Tevrat

"Torah" ve "Tora" buraya yönlendirilmektedir.

Bu madde Yahudiliğin kutsal kitabının bazı kısımları hakkındadır. Yahudiliğin kutsal kitabının bütünü için Tanah sayfasına bakınız.

Eski Glockengasse Sinagogu'nda saklanan Torah parşömeni, Köln)

Tevrat/Torah (İbranice: תּוֹרָה, romanize: Torāẖ, lit. "Öğretim, "Öğretme" veya "Hukuk"), İbranicede yazılmış ve Yahudi kutsal kitabı olan Tanah'ın üç kısmının (Torah, Nevim ve Ketuvim) birincisidir. Torah beş kitaptan oluşmaktadır. Bunun için Yahudiler chamischa chumsche tora (Torah'ın beşte beşi) da derler. Ayrıca kitapların Tanrı'nın ilhamıyla yazıldığına inanılan yazarı Musa'ya ithafen Musa'nın Beş Kitabı da denir.

Kavramlar ve anlamları

Tevrat adı, İbranice Torah sözcüğünün Arapça biçiminin Türkçeye uyarlanışıdır. İbranicede "öğretme, gösterme, yönlendirme, öğreti, yasa" anlamına gelir.

Hristiyanlıkta

Torah'ı oluşturan kitapların Yunancadan etkilenmiş olan dillerde kullanılan adları, Tevrat'ın 2. yüzyılda yapılmış Yunanca çevirisinden (Septuagint tercümesi) gelmiştir. Torah'a Pentatök (Yunanca: Πεντάτευχος [Pentáteuchos]; „Beşkitap“) denilir. Bu kavram penta (beş) ve teuchos (cilt, tomar) sözcüklerinin birleşiminden oluşmuştur.

Hristiyanlar da Torah'ı kutsal kabul edip genellikle ona Musa'nın Beş Kitabı derler.

İslamiyette

Kur'an'da Tevrat'ın Allah tarafından Musa peygambere indirilmiş bir kitap olduğu ifade edilir:

"Sonra iyilik edenlere nimetimizi tamamlamak, her şeyi açıklamak, hidayete erdirmek ve rahmet etmek maksadıyla Musa'ya da Kitab'ı (Tevrat'ı) verdik. Umulur ki, Rablerinin huzuruna varacaklarına iman ederler." (En'am Suresi, 154. ayet)

"Ondan önce de bir rahmet ve rehber olarak Musa'nın kitabı vardır. Bu (Kur'an) da, zulmedenleri uyarmak ve iyilik yapanlara müjde olmak üzere Arap lisanıyla indirilmiş, doğrulayıcı bir kitaptır." (Ahkaf Suresi, 12. ayet).

Müslümanlar Tevrat'ı kutsal kabul eder ancak özgün metninin zamanla tahrif (değiştirildiği) edildiğine inanırlar.

"Elleriyle kitap yazıp sonra onu az bir bedel karşılığında satmak için, "Bu Allah’ın katındandır" diyen(Yahudi alim)lere yazıklar olsun! Elleriyle yazdıkları yüzünden vay haline onların! Ve yapıp ettikleri yüzünden vay haline onların!" (Bakara Suresi, 79. ayet).

Torah'ın beş kitabı

Büyük ihtimalle ilk önce Torah ya da “Musa’nın kanun kitabı” diye adlandırılan tek bir kitaptı, fakat kolay kullanılabilmesi için sonradan beş tomara bölündü (Yehoşua / Yeşu 23:6; 'Ezra / Ezra 6:18).

Musa'nın beş kitabı

İbranice ad	Transliterasyon	Tercümesi	Latince ad	Türkçe ad
בְּרֵאשִׁית	Bereşit	„Başlangıçta“	Genesis	Başlangıç ya da Tekvin
שְׁמוֹת	Şemot	„İsimler“	Eksodos	Çıkış
וַיִּקְרָא	Vayikra	„Ve çağırdı“	Levitikus	Levioğulları ya da Levililer
בְּמִדְבַּר	Bemidbar	„Çölde“	Numeri	Sayılar
דְּבָרִים	Devarim	„Sözler“	Deuteronomium	Kanunun Tekrarı ya da Tesniye

Adları

Torah tomarları

1. Bereşit: Bu kitap birçok dilde Genesis ismini kitabın Yunanca Septuagint (İbranice Kutsal Yazıların Yunanca tercümesi, M.Ö. 2. yüzyıl) çevirisinden alır. O çeviride kitabın adı “Başlangıç; Doğuş” anlamına gelir. İbranice elyazmalarında kitabın adı, ilk sözcüğü olan Bereşit’tir (Yunanca en arkhei). Bu sözcük “başlangıçta” demektir. Türkçede Tekvin ya da Yaratılış olarak da bilinen Başlangıç kitabı Pentatök’ün ilk kitabıdır.

2. Şemot: Kitap, İbranicede ismini ilk sözlerinden alır ve Veelleh şemot (“İsimleri şunlardır”) ya da sadece Şemot (“İsimler”) olarak adlandırılır. Kitabın diğer dillerdeki ismi genellikle Yunanca Septuagint çevirisindeki Eksodos (“Çıkış” ya da “Ayrılış”) adından gelir. Çıkış, Başlangıç kaydının devamıdır. İbranicede kitabın “Ve” sözcüğüyle başlaması, ardından da Yakup’un oğullarının Bereshit (Başlangıç) 46:8-27’de sıralanan isimlerini kısaca tekrarlaması bunun kanıtıdır.

3. Vayikra: İbranice metinde kitabın adı, giriş ifadesi olan Vayikra’dır (sözcük anlamıyla, “Ve çağırdı”) (Vayikra / Levioğulları 1:1). Kitap sonradan Yahudiler arasında Kâhinler Kanunu ve Sunular Kanunu olarak da adlandırılmıştır. Torah'ın üçüncü kitabının en yaygın ismi, Yunanca Septuagint ve Latince Vulgata tercümelerinde olduğu gibi, “Levililer” ya da “Levioğulları”dır. Vayikra (Levioğulları) kitabı ilk sözcüğü olan “ve” bağlacıyla önceki kitapların devamı olduğunu gösterir.

4. Bemidbar: Yahudiler kitaba uygun bir isim olarak “Çölde” anlamına gelen Bemidbar adını vermişlerdir. İbranice midbar sözcüğü şehir ve kasabaların bulunmadığı açık arazi için kullanılır. “Sayılar” ifadesi, kitabın Yunanca Septuagint çevirisindeki ismi olan Arithmoi’nin ve Latince Vulgata çevirisindeki ismi olan Numeri’nin karşılığıdır. Bu isim halkın önce Sina Dağı’nda (1-4. bölümler) sonra da Moab Düzlüklerinde (26. bölüm) sayılmasından gelir. Kitabın ilk ayeti onu kendinden önceki kayda bağlayan “Ve” sözcüğüyle başlar.

5. Devarim: Birçok dilde kitabın adı, Devarim (Tekrar) 17:18’de geçen ve ‘kanunun kopyası’ anlamına gelen İbranice mişna hattora ifadesine dayanır. Yunanca Septuagint tercümesinde kitabın adı Deuteronomion’dur. Bu isim „ikinci” anlamındaki deuteros ve „kanun” anlamındaki nomos sözcüklerinin birleşimidir; dolayısıyla „İkinci Kanun“ „Kanunun Tekrarı” anlamına gelir. Bununla birlikte kitap adının aksine, ikinci bir kanun veya Kanunun sadece bir tekrarı değil, Kanunun açıklamasıdır.

Torah'ın yazılması

Ayrıca bakınız: Ahit eleştirisi

Torah'ın tanık ifadesi

1. Bereşit: Bereşit (Başlangıç) kitabını kimin yazdığı konusunda Yahudi bilginler arasında hiçbir kuşku yoktu. Kutsal Yazılarda Musa’nın ardılı Yeşu’nun zamanından itibaren ilk beş kitaba sık sık “Musa’nın kanun kitabı” gibi ifadelerle değinilir (Şemot / Çıkış 17:14; 34:27; Jehoşua / Yeşu 8:31). İbranice Kutsal Kitabın krolojosine göre İsrail muhtemelen M.Ö. 1513'te Mısır'dan çıktı. Bunun için Musa bu kitabı M.Ö. 1513’te Sina Çölü’nde yazıp tamamladı.

Musa bazı bilgileri doğrudan Tanrı ilhamıyla almış olabilir. Bazı bilgiler ise onun dönemine dek nesilden nesle sözlü olarak aktarılmış olabilir. Ayrıca Musa’nın elinde, atalarının çok değer vererek sakladığı, insanlığın başlangıcıyla ilgili yazılı belgelerin olması da mümkündür.

Bereşit (Başlangıç) kitabının son kısmındaki bilgileri Musa'nın dedesinin babası ve Yusuf’un üvey kardeşi olan Levi yaşadı. Dolayısıyla Yusuf’la ilgili ayrıntılar aile içinde iyi biliniyor olmalıydı. Üstelik Levi, Musa’nın babası Amram’ın döneminde belki hâlâ hayattaydı. (Şemot (Çıkış) 6:16, 18, 20; Bemidbar (Sayılar) 26:59).

Anlaşılan insanlar tarihin ilk dönemlerinden itibaren, belki de M.Ö. 2370’te meydana gelen Nuh Tufanından önce, yazı yazabiliyordu. Arkeologlar bulunan bazı kil tabletleri M.Ö. 2370 öncesine tarihlendiriyor. Bununla birlikte dikkate değer bir gerçek, Torah'ın, insanların Tufandan çok önce şehir inşa etmeye, müzik aletleri ve metal aletler yapmaya başladığını açıkça göstermesidir (Bereşit / Başlangıç 4:17, 21, 22). Tüm bunları yapabilen insan için bir yazı sistemi geliştirmek herhalde zor değildi.

2. Şemot: Şemot (Çıkış) kitabında Musa’nın Tanrı’nın emriyle kayıt tuttuğu üç kez belirtilir (17:14; 24:4; 34:27). Kitap, İsrailoğullarının Mısır’dan çıkışlarından bir yıl sonra, M.Ö. 1512’de Sina Çölü’nde yazılmıştır. Kitap Yusuf’un öldüğü M.Ö. 1657 yılından, Tanrı’ya tapınmak için Kutsal Çadırın kurulduğu M.Ö. 1512’ye dek geçen 145 yıllık dönemi kapsar.

3. Vayikra: Vayikra'dan (Levioğulları) önceki kayıt olan Şemot (Çıkış) kitabı “ikinci yılın birinci ayında, ayın birinci günü” Kutsal Çadırın kurulmasıyla sona erer (Şemot / Çıkış 40:17). Levioğulları’ndan bir sonraki kayıt olan Sayılar kitabı da Tanrı’nın Musa’ya “İsrailoğullarının Mısır diyarından çıkışlarının ikinci yılında, ikinci ayın birinci gününde” söylediği sözlerle başlar (Bemidbar / Sayılar 1:1). Dolayısıyla Levioğulları kitabı aradaki bir aylık dönemi kapsıyor olmalıdır. Çoğunlukla kanun ve düzenlemelerin yer aldığı bu kitapta zaten en fazla bir ay içinde yaşanacak kadar az olay anlatılır (Vayikra / Levioğulları 8:1–10:7; 24:10-23).

Musa’nın, yaşanan olayları ve Tanrı'dan aldığı talimatları hemen kaleme aldığı sonucuna varmak makul olur. Ayrıca kitapta verilen pek çok talimat, çöl yolculuğu boyunca İsrailoğullarına rehberlik etme amacı güder (26:46). Tüm bunlar Musa’nın Levioğulları kitabını M.Ö. 1512’de yazdığına işaret eder.

4. Bemidbar: Kitaptaki ‘Musa kaydetti’ ifadesi ve kapanış kısmındaki sözleri de yazarın kimliğini açıkça gösterir (Bemidbar / Sayılar 33:2; 36:13). İsrailoğullarının Mısır’dan çıkmalarının üzerinden henüz bir yıl geçmiştir. Kayıt, Mısır’dan çıkıştan sonraki ikinci yılın ikinci ayında yaşanan olaylarla başlar ve M.Ö. 1512’den 1473’e dek geçen 38 yıl 9 aylık süreyi kapsar (Bemidbar / Sayılar 1:1; Devarim / Tekrar 1:3).

Sayılar 7:1-88 ve 9:1-15’te anlatılanlar bu döneme ait değilse de, ek bilgi olarak kayda dahil edilmiştir. Musa’nın, kitabın ilk kısımlarını olaylar yaşandığı sırada kaydettiğine kuşku yoktur. Kitabın sonraki kısımlarını ise çölde geçen kırk yılın sonunda, yani M.Ö. 1473’ün başında tamamlamış olmalıdır.

5. Devarim: Kitabın başındaki “Musa’nın sözleri; bunları tüm İsrail’e . . . . söyledi” ifadesi ve daha sonraki “Musa bu kanunu yazdı” ya da “Musa . . . . bu ilahiyi yazdı” gibi ifadeler de yazarın Musa olduğunu açıkça gösterir (1:1; 31:9, 22).

Kitabın başında şu sözler yer alır: “Kırkıncı yılda, on birinci ayda, ayın birinci günü Musa İsrailoğullarına ... tüm emirleri anlattı” (1:3). Bu kitabın tamamlanmasının ardından, “birinci ayın onunda” Ürdün Irmağı’nı geçmelerinden üç gün önceki olaylarla Yeşu kendi kaydına başlar (Yehoşua / Yeşu 4:19; 1:11). Dolayısıyla Tekrar kitabının yazılmaya başlandığı tarihle Yeşu’nun anlatmaya başladığı olaylar arasında iki ay bir haftalık bir dönem vardır. Fakat bu dokuz haftalık dönemin 30 günü Musa için tutulan yasla geçer (Devarim / Tekrar 34:8). Bu durumda Musa yaklaşık olarak 40. yılın 12. ayının başında, yani M.Ö. 1473’ün başlarında ölmüş olmalıdır. Öyleyse Devarim (Tekrar) kitabındaki hemen hemen tüm olayların 40. yılın 11. ayında gerçekleşmiş olması ve kitabın o ayın sonunda tamamlanmış olması gerekir.

Diğer görüşler

Tevrat'ın yazılmasıyla ilgili uzun süre en çok kabul gören teori belgesel hipotezdi. Ayrıca, Tevrat'ın yazılması ve Tevrat anlatılarının Sümer efsaneleriyle benzer imgeler ve hikâyeler içermesi konusunda Muazzez İlmiye Çığ'ın görüşleri şöyledir: "İsrail bilginleri Babil kitaplıklarından aktarmışlar. MÖ 5. yüzyılda da Babil kralı Nebukadnezar Filistin'i alınca oradaki Yahudilerin en bilginlerini alıp Babil'e götürüyor. Onlar orada boş durmuyorlar, Sümer bilginlerinin aktardıkları bilgilerden yararlanıyorlar. Bilginler Babil'den döndükten sonra Tevrat yazılmaya başlanıyor."

Kanon ya da kutsal kitapların listesi

Nash papirüsü, M.Ö. 1. yüzyıl

Kutsal kitapların listesi bazı dillerde kanon olarak adlandırılır. Yunanca kanon sözcüğünün İbranice karşılığı kaneh’tir. Geçmişte bu sözcük ölçme çubuğu olan bir kamış için kullanılırdı. Dolayısıyla “kanonik” (Kutsal Metinler dizisine ait) kitaplar, doğru inançların, öğretilerin ve davranışların saptanmasında güvenilir bir ölçü olarak kullanılacak değerde olan gerçek kitaplardır.

M.S. birinci yüzyıl Yahudi tarihçisi Flavios Josephus, Pros Apiona (Apion’a Karşı) adlı eserinde İbranilerce kutsal kabul edilen tüm kitaplara değinir. O şöyle yazar: “Birbiriyle çelişen binlerce kitabı kendi kitabımız olarak kabul etmiyoruz. Resmen kabul ettiğimiz kitaplar yalnızca yirmi iki tanedir ve tüm devirlerin kaydını içerir. Bunlardan beşi Musa’nın kitabıdır; bu kitaplarda Tanrı’nın kanunları ve insanın doğuşundan bu kanunları bildiren kişinin ölümüne dek yaşanan tarihsel olaylar yer alır. . . . . Böylece Josephus, İbranice Kutsal Metinler dizisinin M.S. birinci yüzyıldan çok önce belirlenmiş olduğunu gösterir.

Geleneksel Yahudi inanışına göre İbranice Kutsal Metinler dizisinin derlenmesi ve listelenmesi işini Ezra başlatmış ve Nechemya tamamlamıştır. Ezra bir Kutsal Kitap yazarı olmasının yanı sıra, kâhin, bilgin ve Kutsal Yazıları kopyalama işinde görevli biri olarak, bu iş için kesinlikle yeterli durumdaydı (Ezra 7:1-11). Dolayısıyla İbranice Kutsal Metinler dizisinin M.Ö. beşinci yüzyılın sonunda tamamlandığı yönündeki genel inanıştan kuşku duymak için bir neden yoktur.

Papirüs Elyazmaları

Kodeks Sinaiticus

İbranice Kutsal Yazıları ilk kaleme alanlar ve çoğaltanlar bunları, o dönemde yaygın olarak kullanılan ve kolayca bozulabilen papirüs ve parşömen gibi malzemeler üzerine yazdılar. Papirüs, aynı adı taşıyan bir su bitkisinden, parşömen ise hayvan derilerinden yapılır. Yazıcılar yaklaşık M.S. 4. yüzyıldan itibaren elyazmalarında papirüs yerine genellikle dana, kuzu ya da keçi derisinden yapılan ve daha dayanıklı bir malzeme olan vellum (bir parşömen türü) kullanmaya başladılar.

Orijinal metinlerin hiçbiri şimdiye kadar bulunamamıştır. Çünkü papirüs ve deri gibi dayanıksız malzemeler nemli iklimlerde hızla çürür. The Anchor Bible Dictionary şöyle diyor: “Bölgedeki iklim şartları yüzünden, bu döneme [MÖ birinci binyıl] ait papirüs bir belge ancak çöldeki bir mağarada ya da sığınakta muhafaza edilmişse bu kadar uzun süre dayanır.” Buna rağmen Kutsal Yazıların kısımlarının eski dönemlere ait binlerce kopyası bulunmuştur.

Papirüs Elyazmaları

Torah'ın bazı kısımları eski Papirüs Elyazmalarında bulunurlar.

Papirüs Elyazmaları

Simge	İsim	Tarih	Dil	Bulundukları Yer	İçerik
	Nash Papirüsü	M.Ö. 2./1. yüzyıl	İbranice	Cambridge (İngiltere)	10 Emirden 24 satır ve Devarim 5 ve 6'dan birkaç ayet
957	Rylands Greek 458	M.Ö. 2. yüzyıl	Yunanca	Manchester (İngiltere)	Devarim 23-28'dan fragmanlar
	Fouad Papirüsü 266	M.Ö. 1. yüzyıl	Yunanca	Kahire (Mısır)	Bereşit ve Devarim’ndan kısımlar
4Q LXX Levb	Lût Gölü Levioğulları Tomarı	M.Ö. 1. yüzyıl	Yunanca	Yeruşalim (İsrail)	Vayikra'dan fragmanlar
963	Chester Beatty VI	M.S. 2. yüzyıl	Yunanca	Dublin (İrlanda) ve Ann Arbor, Mich. (ABD)	Bemidbar ve Devarim'den kısımlar

Vellum ve Deri Elyazmaları

Torah'ın bazı kısımları eski Vellum ve Deri Elyazmalarında bulunurlar.

Vellum ve Deri Elyazmaları

Simge	İsim	Tarih	Dil	Bulundukları Yer	İçerik
Al	Halep Kodeksi	M.S. 930	İbranice	Önceleri Halep’te (Suriye), şimdi İsrail’de	İbranice Kutsal Yazıların büyük kısmı (Ben Aşer metni)
	British Museum Kodeksi Or4445	M.S. 10. yüzyıl	İbranice	Londra (İngiltere)	Torah'ın büyük kısmı
B 19A	Leningrad Kodeksi	M.S. 1008	İbranice	St. Petersburg (Rusya)	Tanah

İbranice Kutsal Yazıları tercüme olarak (Septuagint çevirisi) bazı meşhur olan kodekste bulunur:

Vellum ve Deri Elyazmaları

	Simge	İsim	Tarih	Dil	Bulundukları Yer	İçerik
1	א	Kodeks Sinaiticus	4. yüzyıl	Yunanca	Londra (İngilterre)	İbranice Kutsal Yazıların bir kısmı, tüm Yunanca Kutsal Yazılar ve bazı Apokrif yazılar
2	A	Kodeks Alexandrinus	5. yüzyıl	Yunanca	Londra (İngilterre)	İbranice ve Yunanca Kutsal Yazıların tümü (bazı ufak kısımlar kayıp ya da hasarlı) ve bazı Apokrif yazılar
3	B	Kodeks Vatikanus 1209	4. yüzyıl	Yunanca	Vatikan Kütüphanesi	başlangıçta tüm Kutsal Kitap (şimdi eksik: Başlanğıç 1:1 – 46:28; Mezmur 106-137; İbraniler 9:14'ten sonra; 2. Timoteos; Titus; Filimon; Vahiy)
4	C	Kodeks Ephraemi Syri reskriptus	5. yüzyıl	Yunanca	Paris (Fransa)	İbranice Kutsal Yazılardan kısımlar (64 yaprak) ve Yunanca Kutsal Yazılar (145 yaprak)

İçerik

(Parantez içindeki sayılar bölümlerin numaralarıdır)

• Bereşit: Yaratılış (1); Adem ve Havva (2, 3); Kain ve Habil (4); Tufandan önceki nesiller (5); Nuh (6-9): Tufan (7, 8); Halklar listesi (10); Babil kulesi ve tufandan sonraki nesiller (11); İbrahim (12-24): İbrahim oğlunu kurban edecektı (22); İshak (25-27); Yakup (28-36); Yusuf (37-50).

• Şemot: İsrail halkının Mısır'daki köleliği (1); Musa (2-40): Musa'nın doğumu (2), Musa peygamber olarak seçilir (3, 4), on bela (5-11), Mısır'dan çıkış (12), Kızıl Deniz'den geçiş (13-15), İsrail çölde (16-19), 10 emir (20), Musa çölde başka kanunlar ve tapınak için yönergeler aldı (21-40).

• Vayikra: Tanrı'nın İsraillilere verdiği kanun ve kurallar (1-27): Kurbanlar (1-7), kâhinlik (8-10), temizlik (11-15), kefaret günü (16), kan (17-20), kâhinlik ve bayramlar (21-25), başka kanunlar (26, 27).

• Bemidbar: Sina Dağı'ndaki olaylar (1-10); Çöldeki olaylar (10-21); Moab düzlüklerindeki olaylar (22-36).

• Devarim: Musa'nın ilk konuşması (1-4); Musa'nın ikinci konuşması (5-26): Tanrı’ya tapınma konusundaki kanunlar (12-16), adli meselelerle, yönetim ve savaşla ilgili kanunlar (16-20), halkın özel ve toplumsal yaşamını düzenleyen kanunlar (21-26); Musa'nın üçüncü konuşması (27, 28); Musa'nın dördüncü konuşması (29, 30); Yeşu'nun görevlendirilmesi ve Musa'nın ilahisi (31-32); Musa'nın son hayırduası (32-34).

Ayrıca bakınız

• Babil Sürgünü
• Belgesel hipotez
• En'am Suresi
• Musa
• Nuh Tufanı
• On Emir
• Tanah ve Eski Ahit
• Ölü Deniz parşömenleri

Dış bağlantılar

• Türkçe Tevrat, Zebur ve İncil
• Tevrat nedir, Tevrat yazarları ve Tevrat'ın tahrif edilip edilmediği sorunu?