İlek Nehri
| İlek Елек (Kazakça) Илек (Rusça) | |
|---|---|
 | |
| Konum | |
| Ülke(ler) |  Kazakistan,  Rusya
|
| Eyalet(ler) | Aktöbe, Batı Kazakistan (Kaz.) Orenburg Oblastı (Rusya) |
| İlçe(ler) | Alga, Martuk, Börülü (Kaz.) İlеkskiy (Rusya) |
| Şehir(ler) | Kandyagash, Aktöbe, Alga (Kaz.) Akbulak, Sol-İletsk (Rusya) |
| Genel bilgiler | |
| Aktığı yer | Ural → Hazar Denizi |
| Kaynak | Karagandy ve Sharyk nehirlerin birleşmesi ile Kandyagash,Mugoçar Dağları 49°33′04″N 57°25′26″E / 49.55119°K 57.42382°D |
| Kaynak rakımı | y. 270 m (890 ft)[1] |
| Ağız | Ural 51°30′34″N 53°22′08″E / 51.50957°K 53.36901°D |
| Ağız rakımı | 53 m (174 ft)[2] |
| Yükseklik farkı | y. 217 m (712 ft) |
| İniş | y. 0,35 ‰ |
| Uzunluk | 623 km (387 mi)[3] |
| Havza alanı | 41.300 km2 (15.900 sq mi)[3][4] |
| Debi | 39,8 metreküp/saniye (1.410 cu ft/s) (ağızdan 112 km yukarıda) |
| Sağ kolları | Kargalı |
| Sol kolları | Kobda |
İlek (Kazakça: Елек, Elek, Rusça: Илек), Kazakistan ve Rusya'da Ural Nehri'nin 623 km uzunluğundaki sol koludur. Kazakistan'da Aktöbe ve Batı Kazakistan Eyaletlerinden, Rusya'da ise Orenburg Oblastı'ndan akmaktadır.[4]
Nehir yolu[değiştir | kaynağı değiştir]
İlek Nehri, Mugoçar Dağları’nın batı yamacında, Karagandy (soldan) ve Sharyk (sağdan) adlı iki küçük nehrin birleşmesi ile oluşur. Kaynağı, Batı Kazakistan bozkırlarında, Kandyagash (1997'ye kadar Oktyabrsk) kasabasının yaklaşık 10 km kuzeyinde bulunmaktadır. Sharyk, Karagandy'ye göre daha uzundur ve yaklaşık 75 km uzunluğundadır.[4] Sovyet Genelkurmay Haritası'nda Karagandy Nehri, Kandyagash kasabasını terk ettikten sonra İlek olarak adlandırılmaktadır.[2]
İlek ilk olarak Aktöbe Eyaleti'nden kuzey yönüne doğru akar ve eyaletin idari merkezi olan Aktöbe şehirinden geçer. Kademeli olarak kuzeybatıdan batıya döner, Rusya sınırını geçer ve Orenburg Oblastı'nın güney kısmından akar. Sonra tekrar Rusya-Kazakistan sınırına döner. İlek’in en önemli sol kolu, güneydoğudan nehre katılan 225 km uzunluğundaki Kobda (Bolshaya Kobda, Büyük Kobda olarak da adlandırılır) nehridir. Ağızdan 184 km yukarıda, Kobda nehire katıldıktan sonra, uzun bir süre Rusya-Kazakistan sınırı boyunca Batı Kazakistan Eyaletinden akar. Sonunda Avrupa ve Asya arasındaki sınır'ı belirleyen Ural Nehri'ne dökülür. Burası Hazar Denizi'ndeki ağızdan 1085 km uzaklıktadır. İlek Nehrin ağızı, adını nehirden alan İlek köyünün biraz aşağısında, Kazakistan sınırından birkaç kilometre uzaklıktadır. Rus şehri Orenburg'un yaklaşık 130 km batısında ve Kazak şehri Oral'ın (Uralsk) doğusunda yer almaktadır.
Kazakistan'da Kandyagash, Aktöbe ve Alga; Rusya'da Sol-İletsk ve Akbulak, nehir kıyısında yer alan başlıca büyük şehirlerdir.
Nehri kolları[değiştir | kaynağı değiştir]
İlek'in kolları arasında Kobda ve Kargalı bulunmaktadır.
Hidroloji[değiştir | kaynağı değiştir]
İlek, 623 kilometre (387 mi) uzunluğundadır ve 41.300 kilometrekare (15.900 sq mi) drenaj havzasına sahiptir. Ağızdan 112 km yukarıda Chilik yakınlarında ortalama debi 39,8 metreküp/saniye (1.410 cu ft/s) dir.[3] Genellikle Kasım ortası ile Nisan ortası arasında donar. Nehir, kar suların erimesi ile beslenmektedir. Yaz aylarında ise çok sığ akar. Aktöbe havza alanında fosforit yatakları bulunmaktadır.[4]
Nehir kirliliği[değiştir | kaynağı değiştir]
İlek, Ural havzası'ndaki en kirli nehirdir. Nehirdeki bor ve krom içeriği, eski kimyasal tesislerindeki atıkların yeraltı sularına karışmasından kaynaklanmaktadır. Kirlilik seviyesi "kirli" ile "çok kirli" arasında değişmektedir.[5]
Arkeolojik alan[değiştir | kaynağı değiştir]
Nehir havzası arkeolojik öneme sahiptir. Burada Orta Asya ve Doğu Avrupa kültürlerine ait Kurgan mezar alanları bulunmaktadır.[6]
Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]
İlek nehri gemi ulaşımı için uygun değildir.
Nehrin orta ve üst kısmı boyunca, Sol-İletsk'ten Kandyagash'taki kaynağına kadar, demiryolu hattı ve otoyol inşa edilmiştir. "Orenburg - Aktöbe - Türkistan - Taşkent" demiryolu, nehri belli bir mesafeden takip eder. Demiryolu'nun paralelinde Otoyol (Aktöbe'nin güneyinde A-27 olarak) yer alır. Sol-İletsk'in güneyinde, "Saratov - Oral - Sol-İletsk" demiryolu hattı, İlek Nehri ile kesişmektedir. Aynı şekilde ağzın birkaç kilometre yukarısında "Orenburg - Oral" otoyolu da nehir üzerinden geçmektedir. Sınır kapısı nehir üzerinde bulunmaktadır. Otoyolun Kazakistan tarafı A30 olarak, Rusya tarafı ise R335 olarak adlandırılır.
Fauna[değiştir | kaynağı değiştir]
İlek'te yayın balığı, sazan, levrek, turna vb. balıklar bulunmaktadır. Nehir suyu, Sanayi kuruluşlarının su tedarikinde ve tarım arazilerinin sulanmasında kullanılmaktadır.
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Rusya'da Akbulak'ın güneyi -
Rusya'da Sol-İletsk yakınlarında -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Sovyet Genelkurmay Haritası 1:200.000. Blatt M-39-VI. Ausgabe 1983
- ^ a b Sovyet Genelkurmay Haritası 1:100.000. Blatt M-39-23. Ausgabe 1986
- ^ a b c "Река Илек in the State Water Register of Russia" 8 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..textual.ru (Rusça).
- ^ a b c d Илек 8 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Büyük Sovyet Ansiklopedisi
- ^ "Water resources of Kazakhstan in the new millennium," Water Resources Committee of RK, 2002
- ^ "Kurgan Culture". www.iras.ucalgary.ca. 27 Ağustos 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2022.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Ilek River, Akbulaksky District ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
