Mahmudi Beyliği
| Makale serilerinden |
 |
Mahmudi Beyliği, Hoşap'ta hüküm sürmüş Mahmudi aşiretinin kurmuş olduğu Kürt[1][2][3][4] beyliktir. Mahmudi aşiretinin bölgeye nereden geldiği hakkında ihtilaflı bilgiler mevcuttur. Şerefname'de, Karakoyunlular döneminde Kara Yusuf tarafından Şam'dan veyahut Azerbaycan'dan bölgeye getirildikleri yönünde bilgiler yer almaktadır.[5] Ayrıca Mahmudi aşireti reisi Mahmud Ağa'nın[6] Cizre'den, Azerbaycan'a gittikleri ifade edilmiştir.[7]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf, Mahmud ağa ve aşiretini iskan etmek için Aşut kalesini vermiştir.[8] Kara Yusuf ardından başarılarından ötürü Mahmud ağa'ya önce Aşut nahiyesinin başına daha sonra ise Hoşap naiyesinin başına getirerek kendisini bu bölgelere bey olarak atamıştır. Beyliğine de Mahmudi Beyliği adı verilmiştir.[5] Mahmud Bey'in ölümünün ardından yerin oğlu Hüseyin Bey geçmiştir. Hüseyin Bey Akkoyunlular döneminde ünlenerek, Hakkâri Hükümdarından alınan Elbak Kalesinin başına atanmıştır. Akkoyunlular ile ittifak hâlinde olan Hüseyin Bey daha sonra Dumbuli aşireti ile beraber, Emir I. Êzdînşêr (İzzettin Şir)'i yenerek Şenbo Beyleri'nin elinde olan Culemerg vilayetini ele geçirmiştir. Ancak Bitlis hükümdarı ile giriştiği “Çemê Mîr”(Mir ırmağı) olarak bilinen Hoşap ırmağı yakınlarında savaşta hayatını kaybetmiştir. Bunun üzerine Culemerg vilayet Akkoyunlular tarafından Dumbuli aşiretine verilmiş, Hüseyin Bey'in yerine de oğlu Hamid Bey geçmiştir.[5] Bu yaşananların ardından Hakkâri Emiri ve o dönem Memluk ordularının komutanı olan Melik Esad (Esadeddin Zerrinçeng), Nesturiler'in ve Memluk sultanının desteği ile Hakkâri'ye geri dönmüş ve Akkoyonlu yönetimi altındaki Dumbuli aşiretini yenerek Hakkâri Emirliğini geri almıştır.[9] Şah İsmail, Akkoyunlu devleti'ni yıkıp Safevi Devleti'ni kurduktan sonra Hamid bey, beyliğini korumak adına Şah İsmail'e bağlılık yemini etmiştir. Hoşap ve çevresinin tamamı 1503 senesinde Akkoyunlu hükümdarlığından çıkıp Safevi hakimiyeti altına girmiştir.[10] Şah İsmail'in Kürt beyliklerine olan tutumu birçok Kürt Beyliği'nin Safeviler karşısında Osmanlı Devleti tarafında yer almasını sağlamıştır. 1514 senesinde gerçekleştirilen Çaldıran Muharebesi'nde birçok Kürt Bey'i, I. Selim'in yanında yer alarak Safeviler'in batıya doğru ilerleyişini durdurmuşlardır.[11] Çaldıran muharebesi sonrasında I. Selim tarafından Osmanlı Devleti içerisinde yer alan Kürt beylerine ellerinde bulunan yurtluk-ocaklık ve hükûmet sancaklarının, kendi hanedanlarının mülkiyetinde olduğuna dair birer temlikname verilmiştir. İlk kez I. Selim tarafından verilmiş olan bu temliknameler ardından her padişah tarafından yenilenmiştir.[12] I. Selim, çaldıran savaşı sonrasında Van ve çevresini elinde tutmuş olsa dahi bu uzun sürmemiştir.[13] Mahmudi Beyleri, öbür Kürt Beyler'inin aksine Şah İsmail daha sonra ise Şah Tahmasb'a bağlılıklarını sürdürmüşlerdir.[14] Van, Hakkâri Emiri Malik Bey ve Osmanlı Kuvvetleri tarafından 1534 senesinde tamamen ele geçirilmiş, Kanuni Sultan Süleyman'ın Irakeyn seferi ile bütün Doğu Anadolu Bölgesi'nde ve Irak'ta Safevi hakimiyeti son bulmuştur.[15][16] 1548 II. İran seferi ile Mahmudi Beyleri Kanuni Sultan Süleyman'a bağlılıklarını bildirmişlerdir. Bununla birlikte Hoşap ve çevresi Osmanlı hakimiyetine geçmiştir. Mahmudi Beylerinden Hasan Bey daha sonra Osmanlı-İran ilişkilerinde Osmanlı adına büyük başarılar elde etmiştir. Bunun üzerine Van bölgesi yurtluk-ocaklık olarak verilmiştir. Hasan Bey daha sonra Yezidi olan Mahmudi aşiretinin İslam dinine geçmesini sağlamıştır.[17] Sultan Süleyman, Mahmudi aşiretine İslam dinini tanıtmak için İslam öğretilerine yönelik bölgede çalışmalar gerçekleştirmiş ve birçok köyde medrese ve camiiler yaptırmıştır.[18] Mahmudi Beyliği Hoşap'ta en parlak dönemlerini Süleyman, Zeynel, Evliya ve İbrahim beyler döneminde yaşamıştır. 18 ve 19. yüzyılda da Hoşap İran sınırında Osmanlı'nın önemli bir sancak merkezi olmuştur. 1839 yılında Tanzmat Fermanı'nın getirdiği yeni idari düzenleme ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki Kürt beyliklerine son verildiği için Mahmudi (Hoşap) Beyliği de Van Eyaleti'ne bağlı bir kaza merkezi olmuştur.[19]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bidlīsī, Sharaf Khān, 1543 -. Şerefname : Kürt tarihi 11 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Sunkur, İbrahim, Van. ISBN 978-605-66520-1-1. OCLC 984148348 11 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Prof. Dr. Mehmet Akbaş - Evliya Çelebi’nin Gözüyle Kürtler ve Kürdistan 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., syf:52, Mardin Artuklu Üniversitesi
- ^ Yılmaz Öztuna - Devletler ve Hânedanları, syf:522, Yayıncı:Kültür Bakanlığı, 1989, Orijinalin kaynağı:California Üniversitesi
- ^ Evliya Çelebi; Robert Dankoff (1 Ocak 1991). The Intimate Life of an Ottoman Statesman, Melek Ahmed Pasha (1588-1662): As Portrayed in Evliya Celebi's Book of Travels (Seyahat-name) 28 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. SUNY Press. p. 150. ISBN 978-0-7914-0640-3.
- ^ a b c Han, Şeref (Çev. İbrahim Sunkur) (2016). Şerefname. Van: Sîtav. s. 344. ISBN 978-605-66520-1-1.
- ^ Sevgen, Nazmi (1959). Anadolu Kaleleri. Ankara: Doğuş. s. 137. ISBN 9789756899007.
- ^ Çelebi, Evliya. Seyahatname. s. 227. ISBN 9786055272180.
- ^ Uluçam, Abdülselam (2000). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı Van. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. s. 214. ISBN 9751729122.
- ^ Han, Şeref (Çev. İbrahim Sunkur) (2016). Şerefname. Van: Sîtav. s. 151. ISBN 978-605-66520-1-1
- ^ Uluçam, Abdülselam (2000). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı Van. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. s. 215. ISBN 9751729122
- ^ İdrîs-i Bidlîsî, Selim Şahnâme, (Trc.:Hicabi Kırlangıç) Ankara, 2001, ss. 236, 243, 253-254, 273. ISBN:9789751725882
- ^ Doğan, Cabir (2010). Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey (1802-1869) (PDF). Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Üniversitesi. s. 5. 30 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ Van İl Yıllığı (1967). Ankara: San Matbaası.
- ^ Uluçam, Abdülselam (2000). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı Van. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. s. 216. ISBN 9751729122
- ^ Van İl Yıllığı, 1968: 69
- ^ Emecen, Feridun, Irakeyn Seferi, İslam Ansiklopedisi s.116.
- ^ Uluçam, Abdülselam (2000). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı Van. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. ss. 214-215. ISBN 9751729122
- ^ Han, Şeref (Çev. İbrahim Sunkur) (2016). Şerefname. Van: Sîtav. s. 350. ISBN 978-605-66520-1-1
- ^ Top, Mehmet (1998). Hoşap’taki Mahmudi Beylerine Ait Mimari Eserler. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı. ss. 12-13. ISBN 975-17-1955-0. 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020.