John F. Kennedy

John F. Kennedy
Resmî portre, 1963
35. Amerika Birleşik Devletleri başkanı
Görev süresi 20 Ocak 1961 - 22 Kasım 1963
Başkan Yardımcısı	Lyndon B. Johnson
Yerine geldiği	Dwight D. Eisenhower
Yerine gelen	Lyndon B. Johnson
Kişisel bilgiler
Doğum	29 Mayıs 1917 Brookline, Massachusetts, ABD
Ölüm	22 Kasım 1963 (46 yaşında) Dallas, Teksas, ABD
Ölüm nedeni	Suikast
Partisi	Demokrat Parti
Evlilik(ler)	Jacqueline Lee Bouvier Kennedy (e. 1953; ö. 1963)
Akraba(lar)	Robert F. Kennedy (erkek kardeş) Edward Moore Kennedy (erkek kardeş)
Çocuk(lar)	4
Bitirdiği okul	Harvard Üniversitesi (AB)
Dini	Roma Katoliği
İmzası

John F. Kennedy'nin Beyaz Saray'daki Portresi.

John F. Kennedy'nin Arlington'daki mezarı.

John Fitzgerald Kennedy (29 Mayıs 1917 - 22 Kasım 1963) veya kısaca JFK, 1961'den 1963'teki suikastına kadar 35. Amerika Birleşik Devletleri başkanı olarak görev yapan Amerikalı siyasetçi. Başkan seçilen en genç kişiydi. Kennedy, Soğuk Savaş'ın en yoğun olduğu dönemde görev yaptı ve dış politikasının büyük bölümü Sovyetler Birliği ve Küba ile ilişkilerle ilgiliydi. Demokrat olan Kennedy, başkanlığından önce Birleşik Devletler Kongresi'nin her iki kanadında da Massachusetts'i temsil etti.

Brookline, Massachusetts'te ünlü Kennedy ailesinin çocuğu olarak dünyaya gelen Kennedy, 1940 yılında Harvard Üniversitesi'nden mezun oldu ve ertesi yıl ABD Deniz Kuvvetleri'ne katıldı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Pasifik cephesinde PT gemilerini komuta etti. Kennedy'nin PT-109'un batmasının ardından hayatta kalması ve denizci arkadaşlarını kurtarması onu bir savaş kahramanı yaptı ve Donanma ve Deniz Piyadeleri Madalyası kazandırdı, ancak ciddi yaralar almasına neden oldu. Kısa bir süre gazetecilik yaptıktan sonra Kennedy, 1947'den 1953'e kadar ABD Temsilciler Meclisi'nde işçi sınıfı bölgesi olan Boston'ı temsil etti. Daha sonra ABD Senatosu'na seçildi ve 1953'ten 1960'a kadar Massachusetts'in en genç senatörü olarak görev yaptı. Senato'dayken Kennedy, Pulitzer Ödülü kazanan Profiles in Courage adlı kitabını yayınladı. Kennedy, 1960 başkanlık seçimlerinde aday oldu. Amerikan tarihinde televizyonda yayınlanan ilk başkanlık tartışmalarından sonra kampanyası ivme kazandı ve Cumhuriyetçi rakibi, görevdeki başkan yardımcısı Richard Nixon'ı az bir farkla yenerek başkan seçildi.

Kennedy'nin başkanlığı döneminde, Soğuk Savaş'taki komünist devletlerle yüksek gerilimler yaşandı. Güney Vietnam'daki Amerikan askeri danışmanlarının sayısını arttırdı ve Stratejik Hamlet Programı başlatıldı. 1961 yılında, başarısız olan Domuzlar Körfezi Çıkarması ve Mongoose Operasyonu ile Fidel Castro'nun Küba hükûmetini devirme girişimlerine izin verdi. Ekim 1962'de ABD casus uçakları, Küba'da Sovyet füze üslerinin konuşlandırıldığını keşfetti. Küba Füze Krizi olarak adlandırılan gerginlik dönemi neredeyse nükleer savaşla sonuçlanıyordu. Ağustos 1961'de Doğu Alman birliklerinin Berlin Duvarı'nı inşa etmesinin ardından Kennedy, Batı Berlinlilere ABD'nin desteği konusunda güvence vermek üzere bir ordu konvoyu gönderdi ve Haziran 1963'te Batı Berlin'de en ünlü konuşmalarından birini yaptı. Kennedy, 1963 yılında ilk nükleer silah anlaşmasını imzaladı. Barış Gönüllüleri'nün kurulmasına, Latin Amerika ile İlerleme İttifakı'na ve 1970'ten önce Ay'a insan indirme hedefiyle Apollo programının devamına başkanlık etti. Sivil haklar hareketini destekledi ancak New Frontier iç politikalarını hayata geçirme konusunda kısmen başarılı oldu.

22 Kasım 1963'te Kennedy, Dallas'ta bir suikasta kurban gitti. Başkan yardımcısı Lyndon B. Johnson başkanlık görevini üstlendi. Lee Harvey Oswald, suikast nedeniyle tutuklandı, ancak iki gün sonra Jack Ruby tarafından vurularak öldürüldü. FBI ve Warren Komisyonu, Oswald'ın tek başına hareket ettiği sonucuna vardı, ancak suikastla ilgili komplo teorileri devam etti. Kennedy'nin ölümünden sonra Kongre, 1964 Medeni Haklar Yasası ve 1964 Gelir Yasası da dâhil olmak üzere birçok önerisini yasalaştırdı. Kennedy, tarihçiler ve halk arasında yapılan ABD başkanları anketlerinde üst sıralarda yer almaktadır. Kişisel yaşamı, 1970'lerde kronik sağlık sorunları ve evlilik dışı ilişkilerinin kamuoyuna yansımasının ardından sürekli ilgi odağı oldu. Kennedy, görevdeyken ölen son ABD başkanıdır.

Gençliği

Joseph Patrick Kennedy ve Rose Elizabeth Fitzgerald'ın dokuz çocuğunun ikincisi olarak dünyaya geldi. Çocuklar arasında yoğun bir fiziksel ve düşünsel rekabetin bulunduğu bir aile ortamında, Katolik Kilisesi'nin dinsel öğretileriyle yetişti. 1940'ta Harvard Üniversitesi'ni bitirdi. Birleşik Krallık'ın savaşa hazırlıksız yakalanmasının nedenlerini ele aldığı bitirme tezi, sonradan Why England Slept (1940; İngiltere Neden Uyudu) adıyla yayımlandı ve büyük ilgi gördü.

1938'de altı ay süreyle Londra büyükelçisi olan babasının sekreterliğini yaptı. ABD'nin II. Dünya Savaşı'na girmesinden sonra, Kennedy 1941 sonbaharında ABD Deniz Kuvvetleri'ne katıldı. İki yıl sonra Büyük Okyanusun güneyine gönderildi ve PT gemileri olan PT-109 ve PT-59'un komutanlıklarını yaptı. Komutasındaki geminin bir Japon destroyeri tarafından batırılması sırasında ağır biçimde yaralandıysa da, mürettebatını kurtarmayı başardı ve gösterdiği kahramanlıktan dolayı madalya aldı. 1945'te terhis oldu.

Siyasi kariyeri

Kongre üyeliği ve senatörlüğü

John F. Kennedy, 1961

Babasının siyasete atılmak üzere yetiştirdiği ağabeyi Joe savaşta ölmesi nedeniyle ve ailenin bu konudaki beklentilerini gerçekleştirme görevi de John'a düşmüştü. John, akademik alanda çalışmayı ya da bir gazeteci olarak yükselmeyi planlamış olmasına karşın, bu durum karşısında siyasete atılmaya karar verdi.

1946'da Massachusetts eyaleti 11. seçim bölgesinden Demokrat Parti'nin adayı olarak katıldığı seçimlerde, Cumhuriyetçi rakibini ağır bir yenilgiye uğratarak henüz 29 yaşındayken Kongre üyeliğine seçildi. 1948 ve 1950 seçimlerini de kazanarak Temsilciler Meclisi'nde üç dönem (1947-53) görev yaptı. Bu görevi sırasında çalışma koşullarının iyileştirilmesini, ücretlerin yükseltilmesini, kiraların ve fiyatların düşük tutulmasını, sosyal konut yapımının ve yaşlılara yönelik sosyal güvenlik hizmetlerinin yaygınlaştırılmasını savundu.

Dış politikada Soğuk Savaş'ı ilk destekleyenlerden biri oldu. Truman Doktrini'ni ve Marshall Planı'nı desteklemekle birlikte Truman yönetiminin Asya'da izlediği politikayı sert biçimde eleştirdi ve Dışişleri Bakanlığı'nı Çan Kay-şek'i Mao Zedong'la işbirliğine zorlamakla suçladı.

1952'de Henry Cabot Lodge'a rakip olarak Senato seçimlerine katıldı. Annesiyle, kız kardeşleri Eunice, Patricia ve Jean'in eyaletin her yanında Kennedy çayları düzenleyerek destekledikleri seçim kampanyasına binlerce gönüllü katkıda bulundu. Kampanyayı 27 yaşındaki kardeşi Robert Kennedy yönetti. Kennedy aynı yılın sonbaharında Lodge'u 70 binlik bir oy farkıyla yenilgiye uğratarak Massachusetts eyaletinden senatör seçildi.

12 Eylül 1953'te Jacqueline Lee Bouvier (Jackie Kennedy, sonradan Jackie Onassis) ile evlendi. Evlendiklerinde Jacqueline 24, Kennedy 36 yaşındaydı. 1956'da dünyaya gelen ilk çocukları Arabella Kennedy yedi aylıkken öldü. 1957'de kızları Caroline, 1960'ta da John F. Kennedy, Jr. dünyaya geldi. 1963'te prematüre doğan son çocukları Patrick Bouvier Kennedy ise ancak iki gün yaşayabildi.

Senatörlüğü sırasında bürosunun her zaman halka açık bulundurulmasını emrederek ulusal güvenliği ilgilendiren konular dışında seçmenlerinin isteklerine büyük bir duyarlılık göstermekle ün kazandı. 1954'te Başkan Eisenhower'ın karşılıklı ticaret antlaşmaları konusunda yetkilerinin genişletilmesini onaylayan tek New England senatörü oldu. Yirmi yılı aşkın bir süredir hiçbir Massachusetts senatörü ya da Kongre üyesinin bu yönde oy kullanmamasına karşın St. Lawrence Suyolu'nun açılışını etkin biçimde destekledi. Bununla birlikte 1950'lerin başında kamu görevlilerine yönelik antikomünist bir karalama kampanyası yürüten Wisconsin senatörü Joseph R. McCarthy'ye karşı, liberal Demokratların kendisinden beklediği duyarlılığı göstermedi. McCarthy'yi Hyannis Port'taki (Massachusetts) evinde konuk eden babası gibi açıkça desteklememekle birlikte, yaptığı bir konuşmada Massachusetts'teki seçmenlerinin yarısının McCarthy'yi bir kahraman gibi gördüğünü belirtti. 1954'te Senato'da McCarthy'nin mahkûm edilmesi için yapılacak olan oylamada olumlu oy kullanması bekleniyordu. Bu konuda gerekçelerini anlattığı bir konuşma da hazırlamış olmasına karşın, belindeki bir rahatsızlık nedeniyle ameliyat olduğundan oylama günü Senatoda hazır bulunamadı. Ameliyat sonrasındaki altı ayı babasının Palm Beach'teki (Florida) evinde yatarak geçirmek zorunda kaldı ve bu dönemde Profiles in Courage (1956; Cesaret ve Fazilet Mücadelesi) adlı kitabını yazdı. ABD'nin sekiz büyük siyasi önderinin siyasi inançları uğruna, baskılara nasıl karşı koyduklarını anlattığı bu yapıtıyla 1957'de Pulitzer Ödülü'nü kazandı.

Senatodaki görevine döndükten sonra devlet başkanını ve başkan yardımcısını seçmekle görevli kurulun kaldırılmasını öngören yasa tasarısına karşı çıktı. Ayrıca, çalışma koşullarının düzeltilmesi için çaba gösterdi ve yurttaşlık haklarına ilişkin yasaları destekledi. 1950'lerin sonunda Senato Dış İlişkiler Komitesi'nin bir üyesi olarak Asya ve Afrika'da bağımsızlığını yeni kazanan ülkelere dış yardım yapılmasını savundu. Fransa'ya Cezayir'in bağımsızlığını tanıması için çağrıda bulunarak ABD yönetimini şaşırttı. Bu yıllarda siyasi görüşleri gittikçe sola kaydı ve Demokrat Parti içindeki konumu güçlendi.

Başkan adaylığı

John F. Kennedy ile eşi Jacqueline Kennedy seçim çalışması sırasında (Mart 1960).

Adlai E. Stevenson'ın Demokrat Parti'den başkan adayı olduğu 1956 seçimlerinde başkan yardımcısı adaylığına seçilmenin eşiğine gelmişken, 40 milyon kişinin izlediği bir televizyon konuşmasıyla adaylıktan çekildiğini açıklayarak, bir anda ülkenin en ünlü siyaset adamlarından biri durumuna geldi. Böylece 1960 adaylık kampanyasını da başlatmış oldu. Katolik bir adayın başkan seçilemeyeceği yolundaki yaygın inanç yüzünden başarmak için büyük bir çabanın gerekeceğini biliyordu. Büyük bir oy farkıyla kazandığı 1958 Senato seçimleri Massachusetts eyaletinde ne ölçüde desteklendiğini gösteren bir deneme oldu.

Senato seçimlerini Kennedy'nin adının ülke çapında duyurulması için başlatılan yoğun bir kampanya izledi. Çok geçmeden makaleleri çeşitli dergilerde yayımlanmaya, karısının ve kendisinin fotoğrafları dergi kapaklarında yer almaya başladı.

Kennedy Ocak 1960'ta başkanlık seçimlerine katılacağını resmen açıkladı. En önemli rakipleri Minnesota senatörü Hubert H. Humphrey ile Teksas senatörü Lyndon B. Johnson'dı. Kennedy, Humphrey'i saf dışı bıraktıktan sonra Protestanların ağırlıkta olduğu Batı Virginia ön seçimlerini kazanarak Katoliklerle ilgili dinsel tabuyu yıktı. Ön seçimleri kazandıktan sonra Johnson'ı başkan yardımcısı adaylığına seçerek Demokratlar arasındaki konumunu daha da güçlendirdi. Adaylığının kesinleşmesi üzerine Temmuz 1960'ta yaptığı konuşmada Amerikan halkını bilinmeyen fırsat ve tehlikelerin heyecan verici yeni sınırlarını geçmeye ve özveride bulunmaya çağırdı. 'Yeni Sınır' deyimi daha sonra bütün program metinlerinde yer aldı.

Eisenhower dönemini savunan Nixon'a karşı kampanyayı ülkeyi yeniden harekete geçirelim sloganıyla sürdürmüş, işsizliği, yavaş yürüyen ekonomiyi, füze açığını ve Küba'daki sosyalist yönetimi şiddetle eleştirmişti. Kampanyanın önemli bir özelliği de iki adayın televizyonda yayınlanan tartışmaları oldu. Kennedy'nin kararlı, dengeli ve politik konularda sağduyu sahibi bir devlet adamı izlenimi bıraktığı dört tartışma programı, seçim sonuçları üzerinde belirleyici rol oynadı. 8 Kasım 1960'ta yapılan başkanlık seçiminde, Kennedy Cumhuriyetçilerin adayı olan (sonradan kendisi de başkan seçilen) Başkan Yardımcısı Richard M. Nixon'ı yalnızca 113.000 oyluk bir farkla geçerek başkan oldu. 43 yaşında ABD tarihinin en genç başkanı oldu.

Başkanlığı

John F. Kennedy'nin başkanlık yemin töreni (20 Ocak 1961)

John Kennedy, 20 Şubat 1961

ABD'nin en genç ve ilk Katolik başkanı olan Kennedy göreve başlarken yaptığı konuşmada Amerikalıları insanlığın ortak düşmanları olan zorbalığa, yoksulluğa, hastalığa ve savaşa karşı uzun sürecek bir mücadelenin yükünü taşımaya çağırdı.

Domuzlar körfezi

Kennedy'nin dış politika alanındaki ilk girişimi tam bir başarısızlıkla sonuçlandı. Merkezi Haberalma Örgütü (CIA), Eisonhower'ın başkanlığının son yılında Fidel Castro yönetimindeki Küba'yı işgal etmek amacıyla Kübalı mültecileri eğitip bir tugay oluşturmuştu. Kennedy, öngörülen çıkarma harekâtını onaylayarak uygulamaya koydu. 1400 kadar Castro karşıtı Kübalı sürgün ABD Donanması'nın yardımıyla adaya çıktı. Ama Domuzlar Körfezi Çıkarması olarak bilinen bu harekât amacına ulaşamadı ve Küba'ya ayak basanların büyük bölümü öldürüldü ya da tutuklandı. Kennedy sonunda bir açıklama yaparak olayın bütün sorumluluğunu tek başına üstlenmek zorunda kaldı.

Küba füze krizi

Nikita Kruşçev ve Kennedy (1961).

Ekim 1962'de Amerikan U2 casus uçakları Küba'daki Sovyet yapımı orta menzilli balistik füzelerin varlığını saptadılar. Küba'ya Sovyet füzelerinin yerleştirildiğinin ortaya çıkarılmasından sonra Kennedy füzelerin kaldırılmasını istedi ve Küba'nın ablukaya alınmasını emretti. On üç gün boyunca bir nükleer savaş tehlikesi yaşandı. Amerika Birleşik Devletleri kendi füzelerini Türkiye'den geri çekme güvencesi verince, Sovyet lideri bir açıklama yaparak füzelerin söküleceğini açıkladı (Küba Füze Krizi). Kennedy 10 ay sonra Kruşçev ile İngiltere başbakanı Harold Macmillan ile Nükleer Denemelerin Yasaklanması Antlaşması'nı imzalayarak dış politika alanındaki en büyük zaferini kazandı.

Kennedy ile SSCB başkanı Nikita Kruşçev Haziran 1961'de Viyana'da bir araya geldilerse de bu görüşmeden sonuç alınamadı. Batı ve Doğu Berlin arasında bir duvar (Berlin Duvarı) inşa ettiren Kruşçev, Doğu Almanya'yle ayrı bir barış antlaşması imzalayacağı tehdidinde bulundu. Ama Kennedy'nin Ulusal Muhafız Birliği'ni ve yedek birlikleri harekete geçirmesi üzerine bu düşüncesinden vazgeçti.

Dış yardım ve ABD sınırları ötesine yatırım yolları aradı. 1961'de Başkan Kennedy, Latin Amerika ülkelerine ekonomik ve toplumsal alanlarda yardım sağlamayı öngören İlerleme İçin Birlik ve Barış Gönüllüleri programlarının Kongre'de onaylanmasını sağladı. ABD'nin yurt dışındaki iktisadi yardımlarını düzenlemek için bir uluslararası kalkınma ajansı kurmaya götürdü.

İç politika

İç politikada ise, seçimleri çok az bir farkla kazandığı için Kongre'yle ilişkilerini son derece dikkatli yürütmeye çalıştı.

Kennedy, siyahilerin Güney eyaletlerindeki üniversitelere girmelerini kolaylaştırdı. 28 Ağustos 1963'te, yaklaşık çeyrek milyon kişinin katılımıyla düzenlenen ve hak eşitliği yasasının çıkarılması istenilen Washington, DC'deki İş ve Özgürlük Yürüyüşünden hemen sonra Kongre'ye okullarda, otellerde ve lokantalarda ırk ayrımcılığını ortadan kaldıran bir yasa önerdi. Ancak Siyahların yurttaşlık haklarını koruyacak yasaları Kongre'den geçirmeyi başaramadı.

Ekonomi

Ekonomik gelişmeyi yeniden başlatmak için bütçede ve vergilerde değişiklikler yaptı. Bu siyaset, tüketim harcamalarında ve bireysel yatırımlarda kesin bir ilerlemeye yol açtı. Ayrıca bu siyaset ABD'nin uzay havacılığında yitirdiği zamanı kazanmasını sağladı. 1962'de Kennedy, bazı gelişmiş devletlerle gümrük tarifelerinde çok yanlı indirim yapma konusunda görüşmek için Kongre'den geniş yetkiler aldı. Temmuz 1963'te konulan Interest Equalization Tax'a karşın ABD'nin ödemeler dengesi açığı güçlükle kapatıldı, büyük önem verdiği geniş kapsamlı gelir vergisi indirimlerini Kongre'den geçiremedi.

Suikaste uğraması

Ana madde: John F. Kennedy Suikastı

John F. Kennedy'ye, 22 Kasım 1963 cuma günü yerel saat ile 12:30'da, Demokrat Parti'nin Teksas'taki liberal ve muhafazakâr hizipleri arasındaki sürtüşmeyi bitirmek için geldiği Dallas şehir merkezinde, eşiyle birlikte açık bir arabanın içindeyken ateş açıldı. Bir kez boğazından ve bir kez de başından vurulan Kennedy, Parkland Hastanesi'ne götürüldüyse de 13:00'te öldüğü açıklandı. 46 yaşında yaşamını kaybeden Kennedy, tüm ABD başkanları arasında en genç yaşta ölen olarak tarihe geçti. Kendisiyle aynı araçta bulunan Teksas Valisi John Connally, ağır yaralanmasına karşın kurtarıldı. Başkan Yardımcısı Lyndon Baines Johnson aynı gün yemin ederek başkanlığı üstlendi.

Atışların yapıldığı yer olarak düşünülen Texas Kitap Deposu'nda çalışan Lee Harvey Oswald yerel polis tarafından tutuklandı ve daha sonra suikastle ilgili olarak suçlandı. Oswald saldırıyı inkâr ederek, kurban olduğunu söylemesine karşın 24 Kasım tarihinde Jack Ruby tarafından öldürüldü. Ruby tutuklandı ve hüküm giydi. Ruby mahkûmiyet kararını temyiz ettirmesine karşın, yeni yargılamanın başlayacağı sırada 3 Ocak 1967'de kanser nedeniyle öldü.

Kennedy'nin cenazesi Washington, D.C.'de düzenlenen dini törenden sonra Arlington Ulusal Mezarlığı'nda defnedildi. Mezarı 1967'de aynı mezarlık içindeki bugünkü yerine taşındı.

Popüler kültüre etkileri

1991 yılında suikast hakkında yönetmenliğini Oliver Stone'nun yaptığı başrollerinde Kevin Costner, Gary Oldman, Jack Lemmon'un oynadığı, suikastı ve arkasındaki olası derin devlet ilişkilerini konu alan 189 dakikalık JFK sinema filmi gösterime girmiştir. Ayrıca, John F. Kennedy suikastını anlatan başka bir yapım ise;11.22.63 Stephen King'in 22/11/63 kitabından esinlenmiş, sekiz bölümden oluşan Amerikan bilimkurgu, gerilim TV Mini-Serisi dizisidir.

Medya

Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümünün 25. ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 40. yılı nedeniyle bir konuşma yaptı. Bu konuşmanın kaydı, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından 1963 yılında yayımlandı.