Zayıflatılmış aşı

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Zayıflatılmış aşı (veya canlı zayıflatılmış aşı), bir patojenin virülansını azaltarak, ancak yine de onu canlı tutarak oluşturulan bir aşıdır.[1] Zayıflatmada, bulaşıcı ajanı alınırr ve zararsız veya daha az virülan hale gelecek şekilde değiştirilir.[2] Bu aşılar, patojeni "öldürerek" üretilen aşıların (inaktif aşı) tersidir.

Zayıflatılmış aşılar, uzun süreli güçlü ve etkili bir bağışıklık tepkisini uyarır.[3] İnaktif aşılara kıyasla, zayıflatılmış aşılar hızlı bir bağışıklık başlangıcı ile daha güçlü ve daha dayanıklı bir bağışıklık yanıtı üretir.[4][5][6] Genellikle ciddi immün yetmezliği olan hastalarda bu aşılardan kaçınılır.[7] Zayıflatılmış aşılar, vücudun aşının koruduğu spesifik patojene yanıt olarak antikorlar ve hafıza bağışıklık hücreleri oluşturmasını teşvik ederek işlev görür.[8] Canlı zayıflatılmış aşıların yaygın örnekleri kızamık, kabakulak, kızamıkçık, sarıhumma ve bazı grip aşılarıdır.[3]

Geliştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Zayıflatılmış virüsler[değiştir | kaynağı değiştir]

Virüsler, evrim ilkeleri kullanılarak, virüsün yabancı bir konakçı türden seri geçişi yoluyla zayıflatılabilir:[9][10]

Başlangıçtaki virüs popülasyonu yabancı bir konağa uygulanır. Doğal genetik değişkenlik veya uyarılmış mutasyon yoluyla, viral partiküllerin küçük bir yüzdesi yeni konağı enfekte etme kapasitesine sahip olmalıdır.[10][11] Bu suşlar yeni konakta evrimleşmeye devam edecek ve virüs, seçilim baskısının olmaması nedeniyle orijinal konakta etkinliğini yavaş yavaş kaybedecektir.[10][11] Bu süreç "geçiş" olarak bilinir ve virüs yabancı konağa o kadar iyi adapte olur ki aşıyı alacak kişiye artık zararlı olmaz.[11] Bu, konakçı bağışıklık sisteminin etkeni ortadan kaldırmasını ve "vahşi doğada" virüsün benzer bir versiyonuyla enfekte olmaları halinde hastayı muhtemelen koruyacak olan immünolojik hafıza hücrelerini oluşturmasını kolaylaştırır.[11]

Virüsler ters genetik yoluyla da zayıflatılabilir.[12] Genetik yoluyla zayıflatma, onkolitik virüslerin üretiminde de kullanılmaktadır.[13]

Zayıflatılmış bakteriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bakteriler tipik olarak virüslerde kullanılan yönteme benzer şekilde geçiş yoluyla zayıflatılır.[14] Ters genetik tarafından yönlendirilen gen nakavtı da kullanılır.[15]

Uygulama[değiştir | kaynağı değiştir]

Zayıflatılmış aşılar çeşitli şekillerde uygulanabilir:

Oral aşılar veya subkutan/intramüsküler enjeksiyon 12 aydan büyük bireyler içindir. Canlı zayıflatılmış aşılar, 6 haftada yapılan rotavirüs aşısı hariç, 9 aydan küçük bebekler için endike değildir.[19]

Mekanizma[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşılar, patojene özgü CD8+ ve CD4+ T lenfositleri gibi hücrelerin veya antikorlar gibi moleküllerin oluşumunu teşvik ederek işlev görür.[8] Hücreler ve moleküller, enfekte hücreleri öldürerek veya interlökinler üreterek enfeksiyonu önleyebilir veya azaltabilir.[8] Uyarılan spesifik efektörler aşıya bağlı olarak farklı olabilir.[8] Canlı zayıflatılmış aşılar CD8+ sitotoksik T lenfositlerinin ve T'ye bağlı antikor yanıtlarının üretimine yardımcı olma eğilimindedir.[8] Bir aşı sadece vücut bu hücrelerin popülasyonunu koruduğu sürece etkilidir.[8]

Zayıflatılmış aşılar patojenlerin (virüs veya bakteri) "zayıflatılmış" versiyonlarıdır. Vücutta zarar veya hastalığa neden olamayacak şekilde modifiye edilmişlerdir ancak yine de bağışıklık sistemini harekete geçirebilirler.[20] Bu tür aşılar, adaptif bağışıklık sisteminin hem hücresel hem de humoral bağışıklık tepkilerini aktive ederek çalışır. Bir kişi aşıyı ağızdan veya enjeksiyon yoluyla aldığında, antikor yapımına yardımcı olan B hücreleri iki şekilde aktive olur: T hücresine bağımlı ve T hücresinden bağımsız.[21]

B hücrelerinin T hücresine bağlı aktivasyonunda, B hücreleri ilk olarak antijeni MHCII reseptörleri üzerinde tanır ve sunar. T hücreleri daha sonra bu sunumu tanıyabilir ve B hücresine bağlanarak klonal çoğalmaya neden olabilir. Bu aynı zamanda IgM ve plazma hücrelerinin üretiminin yanı sıra immünoglobulin değişimine de yardımcı olur. Öte yandan, B hücrelerinin T hücresinden bağımsız aktivasyonu protein olmayan antijenlere bağlıdır. Bu da IgM antikorlarının üretilmesine yol açabilir. Hafıza öldürücü T hücrelerinin yanı sıra bir B hücresi yanıtı üretebilmek, güçlü bir bağışıklık oluşturmaya yardımcı olan zayıflatılmış virüs aşılarının temel bir özelliğidir.[21]

Güvenlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Canlı zayıflatılmış aşılar güvenlidir ve uzun süreli güçlü ve etkili bir bağışıklık tepkisini uyarır.[3] Patojenler zayıflatılmış olduğundan, patojenlerin patojenik formlarına geri dönmeleri ve daha sonra hastalığa neden olmaları son derece nadirdir.[22] Ayrıca, DSÖ tarafından önerilen beş canlı zayıflatılmış aşıda (tüberküloz, oral polio, kızamık, rotavirüs ve sarı humma) ciddi advers reaksiyonlar son derece nadirdir.[22]

Bağışıklık sistemi ciddi şekilde zayıflamış bireyler (örn. HIV enfeksiyonu, kemoterapi, bağışıklık sistemini baskılayıcı tedavi, lenfoma, lösemi, kombine immün yetmezlikler) yeterli ve güvenli bir bağışıklık yanıtı üretemeyebilecekleri için tipik olarak canlı zayıflatılmış aşıları almamalıdır.[3][22][23][24] Bağışıklık yetmezliği olan bireylerin ev temaslıları, oral polio aşısı istisna olmak üzere, enfeksiyon bulaşma riskinde artış olmadığından zayıflatılmış aşıların çoğunu almaya devam edebilirler.[24]

Önlem olarak, canlı zayıflatılmış aşılar genellikle hamilelik sırasında uygulanmaz.[22][25] Bunun nedeni anne ve fetüs arasında virüs bulaşma riskidir.[25] Özellikle suçiçeği ve sarıhumma aşılarının fetüsler ve emzirilen bebekler üzerinde olumsuz etkileri olduğu gösterilmiştir.[25]

Bazı canlı zayıflatılmış aşıların uygulama yollarına bağlı olarak ek yaygın, hafif yan etkileri vardır.[25] Örneğin, canlı zayıflatılmış influenza aşısı nazal yoldan verilir ve burun tıkanıklığı ile ilişkilidir.[25]

İnaktif aşılarla karşılaştırıldığında, canlı zayıflatılmış aşılar, soğuk zincir sırasında sıkı koşullar altında tutulmaları ve dikkatlice hazırlanmaları (örneğin, sulandırma sırasında) gerektiğinden, bağışıklama hatalarına daha yatkındır.[3][22][23]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşı geliştirme tarihi, 18. yüzyılın sonlarında Edward Jenner tarafından çiçek aşısının yaratılmasıyla başlamıştır.[26] Jenner, bir insana bir hayvan çiçek virüsü inokülasyonunun, insanlık tarihinin en yıkıcı hastalıklarından biri olarak kabul edilen çiçek hastalığına karşı bağışıklık kazandıracağını keşfetmiştir.[27][28] Orijinal çiçek aşısı, canlı doğası nedeniyle bazen zayıflatılmış bir aşı olarak kabul edilse de doğrudan çiçek hastalığından türetilmediği için tam anlamıyla zayıflatılmış değildi. Bunun yerine, ilgili ve daha hafif olan inek çiçeği hastalığına dayanıyordu.[29][30] Hastalıkların yapay olarak zayıflatılabileceğinin keşfi 19. yüzyılın sonlarında Louis Pasteur'ün zayıflatılmış bir tavuk kolerası türü elde etmesiyle gerçekleşti.[29] Pasteur bu bilgiyi zayıflatılmış bir şarbon aşısı geliştirmek ve halka açık bir deneyde etkinliğini göstermek için uyguladı.[31] İlk kuduz aşısı daha sonra Pasteur ve Emile Roux tarafından virüsün tavşanlarda büyütülmesi ve etkilenen sinir dokusunun kurutulmasıyla üretilmiştir.[31]

Bir virüsü yapay ortamda tekrar tekrar yetiştirme ve daha az virülan suşları izole etme tekniği, 20. yüzyılın başlarında BCG aşısı adı verilen zayıflatılmış bir tüberküloz aşısı geliştiren Albert Calmette ve Camille Guérin tarafından öncülük edilmiştir.[26] Bu teknik daha sonra, önce Sellards ve Laigret, ardından da Theiler ve Smith tarafından sarıhumma aşısı geliştirilirken birkaç ekip tarafından kullanılmıştır.[26][29][32] Theiler ve Smith tarafından geliştirilen aşının son derece başarılı olduğu kanıtlanmış ve diğer birçok aşı için tavsiye edilen uygulamaların ve düzenlemelerin oluşturulmasına yardımcı olmuştur. Bunlar arasında virüslerin hayvanlar yerine birincil doku kültüründe (örneğin civciv embriyoları) büyütülmesi ve türetilmiş virüsler yerine orijinal zayıflatılmış virüsleri kullanan tohum stok sisteminin kullanılması (aşı geliştirmedeki varyansı azaltmak ve yan etki olasılığını azaltmak için yapılmıştır) yer almaktadır.[29] 20. yüzyılın ortalarında Sabin, Hilleman ve Enders gibi birçok önde gelen virologun çalışmalarına ve çocuk felci, kızamık, kabakulak ve kızamıkçığa karşı olanlar gibi birçok başarılı zayıflatılmış aşının piyasaya sürülmesine tanık olunmuştur.[33][34][35][36]

Avantajlar ve dezavantajlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Avantajları[değiştir | kaynağı değiştir]

Dezavantajları[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Nadir durumlarda, özellikle popülasyonun yetersiz aşılanması durumunda, viral replikasyon sırasında doğal mutasyonlar veya ilgili virüslerin müdahalesi, zayıflatılmış bir virüsün vahşi tip formuna geri dönmesine veya yeni bir suşa mutasyona uğramasına neden olabilir, bu da potansiyel olarak yeni virüsün bulaşıcı veya patojenik olmasıyla sonuçlanabilir.[37][42]
  • Potansiyel komplikasyon riski nedeniyle genellikle bağışıklık sistemi ciddi şekilde baskılanmış hastalar için önerilmez.[37][43][44]
  • Canlı suşlar tipik olarak soğutma ve taze ortam gibi gelişmiş bakım gerektirir, bu da uzak bölgelere nakliyeyi zor ve maliyetli hale getirir.[37][45]

Zayıflatılmış aşılar listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde kullanımda olanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıda listelenen patojenlerin birçoğu için birçok aşı vardır, aşağıdaki liste sadece söz konusu patojen için bir (veya daha fazla) zayıflatılmış aşı olduğunu gösterir, o patojen için tüm aşıların zayıflatılmış olduğunu değil.[kaynak belirtilmeli]

Bakteriyel aşılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Viral aşılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Geliştirme aşamasında olanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bakteriyel aşılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Viral aşılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Badgett, Marty R.; Auer, Alexandra; Carmichael, Leland E.; Parrish, Colin R.; Bull, James J. (October 2002). "Evolutionary Dynamics of Viral Attenuation". Journal of Virology. 76 (20). ss. 10524-10529. doi:10.1128/JVI.76.20.10524-10529.2002. ISSN 0022-538X. PMC 136581 $2. PMID 12239331. 
  2. ^ Pulendran, Bali; Ahmed, Rafi (June 2011). "Immunological mechanisms of vaccination". Nature Immunology. 12 (6). ss. 509-517. doi:10.1038/ni.2039. ISSN 1529-2908. PMC 3253344 $2. PMID 21739679. 
  3. ^ a b c d e "Vaccine Types | Vaccines". www.vaccines.gov. 23 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2020. 
  4. ^ a b c Gil, Carmen; Latasa, Cristina; García-Ona, Enrique; Lázaro, Isidro; Labairu, Javier; Echeverz, Maite; Burgui, Saioa; García, Begoña; Lasa, Iñigo; Solano, Cristina (2020). "A DIVA vaccine strain lacking RpoS and the secondary messenger c-di-GMP for protection against salmonellosis in pigs". Veterinary Research. 51 (1). s. 3. doi:10.1186/s13567-019-0730-3. ISSN 0928-4249. PMC 6954585 $2. PMID 31924274. 
  5. ^ a b c Tretyakova, Irina; Lukashevich, Igor S.; Glass, Pamela; Wang, Eryu; Weaver, Scott; Pushko, Peter (4 Şubat 2013). "Novel Vaccine against Venezuelan Equine Encephalitis Combines Advantages of DNA Immunization and a Live Attenuated Vaccine". Vaccine. 31 (7). ss. 1019-1025. doi:10.1016/j.vaccine.2012.12.050. ISSN 0264-410X. PMC 3556218 $2. PMID 23287629. 
  6. ^ a b c Zou, Jing; Xie, Xuping; Luo, Huanle; Shan, Chao; Muruato, Antonio E.; Weaver, Scott C.; Wang, Tian; Shi, Pei-Yong (7 Eylül 2018). "A single-dose plasmid-launched live-attenuated Zika vaccine induces protective immunity". eBioMedicine. Cilt 36. ss. 92-102. doi:10.1016/j.ebiom.2018.08.056. ISSN 2352-3964. PMC 6197676 $2. PMID 30201444. 
  7. ^ "ACIP Altered Immunocompetence Guidelines for Immunizations | CDC". www.cdc.gov (İngilizce). 19 Eylül 2023. 26 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2023. 
  8. ^ a b c d e f Plotkin's vaccines. Seventh. Plotkin, Stanley A., 1932-, Orenstein, Walter A.,, Offit, Paul A. Philadelphia, PA. 2018. ISBN 978-0-323-39302-7. OCLC 989157433. 
  9. ^ Jordan, Ingo; Sandig, Volker (11 Nisan 2014). "Matrix and Backstage: Cellular Substrates for Viral Vaccines". Viruses. 6 (4). ss. 1672-1700. doi:10.3390/v6041672. ISSN 1999-4915. PMC 4014716 $2. PMID 24732259. 
  10. ^ a b c Nunnally, Brian K.; Turula, Vincent E.; Sitrin, Robert D., (Ed.) (2015). Vaccine Analysis: Strategies, Principles, and Control (İngilizce). doi:10.1007/978-3-662-45024-6. ISBN 978-3-662-45023-9. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  11. ^ a b c d Hanley, Kathryn A. (December 2011). "The double-edged sword: How evolution can make or break a live-attenuated virus vaccine". Evolution. 4 (4). ss. 635-643. doi:10.1007/s12052-011-0365-y. ISSN 1936-6426. PMC 3314307 $2. PMID 22468165. 
  12. ^ Nogales, Aitor; Martínez-Sobrido, Luis (22 Aralık 2016). "Reverse Genetics Approaches for the Development of Influenza Vaccines". International Journal of Molecular Sciences. 18 (1). s. 20. doi:10.3390/ijms18010020. ISSN 1422-0067. PMC 5297655 $2. PMID 28025504. 
  13. ^ Gentry GA (1992). "Viral thymidine kinases and their relatives". Pharmacology & Therapeutics. 54 (3). ss. 319-55. doi:10.1016/0163-7258(92)90006-L. PMID 1334563. 
  14. ^ "Immunology and Vaccine-Preventable Diseases" (PDF). CDC. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  15. ^ Xiong, Kun; Zhu, Chunyue; Chen, Zhijin; Zheng, Chunping; Tan, Yong; Rao, Xiancai; Cong, Yanguang (24 Nisan 2017). "Vi Capsular Polysaccharide Produced by Recombinant Salmonella enterica Serovar Paratyphi A Confers Immunoprotection against Infection by Salmonella enterica Serovar Typhi". Frontiers in Cellular and Infection Microbiology. Cilt 7. s. 135. doi:10.3389/fcimb.2017.00135. PMC 5401900 $2. PMID 28484685. 
  16. ^ a b c d Herzog, Christian (2014). "Influence of parenteral administration routes and additional factors on vaccine safety and immunogenicity: a review of recent literature". Expert Review of Vaccines (İngilizce). 13 (3). ss. 399-415. doi:10.1586/14760584.2014.883285. ISSN 1476-0584. PMID 24512188. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  17. ^ Gasparini, R.; Amicizia, D.; Lai, P. L.; Panatto, D. (2011). "Live attenuated influenza vaccine--a review". Journal of Preventive Medicine and Hygiene. 52 (3). ss. 95-101. ISSN 1121-2233. PMID 22010534. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  18. ^ Morrow, W. John W. (2012). Vaccinology : Principles and Practice. Sheikh, Nadeem A., Schmidt, Clint S., Davies, D. Huw. Hoboken: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-34533-7. OCLC 795120561. 
  19. ^ "Your Child's Immunizations: Rotavirus Vaccine (RV) (for Parents) - Nemours KidsHealth". kidshealth.org. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2022. 
  20. ^ Policy (OIDP), Office of Infectious Disease and HIV/AIDS (26 Nisan 2021). "Vaccine Types". HHS.gov (İngilizce). 16 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2022. 
  21. ^ a b Sompayrac, Lauren (2019). How the immune system works. Sixth. Hoboken, NJ. ISBN 978-1-119-54212-4. OCLC 1083261548. 
  22. ^ a b c d e "MODULE 2 – Live attenuated vaccines (LAV) - WHO Vaccine Safety Basics". vaccine-safety-training.org. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2020. 
  23. ^ a b Yadav, Dinesh K.; Yadav, Neelam; Khurana, Satyendra Mohan Paul (1 Ocak 2014), Verma, Ashish S.; Singh, Anchal (Ed.), "Chapter 26 - Vaccines: Present Status and Applications", Animal Biotechnology (İngilizce), San Diego: Academic Press, ss. 491-508, doi:10.1016/b978-0-12-416002-6.00026-2, ISBN 978-0-12-416002-6, erişim tarihi: 16 Kasım 2020 
  24. ^ a b Sobh, Ali; Bonilla, Francisco A. (Nov 2016). "Vaccination in Primary Immunodeficiency Disorders". The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice (İngilizce). 4 (6). ss. 1066-1075. doi:10.1016/j.jaip.2016.09.012. PMID 27836056. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  25. ^ a b c d e Su, John R.; Duffy, Jonathan; Shimabukuro, Tom T. (2019), "Vaccine Safety", Vaccinations (İngilizce), Elsevier, ss. 1-24, doi:10.1016/b978-0-323-55435-0.00001-x, ISBN 978-0-323-55435-0, 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 17 Kasım 2020 
  26. ^ a b c Plotkin, Stanley (26 Ağustos 2014). "History of vaccination". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 111 (34). ss. 12283-12287. Bibcode:2014PNAS..11112283P. doi:10.1073/pnas.1400472111. ISSN 1091-6490. PMC 4151719 $2. PMID 25136134. 
  27. ^ Eyler, John M. (October 2003). "Smallpox in history: the birth, death, and impact of a dread disease". Journal of Laboratory and Clinical Medicine. 142 (4). ss. 216-220. doi:10.1016/s0022-2143(03)00102-1. ISSN 0022-2143. PMID 14625526. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  28. ^ Thèves, Catherine; Crubézy, Eric; Biagini, Philippe (15 Eylül 2016), Drancourt; Raoult (Ed.), "History of Smallpox and Its Spread in Human Populations", Paleomicrobiology of Humans (İngilizce), American Society of Microbiology, 4 (4), ss. 161-172, doi:10.1128/microbiolspec.poh-0004-2014, ISBN 978-1-55581-916-3, PMID 27726788, 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Kasım 2020 
  29. ^ a b c d Galinski, Mark S.; Sra, Kuldip; Haynes, John I.; Naspinski, Jennifer (2015), Nunnally, Brian K.; Turula, Vincent E.; Sitrin, Robert D. (Ed.), "Live Attenuated Viral Vaccines", Vaccine Analysis: Strategies, Principles, and Control (İngilizce), Berlin, Heidelberg: Springer, ss. 1-44, doi:10.1007/978-3-662-45024-6_1, ISBN 978-3-662-45024-6, 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 14 Kasım 2020 
  30. ^ Minor, Philip D. (1 Mayıs 2015). "Live attenuated vaccines: Historical successes and current challenges". Virology (İngilizce). Cilt 479-480. ss. 379-392. doi:10.1016/j.virol.2015.03.032. ISSN 0042-6822. PMID 25864107. 
  31. ^ a b Schwartz, M. (7 Temmuz 2008). "The life and works of Louis Pasteur". Journal of Applied Microbiology. 91 (4). ss. 597-601. doi:10.1046/j.1365-2672.2001.01495.x. ISSN 1364-5072. PMID 11576293. 
  32. ^ Frierson, J. Gordon (June 2010). "The Yellow Fever Vaccine: A History". The Yale Journal of Biology and Medicine. 83 (2). ss. 77-85. ISSN 0044-0086. PMC 2892770 $2. PMID 20589188. 
  33. ^ Shampo, Marc A.; Kyle, Robert A.; Steensma, David P. (July 2011). "Albert Sabin—Conqueror of Poliomyelitis". Mayo Clinic Proceedings. 86 (7). ss. e44. doi:10.4065/mcp.2011.0345. ISSN 0025-6196. PMC 3127575 $2. PMID 21719614. 
  34. ^ Newman, Laura (30 Nisan 2005). "Maurice Hilleman". BMJ: British Medical Journal. 330 (7498). s. 1028. doi:10.1136/bmj.330.7498.1028. ISSN 0959-8138. PMC 557162 $2. 
  35. ^ Katz, S. L. (2009). "John F. Enders and Measles Virus Vaccine—a Reminiscence". Measles. Current Topics in Microbiology and Immunology. 329. ss. 3-11. doi:10.1007/978-3-540-70523-9_1. ISBN 978-3-540-70522-2. ISSN 0070-217X. PMID 19198559. 
  36. ^ Plotkin, Stanley A. (1 Kasım 2006). "The History of Rubella and Rubella Vaccination Leading to Elimination". Clinical Infectious Diseases (İngilizce). 43 (Supplement_3). ss. S164-S168. doi:10.1086/505950. ISSN 1058-4838. PMID 16998777. 
  37. ^ a b c d e f g Yadav, Dinesh K.; Yadav, Neelam; Khurana, Satyendra Mohan Paul (2014), "Vaccines", Animal Biotechnology (İngilizce), Elsevier, ss. 491-508, doi:10.1016/b978-0-12-416002-6.00026-2, ISBN 978-0-12-416002-6, 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 9 Kasım 2020 
  38. ^ a b c d Vetter, Volker; Denizer, Gülhan; Friedland, Leonard R.; Krishnan, Jyothsna; Shapiro, Marla (17 Şubat 2018). "Understanding modern-day vaccines: what you need to know". Annals of Medicine. 50 (2). ss. 110-120. doi:10.1080/07853890.2017.1407035. ISSN 0785-3890. PMID 29172780. 
  39. ^ Minor, Philip D. (May 2015). "Live attenuated vaccines: Historical successes and current challenges". Virology. Cilt 479-480. ss. 379-392. doi:10.1016/j.virol.2015.03.032. ISSN 1096-0341. PMID 25864107. 
  40. ^ Mak, Tak W.; Saunders, Mary E. (1 Ocak 2006), Mak, Tak W.; Saunders, Mary E. (Ed.), "23 - Vaccines and Clinical Immunization", The Immune Response (İngilizce), Burlington: Academic Press, ss. 695-749, ISBN 978-0-12-088451-3, erişim tarihi: 14 Kasım 2020 
  41. ^ Benn, Christine S.; Netea, Mihai G.; Selin, Liisa K.; Aaby, Peter (September 2013). "A small jab – a big effect: nonspecific immunomodulation by vaccines". Trends in Immunology. 34 (9). ss. 431-439. doi:10.1016/j.it.2013.04.004. PMID 23680130. 
  42. ^ Shimizu H, Thorley B, Paladin FJ, ve diğerleri. (December 2004). "Circulation of type 1 vaccine-derived poliovirus in the Philippines in 2001". J. Virol. 78 (24). ss. 13512-21. doi:10.1128/JVI.78.24.13512-13521.2004. PMC 533948 $2. PMID 15564462. 
  43. ^ Kroger, Andrew T.; Ciro V. Sumaya; Larry K. Pickering; William L. Atkinson (28 Ocak 2011). "General Recommendations on Immunization: Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP)". Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR). Centers for Disease Control and Prevention. 10 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2011. 
  44. ^ Cheuk, Daniel KL; Chiang, Alan KS; Lee, Tsz Leung; Chan, Godfrey CF; Ha, Shau Yin (16 Mart 2011). "Vaccines for prophylaxis of viral infections in patients with hematological malignancies". Cochrane Database of Systematic Reviews, 3. ss. CD006505. doi:10.1002/14651858.cd006505.pub2. ISSN 1465-1858. PMID 21412895. 
  45. ^ Levine, Myron M. (30 Aralık 2011). ""IDEAL" vaccines for resource poor settings". Vaccine. Smallpox Eradication after 30 Years: Lessons, Legacies and Innovations (İngilizce). Cilt 29. ss. D116-D125. doi:10.1016/j.vaccine.2011.11.090. ISSN 0264-410X. PMID 22486974. 
  46. ^ Donegan, Sarah; Bellamy, Richard; Gamble, Carrol L (15 Nisan 2009). "Vaccines for preventing anthrax". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2009 (2). ss. CD006403. doi:10.1002/14651858.cd006403.pub2. ISSN 1465-1858. PMC 6532564 $2. PMID 19370633. 
  47. ^ Harris, Jason B (15 Kasım 2018). "Cholera: Immunity and Prospects in Vaccine Development". The Journal of Infectious Diseases. 218 (Suppl 3). ss. S141-S146. doi:10.1093/infdis/jiy414. ISSN 0022-1899. PMC 6188552 $2. PMID 30184117. 
  48. ^ Verma, Shailendra Kumar; Tuteja, Urmil (14 Aralık 2016). "Plague Vaccine Development: Current Research and Future Trends". Frontiers in Immunology. Cilt 7. s. 602. doi:10.3389/fimmu.2016.00602. ISSN 1664-3224. PMC 5155008 $2. PMID 28018363. 
  49. ^ Odey, Friday; Okomo, Uduak; Oyo-Ita, Angela (5 Aralık 2018). "Vaccines for preventing invasive salmonella infections in people with sickle cell disease". Cochrane Database of Systematic Reviews. 12 (4). ss. CD006975. doi:10.1002/14651858.cd006975.pub4. ISSN 1465-1858. PMC 6517230 $2. PMID 30521695. 
  50. ^ Schrager, Lewis K.; Harris, Rebecca C.; Vekemans, Johan (24 Şubat 2019). "Research and development of new tuberculosis vaccines: a review". F1000Research. Cilt 7. s. 1732. doi:10.12688/f1000research.16521.2. ISSN 2046-1402. PMC 6305224 $2. PMID 30613395. 
  51. ^ Meiring, James E; Giubilini, Alberto; Savulescu, Julian; Pitzer, Virginia E; Pollard, Andrew J (1 Kasım 2019). "Generating the Evidence for Typhoid Vaccine Introduction: Considerations for Global Disease Burden Estimates and Vaccine Testing Through Human Challenge". Clinical Infectious Diseases. 69 (Suppl 5). ss. S402-S407. doi:10.1093/cid/ciz630. ISSN 1058-4838. PMC 6792111 $2. PMID 31612941. 
  52. ^ Jefferson, Tom; Rivetti, Alessandro; Di Pietrantonj, Carlo; Demicheli, Vittorio (1 Şubat 2018). "Vaccines for preventing influenza in healthy children". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2018 (2). ss. CD004879. doi:10.1002/14651858.cd004879.pub5. ISSN 1465-1858. PMC 6491174 $2. PMID 29388195. 
  53. ^ Yun, Sang-Im; Lee, Young-Min (1 Şubat 2014). "Japanese encephalitis". Human Vaccines & Immunotherapeutics. 10 (2). ss. 263-279. doi:10.4161/hv.26902. ISSN 2164-5515. PMC 4185882 $2. PMID 24161909. 
  54. ^ Griffin, Diane E. (1 Mart 2018). "Measles Vaccine". Viral Immunology. 31 (2). ss. 86-95. doi:10.1089/vim.2017.0143. ISSN 0882-8245. PMC 5863094 $2. PMID 29256824. 
  55. ^ Su, Shih-Bin; Chang, Hsiao-Liang; Chen, And Kow-Tong (5 Mart 2020). "Current Status of Mumps Virus Infection: Epidemiology, Pathogenesis, and Vaccine". International Journal of Environmental Research and Public Health. 17 (5). s. 1686. doi:10.3390/ijerph17051686. ISSN 1660-4601. PMC 7084951 $2. PMID 32150969. 
  56. ^ "Observed Rate of Vaccine Reactions – Measles, Mumps and Rubella Vaccines" (PDF). World Health Organization Information Sheet. May 2014. 17 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  57. ^ a b Di Pietrantonj, Carlo; Rivetti, Alessandro; Marchione, Pasquale; Debalini, Maria Grazia; Demicheli, Vittorio (20 Nisan 2020). "Vaccines for measles, mumps, rubella, and varicella in children". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4 (4). ss. CD004407. doi:10.1002/14651858.CD004407.pub4. ISSN 1469-493X. PMC 7169657 $2. PMID 32309885. 
  58. ^ Bandyopadhyay, Ananda S.; Garon, Julie; Seib, Katherine; Orenstein, Walter A. (2015). "Polio vaccination: past, present and future". Future Microbiology. 10 (5). ss. 791-808. doi:10.2217/fmb.15.19. ISSN 1746-0921. PMID 25824845. 
  59. ^ Bruijning-Verhagen, Patricia; Groome, Michelle (July 2017). "Rotavirus Vaccine: Current Use and Future Considerations". The Pediatric Infectious Disease Journal. 36 (7). ss. 676-678. doi:10.1097/INF.0000000000001594. ISSN 1532-0987. PMID 28383393. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  60. ^ Lambert, Nathaniel; Strebel, Peter; Orenstein, Walter; Icenogle, Joseph; Poland, Gregory A. (6 Haziran 2015). "Rubella". Lancet. 385 (9984). ss. 2297-2307. doi:10.1016/S0140-6736(14)60539-0. ISSN 0140-6736. PMC 4514442 $2. PMID 25576992. 
  61. ^ Voigt, Emily A.; Kennedy, Richard B.; Poland, Gregory A. (September 2016). "Defending against smallpox: a focus on vaccines". Expert Review of Vaccines. 15 (9). ss. 1197-1211. doi:10.1080/14760584.2016.1175305. ISSN 1744-8395. PMC 5003177 $2. PMID 27049653. 
  62. ^ Marin, Mona; Marti, Melanie; Kambhampati, Anita; Jeram, Stanley M.; Seward, Jane F. (1 Mart 2016). "Global Varicella Vaccine Effectiveness: A Meta-analysis". Pediatrics. 137 (3). ss. e20153741. doi:10.1542/peds.2015-3741. ISSN 1098-4275. PMID 26908671. 
  63. ^ Monath, Thomas P.; Vasconcelos, Pedro F. C. (March 2015). "Yellow fever". Journal of Clinical Virology. Cilt 64. ss. 160-173. doi:10.1016/j.jcv.2014.08.030. ISSN 1873-5967. PMID 25453327. 25 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  64. ^ Schmader, Kenneth (7 Ağustos 2018). "Herpes Zoster". Annals of Internal Medicine. 169 (3). ss. ITC19-ITC31. doi:10.7326/AITC201808070. ISSN 1539-3704. PMID 30083718. 24 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  65. ^ Mirhoseini, Ali; Amani, Jafar; Nazarian, Shahram (April 2018). "Review on pathogenicity mechanism of enterotoxigenic Escherichia coli and vaccines against it". Microbial Pathogenesis. Cilt 117. ss. 162-169. doi:10.1016/j.micpath.2018.02.032. ISSN 1096-1208. PMID 29474827. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  66. ^ Kubinski, Mareike; Beicht, Jana; Gerlach, Thomas; Volz, Asisa; Sutter, Gerd; Rimmelzwaan, Guus F. (12 Ağustos 2020). "Tick-Borne Encephalitis Virus: A Quest for Better Vaccines against a Virus on the Rise". Vaccines. 8 (3). s. 451. doi:10.3390/vaccines8030451. ISSN 2076-393X. PMC 7564546 $2. PMID 32806696. 
  67. ^ "Safety and Immunogenicity of COVI-VAC, a Live Attenuated Vaccine Against COVID-19". ClinicalTrials.gov. United States National Library of Medicine. 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2021. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zayıflatılmış_aşı&oldid=30948244" sayfasından alınmıştır