine geniş yer verir. İsa'nın Kutsal Ruh'la olan ilişkisini en yoğun şekilde ele alan kitaptır. Ayrıca Kutsal Ruh'un gücü sayesinde kilisesini kurduğunu ve Kutsal Ruh'tan akan sözlerini, vaatlerini anlatır.
Yuhanna İncili
[değiştir | kaynağı değiştir]Yuhanna İncili, Yeni Ahit'in ilk dört bölümünü meydan getiren kanonik incillerden sonuncusudur. Kelime anlamı olarak "sevgili" veya "sevilen" demektir. Balıkçılık yaparak geçinen, "Evanjelist Yuhanna" olarak da bilinen, havari Yuhanna tarafından yazılmıştır. MS 90'lı yıllarda yazıldığı tahmin edilmektedir. Vaftizci Yahya'nın (Yahya Peygamber) dini faaliyetlerinden, İsa'nın göğe yükselişine kadar olan zaman aralığını kapsar.
Yuhanna İncili, İsa'nın kilisesinin oluşumunu anlatır. Cennetteki krallığından insanlığa yol göstermeye devam edeceği vurgulanır. Bu anlamda, diğer inciller gibi belirli bir kesimi değil, tüm insanlığı hedeflediği düşünülebilir. "Dünya" kelimesi birçok yerde tekrarlanır. Diğer incillerde vurgulanan İsa'nın insanî veya dünyevî faaliyetlerinden ziyade doktrinlerine geniş yer ayırır
İncillerin mesajı İsa'nın kimliği ve eylemleridir. Hristiyanlar için insanlığın temel sorunu günahtır. Günahkâr insan kutsal tanrı ile ilişki kuramaz. Günah insana ölüm getirir ve herkes bu ölümü hak etmektedir. Dünyada yaşamış tek günahsız kişi olan İsa ise insanların günahlarını bağışlatan bir kurban olarak çarmıhta ölmüştür. Tanrı bu kurbanı kabul ederek, İsa'yı ölümden diriltmiştir. Eğer bir insan İsa'nın ölümü ve dirilişine ve bu gerçeklerin onun yaşamındaki etkilerine iman ederse (güvenirse) günahlarından ve sonuçlarından kurtulacaktır. İsa'nın ölümü günahları bağışlatan bir kefaret kurbanı işlevi görmüştür.[17] Dört kanonik incilde sık sık İsa'nın Mesih olduğu belirtilir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kevin Conner & Ken Malmin, New Testament Survey, ISBN 0-914936-22-0
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ İçerik 25 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kutsalkitap.com. Erişim: 30 Aralık 2014
- ^ "incil." 1 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nişanyan Sözlük. Erişim: 30 Aralık 2014
- ^ a b c "gospel." 31 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Online Etymology Dictionary. Erişim: 30 Aralık 2014
- ^ "Türkçe İncil Çevirisi (Thomas Cosmades), önsöz". 12 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2010.
- ^ Romalılar’a Mektup, 2/12; 16/25
- ^ Galatyalılar’a Mektup, 1/6; 2/2, 7
- ^ Korintoslular’a Mektup 1:15-1
- ^ 1. Korintliler 15:1-15
- ^ Matta 26:13
- ^ Romalılar’a Mektup, 1:1;10/16
- ^ "Josephus on Jesus". The Jewish Roman World of Jesus (İngilizce). 22 Mart 2013. 18 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2021.
- ^ Oxford İngilizce Sözlük, St. Peter, St. Bartholomew, St. Simon, St. Jude
- ^ "Are the Gnostic Gospels Reliable Sources?". GCU (İngilizce). 3 Mart 2015. 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2021.
- ^ Ehrman, Bart D. (29 Kasım 2017). "And Then There Was Q". 22 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024.
- ^ Licona, Michael R. The Resurrection of Jesus: A New Historiographical approach (İngilizce). s. 212.
- ^ McDowell, Josh; Stewart, Don. Answers to Tough Questions (İngilizce). s. 12.
- ^ "İncil, önsöz". 18 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2010.
İlgili filmler
[değiştir | kaynağı değiştir]
- 'The King of Kings', (1927) Fragman 10 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 'II Vangelo Secondo Matteo', (1964)
- 'King of Kings', (1966) Fragman 13 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 'Jesus - Gospel of Luke', (1979) Çeşitli Dillerle İzlenebilir 14 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 'The Last Temptation of Christ', (1988) Fragman 12 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 'The Passion of the Christ', (2004) Fragman 26 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 'Magdalena: Released from Shame', (2007)
- 'Son of God', (2014)
- 'Risen', (2016)
