Laos: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
Değişiklik özeti yok |
Değişiklik özeti yok |
||
164. satır: | 164. satır: | ||
===Tam Bağımsızlık Savaşımı Dönemi=== |
===Tam Bağımsızlık Savaşımı Dönemi=== |
||
Bu gelişmeyi yeterli gören Laos Issara hereketindekiçoğunluk Hür Laos Hareketini dağıtarak hükümete katıldılar. Bu görüşe karşı çıkanlar, 1950'de Pathet Lao hareketini kurdular ve Prens Soup hanouvong'un önderliğinde, Vietnamlı yurtseverlerle de bağlaşarak Fransız sömürge birliklerine karşı gerilla savaşına giriştiler. Kuzey eyaletlerinde güçlene Pathet Lao, yavaş yavaş krallık yönetiminne karşı da askersel eylemlere geçti. 1953 yazında Vietnaölı yurtseverlerin Fransız sömürgecilerini ağır bir yenilgiye uğratmasından sonra, Viet Minh güçleriyle birlikte Pathet Lao, krallık başkenti Luang Prabang'ı tehdit eder duruma geldi. Ne ki Fransız sömürgeci askerler, Pathet Lao-Viet Minh birleşik güçlerini dağıtarak Vietnam'ın kuzeybatı dağlarını işgal ettiler, Dien Bien Phu'da bir kale kurdular. 1954 Maysı'nda Vietnamlılar'ın Dien Bien Phu'yu ele geçirmesinden sonra ise, Fransa'nın askersel bakımdan ayakta kalması olanaksızlaştı. Bu bağlamda açılan Cenevre Konferası'nda katılan Fransa, Birleşik Krallık, ABD, Çin, SSCB de içlerinde 14 ülke Laos'un bütünsel ve bağımsız varlığını tanıdı. Bu gelişmeye koşut olarak 1956'da Pathet Lao, Neo Lao Hak Sat(Laos Yurtsever Cephesi) adıyla yasal bir siyasal parti durumuna geldi; Prens Souvanna Phouma başkanlığında, Prens Souphanouvong'un katıldığı bir ulusal birlik hükümeti kuruldu. 1958' seçimlerinden Pathet Lao ve Anti-Amerikan Santiphab Partisi kazançlı çıknca, sağcı partiler telaşa kapılark Souvanna Phoumayı görevdeb ayrılmaya zorlayıp kedi öz adayları Phoni Sananikone'yi başkanlığa getirdiler. Phoni Sanakione tüm devlet kadrolarına Ulusal Çıkarları Svaunmöa Komitesi adlı anti-Komünist hareket yandaşlarını getirdi. 1959 Mayısı'nda Souphanouvong'un tutuklanmasını, Phoni'nin Cenevre Antlaşmaları'na aykırı olarak ABD ve Filipinler askersel yardımını istemesi izledi. Bunun üzerine Pathet Lao Cenevre Antlaşmarıyla saptanan tarafsızlık siyasetinin açıkça çiğnendiğini ilan etti. Ardından Phong Saly ve Sam Neua gibi kuzey eyaletlerişnde denetimi ele alan Pathet Lao merkezi hkümet temsilcilerini bölgeden çıkarttı. Pathet Lao ile merkezi hükümet arasında askersel çatışmaların süregenleşmesi üzerine, hükümet Birleşmiş Milletler'e başvurdu. BM Genel Sekreteri Dag Hammarskjöld de Phoni Sananikone'ye gerçekten tarafsız bir siyaset gütmesini salık verdi. Phoni bu öğüde uymak isteyinde, Ulusal Çıkarları Koruma Komitesi'nin desteğini yitirdi. ve görevde ayrılmak zorunda kaldı.(Aralık 1959). Bunun üzerine General Poumi Nasavan'ın başını çektiği bir grup sağcı subay darbe yaparak erke elkoydu ve sol harketlere karşı yoğun bir baskı uygulamasına girişti. Ağustos 1960'da Vientiane'de bir darbe yapan Kong Le, Souvanna Phouma'yı başbakanlığa getirdi ve hapisten kaçmış olan Souphanouvong'a, birlşeik ve tarafsız Laos'u yeniden kurmayı önerdi. Büyük Britanya, Fransa ve SSCB'nin desteklerdiği bu öneri, Güney Laos'ta üstlenen Phouni Nasavan ve Prens Boun Oum tarafından kabul edilmedi. ABD ve Tayland askeri birliklerinin yardımıyla Phonmi 1960 Aralığı'nda Vientiane'yi yeniden ele geçirdi. Kong Le, Pathet Lao güçlerine katıldı. Bu dönemde ABD siyasitinde önemli bir değişiklik oldu ve ABD 1961 Mayısı'nda yendien tarafsız Laos'u savunmaya başladı. 1962 Haziranı'nda savaşan taraflar bir koalisyon kurma konusunda anlaştılar ve bir ay sonra uluslarası güvence altında birleşik ve tarafsız Laos'un kurulması planı kabul edildi. Suvanna Phouma, Pathet Lao ve sağ partilerin katıldığı hükümet kuruldu. Ne ki her grup her grup kendi silahlı gücünü korumaya ve ateşkes anında denetlediği bölgeleri elinde tutmaya devam etti. Komünist ve tarafsız güçlerin elinde kuzey ve doğu eyaletleri, sağcı güçlerin elindeyse Mekong Vadisi vardı. 1962 Hattı ,k, bölge arasında adeta gayriresmi bir sınır oluşturuyordu. Bu durum 1963'te taraflar arasında yeni çatışmaların patlak vermesinin maddi zeminini oluşturdu. Pathet Lao'nbun bakanları Vientianeyi terkederek kendi bölgelerine çekildiler. Kuzey Vietnam'dan destek alan Pathet Lao ile ABD'nin desteklediği ve sağ güçlerin çevresinde toplaştığı Souvanma Phouma arasında iç savaş patlak verdi. Pathet Lao'nun başarıları üzeine 1965'den başlayarak ABD hava kuvvetlerine bağlı uçaklar Pathet Lao bölgelerini bombalamaya girişti. 1970'de Jarres ovalarının Pathet Lao denetimine girmesiyle general Van Pao'nun komuta ettiği 25 bin kişilik özel ordu, 25 bib Taylandlı asker ve 3 000 ABD'li askeridanışman, Ho Şi Minh yolunu Pathet Lao ve Kuzey Vietnamlı Yurtseverlere karşı yoğun bir taaruza girişti.<ref name="MBAC151"/> |
Bu gelişmeyi yeterli gören Laos Issara hereketindekiçoğunluk Hür Laos Hareketini dağıtarak hükümete katıldılar. Bu görüşe karşı çıkanlar, 1950'de Pathet Lao hareketini kurdular ve Prens Soup hanouvong'un önderliğinde, Vietnamlı yurtseverlerle de bağlaşarak Fransız sömürge birliklerine karşı gerilla savaşına giriştiler. Kuzey eyaletlerinde güçlene Pathet Lao, yavaş yavaş krallık yönetiminne karşı da askersel eylemlere geçti. 1953 yazında Vietnaölı yurtseverlerin Fransız sömürgecilerini ağır bir yenilgiye uğratmasından sonra, Viet Minh güçleriyle birlikte Pathet Lao, krallık başkenti Luang Prabang'ı tehdit eder duruma geldi. Ne ki Fransız sömürgeci askerler, Pathet Lao-Viet Minh birleşik güçlerini dağıtarak Vietnam'ın kuzeybatı dağlarını işgal ettiler, Dien Bien Phu'da bir kale kurdular. 1954 Maysı'nda Vietnamlılar'ın Dien Bien Phu'yu ele geçirmesinden sonra ise, Fransa'nın askersel bakımdan ayakta kalması olanaksızlaştı. Bu bağlamda açılan Cenevre Konferası'nda katılan Fransa, Birleşik Krallık, ABD, Çin, SSCB de içlerinde 14 ülke Laos'un bütünsel ve bağımsız varlığını tanıdı. Bu gelişmeye koşut olarak 1956'da Pathet Lao, Neo Lao Hak Sat(Laos Yurtsever Cephesi) adıyla yasal bir siyasal parti durumuna geldi; Prens Souvanna Phouma başkanlığında, Prens Souphanouvong'un katıldığı bir ulusal birlik hükümeti kuruldu. 1958' seçimlerinden Pathet Lao ve Anti-Amerikan Santiphab Partisi kazançlı çıknca, sağcı partiler telaşa kapılark Souvanna Phoumayı görevdeb ayrılmaya zorlayıp kedi öz adayları Phoni Sananikone'yi başkanlığa getirdiler. Phoni Sanakione tüm devlet kadrolarına Ulusal Çıkarları Svaunmöa Komitesi adlı anti-Komünist hareket yandaşlarını getirdi. 1959 Mayısı'nda Souphanouvong'un tutuklanmasını, Phoni'nin Cenevre Antlaşmaları'na aykırı olarak ABD ve Filipinler askersel yardımını istemesi izledi. Bunun üzerine Pathet Lao Cenevre Antlaşmarıyla saptanan tarafsızlık siyasetinin açıkça çiğnendiğini ilan etti. Ardından Phong Saly ve Sam Neua gibi kuzey eyaletlerişnde denetimi ele alan Pathet Lao merkezi hkümet temsilcilerini bölgeden çıkarttı. Pathet Lao ile merkezi hükümet arasında askersel çatışmaların süregenleşmesi üzerine, hükümet Birleşmiş Milletler'e başvurdu. BM Genel Sekreteri Dag Hammarskjöld de Phoni Sananikone'ye gerçekten tarafsız bir siyaset gütmesini salık verdi. Phoni bu öğüde uymak isteyinde, Ulusal Çıkarları Koruma Komitesi'nin desteğini yitirdi. ve görevde ayrılmak zorunda kaldı.(Aralık 1959). Bunun üzerine General Poumi Nasavan'ın başını çektiği bir grup sağcı subay darbe yaparak erke elkoydu ve sol harketlere karşı yoğun bir baskı uygulamasına girişti. Ağustos 1960'da Vientiane'de bir darbe yapan Kong Le, Souvanna Phouma'yı başbakanlığa getirdi ve hapisten kaçmış olan Souphanouvong'a, birlşeik ve tarafsız Laos'u yeniden kurmayı önerdi. Büyük Britanya, Fransa ve SSCB'nin desteklerdiği bu öneri, Güney Laos'ta üstlenen Phouni Nasavan ve Prens Boun Oum tarafından kabul edilmedi. ABD ve Tayland askeri birliklerinin yardımıyla Phonmi 1960 Aralığı'nda Vientiane'yi yeniden ele geçirdi. Kong Le, Pathet Lao güçlerine katıldı. Bu dönemde ABD siyasitinde önemli bir değişiklik oldu ve ABD 1961 Mayısı'nda yendien tarafsız Laos'u savunmaya başladı. 1962 Haziranı'nda savaşan taraflar bir koalisyon kurma konusunda anlaştılar ve bir ay sonra uluslarası güvence altında birleşik ve tarafsız Laos'un kurulması planı kabul edildi. Suvanna Phouma, Pathet Lao ve sağ partilerin katıldığı hükümet kuruldu. Ne ki her grup her grup kendi silahlı gücünü korumaya ve ateşkes anında denetlediği bölgeleri elinde tutmaya devam etti. Komünist ve tarafsız güçlerin elinde kuzey ve doğu eyaletleri, sağcı güçlerin elindeyse Mekong Vadisi vardı. 1962 Hattı ,k, bölge arasında adeta gayriresmi bir sınır oluşturuyordu. Bu durum 1963'te taraflar arasında yeni çatışmaların patlak vermesinin maddi zeminini oluşturdu. Pathet Lao'nbun bakanları Vientianeyi terkederek kendi bölgelerine çekildiler. Kuzey Vietnam'dan destek alan Pathet Lao ile ABD'nin desteklediği ve sağ güçlerin çevresinde toplaştığı Souvanma Phouma arasında iç savaş patlak verdi. Pathet Lao'nun başarıları üzeine 1965'den başlayarak ABD hava kuvvetlerine bağlı uçaklar Pathet Lao bölgelerini bombalamaya girişti. 1970'de Jarres ovalarının Pathet Lao denetimine girmesiyle general Van Pao'nun komuta ettiği 25 bin kişilik özel ordu, 25 bib Taylandlı asker ve 3 000 ABD'li askeridanışman, Ho Şi Minh yolunu Pathet Lao ve Kuzey Vietnamlı Yurtseverlere karşı yoğun bir taaruza girişti. Ne var ki gerek bu taaruz, gerekse 1971 Şubatı'nda ABD uçakları desteğinde Güney Vietnam güçlerince başlatılan taaruz, Pathet Lao, Kuzey Vietnam ve Laos Halk Kurtuluş Ordusu güçlerince etkisiz kılındı. Bunun üzerine 1973'te ABD bombardımanlarına son veren bir ateşkes imzalandı. 1975'te Vientian'ye giren Pathet Lao güçleri, Souphanvuong önderliğinde ulusal birlik geçici hükümeti kurdu. 1975'te harekete geçen Pathet Lao birlikleri ülkenin güneyini denetimleri altına alırken, ABD askeri birlikleri, sağcı güçlerle birlikte Birmanya ve Tayland'a çeildi. Böylece Ağustos 1975'te Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin kurdu ve monarşiye son verdi. Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti ilan edilerek Souphanouvag Cumhurbaşkanı olduç Laos Demokratik Halk Partisi(LDHP) Kaysone Phomvihan ise başbakanlığı üstlendi. Suvanna Phuma da hükümet danışmanlığına atandı. Partinin denetiminde köylere kadar uzanan yeni bir yönetsel örgütlenmeye gidildi. Yeni rejim Vietnam'la işbirliği içindeydi ve kitlesel siyasal kampanyalara girişti. Bu sırada Vientiane'da birer temsilcilikleri bulunan Tayland ve ABD ile ilişkiler giderek gerginleşti. Özellikle Jarres Ovasu'nda Miao Gizli Ordusu adlı sağcı gerillalarla yoğun çarpışmalar sürmekteydi. 1977'de Vietnam'la 25 yıllık bir dostluk ve işbirliği antlaşması imzalandı. Ancak Çin'le olan ilişkiler gerginliğini korudu. Çin, hükümete karşı mücadele eden gerillalara 1979'a kadar yardım etmeyi sürdürdü. 1979'da Yurtsever Cephe adını Ulusal Kurtuluş İçin Laos Cephesi olarak değiştirdi. Karşıtları da Ulusal Kurtuluş Cephesi'ni kurarak mücadeleye başladılar. Ancak önemli bir başarı sağlayamadılarç 1981'de birinci beş yıllık plan uygulanmaya başlandı. 1982'de yapılan LDHP'nin III. kongresinde Çin en tehlikeli düşman olarak tanımlandı. 1985'de ülke besin üretimi yönünden kendine yeterli duruma geldi. Cumhurbaşkanı Souphanouvong'un sağlık nedeniyle istifaetmesi üzerine yerine Phumi Vangvicit vekaleten getirildi. Tayland'la sınır antlaşmazlıklarından kaynaklanan çatışmalar sürmekteydi. 1988 başında daha da şiddetlene çatışmalar 1988 Şubat'ında imzalanan bir ateşkesle son buldu. 1988'de yabancı yatırımların desteklenmesine başlandı. Laos'da 1975'den sonra ilk parlemento seçimleri Mart 1989'da gerçekleştirildi.<ref name="MBAC151"/> |
||
== Şehir/Eyalet Listesi == |
== Şehir/Eyalet Listesi == |
Sayfanın 18.56, 2 Ekim 2014 tarihindeki hâli
Bu maddede Hata: Eksik olan bilgileri belirtmelisiniz. konusunun eksik olduğu düşünülmektedir.Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) ( |
Laos ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ Sathalanalat Paxathipatai Paxaxon Lao Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan "ສັນຕິພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທິປະໄຕ ເອກະພາບ ວັດທະນາຖາວອນ" "Peace, Independence, Democracy, Unity and Prosperity" | |||||||||
Başkent | Vientiane | ||||||||
En büyük | Başkent | ||||||||
Resmî dil(ler) | Laoca | ||||||||
Resmi Alfabe | Lao Alfabesi | ||||||||
Hükûmet | Demokratik Halk Cumhuriyeti | ||||||||
| |||||||||
Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 236.800 km2 (83..) | ||||||||
• Su (%) | 2 | ||||||||
Nüfus | |||||||||
• 1995 sayımı | 4.574.848 | ||||||||
GSYİH (SAGP) | 2008 tahminî | ||||||||
• Toplam | 13,310 milyar $ (129..) | ||||||||
• Kişi başına | 2.127 $ (137..) | ||||||||
GSYİH (nominal) | 2008 tahminî | ||||||||
• Toplam | 5,374 milyar $ | ||||||||
• Kişi başına | 859 $ | ||||||||
Gini (2008) | 34.6 orta | ||||||||
İGE | 0.619 Hata: Geçersiz İGE değeri · 2007. | ||||||||
Para birimi | Kip (LAK) | ||||||||
Zaman dilimi | UTC+7 | ||||||||
Trafik akışı | sağ | ||||||||
Telefon kodu | 856 | ||||||||
İnternet alan adı | .la |
Laos resmi adı ile Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti, batıda Tayland ve Burma, doğuda Vietnam, kuzeyde Çin Halk Cumhuriyeti, güneyde Kamboçya tarafından çevrelenmiş denize kıyısı olmayan bir Güneydoğu Asya ülkesidir. Başkenti Vientiane'dir. Luang Prabang, Savannakhet ve Pakse diğer büyük şehirleridir. Resmi adı Lao People's Democratic Republic (Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti) olan Laos, tek parti sosyalist bir cumhuriyet olarak yönetilir.
Burma 235 km, Çin 423 km, Vietnam 2.130 km, Kamboçya 541 km ve Tayland'a 1.754 km sınırı vardır. Denize sınırı yoktur. Türkiye ile Laos arasındaki saat farkı -4 saattir.
Coğrafya
Yüzey Biçimleri
Üzerinde yeraldığı Çinhindi Yarımadası'nın yüzey biçimleriyle benzer özellikler gösterir. Tibet Platosu'ndan güneydoğuya doğru uzanan dağ sıralarından en doğudaki, ülkenin kuzeyini iki ana kütle olarak engebelendirdikten sonra Vietnam-Laos sınırı bounca Annam Dağları olarak güneye iner. Mekong Irmağı ve kollarının derin vadileriyle yarılı ve tepeleri kalkerli platolarla birbirinden ayrılan bu iki kütle arasında yeralan 1 200 - 1 500 m yükseliti Tran Nınh platosu güneye ülkenin orta kesimine Vieng-Chan ovasıyla açılır. Ülkenin en yüksek noktası kuzeyde yükselen Pou Bia Dağı'dır(2 817 m). Ülkenin orta ve güney kesimlerinde egemen yer biçimleriyse, doğudan batıya doğru eğimi ve tabanları kırmızı kumtaşlı kalın bir tabakayla örtülü, orta yükseltili platolardır. Bunların en önemlsiBoloven platolarıdır. Ovalar ise Jarres dışında Mekong Irmağı kıyılarında dizilidir. Laos'da Mekong dışında en önemli akarsular, bu ırmağın kolları olan Tu, Hou ve Seng ırmaklarıdır.
İklim ve Bitki Örtüsü
Laso'ta sıcak ve nemli tropikal iklim egemendir. Mayıs ve Ekim aylarında düşen Muson yağmurları yıllık yağış ortalamasının 2 000 mm'in üzerine çıkmasında en önemli etkendir. Ülkenin güney kesiminde yılın on iki ayı sıcaklık 25°C'nin altına düşmez. Ülkenin %60'ı tekağaç ve türlerinin egemen olduğu herdem yeşil, seyrek ağaçlı ormanlarla kaplıdır. Kuzeydeki dağların yüksek kesimlerindeyse bu ormanlar yerlerin otsu savanlara bırakır.[1]
Tarih
Bugün Laos'tta egemen etnik grup olan Lao'lar. Tay halklarının bir koludur. Taylar MS VIII. yy'da Güneybatı Çin'de güçlü Nanchao krallığını kurduktan sonra güneye doğru ilerleyerek Çinhindi Yarımadası'na girdiler. Laolar, öbür Tay halklarıyla birlikte, V yy'dan beri Kambpçya'daki Khmer İmparatorluğu'nun gemenliği altında yaşayan Laos'un yerli kabilelerine üstünlüklerini kabu ettirdiler. XII. ve XIII. yy'lar boyunca Laolar, Muong Swa (daha sonradan Luang Prabang) prensliklerini kurdular.
Lan Xang dönemi
Laos'a ilişkin ilk tarihsel kayıtlara , Angkor'daki Khmer kralının da yardımlarıyla Lao'taki ilk devlet olan Lan Xang'ı(Milyon Fil Kralığı) kuran Fa Ngumla başlar. F Ngum 1353-1371 arasında bügünkü Laos topraklarının bütününü ve Tayland'ın kuzey ve doğu bmlgelerini fethetti. 1373'te yerine oğlu Phya Sam Sene Thai geçti ve krallığın yönetim ilkelerini belirleyip, savumasını örgütledi. 1416'da onun ölümünden sonra 1478'de Vietnamlılar'ın işgaliyle kısa süreli bir kesintiye uğrayan uzun barış dönemi, 1520-1548' arasında hüküm süren Photisarath döneminde son buldu ve Burma ce Siam'a karşı savaş yürütüldü. Siam'a karşı yürütülen üç savaştan sonra 158'de Lan Xang devleti en geniş sınırlarına ulaştı. Photisarath' ölümü üzerine tahta çıkan oğlu Sethatrirath döneminde başkent, Luang Prabang'dab Vientiane'ye taşındı. 1565 ve 1570'deki iki Burma saldırısı püskürtüldü. Ne ki 1571'de Sethhathrirah ölünde, Burmalılar'ın saldırıları yoğunlaştı. ve 1574DE Vientiane düştü; ülke Burmalılarca yıkıma uğratıldı. Bu karanlık dönem 1637'de SouignaVongsa'nın tahta çıkıp düzeni yeniden kurana dek sürdü. Souigna-Vongsa Vietnam ve Siam'la antlaşmalar yaparak sınırları belirlediç Budacılığın tutkulu bir savunucusu ve güzel sanatların koruyucusu oldu. Vientiane'yi güzelleştirdi; 1694'te ölünce yerine Vietnam ordularının da yardımıyla yeğenleri geöti ve böylece Laos'ta Vietnam egemenlği başladı. Bu dönemde Lan Xang krallığı parçalandı. Vietnam egemenliği kabul etmeyen kimi kraliyet ailesi üyeleri, 1707'de egemenlikleri altındaki kuzey bölgelerimde bağımsızlıklarını ilan ettiler ve Luang Prabang ve Vientiane krallıklarını kurdular. Güneyde ise 1713'te Champassak krallığı kuruldu. Böylece Lan Xang üç krallığa bölündü.
Dış Güçlerin Egemenliği
XVIII. yy boyunca üç Laos krallığı, Burma ve Siamlılar'ın baskılarına karşı bağımsızlıklarını korumaya çalıştılar. Ancak 1778'de Vientiane Krallığı Siamlılarca işgal edilip egemenlik altına alındı(1782). Luang Prabang 1752Wde Butmalılar'ın, 1778'de ise Siamlılar'ın egemenliğini kabul etmek durumunda kaldı. Güneyde Champassak, 1778'de işgal edilerek Siamlılar'a bağımlı duruma geldi. Bu krallıkların herbirinin başına Siamlı bir yönetici atandı ve Bangkok'a haraç öder krallık oldular. 1805-1823 arasında Vientiane krallığını yürüten Chaou-Anou, Lan Xang'ın eski güney sınırlarına dek egemenlik alanını genişletti. Ancak kısa süre sonra Siamlılar Vientiane üzerine yürüyüp Anu'yu yenilgiye uğratarak Vientiane'yi ilhak ettiler. Ancak Siamlılar'ın kuzeybatıya doğru genişlemesi, Vietnam üzerinde sömürge kurmuş bulunan Fransa'nın çıkarlarına zarar verir duruma geldi. Fransa Siam-Vietnam sınırlarının belirlenmesi konusunda Bangkok'la görüşmelere başladı(1886). Ardında Mekong Vadisi'nde Fransızlar ile Siamlılar arasında patlak veren bir dizi çatışmadan sonra Büyük Britanya'nın da tavsiyesiyle Siamlılar, Mekong'un batı yakasını boşalttı ve boşaltılan bölgede Fransız sömürgesi resmen tanıdı.(1893). Fransa'nın bmlgeyi ilhakı 1904'te ve 1907'de Siam'la yapılan antlaşmalarla tamamlandı.
Fransız Sömürgesi Dönemi
Fransa, bölgeyi Laos Sömürgesi olarak örgütledi, Luang Prabang krallığı varlığını sürdürürken; diğer bölgeler bir Fransız subayının dolaysız yönetimine alındı. 1942Wde Japon birlikleri Mekong Irmağı kıyılarına yerleştikten sonra, 1945'te Laos'un bağımsızlığını ilan ettiler. Fransız sömürgeciliğine karşı bir hareket olan Lao Issarak(Hür Laos) erki ele geçirdiyse de, 1946'de Fransız askeri birlikleri ülkede yeniden egemen konuma geçtiler. Bu dönemde Laos'ta iki siyasal hareket ortaya çıktı: Birincisi Japonya egemenliğine karşı Luang Prabang Saraı ve Champassak Prensi çeversinde odaklanan hareket; ikincisi, Fransa egemenlğine karşı, Vinetiane'de üsşenen ve başını Prens Petsarath'ın çektiği hareket. Bu iki hareket, erk savaşımını Fransız birlikleri gelinceye dek sürdürdüler. 1946'da Fransa, geçici olarak Luang Prabag kralı Sisavang Vong'un yönetimi altında Laos'un bütünlüğünü ve iç işlerinde özerkliği kabul etti. Sonuçta, bir anayasa'nın kabulü ve genel seçimlerden sonra, Bir Fransız- Laos antlaması imzalandı(1949). Bu antlaşmayla Laos, Frans birliği içide bağımsız bir devlet oldu.
Tam Bağımsızlık Savaşımı Dönemi
Bu gelişmeyi yeterli gören Laos Issara hereketindekiçoğunluk Hür Laos Hareketini dağıtarak hükümete katıldılar. Bu görüşe karşı çıkanlar, 1950'de Pathet Lao hareketini kurdular ve Prens Soup hanouvong'un önderliğinde, Vietnamlı yurtseverlerle de bağlaşarak Fransız sömürge birliklerine karşı gerilla savaşına giriştiler. Kuzey eyaletlerinde güçlene Pathet Lao, yavaş yavaş krallık yönetiminne karşı da askersel eylemlere geçti. 1953 yazında Vietnaölı yurtseverlerin Fransız sömürgecilerini ağır bir yenilgiye uğratmasından sonra, Viet Minh güçleriyle birlikte Pathet Lao, krallık başkenti Luang Prabang'ı tehdit eder duruma geldi. Ne ki Fransız sömürgeci askerler, Pathet Lao-Viet Minh birleşik güçlerini dağıtarak Vietnam'ın kuzeybatı dağlarını işgal ettiler, Dien Bien Phu'da bir kale kurdular. 1954 Maysı'nda Vietnamlılar'ın Dien Bien Phu'yu ele geçirmesinden sonra ise, Fransa'nın askersel bakımdan ayakta kalması olanaksızlaştı. Bu bağlamda açılan Cenevre Konferası'nda katılan Fransa, Birleşik Krallık, ABD, Çin, SSCB de içlerinde 14 ülke Laos'un bütünsel ve bağımsız varlığını tanıdı. Bu gelişmeye koşut olarak 1956'da Pathet Lao, Neo Lao Hak Sat(Laos Yurtsever Cephesi) adıyla yasal bir siyasal parti durumuna geldi; Prens Souvanna Phouma başkanlığında, Prens Souphanouvong'un katıldığı bir ulusal birlik hükümeti kuruldu. 1958' seçimlerinden Pathet Lao ve Anti-Amerikan Santiphab Partisi kazançlı çıknca, sağcı partiler telaşa kapılark Souvanna Phoumayı görevdeb ayrılmaya zorlayıp kedi öz adayları Phoni Sananikone'yi başkanlığa getirdiler. Phoni Sanakione tüm devlet kadrolarına Ulusal Çıkarları Svaunmöa Komitesi adlı anti-Komünist hareket yandaşlarını getirdi. 1959 Mayısı'nda Souphanouvong'un tutuklanmasını, Phoni'nin Cenevre Antlaşmaları'na aykırı olarak ABD ve Filipinler askersel yardımını istemesi izledi. Bunun üzerine Pathet Lao Cenevre Antlaşmarıyla saptanan tarafsızlık siyasetinin açıkça çiğnendiğini ilan etti. Ardından Phong Saly ve Sam Neua gibi kuzey eyaletlerişnde denetimi ele alan Pathet Lao merkezi hkümet temsilcilerini bölgeden çıkarttı. Pathet Lao ile merkezi hükümet arasında askersel çatışmaların süregenleşmesi üzerine, hükümet Birleşmiş Milletler'e başvurdu. BM Genel Sekreteri Dag Hammarskjöld de Phoni Sananikone'ye gerçekten tarafsız bir siyaset gütmesini salık verdi. Phoni bu öğüde uymak isteyinde, Ulusal Çıkarları Koruma Komitesi'nin desteğini yitirdi. ve görevde ayrılmak zorunda kaldı.(Aralık 1959). Bunun üzerine General Poumi Nasavan'ın başını çektiği bir grup sağcı subay darbe yaparak erke elkoydu ve sol harketlere karşı yoğun bir baskı uygulamasına girişti. Ağustos 1960'da Vientiane'de bir darbe yapan Kong Le, Souvanna Phouma'yı başbakanlığa getirdi ve hapisten kaçmış olan Souphanouvong'a, birlşeik ve tarafsız Laos'u yeniden kurmayı önerdi. Büyük Britanya, Fransa ve SSCB'nin desteklerdiği bu öneri, Güney Laos'ta üstlenen Phouni Nasavan ve Prens Boun Oum tarafından kabul edilmedi. ABD ve Tayland askeri birliklerinin yardımıyla Phonmi 1960 Aralığı'nda Vientiane'yi yeniden ele geçirdi. Kong Le, Pathet Lao güçlerine katıldı. Bu dönemde ABD siyasitinde önemli bir değişiklik oldu ve ABD 1961 Mayısı'nda yendien tarafsız Laos'u savunmaya başladı. 1962 Haziranı'nda savaşan taraflar bir koalisyon kurma konusunda anlaştılar ve bir ay sonra uluslarası güvence altında birleşik ve tarafsız Laos'un kurulması planı kabul edildi. Suvanna Phouma, Pathet Lao ve sağ partilerin katıldığı hükümet kuruldu. Ne ki her grup her grup kendi silahlı gücünü korumaya ve ateşkes anında denetlediği bölgeleri elinde tutmaya devam etti. Komünist ve tarafsız güçlerin elinde kuzey ve doğu eyaletleri, sağcı güçlerin elindeyse Mekong Vadisi vardı. 1962 Hattı ,k, bölge arasında adeta gayriresmi bir sınır oluşturuyordu. Bu durum 1963'te taraflar arasında yeni çatışmaların patlak vermesinin maddi zeminini oluşturdu. Pathet Lao'nbun bakanları Vientianeyi terkederek kendi bölgelerine çekildiler. Kuzey Vietnam'dan destek alan Pathet Lao ile ABD'nin desteklediği ve sağ güçlerin çevresinde toplaştığı Souvanma Phouma arasında iç savaş patlak verdi. Pathet Lao'nun başarıları üzeine 1965'den başlayarak ABD hava kuvvetlerine bağlı uçaklar Pathet Lao bölgelerini bombalamaya girişti. 1970'de Jarres ovalarının Pathet Lao denetimine girmesiyle general Van Pao'nun komuta ettiği 25 bin kişilik özel ordu, 25 bib Taylandlı asker ve 3 000 ABD'li askeridanışman, Ho Şi Minh yolunu Pathet Lao ve Kuzey Vietnamlı Yurtseverlere karşı yoğun bir taaruza girişti. Ne var ki gerek bu taaruz, gerekse 1971 Şubatı'nda ABD uçakları desteğinde Güney Vietnam güçlerince başlatılan taaruz, Pathet Lao, Kuzey Vietnam ve Laos Halk Kurtuluş Ordusu güçlerince etkisiz kılındı. Bunun üzerine 1973'te ABD bombardımanlarına son veren bir ateşkes imzalandı. 1975'te Vientian'ye giren Pathet Lao güçleri, Souphanvuong önderliğinde ulusal birlik geçici hükümeti kurdu. 1975'te harekete geçen Pathet Lao birlikleri ülkenin güneyini denetimleri altına alırken, ABD askeri birlikleri, sağcı güçlerle birlikte Birmanya ve Tayland'a çeildi. Böylece Ağustos 1975'te Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin kurdu ve monarşiye son verdi. Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti ilan edilerek Souphanouvag Cumhurbaşkanı olduç Laos Demokratik Halk Partisi(LDHP) Kaysone Phomvihan ise başbakanlığı üstlendi. Suvanna Phuma da hükümet danışmanlığına atandı. Partinin denetiminde köylere kadar uzanan yeni bir yönetsel örgütlenmeye gidildi. Yeni rejim Vietnam'la işbirliği içindeydi ve kitlesel siyasal kampanyalara girişti. Bu sırada Vientiane'da birer temsilcilikleri bulunan Tayland ve ABD ile ilişkiler giderek gerginleşti. Özellikle Jarres Ovasu'nda Miao Gizli Ordusu adlı sağcı gerillalarla yoğun çarpışmalar sürmekteydi. 1977'de Vietnam'la 25 yıllık bir dostluk ve işbirliği antlaşması imzalandı. Ancak Çin'le olan ilişkiler gerginliğini korudu. Çin, hükümete karşı mücadele eden gerillalara 1979'a kadar yardım etmeyi sürdürdü. 1979'da Yurtsever Cephe adını Ulusal Kurtuluş İçin Laos Cephesi olarak değiştirdi. Karşıtları da Ulusal Kurtuluş Cephesi'ni kurarak mücadeleye başladılar. Ancak önemli bir başarı sağlayamadılarç 1981'de birinci beş yıllık plan uygulanmaya başlandı. 1982'de yapılan LDHP'nin III. kongresinde Çin en tehlikeli düşman olarak tanımlandı. 1985'de ülke besin üretimi yönünden kendine yeterli duruma geldi. Cumhurbaşkanı Souphanouvong'un sağlık nedeniyle istifaetmesi üzerine yerine Phumi Vangvicit vekaleten getirildi. Tayland'la sınır antlaşmazlıklarından kaynaklanan çatışmalar sürmekteydi. 1988 başında daha da şiddetlene çatışmalar 1988 Şubat'ında imzalanan bir ateşkesle son buldu. 1988'de yabancı yatırımların desteklenmesine başlandı. Laos'da 1975'den sonra ilk parlemento seçimleri Mart 1989'da gerçekleştirildi.[1]
Şehir/Eyalet Listesi
Laos eyalet sistemini kullanmaktadır ve on yedi eyalete bölünmüştür. Bunlar; [2]
|
Dış bağlantılar
Kaynaklar
- ^ a b Büyük Ansiklopedi, Milliyet, 1990. Cilt 9. Sayfa 3482-3485.
- ^ "National Statistics Centre". National Statistics Centre.
Laos ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |