Çuvaşça: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Ajan Poaça (mesaj | katkılar)
41 değişiklik
Etiketler: Mobil değişiklik mobil uygulama değişikliği Android uygulaması değişikliği
Tavukluköy (mesaj | katkılar)
458 değişiklik
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği
264. satır: 264. satır:
* Siz: '''Esir''' (Эсир)
* Siz: '''Esir''' (Эсир)
* Onlar: '''Vĕsem''' (Вĕсем)
* Onlar: '''Vĕsem''' (Вĕсем)
==Çuvaşça İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi==
''Pur halăh ta uyrăm purănma pĕr tan pravallă. Şak pravapa usă kursa vĕsem hăysen politika statusne irĕklĕn tusa huraşşĕ, ekonomika, obşçestvo tata kul'tura enĕpe irĕklĕn atalanaşşĕ. Patšalăhsen şak pravăna hiseplemelle, territori p printstĕmlĕhĕn printipĕ unpa usă kurma pĕr enlĕn çarsa tărakan çărmav pulmalla mar.''

''Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirine karşı kardeşlik ruhu içinde hareket etmelidirler.''
(İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Madde 1)


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==

Sayfanın 09.32, 13 Haziran 2020 tarihindeki hâli

Vikipedi
Vikipedi
Özgür Ansiklopedi Vikipedi'nin Çuvaşça (cv) sürümü
Çuvaşça
Чӑвашла, Çăvaşla
Telaffuz[tɕəʋaʂˈla]
BölgeÇuvaşya
EtnisiteÇuvaşlar
Konuşan sayısı1.08 milyon  (2010)[1]
Dil ailesi
Yazı sistemiKiril
Resmî durumu
Resmî dil Rusya
Dil kodları
ISO 639-1cv
ISO 639-2chv
ISO 639-3chv
Çuvaşça'nın Rusya içindeki coğrafi dağılımı

Çuvaşça (Çuvaşça: Чӑвашла / Çavaşla), Rusya'nın orta kesiminde, Ural Dağları’nın batısında konuşulan çağdaş dönem Türki dillerden biridir. Türk dillerinin Ogur-Bolgar grubu öbeğinden varlığını korumuş tek dilidir. Çuvaşça, Çuvaşların anadili ve Çuvaşistan’ın resmî dilidir. Yaklaşık iki milyon kişi tarafından konuşulur. 2002 verilerine göre Çuvaşistan’da bu dili konuşan nüfusun % 92 etnik olarak Çuvaş, % 8’i ise başka etnik kökenlidir.

Çuvaşça, okullarda eğitim dili olmasına ve medyada kullanılmasına karşın, Rusçanın yaygın kullanımından dolayı tehlike altında olan bir dildir.

Volga dirseğindeki Kazan'da, ileride -Tatarlar ve Başkırlar arasında dağılmış olarak- Volga ve Ural arasındaki bölgede, nispeten az olan sayılarına rağmen (1959 sayımına göre 1.470.000) dil bilim ve etnoloji açısından en ilgi çekici ve en önemli Türk halklarından biri olan Çuvaşlar (Çavaş) yaşar. Hem farklı etnik hususiyetleri hem de ağız hususiyetlerine göre Çuvaşlar iki ana gruba ayrılırlar: Kozmodem'jansk, Çeboksary, Jadrin ve Kurmyş kasabalarında Yukarı Çuvaşlar (viryal < *üz el "yukarı memleket, yukarı halk") ve Aşağı Çuvaşlar (anatri < *enet ôegi ? 'aşağıda [Volga ve devamında] bulunanlar'), ayrıca, bilhassa Volga kıyısı dağları boyunca Cyvil'sk'den, Tetyuşi üzerinden Ul'janovsk (eski Simbirsk, Step Çuvaşlarının merkezi) bölgesine kadar olan yerdeki Step Çuvaşları önemle kaydedilmelidir.[2]

Yazı sistemi

А Ӑ Б В Г Д Е Ё Ӗ Ж З И Й К Л М Н О П Р С Ҫ Т У Ӳ Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
а ӑ б в г д е ё ӗ ж з и й к л м н о п р с ҫ т у ӳ ф х ц ч ш щ ъ ы ь э ю я
а, ӑ, бӑ, вӑ, гӑ, дӑ, е, ё, ӗ, жӑ, зӑ, и, йӑ, кӑ, лӑ, мӑ, нӑ, о, пӑ, рӑ, сӑ, ҫӑ, тӑ, у, ӳ, фӑ, хӑ, цӑ, чӑ, шӑ, щӑ, хытӑлӑхпалли, ы, ҫемҫелӗхпалли, э, ю, я
a, bă, vă, gă, dă, ye, yo, jă, ză, i, yă, kă, lă, mă, nă, o, pă, ră, să, şă, tă, u, ü, fă, hă, tsă, çă, şă, şçă, hıtălăhpalli, ı, şemşelĕhpalli, e, yu, ya

Ses bilgisi

Ünsüzler

Çuvaşçanın ünsüzleri şunlardır: /p/ (п), /t/ (т), /k/ (к), /tɕ/ (ч), /ʂ/ (ш), /ɕ/ (ç), /χ/ (х), /ʋ/ (в), /m/ (м), /n/ (н), /l/ (л), /r/ (р), /j/ (й).

Ünlüler

İnce Kalın
Düz Yuvarlak Düz Yuvarlak
Yüksek i (и) y (ӳ) [ɯ] (ы) u (у)
Alçak e (е) [ø̆ ] (ĕ) а (а) ŏ (ă)

Özellikler

Günümüzde diğer Türkî dillere çok uzak olan Çuvaşçanın önemli ses değişimleri vardır:

  • Ş>L dönüşümü: “Taş” sözcüğündeki ş, “l” sesine dönüşmüştür: çul (burada ayrıca t>ç ve a>u değişimleri de vardır.)

Gümüş sözcüğünün Çuvaşçası “kĕmĕl” şeklindedir.

  • A>U dönüşümü: Örneğin “at” sözcüğü Çuvaş Lehçesinde ut şeklindedir.
  • Z>R dönüşümü: Örneğin “biz” kişi zamiri Çuvaşçada ebir şeklindedir.

'Örnekler: Türkiye Türkçesi “sekiz”, Çuvaşçada sakăr. “Siz” kişi zamiri Çuvaşçada “esir”. “Buzağı” sözcüğü Çuvaşçada “păru”

  • D>R dönüşümü: Örnekler: “ayak” sözcüğünün eski Türkçesi “adak” şeklindedir. Çuvaşçada “ayak” sözcüğü a’nın u’ya, d’nin y’ye ve k harfinin yumuşak g’ye dönüşmesiyle şöyle bir gelişme izlemiştir: adak>urak>urağ>ura. Çuvaşçada “ura” ayak anlamındadır.
  • Koymak sözcüğünün eski Türkçesi (kod-) şeklindedir. Bugünkü Çuvaşçada o’nun u’ya, k’nin de sert h (x)’ye dönüşmesiyle (xur-) şeklindedir.
  • T>Ç dönüşümü: Bazı sözcüklerde olmayabilir. Bu değişime şu örneği verebiliriz: “taş” sözcüğünün Çuvaşçası çul şeklindedir. Bazı fiillerde bu tip değişmelere rastlamayabiliriz; dolmak fiilinin Çuvaşçası (tul-) şeklindedir.
  • K>Y dönüşümü: k>ğ>y şeklinde gelişmiştir. Bazı sözcüklerde vardır: “kan” sözcüğünün Çuvaşçası “yun” şeklindedir.
  • Çuvaşlar oldukça değişik bir Kiril alfabesinde okuyup yazarlar.

Çuvaşça - Tatarca - Türkçe

Söz karşılaştırması

Çuvaşça Tatarca Türkçe
amak emek emek
ala elek elek
ala el el
ada öt, öd ötmek
ar ir, er er
ojir ajir ayır
şidik tişük açık
şina sinek sinek
hir kız kız
sir cer yer
bü büke bent
haşpa çapka şapka
ças kaş kaş
pa - bağ
chol kol kol
kibe kebi giysi/elbise
puş baş baş
halha kolak kulak
asajak asak asık
dos dust dost
tuvı türe tören
hora kara kara
Tora Tänri Tanrı
sira - bira
tatla tatlı tatlı
sjok yuk yok
kümül - gümüş
iltin altın altın
hunazam janım canım
oj ay ay
gon kün gün
jon kan kan
kisne kiçi küçük
sjül jüle yüksek
sjoradan jaratan yaratan
con jan can
kebe - kader
pül böl böl
jit it it(köpek)
pereget bereket bereket
ter tür tür
sjülen jilan yılan
asşi jasatşi yaşatıcı
sil jel yel
sjüren - süren
ijis - yiğiş/yemek
ij eb ev
az ad ad
smelle besmillah bismillah
jomzja kamcı kamcı(şaman)
pigambar pigamber peygamber
kür - güz
anne ana anne
kör köz göz
atte ata ata
kin kilen gelin
here jörek yürek
vilim ölüm ölüm
voda odun odun
vurz vuruş dövüş
vuru uri hırsız
vot ot ateş
kvak kök gök(mavi)
ivil oul oğul
ivis auş avuç
awlanas ewlenmek evlenmek
biras birmek vermek
bolas bolmak olmak
machtanas maktamak methetmek

Kaynak: Ármin Vámbéry, Das Türkenvolk in seinen Ethnologischen und Ethnographischen Beziehungen - 1885

Çuvaşça Sayılar

  • 1 - pĕrre
  • 2 - ikkĕ
  • 3 - vişşĕ
  • 4 - tăvattă
  • 5 - pillĕk
  • 6 - ulttă
  • 7 - şiççĕ
  • 8 - sakkăr
  • 9 - tăhhăr
  • 10 - vunnă
  • 11 - vunpĕr
  • 12 - vunikkĕ
  • 13 - vunvişşĕ
  • 14 - vuntăvattă
  • 15 - vunpillĕk
  • 16 - vunulttă
  • 17 - vunşiççĕ
  • 18 - vunsakkăr
  • 19 - vuntăhhăr
  • 20 - şirĕm
  • 30 - vătăr
  • 40 - hĕrĕh
  • 50 - allă
  • 60 - utmăl
  • 70 - şitmĕl
  • 80 - sakărvunnă
  • 90 - tăhărvunnă
  • 100 - şĕr
  • 1000 - pin

Çuvaşça kişi zamirleri

  • Ben: Epĕ (Эпĕ)
  • Sen: Esĕ (Эсĕ)
  • O: Văl (Вăл)
  • Biz: Epir (Эпир)
  • Siz: Esir (Эсир)
  • Onlar: Vĕsem (Вĕсем)

Çuvaşça İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi

Pur halăh ta uyrăm purănma pĕr tan pravallă. Şak pravapa usă kursa vĕsem hăysen politika statusne irĕklĕn tusa huraşşĕ, ekonomika, obşçestvo tata kul'tura enĕpe irĕklĕn atalanaşşĕ. Patšalăhsen şak pravăna hiseplemelle, territori p printstĕmlĕhĕn printipĕ unpa usă kurma pĕr enlĕn çarsa tărakan çărmav pulmalla mar.

Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirine karşı kardeşlik ruhu içinde hareket etmelidirler. (İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Madde 1)

Kaynakça

  1. ^ a b http://www.ethnologue.com/language/chv
  2. ^ J.BENZİNG,"ÇUVAŞÇA[ölü/kırık bağlantı]",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çuvaşça&oldid=22660522" sayfasından alınmıştır