Bulaşıcı hastalıkların yok edilmesi
Bulaşıcı hastalıkların yok edilmesi (eradikasyon), bir bulaşıcı hastalığın küresel konak popülasyondaki prevalansının sıfıra indirilmesidir.[1]
Şimdiye kadar iki bulaşıcı hastalık başarıyla ortadan kaldırılmıştır: insanlarda çiçek hastalığı ve geviş getiren hayvanlarda sığır vebası. İnsan hastalıkları olan çocuk felci, frambezi, drakunkuliyaz (Gine solucanı) ve sıtmayı hedef alan devam eden dört eradikasyon programı da vardır. (2008 itibarıyla) Carter Center Uluslararası Hastalıkların Ortadan Kaldırılması Görev Gücü tarafından mevcut teknoloji ile potansiyel olarak ortadan kaldırılabilir beş bulaşıcı hastalık daha tespit edilmiştir. Bu hastalıklar kızamık, kabakulak, kızamıkçık, lenfatik filaryaz (fil hastalığı) ve sistiserkoz'dur (domuz tenyası).[2]
Hastalık eradikasyonu kavramı bazen bölgesel bir popülasyonda bulaşıcı bir hastalığın prevalansının sıfıra indirilmesi veya küresel prevalansın ihmal edilebilir bir miktara indirilmesi anlamına gelen hastalık eliminasyon ile karıştırılmaktadır. Bu durum "eradikasyon" teriminin, özellikle HIV ve bu tür tedavilerin arandığı bazı diğer virüsler bağlamında belirli bir patojenin bir kişiden tamamen yok edilmesi (bir enfeksiyonun temizlenmesi olarak da bilinir) atıfta bulunmak için kullanılmasından kaynaklanır.
Patojenik bir organizmanın (en azından potansiyel olarak) yok edilebilir olup olmadığını hem biyolojik hem de teknik özellikler belirlediğinden bulaşıcı hastalıkların eradikasyon amacıyla hedeflenmesi dar kriterlere dayanmaktadır. Hedeflenen patojen önemli bir insan dışı (veya insana bağımlı olmayan) rezervuara sahip olmamalıdır (veya hayvan hastalıkları söz konusu olduğunda, enfeksiyon rezervuarı, sığır vebasında olduğu gibi kolayca tanımlanabilir bir tür olmalıdır). Bu durum yaşam döngüsünün ve patojenin bulaşmasının yeterince anlaşılmasını gerektirir. Bulaşmayı durdurmak için etkili ve pratik bir müdahale (aşı veya antibiyotik gibi) mevcut olmalıdır. Aşılama öncesi dönemde kızamık üzerine yapılan çalışmalar, kritik topluluk büyüklüğü kavramına (altında bir patojenin dolaşımının durduğu minimum nüfus boyutu) yol açtı.[3] Bir eradikasyon kampanyası başlatılmadan önce aşılama programlarının kullanılması duyarlı nüfusu azaltabilir. Eradike edilecek hastalık açıkça tanımlanabilir olmalı ve doğru bir teşhis aracı bulunmalıdır. Toplumsal ve siyasi destek ve bağlılığın yanı sıra ekonomik kaygılar da eradikasyon başarısını belirleyen diğer önemli faktörlerdir.[4][5]
Yok edilmiş hastalıklar[değiştir | kaynağı değiştir]
Şimdiye kadar, yalnızca iki hastalık başarılı bir şekilde ortadan kaldırılmıştır; biri özellikle insanları (çiçek hastalığı) ve diğeri sığırları (sığır vebası) etkiler.[6][7]
Çiçek hastalığı[değiştir | kaynağı değiştir]
Çiçek hastalığı, kasıtlı müdahale ile ortadan kaldırılan ilk ve şimdiye kadar tek bulaşıcı insan hastalığıdır.[6] 1798'de Edward Jenner, inek çiçeği lezyonlarından elde edilen materyalle insanlara aşılamanın koruyucu etkisini gösterdiğinde etkili bir aşı bulunan ilk hastalık olmuştur.[10]
Çiçek hastalığının (variola) iki klinik çeşidi vardır: yüzde 40'a varan ölüm oranıyla variola major ve yüzde birden az ölüm oranıyla alastrim olarak da bilinen variola minör. Doğal olarak meydana gelen son variola major vakası Ekim 1975'te Bangladeş'te teşhis edildi. Doğal olarak meydana gelen son çiçek hastalığı (variola minor) vakası 26 Ekim 1977'de Somali'nin Merca Bölgesi'ndeki Ali Maow Maalin'de teşhis edildi. Bu vakanın kaynağı yakındaki Kurtunwarey semtindeki bir salgındı. Bu salgında 211 temaslının tamamı izlendi yeniden aşılandı ve gözetim altında tutuldu.[11]
Ulusal kayıtların iki yıllık ayrıntılı analizinden sonra, çiçek hastalığının küresel olarak yok edilmesi, 9 Aralık 1979'da klinisyenler ve tıp bilim insanlarından oluşan uluslararası bir komisyon tarafından onaylandı ve 8 Mayıs 1980'de Dünya Sağlık Örgütü Genel Kurulu tarafından kabul edildi.[6] Bununla birlikte, çiçek hastalığı virüsünün ABD ve Rusya'daki laboratuvarlarda saklanmaya devam etmesine ilişkin devam eden bir tartışma vardır. Çünkü virüsün herhangi bir kazara veya kasıtlı olarak salınması, çiçek hastalığına karşı aşıların durdurulması nedeniyle 1980'lerin sonlarından bu yana doğan insanlarda yeni bir salgın yaratabilir.[kaynak belirtilmeli]
Sığır vebası[değiştir | kaynağı değiştir]
20. yüzyılda, sığırları ve diğer geviş getirenleri enfekte eden ve kızamıkla aynı aileye ait olan viral bir hastalık olan sığır vebasını, öncelikle canlı zayıflatılmış bir aşı kullanarak yok etmek için bir dizi kampanya yapıldı.[12] Nihai başarılı kampanya, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü tarafından yönetildi. 14 Ekim 2010'da dokuz yıldır hiçbir teşhis konulmamasıyla Gıda ve Tarım Örgütü hastalığın tamamen ortadan kaldırıldığını [7] ilan etti. Böylelikle hastalık insan teşebbüsleri tarafından ortadan kaldırılan ilk (ve şimdiye kadar tek) çiftlik hayvanı hastalığı haline geldi.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- İhmal Edilen Hastalıklar İçin İlaç Girişimi
- Küreselleşme ve hastalık
- İhmal Edilen Tropik Hastalıklara İlişkin Kigali Deklarasyonu
- Amerika Birleşik Devletleri'nden elenen hastalıkların listesi
- İhmal edilen tropikal hastalıklar
- Planlı yok oluş
- Sanitasyon
- Tüberküloz eliminasyonu
Açıklayıcı notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "The principles of disease elimination and eradication". Bulletin of the World Health Organization. 76 Suppl 2 (S2): 22-5. 1998. PMC 2305684 $2. PMID 10063669.
- ^ "Diseases considered as candidates for global eradication by the International Task Force for Disease Eradication" (PDF). Cartercenter.org. 26 Ekim 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2011.
- ^ "Measles periodicity and community size". J. R. Stat. Soc. Ser. A (120): 48-70. 1957.
- ^ Dowdle, Walter; Cochi, Stephen L (editors) (2011). Disease Eradication in the 21st Century. Implications for Global Health. The MIT Press, Cambridge, MA
- ^ "Free, at last! The progress of new disease eradication campaigns for Guinea worm disease and polio, and the prospect of tackling other diseases". EMBO Reports. 10 (3): 215-21. March 2009. doi:10.1038/embor.2009.19. PMC 2658554 $2. PMID 19255577.
- ^ a b c Smallpox and its Eradication. Cenevre: World Health Organization. 1988. ISBN 92-4-156110-6.
- ^ a b "UN 'confident' disease has been wiped out". BBC News. 14 Ekim 2010. 3 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2010.
- ^ Centers for Disease Control and Prevention (24 Ekim 1997). "Smallpox Surveillance -- Worldwide". Morbidity and Mortality Weekly Report. 46 (42): 990-994. PMID 9380014. 23 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2023.
- ^ "Details". cdc.gov. 5 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Edward Jenner's Inquiry; a bicentenary analysis". Vaccine. 17 (4): 301-7. January 1999. doi:10.1016/s0264-410x(98)00207-2. PMID 9987167.
- ^ "Smallpox". WHO Factsheets. 21 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Normile (21 Mart 2008). "Rinderpest: Driven to Extinction". Science. 319 (5870): 1606-1609. doi:10.1126/science.319.5870.1606. PMID 18356500.
Ek okuma[değiştir | kaynağı değiştir]
- Field (April 2017). "Anti-trypanosomatid drug discovery: an ongoing challenge and a continuing need". Nature Reviews Microbiology. 15 (4): 217-231. doi:10.1038/nrmicro.2016.193. PMC 5582623 $2. PMID 28239154.
- Field (July 2017). "Erratum: Anti-trypanosomatid drug discovery: an ongoing challenge and a continuing need". Nature Reviews Microbiology. 15 (7): 447. doi:10.1038/nrmicro.2017.69. PMID 28579611.
- Field (November 2018). "Author Correction: Anti-trypanosomatid drug discovery: an ongoing challenge and a continuing need". Nature Reviews Microbiology. 16 (11): 714. doi:10.1038/s41579-018-0085-1. PMID 30206344.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Carter Center Uluslararası Hastalıkların Ortadan Kaldırılması Görev Gücü 11 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Küresel Çocuk Felci Yok Etme Girişiminin Web Sitesi 2 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.