Oğuz dil grubu
| Oğuz | |
|---|---|
| Coğrafi dağılım: |
|
| Sınıflandırma: | Türki diller Şaz Türkçesi Oğuz |
| Alt bölümler: |
Doğu grubu
Güney grubu
|
Oğuz grubu Türki diller dil ailesinden Şaz Türkçesi'nin güneybatı koludur. Bu gruba ait dillerin toplam konuşan sayısı 120 milyon civarındadır ve Türkmence, Azerice ve Türkçe bu gruptaki dillerin yaklaşık %95'ini oluştururlar.
Oğuzcanın bir yazı dili olarak varlığını ortaya koyması oldukça geçtir. Başlangıcı, Oğuzlar'ın Anadolu'da kurdukları Anadolu Selçuklu Devleti'nin sonlarına rastlar. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun resmî dili Farsça olduğu için 13. yüzyılın ikinci yarısında yazılmış olan eserler de nitelik bakımından daha çok halka seslenen basit içerikli dinî eserlerdir. Selçukluların devamı niteliğindeki Anadolu Beylikleri döneminde ise, Oğuz Türkçesi artık çok yönlü yüzlerce telif ve tercüme eserlerle olgunluğa erişmiş bir yazı dili durumuna gelmiştir. Eski Anadolu Türkçesi veya Eski Türkiye Türkçesi diye adlandırılan bu dönem 13. ve 15. yüzyıllar arasını kaplamıştır.[1] Azerice de yazı dili geleneğine sahip olma bakımından Türkiye Türkçesiyle hemen hemen paraleldir. Türkmen Türkçesi ve Gagavuzca'ya nispeten daha geç yazı dili olmasına rağmen dil köklü bir yazı dili geleneğine sahiptir.[2]
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüzde konuşulan Oğuz dilleri bulundukları coğrafya ve sahip oldukları ortak özelliklerden yola çıkarak Doğu, Batı ve Güney kollarına ayrılmaktadır.
| Ön Türkçe | Şaz Türkçesi | Oğuz | ||
| Batı Oğuz dilleri | ||||
| Doğu | ||||
| Güney | ||||
Kırım Tatarcası ve Urumca Kıpçak grubuna ait diller olmakla birlikte Oğuz dillerinden büyük oranda etkilenmişlerdir.
Günümüzde ölü bir dil olan Peçenekçe'nin de çok büyük ihtimalle bir Oğuz dili olduğu düşünülmektedir ancak yeterli kanıt bulunamamıştır.[3]
Özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]
Oğuz dilleri belirli dilsel ortak özellikler gösterdiklerinden ötürü aynı dil grubu altında sınıflandırılırlar. Bu özelliklerin bazıları diğer Türki diller ile paylaşılmakla beraber kimileri de bu dil grubuna mahsustur.
Paylaşılan özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Başta bulunan *h sesinin düşmesi (Halaçça dışındaki tüm Türki dillerde bulunur)
- Eski Türkçede bulunan -n vasıta ekinin düşmesi (Sahaca ve Halaçça dışındaki tüm Türki dillerde bulunur)
Özgün özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]
- İnce ünlülerden önce duraksamaların titreşimlileşmesi (Örnek: gör- < kör)
- [ɯ/u]'dan sonra gelen [q/ɣ]'nin düşmesi (Örnek: quru < quruq, "kuru", sarɯ < sarɯɣ, "sarı")
- Ortaç formlarının -gandan -ana değişmesi
Konuşanların dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]
| Dil | Konuşan sayısı | Konuşulan ülkeler ve konuşan sayısı |
| Türkçe | 88 milyon |  Türkiye, 76 milyon
Balkanlar, 2.5 milyon
Irak Türkmenleri 2.500.000 |
| Gagavuzca | 140.000 |  Moldova, 114.000
|
| Azerice | 24 milyon |  İran, 13 milyon
|
| Türkmence | 6.7 milyon |  Türkmenistan, 6,1 milyon
|
| Horasanca | 886.000 | İran (Horasan)[7]
|
| Kaşgayca | 946.000 | İran (Fars, Huzistan)[8]
|
| Aynallu | 7.000 | İran (Merkezi, Erdebil ve Zencan)
|
| Afşarca | 30.000 |  Afganistan (Kabil, Herat), Kuzeydoğu-İran
|
| Salarca | 70.000 |  Çin, (Qinghai ve Gansu)[9]
|
| Toplam | ~121.000.000 |
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Zeynep,KORKMAZ,"OĞUZ TÜRKÇESİNİN TARİHÎ GELİŞME SÜREÇLERİ VE DİVANU LÛGAT-İT-TÜRK[ölü/kırık bağlantı]",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Erdem,KONUR,"AZERBAYCAN TÜRKÇESİNİN FONETİK ÖZELLİKLERİ", Academia
- ^ Баскаков, Н. А. Тюркские языки, Москва 1960, с. 126-131.
- ^ Lewis, M. Paul, (Ed.) (2009). "Language Family Trees: Altaic, Turkic, Southern, Turkish". Ethnologue: Languages of the World. Dallas, TX: SIL International. 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2011.
- ^ Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) North Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) South Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) Salchuq at Ethnologue (21st ed., 2018) Qashqai at Ethnologue (21st ed., 2018)
- ^ Turkmen at Ethnologue (21st ed., 2018)
- ^ Khorasani Turkish - Ethnologue
- ^ http://www.ethnologue.com/language/qxq%7Cwebsite=Ethnologue}}
- ^ Ethnologue.com :report for language code:slr
- Heinz F. Wendt: Fischer Lexikon Sprachen, 1961 (ISBN 3-596-24561-3)