Gezegen

Sayfanın 28 Aralık 2016 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Gezegen veya seyyare, bir yıldızın etrafında dolanan gök cismidir. Dar anlamıyla, Güneş Sistemi içinde, Güneş'in doğrudan uydusu olan ve Uluslararası Gökbilim Birliği (IAU) tarafından bu tanıma uygun bulunmuş sekiz gök cismini belirlemede kullanılır. Güneş Sistemi'nde, resmî olarak kabul edilen 'sekiz gezegen'den başka, bu cisimlerle boyut, yörünge ve fiziksel özellikler açısından aynı gruba konabilecek yeni gök cisimlerinin keşfedilmesi, bir yandan da başka yıldızların etrafında da Güneş Sistemi gezegenlerine benzer gök cisimlerinin dolandığının saptanması, 'gezegen' tanımının sınırlarının bulanıklaşmasına neden olmuştur.

Uluslararası Gökbilim Birliği'nin (IAU), kabul ettiği Güneş Sistemi'nin sekiz gezegeni, Güneş'e yakınlık sıralarına göre şunlardır:

Merkür
Venüs
Dünya
Mars
Jüpiter
Satürn
Uranüs
Neptün


Gezegen nitelik ve anlatımları
	İsim	Ekvatoral çap^[a]	Kütle^[a]	Yörünge yarıçapı (AU)	Yörünge periyodu (yıl)	Yörünge Eğikliği güneş'in ekvatoruna göre (°)	Dışmerkezlik (gökbilim)	Dönme periyodu (gün)	Uydu	Halkalar	Atmosfer
Yerbenzeri gezegen	Merkür	0,382	0,06	0,39	0,24	3,38	0,206	58,64	—	yok	minimal
	Venüs	0,949	0,82	0,72	0,62	3,86	0,007	243,02	—	yok	CO₂, N₂
	Dünya^[b]	1,00	1,00	1,00	1,00	7,25	0,017	1,00	1	yok	N₂, O₂
	Mars	0,532	0,11	1,52	1,88	5,65	0,093	1,03	2	yok	CO₂, N₂
Gaz devleri	Jupiter	11,209	317,8	5,20	11,86	6,09	0,048	0,41	63	var	H₂, He
	Satürn	9,449	95,2	9,54	29,46	5,51	0,054	0,43	60	var	H₂, He
	Uranüs	4,007	14,6	19,22	84,01	6,48	0,047	0,72	27	var	H₂, He
	Neptün	3,883	17,2	30,06	164,8	6,43	0,009	0,67	14	var	H₂, He
^a Ölçüler Dünya ile ilişkilidir. ^b Kesin değerler için Dünya maddesine bakınız.

Bu sekiz gezegenin dışında daha önce gezegen olarak tanımlanan Plüton IAU'nun yeni tanımlamasına göre Cüce Gezegen olarak kabul edilmektedir.

Bu gezegenlerin en büyüğü Eris'tir. 1995 yılında Michel Mayor ve Didier Queloz tarafından 51 Pegasi adlı yıldızın çevresinde dönen bir gök cismi keşfedildiğinde, bu cismin 'gezegen' olarak tanımlanması uygun görüldü. 1995-2005 yılları arasında yapılan gözlemlerle, 100'ü aşkın değişik yıldız çevresinde dolanan 150'den fazla gezegen bulundu. Güneş Sistemi gezegenleri ile karıştırılmaması için bu cisimlere 'Güneş dışı gezegenler' veya Güneş Sistemi dışı gezegenler adı verilmektedir. Yine karışıklığı önlemek amacıyla, bu tür gezegenlerin yıldızları ile birlikte oluşturdukları sistemlere genel olarak gezegen sistemi ya da 'yıldız sistemi' adı verilmektedir. 'Güneş Sistemi' adı ise, yalnızca özel ad olarak Güneş ve uydularının oluşturduğu gezegen sistemini tanımlamada kullanılır.

Güneş dışı gezegenler

Güneş dışı gezegen, Güneş Sistemi'nin dışında ve başka bir yıldızın yörüngesinde bulunan gezegendir. 1990'lı yıllarda teknolojinin yeteri kadar gelişmesiyle ilk defa dolaylı olarak bir Güneş dışı gezegen tespit edilmiştir. Bugüne kadar 800'den fazla Güneş dışı gezegen tespit edilip doğrulanmıştır. Bu gezegenler Güneş Sistemi'nin gezegenlerine nazaran çok uzakta olmasından dolayı çoğu Jüpiter'i andıran gaz devleridir.

Tarih boyunca gezegen kavramı

1992 yılında, o ana kadar Kuiper Kuşağı'nın bilinen tek üyesi Plüton gezegeni iken, (15760) 1992 QB₁ geçici adıyla tanınan 'ilk Kuiper Kuşağı cismi'nin bulunması ve bunu kısa sürede çok sayıda yenilerinin izlemesi ile bu yeni gök cisimi sınıfı bir kavram olarak netleşmeye başladı. Plüton konusunda bilimsel anlamda bir bildiri yayınlamak zorunda kaldı. 2003 yılında Plüton'un yarısı çapındaki 50000 Quaoar'ın, 2004'te ise neredeyse Plüton büyüklüğünde 90377 Sedna'nın keşfi, Plüton'un diğer Kuiper Kuşağı cisimlerinden (Kuiper Belt Objects-KBO) fazla ayrıcalıklı olmadığını göstermesi bakımından önemli görüldü. 29 Temmuz 2005'te açıklandı. Bunlardan 2003 UB₃₁₃ adlı olanı, Plüton'dan daha büyük olması nedeni ile bazılarınca 10.cu gezegen ilan edilirken bir yandan da Plüton'un gezegen sıfatının gözden geçirilmesi tartışmaları yeniden alevlendi.

Kaynaklar

Ayrıca bakınız

cüce gezegen (dwarf planet)
küçük gezegen (minor planet)

Dış bağlantılar

Tanımlama ve yeniden sınıflandırma tartışması

Working definition of "planet" from IAU WGESP — the lower bound remained a matter of consensus in February 2003* Steven Soter's article "What is a Planet" in Scientific American, January 2007, pp 34–41.
Stern & Levinson's article "Regarding the criteria for planethood and proposed planetary classification schemes."
Gravity Rules: The Nature and Meaning of Planethood; S. Alan Stern; 22 Mart, 2004
BBC: "Planets plan boost tally 12" 2006-08-16
BBC: "Pluto loses status as a planet" 2006-08-24
BBC: "Pluto vote 'hijacked' in revolt" 2006-08-25

Diğer bağlantılar

[a]

[b]