Ölüm cezası

Sayfanın 1 Şubat 2021 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Ölüm cezası, bir devletin suçun karşılığı olarak bir mahkûmun hayatına son vermesidir. Ölüm cezasına çarptırılan kişinin cezasının infaz edilmesine idam denir.

Ölüm cezası suçu cezalandırmak ve siyasi ve dinî ihtilafları bastırmak amacıyla geçmişte çoğu toplum tarafından kullanılmıştır. Tarihsel olarak, ölüm cezaları sıklıkla işkence eşliğinde infaz edilmiş ve halka açık olarak yapılmıştır.

Şu anda, 58 ülkede hâlen ölüm cezası kullanılmaktadır. 98 ülke ölüm cezasını hukuken (de jure) tamamen kaldırmış, 7'si savaş suçları ve istisnai durumlar dışında kaldırmış, 35'i ise fiilen (de facto) ölüm cezasını uygulamadan kaldırmıştır.^[1] Uluslararası Af Örgütü, 140 ülkeyi hukuken ya da fiilen idam karşıtı, 58 ülkeyi idam taraftarı olarak sınıflandırmaktadır.^[1] Ölüm cezası en yaygın olarak Asya'da kullanılmaktadır, infazların % 90'ı Asya kıtasında gerçekleşmektedir.^[2]

Ölüm cezası tartışmalı bir konudur. Ölüm cezasını destekleyenler, kişiyi suç işlemeden caydırdığını ve cinayet gibi bazı suçlarda hak edilen cezanın verildiğini iddia etmektedirler. Ölüm cezası karşıtları, ömür boyu hapis cezası ile caydırıcılık konusunda hiçbir farkı olmadığını, insan haklarını çiğnediğini, yanlış infazlara yol açtığını, müebbet hapis cezasının yeterli olduğunu iddia etmektedirler.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 2007, 2008 ve 2010'da ölüm cezalarını uygulamama çağrısı yapan kararlar almıştır.^[3] Avrupa Birliği'nde, Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi'nin 2. maddesi gereği ölüm cezası kullanımı yasaktır.^[4] Avrupa Birliği'ne ek olarak, Türkiye ve Rusya'nın da üyesi olduğu Avrupa Konseyi de üyelerinin ölüm cezasını kullanmasını yasaklamaktadır. Bu doğrultuda Türkiye'de ölüm cezası 1984'ten beri uygulanmamakta, 2004'ten beri hukuk sisteminde mevcut bulunmamaktadır.

Ölüm cezası, uygulandığı çoğu yerde, önceden tasarlanmış cinayet, casusluk, vatana ihanet veya askeri adalet kapsamında kullanılır. Birçok ülkede, uyuşturucu kaçakçılığı da kişiyi ölüm cezasına çarptırmaya yetecek bir suç sayılır. Çin'de, insan kaçakçılığı ve ciddi yolsuzluk davaları ölüm cezası ile sonuçlanabilir. Dünya çapındaki askeriyelerde, askeri mahkemeler korkaklık, firar, asilik ve ayaklanma gibi suçlarda ölüm cezasını uygulamıştır.

Küresel dağılım

Ülke	İdam sayısı (2018)^[5]
Çin	1.000+
İran	&0000000000000253.000000253+
Suudi Arabistan	&0000000000000149.000000149
Vietnam	&0000000000000085.00000085+
Irak	&0000000000000052.00000052+
Mısır	&0000000000000043.00000043+
ABD	&0000000000000025.00000025
Japonya	&0000000000000015.00000015
Pakistan	&0000000000000014.00000014+
Singapur	&0000000000000013.00000013
Somali	&0000000000000013.00000013
Güney Sudan	&0000000000000007.0000007+
Belarus	&0000000000000004.0000004+
Yemen	&0000000000000004.0000004+
Afganistan	&0000000000000003.0000003
Botsvana	&0000000000000002.0000002
Sudan	&0000000000000002.0000002
Tayvan	&0000000000000001.0000001
Tayland	&0000000000000001.0000001
Kuzey Kore	Bilinmiyor

Gelişmiş ülkeler arasında yalnızca Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya'da ölüm cezası hâlen yürürlüktedir. Avrupa ve Latin Amerika devletlerinde ölüm cezasını yürürlükten kaldırmıştır. Avrupa kıtasında sadece Beyaz Rusya ve Kazakistan'da ölüm cezası vardır. Bunlardan Kazakistan'da ölüm cezası sadece özel durumlar için yürürlüktedir, Belarus'da ise cezalar infaz edilmektedir. Avrupa ve Latin Amerika haricinde, gelişmemiş ve demokratik olmayan ülkelerde ise ölüm cezasının kullanımı yaygındır.

Tartışma

Ölüm cezası karşıtlığı

Ölüm cezası karşıtları, idam cezasının Evrensel İnsan Hakları'nın 5. maddesini ihlal ettiğini savunur. 5. maddeye göre "Hiç kimseye işkence yapılamaz ya da zalimce, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele uygulanamaz." Karşıtlar ayrıca suçluları suç işlemekten caydırmadığını öne sürer. Örneğin, ölüm cezasını destekleyen ABD ölüm cezasına karşıt Avrupa ülkelerine göre daha yüksek bir suç oranına sahiptir. Ölüm cezası, bazı kişiler infazlarına dakikalar kala ortaya çıkan yeni deliller sebebiyle affedilmiş, beraat etmiş veya yeni dava açmalarına izin verilmiş olması bakımından eleştirilmiştir. Amerika'da ölüm cezasının 1976 yılında yeniden yürürlüğe girmesinden bu yana yaklaşık 100 kişi idamdan kurtulmuştur. DNA kanıtları idam davalarının çok azında mevcut olmasına rağmen, Amerika'da 1992 yılından bu yana, senede birden fazla kişinin beraat etmesine sebep olmuştur.^[7] Birleşik Krallık'ta yakın zamanda yeniden gözden geçirilen davalar, 1950 ve 1953 yıllarında idam edilenler arasında, bir kişinin af edilmesi ve üç kişinin de beraati ile sonuçlanmıştır.

Şiddetle yanıt verilince, ölüm cezasının kaldırılmasını destekleyen bazı kişiler toplumun daha şiddetli bir hale geleceğine inanmakta olup, ölüm cezasının devlet tarafından uygulanan bir şiddet haline geldiğini savunurlar. Suç işlemiş insanların doğru yolu bulup toplumun yeniden bir parçası olmalarının engellenmesi, idam mahkûmlarının duygusal nedenlerle ölmek istememeleri ve bunun insan haklarını ihlal etmesi, bir yerlerde birilerinin idam edildiğini bilmenin toplum için bir vicdan azabı yaratması, vahşice idam yöntemleri insanlarda psikolojik zarara yol açması, idam mahkûmlarının kaybedecek hiçbir şeyleri olmadığı için isyan edip gardiyanlara zarar verebilmeleri ve müebbet hapis gibi bir seçenek varken idamın "insanlık dışı" olması idam karşıtı bireylerce öne sürülen ve savunulan diğer nedenlerdir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Ünlü karşıtlar

Ölüm cezası destekçiliği

Alman Köylü Savaşı'nda köylülerin lideri Jakob Rohrbach'ın yakılışı

İdam destekçileri, ölüm cezasının ileride cinayet işlenmesine karşı caydırıcı olduğunu savunur. Bazı ölüm cezası destekçileri; esas olan suçluları veya suç işlemeye niyetleri olanları caydırmak değil, insanların vicdanındaki adaleti ve adalete olan güveni sağlamak olduğunu öne sürmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]} Suçlu, cinayet işlediğinde kendi yaşama hakkını kaybetmiştir ve bu nedenle yaşamaya layık değildir. Suçlunun yaşamasına izin verilmediği takdirde mağdur aile, adaletin yerine geldiğine inanır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Ünlü destekçiler

İdam yöntemleri

Aç bırakma
Asarak idam (Mısır, Afganistan, Irak, İran, Japonya, Güney Kore, Ürdün, Pakistan, Singapur ve diğer ülkelerde hâlen uygulanıyor^[8])
Kurşuna dizerek infaz (Mısır, İran, Endonezya, Libya, Çin, ABD ve diğer ülkelerde uygulanıyor.)
Ateş açarak infaz (tek kişilik, mahkûmun ensesinden ve/veya kalbinden tek vuruş ile yapılan idam çeşididir.)(Beyaz Rusya, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Çin ve diğer ülkelerde uygulanıyor.)
Boğazlayarak infaz
Çarmıha germe
Ezerek infaz (Asya ülkelerinde çoğunlukla görülmekle beraber genellikle fillerle yapılır.)
Elektrikli sandalye ile infaz (ABD'de hâlen uygulanıyor^[8])
Gaz odası
Giyotin ile baş kesme
Kılıçla infaz (Suudi Arabistan'da hâlen uygulanıyor.^[8])
Öldürücü iğne ile infaz (ABD, Çin, Guatemala, Tayland'da hâlen uygulanıyor^[8])
Recm (Suudi Arabistan, Afganistan ve İran'da hâlen uygulanıyor.^[8])

Galeri

Francisco de Goya'nın 3 Mayıs İnfazları
Zina yapan bir Azteklinin taşlanarak öldürülmesi
Osmanlı Ordusu tarafından asılan Suriyeli direnişçiler (1916-1918)
Alman General Anton Dostler kurşuna dizilmeden önce direğe bağlanıyor (1 Aralık 1945, İtalya)
Fransa'da Anarşistler giyotine götürülürken
Britanya yönetiminin Hindistan'da 1857 isyancılarını caydırmak amacıyla top namlusuna bağlayarak gerçekleştirdiği idam yöntemi
Meksika Devrimi'nde kurşuna dizilerek idam edilen Arcadio Jiménez, Hilario Silva ve Marcelino Martínez (28 Nisan 1900)
Ling che yöntemiyle, yavaş yavaş dilimlenerek idam edilen bir Çinli

Ling che yöntemiyle, yavaş yavaş dilimlenerek idam edilen bir Çinli
Cesare Beccaria, Dei delitti e delle pene

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ ^a ^b "Abolitionist and retentionist countries". Amnesty International. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.
^ "University of Oslo Calls World Universities against Death Penalty - The Nordic Page - Panorama". Tnp.no. 5 Aralık 2011. 24 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2014.
^ "moratorium on the death penalty". United Nations. 15 Kasım 2007. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.
^ "Charter of Fundamental Rights of the European Union" (PDF). 28 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.
^ Death sentences and executions 2018 (PDF). Londra: Amnesty International. 2019.
^ "Who Was the Afghan Mom Executed by Taliban?". ABC News. 2 Ekim 2002. 17 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2015.
^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2006.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; UAÖ isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden Ölüm cezası hakkında daha fazla bilgi edinin
	Commons'ta dosyalar
	Vikisöz'de alıntılar

Ülkelerin ölüm cezası konumları (Encarta'dan ülke, hukuki konumu, son infaz tarihi listesi) (ing)

Ölüm cezasına karşı bağlantılar

Amnesty International (Uluslararası Af Örgütü) (ing)
Avrupa Birliği3 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (ing)
"Dünya çapında 20.000 kişi ölümü bekliyor" (Uluslararası Af Örgütü)
Death Penalty Information Center31 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (ing)
Madde işaretli liste ögesi

Ölüm cezasını destekleyen bağlantılar

Pro Death Penalty.com4 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (ing)

[Amnesty_International-1] "Abolitionist and retentionist countries". Amnesty International. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.

[2] "University of Oslo Calls World Universities against Death Penalty - The Nordic Page - Panorama". Tnp.no. 5 Aralık 2011. 24 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2014.

[3] "moratorium on the death penalty". United Nations. 15 Kasım 2007. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.

[4] "Charter of Fundamental Rights of the European Union" (PDF). 28 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Ağustos 2010.

[5] Death sentences and executions 2018 (PDF). Londra: Amnesty International. 2019.

[6] "Who Was the Afghan Mom Executed by Taliban?". ABC News. 2 Ekim 2002. 17 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2015.

[7] "Arşivlenmiş kopya". 23 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2006.

[UAÖ-8] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; UAÖ isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]