İçeriğe atla

Lityum: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Makina86 (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
8.792 değişiklik
Çeviri yapıldı
Makina86 (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
8.792 değişiklik
Çeviri yapıldı
48. satır: 48. satır:
{{legend|#f2eb23|Yağlama gresleri (5%)}}
{{legend|#f2eb23|Yağlama gresleri (5%)}}
{{legend|#a5e429|Sürekli döküm (3%)}}
{{legend|#a5e429|Sürekli döküm (3%)}}
{{legend|#00e8cf|Air treatment (1%)}}
{{legend|#00e8cf|Hava filtreleme (1%)}}
{{legend|#103dc9|Polimerler}}
{{legend|#103dc9|Polimerler}}
{{legend|#a53ae0|Birincil alüminyum üretimi}}
{{legend|#a53ae0|Birincil alüminyum üretimi}}
95. satır: 95. satır:


[[Lityum niyobat]]'ın yüksek doğrusal olmama özelliği, [[doğrusal olmayan optik|doğrusal olmayan optik uygulamalarda]] faydalanılır. Cep telefonları ve [[optik modülatör]]'ler gibi telekomünikasyon ürünlerinde, [[kristal osilatör|rezonant kristal]]'ler gibi bileşenler için yaygın olarak kullanılır. Cep telefonlarının %60'ından fazlasında lityum uygulamaları kullanılır.<ref>{{cite web|url = http://nl.computers.toshiba-europe.com/Contents/Toshiba_nl/NL/WHITEPAPER/files/TISBWhitepapertech.pdf|title = You've got the power: the evolution of batteries and the future of fuel cells|publisher = Toshiba|access-date = 17 May 2009|url-status = live|archive-url = https://web.archive.org/web/20110717075300/http://nl.computers.toshiba-europe.com/Contents/Toshiba_nl/NL/WHITEPAPER/files/TISBWhitepapertech.pdf|archive-date = 17 July 2011}}</ref>
[[Lityum niyobat]]'ın yüksek doğrusal olmama özelliği, [[doğrusal olmayan optik|doğrusal olmayan optik uygulamalarda]] faydalanılır. Cep telefonları ve [[optik modülatör]]'ler gibi telekomünikasyon ürünlerinde, [[kristal osilatör|rezonant kristal]]'ler gibi bileşenler için yaygın olarak kullanılır. Cep telefonlarının %60'ından fazlasında lityum uygulamaları kullanılır.<ref>{{cite web|url = http://nl.computers.toshiba-europe.com/Contents/Toshiba_nl/NL/WHITEPAPER/files/TISBWhitepapertech.pdf|title = You've got the power: the evolution of batteries and the future of fuel cells|publisher = Toshiba|access-date = 17 May 2009|url-status = live|archive-url = https://web.archive.org/web/20110717075300/http://nl.computers.toshiba-europe.com/Contents/Toshiba_nl/NL/WHITEPAPER/files/TISBWhitepapertech.pdf|archive-date = 17 July 2011}}</ref>

===Organik ve polimer kimyası===
[[Organolityum bileşikleri]]<nowiki/>leri, polimer ve ince-kimyasalların üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu reaktiflerin baskın tüketicisi olan polimer endüstrisinde alkil lityum bileşikleri [[fonksiyonel grup|fonksiyonelleştirilmemiş]] [[olefin]]'lerin [[Anyonik ekleme polimerizasyonu|anyonik polimerizasyon]]<nowiki/>daki [[katalizör]]'ler/[[radikal başlatıcı|başlatıcılar]]'dır.<ref>{{cite web|url=http://chemical.ihs.com/CEH/Public/Reports/681.7000/|title=Organometallics|work=IHS Chemicals|date=February 2012|access-date=2 January 2012|archive-url=https://archive.today/20120707175638/http://chemical.ihs.com/CEH/Public/Reports/681.7000/|archive-date=7 July 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Polymerization of 1,2-dimethylenecyclobutane by organolithium initiators|journal= Russian Chemical Bulletin| volume =37|date=2005|doi=10.1007/BF00962487|pages=1782–1784|author=Yurkovetskii, A. V.|first2=V. L.|first3=K. L.|last2=Kofman|last3=Makovetskii|issue=9|s2cid= 94017312}}</ref><ref>{{Cite journal|doi=10.1021/ma00159a001|title=Functionalization of polymeric organolithium compounds. Amination of poly(styryl)lithium|date=1986|author=Quirk, Roderic P.|journal=Macromolecules|volume=19|pages=1291–1294|first2=Pao Luo|last2=Cheng|bibcode = 1986MaMol..19.1291Q|issue=5 }}</ref><ref>{{Cite book|title= Advances in organometallic chemistry|author= Stone, F. G. A.|author2= West, Robert|publisher= Academic Press|date= 1980|isbn= 978-0-12-031118-7|page= 55|url= https://books.google.com/books?id=_gai4kRfcMUC|access-date= 6 November 2020|archive-date= 13 March 2021|archive-url= https://web.archive.org/web/20210313170549/https://books.google.com/books?id=_gai4kRfcMUC|url-status= live}}</ref>. İnce kimyasalların üretimi için organolityum bileşikler, [[karbon-karbon bağı|karbon-karbon bağ]]<nowiki/>larının oluşumu için güçlü bazlar ve reaktifler olarak işlev yapar. Organolityum bileşikleri, lityum metal ve alkil halojenürlerden hazırlanır.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_SJ2upYN6DwC&pg=PA192|page=192|title=Synthetic approaches in organic chemistry|author=Bansal, Raj K.|date=1996|isbn=978-0-7637-0665-4|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160618033923/https://books.google.com/books?id=_SJ2upYN6DwC&pg=PA192|archive-date=18 June 2016}}</ref>

Organik bileşikleri hazırlamak için reaktif olarak birçok başka lityum bileşiği kullanılır. Bazı popüler bileşikler arasında [[lityum alüminyum hidrit]] (LiAlH<sub>4</sub>), [[lityum trietilborohidrit]], [[n-bütillityum]] ve [[tert-bütillityum]] bulunur.

[[Dosya:US Navy 040626-N-5319A-006 An Anti-Submarine Warfare (ASW) MK-50 Torpedo is launched from guided missile destroyer USS Bulkeley (DDG 84).jpg|küçükresim|Lityumu yakıt olarak kullanarak torpido fırlatılışı]]


== İçecek Endüstrisi ==
== İçecek Endüstrisi ==
100. satır: 107. satır:


=== Tıp ===
=== Tıp ===
Lityum [[Tuz (kimya)|tuzları]] [[bipolar bozukluk]] tedavisinde, duygu durum dengeleyici olarak kullanılmaktadır. Lityumun bu etkisi 1949 yılında Avustralyalı psikiyatr John Cade tarafından belgelenmiştir. [[FDA]], 1970 yılında lityumun etkili bir ilaç olarak tanındığını duyurmuştur.<ref name=":0" />
Lityum [[Tuz (kimya)|tuzları]] [[bipolar bozukluk]] tedavisinde, duygu durum dengeleyici olarak kullanılır.<ref name = "kean">{{cite book|last=Kean|first=Sam|title=The Disappearing Spoon|url=https://archive.org/details/disappearingspoo0000kean|url-access=registration|date=2011}}</ref> Lityumun bu etkisi 1949 yılında Avustralyalı psikiyatr John Cade tarafından belgelenmiştir. [[FDA]], 1970 yılında lityumun etkili bir ilaç olarak tanındığını duyurmuştur.<ref name=":0" />


Lityumun hem [[depresyon]] hem [[mani]] üzerinde etkisi olsa da manik dönem üzerindeki etkisi daha belirgindir. Lityum, depresyon tedavisinde öteki [[antidepresan]]ların etkisini güçlendirmek için de kullanılmaktadır.
Lityumun hem [[depresyon]] hem [[mani]] üzerinde etkisi olsa da manik dönem üzerindeki etkisi daha belirgindir. Lityum, depresyon tedavisinde öteki [[antidepresan]]ların etkisini güçlendirmek için de kullanılmaktadır.


Lityum, sindirilmesinin ardından, [[Merkezî sinir sistemi|merkezi sinir sisteminde]] hızla yayılır ve çeşitli [[nörotransmitter]]ler ve [[Reseptör (biyokimya)|almaçlarla]] etkileşir. [[Norepinefrin]] salınımını azalttığı ve [[serotonin]] sentezini arttırdığı bilinmektedir. Mani üzerindeki etkisini ortaya çıkaran mekanizma bilinmemektedir.
Lityum, sindirilmesinin ardından, [[Merkezî sinir sistemi|merkezi sinir sisteminde]] hızla yayılır ve çeşitli [[nörotransmitter]]ler ve [[Reseptör (biyokimya)|almaçlarla]] etkileşir. [[Norepinefrin]] salınımını azalttığı ve [[serotonin]] sentezini arttırdığı bilinmektedir. Mani üzerindeki etkisini ortaya çıkaran mekanizma bilinmemektedir.

Lityum tuzları, [[şizoaffektif bozukluk]] ve döngüsel [[majör depresyon]] gibi ilgili teşhisler için de yardımcı olabilir. Bu tuzların aktif kısmı lityum iyon Li<sup>+</sup>'tur.<ref name = "kean" /> Hamileliğin ilk üç aylık dönemindeki tedavi sırasında lityum alan kadınlardan doğan bebeklerde bunlar [[Ebstein anomalisi|Ebstein kalp anomalisi]] gelişme riskini artırabilirler.<ref name="pmid18982835">{{cite journal |author=Yacobi S |author2= Ornoy A |title=Is lithium a real teratogen? What can we conclude from the prospective versus retrospective studies? A review |journal=Isr J Psychiatry Relat Sci |volume=45 |issue=2 |pages=95–106 |date=2008 |pmid=18982835}}</ref>

[[Baş zonklaması]]'ında olası tedavi olarak lityum da araştırılmıştır.<ref>{{cite journal|last1=Lieb|first1=J.|last2=Zeff|title=Lithium treatment of chronic cluster headaches.|journal=The British Journal of Psychiatry|date=1978|issue=6|pages=556–558|doi=10.1192/bjp.133.6.556|pmid=737393|volume=133|s2cid=34585893|url=https://pdfs.semanticscholar.org/364d/3830624cc6b56ac9448f328ac9d4fdfd513b.pdf|access-date=26 December 2020|archive-date=9 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200209080833/https://pdfs.semanticscholar.org/364d/3830624cc6b56ac9448f328ac9d4fdfd513b.pdf|url-status=dead}}</ref>


== Ayrıca bakınız ==
== Ayrıca bakınız ==

Sayfanın 14.47, 17 Aralık 2021 tarihindeki hâli

Lityum, 3Li
Yağ içinde yüzmekte olan lityum.
Görünüşgümüşsü beyaz
Standart atom ağırlığı Ar, std(Li)[6,938, 6,997] geleneksel: 6,94
Periyodik tablodaki yeri
Hidrojen Helyum
Lityum Berilyum Bor Karbon Azot Oksijen Flor Neon
Sodyum Magnezyum Alüminyum Silisyum Fosfor Kükürt Klor Argon
Potasyum Kalsiyum Skandiyum Titanyum Vanadyum Krom Manganez Demir Kobalt Nikel Bakır Çinko Galyum Germanyum Arsenik Selenyum Brom Kripton
Rubidyum Stronsiyum İtriyum Zirkonyum Niyobyum Molibden Teknesyum Rutenyum Rodyum Paladyum Gümüş Kadmiyum İndiyum Kalay Antimon Tellür İyot Ksenon
Sezyum Baryum Lantan Seryum Praseodim Neodimyum Prometyum Samaryum Evropiyum Gadolinyum Terbiyum Disprozyum Holmiyum Erbiyum Tulyum İterbiyum Lutesyum Hafniyum Tantal Tungsten Renyum Osmiyum İridyum Platin Altın Cıva Talyum Kurşun Bizmut Polonyum Astatin Radon
Fransiyum Radyum Aktinyum Toryum Protaktinyum Uranyum Neptünyum Plütonyum Amerikyum Küriyum Berkelyum Kaliforniyum Aynştaynyum Fermiyum Mendelevyum Nobelyum Lavrensiyum Rutherfordiyum Dubniyum Seaborgiyum Bohriyum Hassiyum Meitneriyum Darmstadtiyum Röntgenyum Kopernikyum Nihoniyum Flerovyum Moskovyum Livermoryum Tennesin Oganesson
H
↑
Li
↓
Na
helyum ← Lityum → berilyum
Atom numarası (Z)3
Grup1. grup: H ve alkali metaller
Periyot2. periyot
Blok s bloku
Elektron dizilimi[He] 2s1
Kabuk başına elektron2, 1
Fiziksel özellikler
Faz (SSB'de)Katı
Erime noktası453,65 K ​(180,50 °C, ​​356,90 °F)
Kaynama noktası1603 K (1330 °C; 2426 °F)
Yoğunluk (OS)0,534 g/cm3
sıvıyken (en'de)0,512 g/cm3
Kritik nokta3220 K, 67 MPa (ekstrapolasyon ile elde edilmiştir)
Molar ısı kapasitesi24,860 J/(mol·K)
Buhar basıncı
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
T (K) 797 885 995 1144 1337 1610
Atom özellikleri
Yükseltgenme durumları+1
ElektronegatiflikPauling ölçeği: 0,98
İyonlaşma enerjileri
  • 1.: 520,2 kJ/mol
  • 2.: 7298,1 kJ/mol
  • 3.: 11815,0 kJ/mol
Atom yarıçapıDeneysel: 152 pm
Kovalent yarıçapı128±7 pm
Van der Waals yarıçapı182 pm
Bir spektrum aralığındaki renk çizgileri
Bir spektrum aralığındaki renk çizgileri
Elementin spektrum çizgileri
Diğer özellikleri
Kristal yapı ​Hacim merkezli kübik (hmk)
Hacim merkezli kübik kristal yapısıLityum
Ses hızı çubukta6000 m/s (20 °C'de)
Genleşme46 µm/(m·K) (25 °C'de)
Isı iletkenliği84,8 W/(m·K)
Elektrik direnci92,8 Ω·m
Manyetik düzenparamanyetik
Manyetik alınganlık+14,2×10-6 cm3/mol (298 K)[1]
Young modülü4,9 GPa
Kayma modülü4,2 GPa
Hacim modülü11 GPa
Mohs sertliği0,6
Brinell sertliği5 MPa
CAS Numarası7439-93-2
Tarihi
KeşifJohan August Arfwedson (1817)
İlk izolasyonWilliam Thomas Brande (1821)
Ana izotopları
İzotop Bolluk Yarı ömür (t1/2) Bozunma türü Ürün
6Li %7,59 kararlı
7Li %92,41 kararlı

Lityum sembolü Li atom numarası 3 olan kimyasal elementtir. Periyodik tabloda 1. grupta alkali metal olarak bulunur ve yoğunluğu en düşük olan metaldir. Lityum doğada saf halde bulunmaz. Yumuşak ve gümüşümsü beyaz metaldir. Havada bulunan oksijenle reaksiyona giren lityum, lityum oksit (Li2O) oluşturur. Bu oksitlenme reaksiyonunu engellemek için yağ içinde saklanır. Hava ve su tarafından hızlı bir şekilde oksitlenip kararır ve lekelenir. Lityum metali doldurulabilir pillerde (örnek olarak cep telefonu ve kamera pili) ve ağırlığa yüksek direniş göstermesi sebebiyle alaşım olarak hava taşıtlarında kullanılır. Li+ iyonunun nörolojik etkilerinden dolayı, lityumlu bileşikler farmakolojik olarak sakinleştiricilerde kullanılır.

Lityum atomu modeli

Genel özellikleri

Birinci grup elementi olmasına rağmen,lityum aynı zamanda 2. grubun toprak alkali özelliklerini de gösterir. Bütün alkali metaller gibi bir tane değerlik elektronu bulunur ve bu elektronu hemen kaybederek pozitif iyon haline geçer. Bu sebeplerden dolayı lityum su ile çok kısa sürede reaksiyona girer ve doğada doğal halinde bulunmaz. Ancak kendisiyle benzer kimyasal özellikler taşıyan sodyum elementi lityuma göre daha aktiftir ve daha çok insanların midelerinde yer alır

Lityum bıçakla kesilebilir ancak sodyumdan biraz daha sert olduğu için onu kesmek veya bölmek çok daha zordur. Reaksiyona girmemiş Lityum gümüşi bir renge sahiptir, ancak kısa sürede rengi kararır. Düşük yoğunluğu sayesinde hidrokarbonlar üzerinde batmadan durabilir.

Alev üzerine konulduğunda lityumda göz alıcı bir kırmızı renk gözlenir, ancak yanmaya başladığında parlak beyaz bir alev gözlemlenir. Lityum suda ve su buharında bulunan oksijen ile tutuşur ve yanma reaksiyonu gösterir. Oda sıcaklığında azot ile reaksiyona giren tek metaldir. Yüksek özgül ısısı, 3582 J/(kg·K), ve sıvı haldeki geniş sıcaklık değerleri lityumu kullanışlı hale getirmektedir.

Lityum hava ve su ile yanması ve potansiyel patlama tehlikesine rağmen diğer alkali metallere göre daha az tehlikelidir. Oda sıcaklığındaki Lityum-Su reaksiyonu aktif ve çabuk gerçekleşen bir reaksiyon olmasına rağmen çok tehlikeli bir reaksiyon değildir. Lityum alevlerini söndürmek zordur ve bunun için özel kimyasallardan oluşan söndürücüler kullanılır.

Lityum, ten ile temasını engellemek için özel koruma gerektirir. Lityumu toz olarak ya da alkalinli bileşimlerinin solunması, burun yollarında ve boğaz da tahriş ve zarara neden olur.

Tarihçe

Lityum ilk olarak 1817 yılında Johan August Arfwedson tarafından keşfedilmiştir. İlk saf olarak izolasyonu ise William Thomas Brande ve Humphrey Davy tarafından lityum oksitten elektroliz yolu ile gerçekleştirilmiştir. Spodumen cevheri ,LiAl(SiO3)2, Lityum içeriği nedeniyle ticarı olarak çok önemlidir. Öncelikle 1100 °C’ de a formu ısıtılarak daha yumuşak b formuna dönüştürülür. b formu sıcak sülfürik asit ile reaksiyona sokularak Li2SO4L2So4H5rt5 elde edilir. Elde edilen bu çökelek çözeltiden ayrılarak Na3CO3 ile yıkanır. Böylece suda çözünmeyen LiCO3 elde edilir. Manik depresif tedavisinde ve pillerde kullanılır.

Li2SO3 + Na2CO3 → Na2SO4 + Li2CO3 (katı)

Elde edilen Li2CO3 çökeleği HCl ile reaksiyona sokularak LiCl elde edilir.

Li2CO3 + 2 HCl → 2 LiCl + CO2 + H2O

LiCl erime noktası 600 °C den fazla olduğu için elektroliz ile saflaştırılması zor olduğundan LiCl (55%) ve KCl (45%) karışımı kullanılarak erime noktası 430 °C’ye düşürülür. Bu karışımın elektrolizi ile Li saf olarak elde edilir.

  • Katot: Li+ (s) + e- → Li (s)
  • Anot: Cl- (s) → ½ Cl2 (g) + e-

İçme Suyunda Lityum ve İlgili Bulgular

Lityum pil

1990 yılında, ABD'nin Texas eyaletinin 28 idari bölümünde (county) içme sularındaki lityum miktarı üzerine bir araştırma yayımlanmıştır. Bu araştırma, içme suyundaki lityum miktarıyla intihar, cinayet ve tecavüz vakalarının negatif korelasyon gösterdiğini destekler veriler sunmuştur. Çalışmaya dahil edilen zaman aralığında, suyundaki lityum miktarı en yüksek bölgelerde, en düşük olan bölgelere kıyasla %40 daha az intihar vakası görülmüştür.

2009 yılında Japonya'da, 1 milyon insanın yaşadığı 18 şehri ve 5 senelik bir zaman dilimini kapsayan bir araştırma bu sonuçları desteklemiş. Bunu takiple Avustralya ve Yunanistan'da da bu iddiaları destekler sonuçların elde edildiği araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmanın sahibi araştırmacılar, çok düşük miktarlarda lityuma maruz kalmanın sinir sistemini koruyucu, hatta sinir hücresi gelişimini destekleyici etkilerinin olabileceği fikrini öne sürmüşlerdir.

Bu araştırmada kullanılan verilerin tekrar analiziyle yayımlanan ikinci bir araştırmada, içme suyundaki lityum miktarındaki artışın, çalışmada gözlenen ölüm oranlarıyla negatif korelasyon gösterdiği bulgulanmıştır.

Bu süreçte, İngiltere'de yapılan bir araştırma, yukarıda anlatılanlara aykırı bir sonuç vermiştir. Fakat bu araştırmaya konu olan bölgede içme sularındaki lityum miktarının, öteki çalışmalara ve ilgili bölgelere kıyasla çok daha düşüktür.[2]

Uygulamalar

2011 (resim) ve 2019 (aşağıdaki rakamlar) için küresel lityum kullanım tahminleri[3][4]
  Seramik ve cam (18%)
  Piller (65%)
  Yağlama gresleri (5%)
  Sürekli döküm (3%)
  Hava filtreleme (1%)
  Polimerler
  Birincil alüminyum üretimi
  İlaç
  Diğer (5%)

Piller

2021'de çoğu lityum, elektrikli otomobil'ler ve mobil cihaz'lar için lityum iyon piller yapmak için kullanıldı.

Seramik ve cam

Lityum oksit, silika işlemek için malzemenin erime noktası ve viskozitesini azaltarak akı olarak yaygın kullanılır ve düşük termal genleşme katsayıları dahil olmak üzere iyileştirilmiş fiziksel özelliklere sahip sır'lar elde edilmesini sağlar. Dünya çapında bu, lityum bileşikleri için en büyük kullanımlardan biridir.[3][5] Fırın kapları için lityum oksit içeren sırlar kullanılır. Lityum karbonat (Li2CO3) genellikle bu uygulamada kullanılır çünkü ısıtıldığında okside dönüşür.[6]

Elektrik ve elektronik

20. yüzyılın sonlarında lityum, yüksek elektrot potansiyeli nedeniyle pil elektrolitlerinin ve elektrotlarının önemli bir bileşeni haline geldi. Düşük atom kütlesi nedeniyle, yüksek yük ve güç-ağırlık oranına sahiptir. Tipik bir lityum-iyon pil, kurşun-asit için 2.1 volt ve çinko-karbon için 1.5 volt ile karşılaştırıldığında hücre başına yaklaşık 3 volt üretebilir. Şarj edilebilir ve yüksek enerji yoğunluğu'na sahip lityum iyon piller, anot olarak lityum veya bileşikleri ile tek kullanımlık (birincil) piller olan lityum piller'den farklıdır.[7][8] Lityum kullanan diğer şarj edilebilir piller arasında lityum-iyon polimer pil, lityum demir fosfat pil ve nanotel pil bulunur.

Yıllar boyunca potansiyel büyüme konusunda görüşler farklı olmuştur. 2008'de yapılan bir araştırma, "gerçekçi olarak ulaşılabilir lityum karbonat üretiminin geleceğin PHEV ve EV küresel pazar gereksinimlerinin yalnızca küçük bir bölümü için yeterli olacağı", "Taşınabilir elektronik sektöründen gelen talebin önümüzdeki on yılda planlanan üretim artışlarının çoğunu alacağı" ve "lityum karbonatın seri üretimi çevreye duyarlı olmadığı, korunması gereken ekosistemlerde onarılamaz ekolojik hasara neden olacağı ve LiIon tahrikinin 'Yeşil Araba' kavramıyla bağdaşmadığı'" sonucuna varmıştır.[9]

Yağlama gresleri

Ana madde: Lithium grease

Lityumun üçüncü en yaygın kullanımı greslerdedir. Lityum hidroksit güçlü bir baz'dır ve bir yağ ile ısıtıldığında lityum stearat'tan yapılmış bir sabun üretir. Lityum sabun, yağları kalınlaştırma özelliğine sahiptir ve çok amaçlı, yüksek sıcaklık yağlama gresleri üretmek için kullanılır. [10][11][12]

Metalurji

Lityum (örn. lityum karbonat olarak), akışkanlığı arttırdığı sürekli döküm kalıp akı cüruflarına katkı maddesi olarak kullanılır,[13][14] 2011'de küresel lityum kullanımının %5'ini oluşturan bir kullanımı vardı.[15] Lityum bileşikleri, damarlanmayı azaltmak için demir döküm için döküm kumu'na katkı maddesi (akı) olarak da kullanılır.[16]

Lityum (lityum florür olarak) alüminyum izabe tesislerine (Hall–Héroult prosesi) katkı maddesi olarak kullanılır, erime sıcaklığını düşürür ve elektrik direncini arttırır,[17] 2011'de üretimin %3'ünü oluşturan bir kullanımı vardı.[15]

Kaynak veya lehimleme için akı olarak kullanıldığında, metalik lityum işlem sırasında metallerin kaynaşmasını destekler[18] ve safsızlıkları emerek oksit'lerin oluşumunu ortadan kaldırır.[19]

Alüminyum, kadmiyum, bakır ve manganez içeren metal alaşım'ları yüksek performanslı, yoğunlukluğu az uçak parçaları yapmak için kullanılır (ayrıca bkz. Lityum-alüminyum alaşımları).[20]

Silikon nano kaynak

Lityum, elektrikli piller ve diğer cihazlar için elektronik bileşenlerde silikon nano kaynakların mükemmelleştirilmesine yardımcı olmada etkili bulunmuştur.[21]

İşaret fişeklerinde ve piroteknik lityum kullanımı, gül kırmızısı alevinden kaynaklanır.[22]

Hava temizleme

Lityum klorür ve lityum bromür, higroskopiktir ve gaz akışlarında kurutucu olarak kullanılır.[10] Lityum hidroksit ve lityum peroksit, uzay aracı ve denizaltıların kapalı alanlarda karbondioksit giderme ve hava temizleme için en çok kullanılan tuzlardır. Lityum hidroksit, lityum karbonat oluşturarak havadan karbon dioksit emer ve düşük ağırlığı nedeniyle diğer alkalin hidroksitlere göre tercih edilir.

Lityum peroksit (Li2O2) nem varlığında sadece karbon dioksit ile reaksiyona girerek lityum karbonat oluşturmakla kalmaz, aynı zamanda oksijeni de serbest bırakır.[23][24] Reaksiyon aşağıdaki gibidir:

2 Li2O2 + 2 CO2 → 2 Li2CO3 + O2.

Yukarıda bahsedilen bileşiklerin bazıları ve lityum perklorat, denizaltılara oksijen veren oksijen mumlarında kullanılır. Bunlar ayrıca küçük miktarlarda bor, magnezyum, alüminyum, silikon, titanyum, manganez ve demir içerebilir.[25]

Optik

Kristal olarak yapay olarak büyütülen lityum florür, berrak ve şeffaftır ve genellikle IR, UV ve VUV (vakum UV) uygulamaları için özel optiklerde kullanılır. En yaygın malzemelerin derin UV'sinde en az kırılma indekslerinden birine ve en uzak iletim aralığına sahiptir.[26] Termolüminesan radyasyon dozimetrisi ​​(TLD) için ince bölünmüş lityum florür tozu kullanılmıştır: Böyle bir numune radyasyona maruz kaldığında, ısıtıldığında yoğunluğu alınan doz ile orantılı mavimsi bir ışık salınımıyla çözülen kristal kusurlarını biriktirir böylece bunun nicelleştirilmesine izin verir.[27] Lityum florür bazen teleskop'ların odak merceklerinde kullanılır.[10][28]

Lityum niyobat'ın yüksek doğrusal olmama özelliği, doğrusal olmayan optik uygulamalarda faydalanılır. Cep telefonları ve optik modülatör'ler gibi telekomünikasyon ürünlerinde, rezonant kristal'ler gibi bileşenler için yaygın olarak kullanılır. Cep telefonlarının %60'ından fazlasında lityum uygulamaları kullanılır.[29]

Organik ve polimer kimyası

Organolityum bileşiklerileri, polimer ve ince-kimyasalların üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu reaktiflerin baskın tüketicisi olan polimer endüstrisinde alkil lityum bileşikleri fonksiyonelleştirilmemiş olefin'lerin anyonik polimerizasyondaki katalizör'ler/başlatıcılar'dır.[30][31][32][33]. İnce kimyasalların üretimi için organolityum bileşikler, karbon-karbon bağlarının oluşumu için güçlü bazlar ve reaktifler olarak işlev yapar. Organolityum bileşikleri, lityum metal ve alkil halojenürlerden hazırlanır.[34]

Organik bileşikleri hazırlamak için reaktif olarak birçok başka lityum bileşiği kullanılır. Bazı popüler bileşikler arasında lityum alüminyum hidrit (LiAlH4), lityum trietilborohidrit, n-bütillityum ve tert-bütillityum bulunur.

Lityumu yakıt olarak kullanarak torpido fırlatılışı

İçecek Endüstrisi

"7-Up", piyasaya "Bib-label Lithiated Lemon-Lime Soda" ismiyle sürülmüştür. İçecek, 1950 yılına kadar da lityum sitrat içermiştir. Şehir efsanelerine göre içeceğin ismindeki "7", lityumun atom ağırlığından kaynaklıdır.[2]

Tıp

Lityum tuzları bipolar bozukluk tedavisinde, duygu durum dengeleyici olarak kullanılır.[35] Lityumun bu etkisi 1949 yılında Avustralyalı psikiyatr John Cade tarafından belgelenmiştir. FDA, 1970 yılında lityumun etkili bir ilaç olarak tanındığını duyurmuştur.[2]

Lityumun hem depresyon hem mani üzerinde etkisi olsa da manik dönem üzerindeki etkisi daha belirgindir. Lityum, depresyon tedavisinde öteki antidepresanların etkisini güçlendirmek için de kullanılmaktadır.

Lityum, sindirilmesinin ardından, merkezi sinir sisteminde hızla yayılır ve çeşitli nörotransmitterler ve almaçlarla etkileşir. Norepinefrin salınımını azalttığı ve serotonin sentezini arttırdığı bilinmektedir. Mani üzerindeki etkisini ortaya çıkaran mekanizma bilinmemektedir.

Lityum tuzları, şizoaffektif bozukluk ve döngüsel majör depresyon gibi ilgili teşhisler için de yardımcı olabilir. Bu tuzların aktif kısmı lityum iyon Li+'tur.[35] Hamileliğin ilk üç aylık dönemindeki tedavi sırasında lityum alan kadınlardan doğan bebeklerde bunlar Ebstein kalp anomalisi gelişme riskini artırabilirler.[36]

Baş zonklaması'ında olası tedavi olarak lityum da araştırılmıştır.[37]

Ayrıca bakınız

Aktiflik

Kaynakça

  1. ^ Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. ss. E110. ISBN 0-8493-0464-4. 
  2. ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2015. 
  3. ^ a b "Lithium" (PDF). 2016. 30 November 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 November 2016 – US Geological Survey (USGS) vasıtasıyla. 
  4. ^ "Lithium" (PDF). USGS. USGS. 1 November 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 November 2020. 
  5. ^ "Fmclithium.com" (PDF). www.fmclithium.com. 7 September 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  6. ^ Clark, Jim (2005). "Some Compounds of the Group 1 Elements". chemguide.co.uk. 27 June 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 August 2013. 
  7. ^ "Disposable Batteries - Choosing between Alkaline and Lithium Disposable Batteries". Batteryreview.org. 6 January 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 October 2013. 
  8. ^ "Battery Anodes > Batteries & Fuel Cells > Research > The Energy Materials Center at Cornell". Emc2.cornell.edu. 22 December 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 October 2013. 
  9. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; meridian isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  10. ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; CRC isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  11. ^ Totten, George E.; Westbrook, Steven R.; Shah, Rajesh J. (2003). Fuels and lubricants handbook: technology, properties, performance, and testing. 1. ASTM International. s. 559. ISBN 978-0-8031-2096-9. 23 July 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ Rand, Salvatore J. (2003). Significance of tests for petroleum products. ASTM International. ss. 150–152. ISBN 978-0-8031-2097-6. 31 July 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ The Theory and Practice of Mold Fluxes Used in Continuous Casting: A Compilation of Papers on Continuous Casting Fluxes Given at the 61st and 62nd Steelmaking Conference, Iron and Steel Society 
  14. ^ Lu, Y. Q.; Zhang, G. D.; Jiang, M. F.; Liu, H. X.; Li, T. (2011). "Effects of Li2CO3 on Properties of Mould Flux for High Speed Continuous Casting". Materials Science Forum. 675–677: 877–880. doi:10.4028/www.scientific.net/MSF.675-677.877. 
  15. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; minerals.usgs.gov isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  16. ^ "Testing 1-2-3: Eliminating Veining Defects", Modern Casting, July 2014, 2 April 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 15 March 2015 
  17. ^ Haupin, W. (1987), Mamantov, Gleb; Marassi, Roberto (Ed.), "Chemical and Physical Properties of the Hall-Héroult Electrolyte", Molten Salt Chemistry: An Introduction and Selected Applications, Springer, s. 449 
  18. ^ Garrett, Donald E. (2004-04-05). Handbook of Lithium and Natural Calcium Chloride (İngilizce). Academic Press. s. 200. ISBN 9780080472904. 3 December 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ Prasad, N. Eswara; Gokhale, Amol; Wanhill, R. J. H. (2013-09-20). Aluminum-Lithium Alloys: Processing, Properties, and Applications (İngilizce). Butterworth-Heinemann. ISBN 9780124016798. 1 January 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 November 2020. 
  20. ^ Davis, Joseph R. ASM International. Handbook Committee (1993). Aluminum and aluminum alloys. ASM International. ss. 121–. ISBN 978-0-87170-496-2. 28 May 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 May 2011. 
  21. ^ Karki, Khim; Epstein, Eric; Cho, Jeong-Hyun; Jia, Zheng; Li, Teng; Picraux, S. Tom; Wang, Chunsheng; Cumings, John (2012). "Lithium-Assisted Electrochemical Welding in Silicon Nanowire Battery Electrodes" (PDF). Nano Letters. 12 (3): 1392–7. Bibcode:2012NanoL..12.1392K. doi:10.1021/nl204063u. PMID 22339576. 10 August 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  22. ^ Koch, Ernst-Christian (2004). "Special Materials in Pyrotechnics: III. Application of Lithium and its Compounds in Energetic Systems". Propellants, Explosives, Pyrotechnics. 29 (2): 67–80. doi:10.1002/prep.200400032. 
  23. ^ Mulloth, L.M.; Finn, J.E. (2005). "Air Quality Systems for Related Enclosed Spaces: Spacecraft Air". The Handbook of Environmental Chemistry. 4H. ss. 383–404. doi:10.1007/b107253. ISBN 978-3-540-25019-7. 
  24. ^ "Application of lithium chemicals for air regeneration of manned spacecraft". Lithium Corporation of America & Aerospace Medical Research Laboratories. 1965. 7 October 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  25. ^ Markowitz, M. M.; Boryta, D. A.; Stewart, Harvey (1964). "Lithium Perchlorate Oxygen Candle. Pyrochemical Source of Pure Oxygen". Industrial & Engineering Chemistry Product Research and Development. 3 (4): 321–30. doi:10.1021/i360012a016. 
  26. ^ Hobbs, Philip C. D. (2009). Building Electro-Optical Systems: Making It All Work. John Wiley and Sons. s. 149. ISBN 978-0-470-40229-0. 23 June 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  27. ^ Point Defects in Lithium Fluoride Films Induced by Gamma Irradiation. Proceedings of the 7th International Conference on Advanced Technology & Particle Physics: (ICATPP-7): Villa Olmo, Como, Italy. 2001. World Scientific. 2002. s. 819. ISBN 978-981-238-180-4. 6 June 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  28. ^ Sinton, William M. (1962). "Infrared Spectroscopy of Planets and Stars". Applied Optics. 1 (2): 105. Bibcode:1962ApOpt...1..105S. doi:10.1364/AO.1.000105. 
  29. ^ "You've got the power: the evolution of batteries and the future of fuel cells" (PDF). Toshiba. 17 July 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 May 2009. 
  30. ^ "Organometallics". IHS Chemicals. February 2012. 7 July 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 January 2012. 
  31. ^ Yurkovetskii, A. V.; Kofman, V. L.; Makovetskii, K. L. (2005). "Polymerization of 1,2-dimethylenecyclobutane by organolithium initiators". Russian Chemical Bulletin. 37 (9): 1782–1784. doi:10.1007/BF00962487. 
  32. ^ Quirk, Roderic P.; Cheng, Pao Luo (1986). "Functionalization of polymeric organolithium compounds. Amination of poly(styryl)lithium". Macromolecules. 19 (5): 1291–1294. Bibcode:1986MaMol..19.1291Q. doi:10.1021/ma00159a001. 
  33. ^ Stone, F. G. A.; West, Robert (1980). Advances in organometallic chemistry. Academic Press. s. 55. ISBN 978-0-12-031118-7. 13 March 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 November 2020. 
  34. ^ Bansal, Raj K. (1996). Synthetic approaches in organic chemistry. s. 192. ISBN 978-0-7637-0665-4. 18 June 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  35. ^ a b Kean, Sam (2011). The Disappearing Spoon.  Geçersiz |url-erişimi=registration (yardım)
  36. ^ Yacobi S; Ornoy A (2008). "Is lithium a real teratogen? What can we conclude from the prospective versus retrospective studies? A review". Isr J Psychiatry Relat Sci. 45 (2): 95–106. PMID 18982835. 
  37. ^ Lieb, J.; Zeff (1978). "Lithium treatment of chronic cluster headaches" (PDF). The British Journal of Psychiatry. 133 (6): 556–558. doi:10.1192/bjp.133.6.556. PMID 737393. 9 February 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 December 2020. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Lityum&oldid=26747238" sayfasından alınmıştır