İçeriğe atla

Doğu Slav isimleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bir Rus vatandaşının (Yevgeni Aleksandroviç İmyarek) iç pasaportu. Alt sayfa şu satırları içerir: Фамилия ("Soyadı"), Имя ("İsim") ve Отчество ("Baba adı").

Doğu Slav isimleri, Rusya'da ve daha önce Rus İmparatorluğu veya Sovyetler Birliği'nin bir parçası olan bazı ülkelerde bir kişinin doğum adını ve baba adını tanımlamanın geleneksel yoludur.

Rusya, Beyaz Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan'da yaygın olarak ve daha az ölçüde Kırgızistan, Tacikistan, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan'da kullanılmaktadır. Adını Belarusça, Rusça, Rusince ve Ukraynaca dillerinin ait olduğu Doğu Slav dilleri grubundan almıştır. Sistem, genel olarak aşağıdaki tablodaki gibi işler:

İsim Belarusça örnek Rusça örnek Ukraynaca örnek
İsim (doğum adı) Уладзімір (Uladzimir) Владимир (Vladimir) Володимир (Volodimir)
Baba adı Антонавіч (Antonaviç) Антонович (Antonoviç) Антонович (Antonoviç)
Soyadı Іваноў (İvanoŭ) Иванов (İvanov) Іванів (İvaniv)

Doğu Slav ebeveynleri, yeni doğan bir çocuk için bir doğum ismi seçer. Doğu Slav dillerindeki doğum adlarının çoğu iki kaynaktan gelir:

Hemen hemen tüm ilk isimler tek kelimeden oluşur. Çift adlar (örneğin, Fransızcadaki Jean-Luc gibi) çok nadirdir ve yabancı kökenlidir. Bu adların çoğu kısa çizgiyle yazılır: Mariya-Tereza gibi.

Belarusça Rusça Ukraynaca Latin alfabesiyle [not 1]
(sırasıyla Belarusça/ Rusça/Ukraynaca)
Köken Notlar
Іван, Ян Иван, Ян Іван, Ян İvan/Yan İbranice Türkçede Yahya, Batı dillerinde John isminin Doğu Slav eşdeğeri
Якуб, Якаў Иаков, Яков Яків Yakub, Yakaŭ/İakov, Yakov/Yakiv İbranice Türkçede Yakub/Yakup, Batı'da James/Jacob isminin eşdeğeri
Ілля Илья Ілля İllya/İlya/İllya İbranice Türkçede İlyas, Batı'da Elijah isminin eşdeğeri
Мікалай, Мікола Николай Микола Mikalay, Mikola/Nikolay/Mikola, Mikolay Yunanca "Halk(ın) Zaferi" anlamına gelen Nikolas isminin eşdeğeri
Барыс Борис Борис Barıs/Boris/Boris İdil Bulgarcası belirsiz, muhtemelen "kurt", "kısa" veya "kar leoparı"
Уладзімір Владимир Володимир Uladzimir/Vladimir/Volodimir Slavca "büyük/ünlü bey, lord" anlamına gelir. (-мир eki, мѣръ kelimesinden gelir ve міръ veya миръ ile alakalı değildir) İskandinav Valdemar ismine eşdeğerdir.
Пётр, Пятро, Пятрусь Пётр Петро Pyotr, Pyatro, Pyatrus/Petr, Pyotr/Petro Yunanca Petrus isminin eşdeğeridir.
Андрэй Андрей Андрій Andrey/Andrey/Andriy Yunanca Andreas isminin eşdeğeridir.
Аляксандр Александр Олександр, Олекса Alyaksandr/Aleksandr/Oleksandr, Oleksa Yunanca Türkçede İskender, Batı'da Alexander isminin eşdeğeridir.
Піліп Филипп Пилип Pilip/Filipp/Pilip Yunanca Kökeni Grekçe "at düşkünü" anlamına gelen Φίλιππος (Phílippos)'tur.
Дзмітры, Зміцер Дмитрий Дмитро Dzmitri, Zmitser/Dmitri/Dmitro Yunanca Kökeni Grekçe "Demeter'den" anlamına gelen Δημήτριος (Demétrios)'tur.
Сяргей Сергей Сергій Syarhey/Sergey/Serhiy Latince Kökeni bir Roma nomen'i (aristokrat soyadı) olan ve kendisi daha eski bir Etrüsk adından gelen Sergius'tur.
Леанід, Лявон Леонид Леонід Leanid, Lyavon/Leonid/Leonid Yunanca Kökeni Grekçe "aslanın oğlu" anlamına gelen Leonidas'tır.
Віктар Виктор Віктор Viktar/Viktor/Viktor Latince Latince "fatih" anlamına gelir.
Георгій Георгий Георгiй Heorhiy/Georgi/Heorhiy Yunanca Егор (Yegor) ve Юрий (Yuri)'ye benzerdir, Türkçede Yorgo, Batı'da George ismine eşdeğerdir.
Павел, Павал, Паўло Павел Павло Pavel, Paval, Paŭlo/Pavel/Pavlo Latince Pavlus ismine eşdeğerdir.
Канстанцін, Кастусь Константин Костянтин Kanstantsin, Kastus/Konstantin/Kostyantin Latince -
Кірыл, Кірыла Кирилл Кирило Kiril, Kirila/Kirill/Kirilo Yunanca Kiril ismine eşdeğerdir.
Васіль, Базыль Василий Василь Vasil, Bazil/Vasili/Vasil Yunanca Basil/Basileios ismine eşdeğerdir.
Раман Роман Роман Raman/Roman/Roman Latince -
Уладзіслаў Владислав Владислав Uladzislaŭ/Vladislav/Vladislav Slavca "Şöhret Efendisi" anlamına gelir.
Вячаслаў Вячеслав В'ячеслав Vyaçaslaŭ/Vyaçeslav/Viyaçeslav Slavca "Büyüyen Şöhret" anlamına gelir.
Матвей, Мацвей Матвей Матвій Matvey, Matsvey/Matvey/Matviy İbranice Türkçede Matta, Batı'da Matthew isminin eşdeğeridir.
Міхал, Міхась Михаил Михайло Mihal, Mihas/Mihail/Mihaylo İbranice Türkçede Mikail, Batı'da Michael isminin eşdeğeridir.
Алег Олег Олег Aleh/Oleg/Oleh Eski Norsça İskandinav Helgi isminden türemiştir.
Ігар Игорь Ігор İhar/İgor/İhor Eski Norsça İskandinav Ingvar isminden türemiştir
Максім Максим Максим Maksim Latince Latince "en büyük" anlamına gelir.
Фёдар Фёдор Федiр Fyodar/Fyodor, Fedor/Fedir Yunanca Theodor isminin eşdeğeridir
Захар Захар Захар Zahar İbranice İbranice "hatırlanan" anlamına gelir.
Аляксей Алексей Олексій Alyaksey/Aleksey/Oleksiy Yunanca Grekçe "savunucu" anlamına gelir.
Макар Макар Макар Makar Yunanca Grekçe "kutsanmış" anlamına gelir.
  1. ^ Karşılaştırma amacıyla her üç dil için de aynı romanizasyon sistemi kullanılmaktadır. Makalenin geri kalanında kullanılacak olan Rusça, Ukraynaca ve Belarusça'nın resmi romanizayon sistemleri için sırasıyla Rusçanın romanizasyonu, Ukraynacanın romanizasyonu ve Belarusçanın romanizasyonuna bakınız.

Kadın isimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Belarusça Rusça Ukraynaca Latin alfabesiyle
(sırasıyla Belarusça/ Rusça/Ukraynaca)
Köken Notlar
Настасся, Наста Анастасия Анастасія Nastassya, Nasta/ Anastasiya/Anastasiya Yunanca Kökeni Grekçe "dirilişin kadını" anlamına gelen Ἀναστασία (Anastasia)'dır.
Ангеліна Ангелина Ангеліна Anhelina/ Angelina/Anhelina Yunanca Kökeni Grekçe "haberci, ulak" anlamına gelen Ἀγγελίνα (Angelina)'dır.
Ганна Анна Ганна Hanna/Anna/Hanna İbranice Türkçede Hanna ve Hanne, Batı'da Anne ve Hannah isimlerine eşdeğerdir.
Алена Елена, Алёна Oленa Alena/Yelena, Alyona/Olena Yunanca Helen ismine eşdeğerdir; Rusçada Alyona, hem Yelena'nın evcil hayvanlarda kullanılan versiyonu hem de kendi başına bir isim olabilir.
Марыя Мария Марія Mariya İbranice Türkçede Meryem, Batı'da Mary ismine eşdeğerdir.
Наталля Наталья, Наталия Наталя, Наталія Natallya/Natalya/Nataliya Latince Batı'da Natalie ismine eşdeğerdir.
Вольга Ольга Ольга Volha/Olga/Olha Eski Norsça İskandinav Helga isminden türemiştir.
Аляксандра Александра Олександра Alyaksandra/Aleksandra/Oleksandra Yunanca Batı'da Alexandra ismine eşdeğerdir.
Ксенія, Аксана Ксения Оксана Kseniya, Aksana/Kseniya/Oksana Yunanca Rusçada Oksana aynı kökene sahip ayrı bir isimdir.
Кацярына Екатерина Катерина Katsyarina/Yekaterina/Katerina Yunanca Türkçede Katerina, Batı'da Catherine ismine eşdeğerdir.
Лізавета Елизавета Єлизавета Lizaveta/Yelizaveta/Yelizaveta İbranice Batı'da Elizabeth ismine eşdeğerdir.
Тацяна, Таццяна Татьяна Тетяна Tatsyana, Tatstsyana/Tatyana/Tetyana Latince Sabin kralı Titus Tatius'un Latinceleştirilmiş adından türetilmiştir.
Людміла Людмила Людмила Lyudmila Slavca "Halka Değerli" anlamına gelir.
Святлана Светлана Світлана Svyatlana/Svetlana/Svitlana Slavca "Parlayan" anlamına gelir.
Юлія Юлия Юлія Yuliya Latince Batı'da Julia veya Julie ismine eşdeğerdir.
Вера Вера Віра Vera/Vera/Vira Slavca "İnanç" anlamına gelir; Grekçeden ödünç alınmıştır.
Надзея Надежда Надія Nadzeya/Nadejda/Nadiya Slavca "Umut" anlamına gelir, Grekçeden ödünç alınmıştır.
Любоў Любовь Любов Lyuboŭ/Lyubov/Lyubоv Slavca "Sevgi" anlamına gelir, Grekçeden ödünç alınmıştır.
Соф'я София, Софья Софія Sofya/Sofiya, Sofya/ Sofiya Yunanca Yunanca "bilgelik" anlamına gelir. Batı'da Sophia ismine eşdeğerdir.

Oldukça sentetik diller olan Doğu Slav dilleri, kişisel isimleri dilbilgisel olarak ele alır ve diğer isimlerde olduğu gibi aynı çekim ve türetme kurallarını kişisel isimlere uygular. Bu nedenle, asıl addan türetilen yardımcı köke karşılık gelen ekleri ekleyerek, farklı derecelerde sevgi ve aşinalığa sahip birçok form yaratılabilir. Yardımcı kök, tam adın kelime köküyle aynı olabilir (Жанна (Janna) adı, Жанн- (Jann-) köküne doğrudan eklenen Жанночка (Jannoçka) gibi eklere sahip olabilir), ancak çoğu ismin yardımcı kökü verimsiz bir şekilde türetilmiştir. (Rusçada Михаил (Mihail) adı, Михаилушка (Mihailuşka) değil, Миша (Mişa), Мишенька (Mişenka), Мишуня (Mişunya) vb. gibi ad biçimlerini üreten Миш- (Miş-) yardımcı köküne sahiptir.)

Doğu Slav dillerinde bu tür küçültmeli isimlerin kullanımı, güçlü T-V ayrımı nedeniyle belirli bağlamlarda zorunludur: T biçimi hitap genellikle hitap edilen kişinin adının kısa biçiminin kullanılmasını gerektirir. Ayrıca, Japonca gibi öne çıkan ad eklerinin kullanıldığı diğer dillerden farklı olarak türetilmiş ad biçimlerinin kullanımı çoğunlukla T biçimi hitap ile sınırlıdır: adı, eklentisiz tam biçimden daha resmi hale getirmenin bir yolu yoktur ve soyadına herhangi bir ek getirilmez.

En yaygın olarak, Rus filologları isimleri bu biçimlere ayırır:

İsim formu Örnek Yapı Notlar
Tam Анна

(Anna)

tam isim kökü + vaka sonu -
Kısa Аня (Anya) kısa isim kökü + II çekim bitişi Gayriresmi iletişim için en yaygın biçim, Batı'daki yalnızca isim kullanılan hitap biçimi (Ann, John) veya Japoncada yalnızca soyadı kullanılan hitap biçimi ya da soyadı veya adın sonuna getirilen -kun eki ile karşılaştırılabilir
Küçültmeli Анька (Anka) kısa isim kökü + k + II çekim bitişi Aşinalık ifade eder, yakın arkadaş olmayan kişiler arasında kullanıldığında kaba sayılabilir. İngilizce kısaltmalarla (Annie, Willy) veya Japoncada ek getirilmeyen adlarla karşılaştırılabilir
Sevecen küçültme Анечка (Anyeçka) kısa isim kökü + -ечк/очк/оньк/усь/юсь/уль/юль- (-eçk/oçk/onk/us/yus/ul/yul-) + II çekim bitişi Almanca kısaltmalar (Ännchen) veya Japonca -chan son ekleriyle karşılaştırılabilir, en samimi ve sevecen biçim

Kısa biçimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Rus şair Marina Tsvetayeva. "Marina" adının geleneksel olarak kısa bir biçimi yoktur.
Aleksandr Puşkin'in Ruslan ve Ludmila şiirindeki bir karakter olan Ruslan (Руслан). Ruslan'ın kısa biçimi Rusya'dır (Руся).
II. Nikolay (Николай II), son Rus imparatoru. Eşi özel hayatında ona adının Doğu Slavcadaki kısa biçimi olan Kolya (Коля) yerine, Alman tarzıyla Nicki olarak hitap ederdi.

Tarihsel olarak "yarım ad" (Rusça: полуимя; poluimya) olarak da bilinen "kısa ad" (Rusça: краткое имя; kratkoye imya), en basit ve en yaygın ad türevidir. Hiçbir son ek taşımadığı için tamlayıcı olarak yapılır ve her zaman iki cinsiyetten de isimler için çekim isim ekine sahiptir, bu nedenle belirli unisex isimlerin kısa biçimlerini ayırt edilemez hale getirir: örneğin Saşa (Саша) hem erkek ismi olan Aleksandr'ın, hem de kadın ismi olan Aleksandra'nın kısa halidir.

Bazı isimlerin kısa biçimleri yoktur; bazılarının da iki (veya daha fazla) farklı biçimi olabilir. Birden fazla biçim olduğu durumda, bir biçim genellikle diğerinden daha gayriresmidir.

Tam isim (Kiril alfabesi) Tam isim (Latin alfabesi) Kısa biçim (Kiril) Kısa biçim (Latin)
Александр Aleksandr (e) Саша, Саня, Шура, ukr. Сашко, Лесь Saşa, Sanya, Şura; ukr. Saşko, Les
Александра Aleksandra (k) Саша, Шура, ukr. Леся Saşa, Şura; ukr. Lesya
Алексей Aleksey (e) Алёша, Лёша Alyoşa, Lyoşa
Анастасия Anastasiya (k) Настя, Стася Nastya, Stasya (nadir)
Анатолий Anatoli (e) Толя Tolya
Андрей Andrey (e) Андрюша, Дюша, Андря Andryuşa, Dyuşa, Andrya (nadir)
Анна Anna (k) Аня, Анюта, Нюта, Нюша Anya, Anyuta, Nyuta, Nyuşa
Борис Boris (e) Боря Borya
Давид David (e) Дава Dava
Даниил Daniil (e) Данила, Даня Danila, Danya
Дарья Darya (k) Даша Daşa
Дмитрий Dmitri (e) Дима, Митя Dima, Mitya
Галина Galina (k) Галя Galya
Геннадий Gennadi (e) Гена Gena
Георгий Georgi (e) Гоша, Жора Goşa, Jora
Григорий Grigori (e) Гриша Grişa
Иван İvan (e) Ваня Vanya
Иммануил İmmanuil (e) Моня Monya
Ирина İrina (k) Ира İra
Кирилл Kirill (e) Кира, Киря Kira, Kirya
Константин Konstantin (e) Костя Kostya
Ксения Kseniya (k) Ксюша Ksyuşa
Лариса Larisa (k) Лара, Лёля Lara, Lyolya (rare)
Леонид Leonid (e) Лёня Lyonya
Лев Lev (e) Лёва Lyova
Лидия Lidiya (k) Лида Lida
Любовь Lyubov' (k) Люба Lyuba
Людмила Lyudmila (k) Люда, Люся, Мила Lyuda, Lyusya, Mila (rare)
Мария Mariya (k) Маша, Маня, Маруся, Машуля, Машенька, Марийка, Маняша, Марічка Maşa, Manya, Marusya, Maşulya, Maşеnka, Mariyka, Manyaşa (nadir); ukr. Mariçka
Матвей Matvey (e) Мотя Motya
Михаил Mihail (e) Миша Mişa
Надежда Nadejda (k) Надя Nadya
Наталья Natalya (k) Наташа Nataşa
Николай Nikolay (e) Коля Kolya
Ольга Olga (k) Оля Olya
Павел Pavel (e) Паша, Павлик Paşa, Pavlik
Полина Polina (k) Поля, Лина Polya, Lina (nadir)
Пётр Pyotr (e) Петя Petya
Роман Roman (e) Рома Roma
Семён Semyon (e) Сёма Syoma
Сергей Sergey (e) Серёжа Seryoja
София Sofiya, Sofya (k) Соня, Софа Sonya, Sofa
Светлана Svetlana (k) Света, Лана Sveta, Lana
Станислав Stanislav (e) Стас Stas, Stanko
Тамара Tamara (k) Тома Toma
Татьяна Tatyana (k) Таня Tanya
Вадим Vadim (e) Вадик, Дима Vadik, Dima (nadir)
Валентин / Валентина Valentin (e)/Valentina (k) Валя Valya
Валерий Valeri (e) Валера Valera
Валерия Valeriya (k) Лера Lera
Василий Vasili (e) Вася Vasya
Виктор Viktor (e) Витя Vitya
Виктория Viktoriya (k) Вика Vika
Владимир Vladimir (e) Вова, Володя Vova, Volodya
Владислав, Владислава Vladislav (e), Vladislava (k) Влад, Влада Vlad, Vlada
Вячеслав Vyaçeslav (e) Слава Slava
Ярослав Yaroslav (e) Ярик Yarik
Елена Yelena (k) Лена, Алёна Lena, Alyona
Елизавета Yelizaveta (k) Лиза Liza
Екатерина Yekaterina (k) Катя Katya
Евгений / Евгения Yevgeni (e)/Yevgeniya (k) Женя Jenya
Юлия Yuliya (k) Юля Yulya
Юрий Yuri (e) Юра Yura
Яков Yakov (e) Яша Yaşa

Küçültmeli biçimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Veruschka, Alman model, oyuncu ve sanatçı. "Vera" adı Slavcadır ve kelimenin tam anlamıyla "İnanç" anlamına gelir. "Veruschka", bu ismin tipik küçültmeli biçimlerinden birinin Almanca yazılışıdır.

Küçültmeli biçimler, "kısa ad"a çeşitli eklerin getirilmesiyle yapılır; örneğin, Mihail (Михаил) ismin tam hali, Mişa (Миша) kısa hali, Mişenka (Мишенька) sevecen hali ve Mişka (Мишка) ise günlük konuşma dilindeki halidir. İsmin bir kısa biçimi yoksa, ilgili adın tam biçiminden küçültmeli biçimler üretilir; örneğin Marina (Марина) ismin tam hali, Marinoçka (Мариночка) sevecen hali, Marinka (Маринка) ise günlük konuşma dilindeki halidir. Tam adın aksine, küçültmeli bir isim belirli bir duygusal tutum taşır ve belirli bağlamlarda kabul edilemez. Tutumun doğasına bağlı olarak, küçültmeli ad biçimleri üç geniş gruba ayrılabilir: sevecen, tanıdık ve argo.

Sevecen küçültme
[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu tür küçültme tipik olarak aşağıdaki örneklerde gösterildiği gibi -еньк- (-yenk-), -оньк- (-onk-), -ечк- (-yeçk-) ve -ушк (-uşk) sonekleriyle yapılır. Genellikle şefkatli, sevgi dolu bir tavrı vurgular ve kabaca Almanca -chen, -lein, Japonca -chan ve -tan soneklerine ve diğer dillerdeki isimden türetilmiş sevecen takma adlara benzer. Genellikle çocuklara veya yakın arkadaşlara hitap etmek için kullanılır.

Daha resmi bir bağlamda bu biçim, daha genç bir kadın meslektaşa hitap etmek için çoğul saygı ifadesi ile birleştirilebilir.[kaynak belirtilmeli]

Tam biçim (Kiril/Latin) Kısa biçim Küçültmeli biçim
Анна/Anna Аня/Anya Анечка/Anyeçka
Виктор/Viktor Vitya/Vitya Витенька/Vitenka
Дмитрий/Dmitri Дима/Dima Димочка/Dimoçka
Ольга/Olga Оля/Olya Оленька/Olyenka
Степан/Stepan Стёпа/Styopa Стёпочка/Styopoçka
Konuşma dili küçültmeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuşma dilindeki küçültmeli isimler, kısa adlardan -к- (-k-) eki ile türetilir. Oldukça tanıdık bir tavrı ifade eden kullanım, dostça bir bağlam dışında kaba ve hatta aşağılayıcı olarak kabul edilebilir.

Tam biçim Kısa biçim Günlük dilde küçültmeli biçim
(Kiril) (Latin) (Kiril) (Latin) (Kiril) (Latin)
Анна Anna Аня Anya Анька Anka
Виктор Viktor Витя Vitya Витька Vitka
Дмитрий Dmitri Дима Dima Димка Dimka
Ольга Olga Оля Olya Олька Olka
Степан Stepan Стёпа Styopa Стёпка Styopka
Argo biçimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Durum komedisi Realnye patsani'den (Реальные пацаны, Gerçek Oğlanlar) bir karakter olan Kolyan (Колян). Kolyan, izleyicilere birçok yönden İngiltere'deki chav'lara benzeyen bir sosyal grup olan gopniklerin hayatının gülünç tarafını gösterir.

Erkek isimleri ve birkaç on yıl öncesinden beri kadın isimleri için isimlerin argo biçimleri de bulunur. Bu biçimler -ян (-yan), -он (-on) ve -ок/ёк (-ok/yok) ekleriyle oluşturulurlar. Bu son ekler, bir zamanlar Sovyetler Birliği'nde yalnızca baba adıyla hitap biçimiyle ifade edilen "erkek kardeşliği" duygusunu verir. Suç toplulukları arasında ortaya çıkan[kaynak belirtilmeli] bu tür biçimler, 1990'larda Rusya'da yaygın olarak kullanılmaya başlandı.

Tam biçim Kısa biçim Argo biçim
(Kiril) (Latin) (Kiril) (Latin) (Kiril) (Latin)
Анатолий Anatoli Толя Tolya Толян Tolyan
Николай Nikolay Коля Kolya Колян Kolyan
Дмитрий Dmitri Дима Dima Димон Dimon
Владимир Vladimir Вова Vova Вован Vovan
Александр Aleksandr Саня Sanya Санёк Sanyok
Татьяна Tatyana Таня Tanya Танюха Tanyuha
Андрей Andrey Андрюша Andryuşa Андрюха Andryuha

Erken Sovyetler Birliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekim Devrimi zamanlarında, Rusya'yı burjuva kültüründen kurtarma seferberliğinin bir parçası olarak yeni, devrimci isimler icat etme dürtüsü ortaya çıktı.[kaynak belirtilmeli] Sonuç olarak, birçok Sovyet çocuğuna alışılmadık isimler verildi,[kaynak belirtilmeli] verilen bu isimler genelde yukarıdaki diğer birçok ismin yanı sıra akronimler/kısaltmalardı.

TV reality programı Dom-2'nin sunucusu Ksenya Kimovna Borodina. Baba adı olan "Kimovna", Doğu Avrupa dilleri için sıradışı olan ve Коммунистический интернационал молодёжи'nin (Kommunistiçeski İnternatsional Molodyoji, "Genç Komünist Enternasyonal") kısaltması olan "Kim"in babasının ismi olmasıyla oluşmuştur.
İsim (Kiril) İsim (Latin) Köken Notlar
Вил, Вилен, Владлен, Владлена Vil, Vilen, Vladlen (e)/Vladlena (k) Владимир Ильич Ленин (Vladimir İlyiç Lenin) -
Мэл(c) Mel(s) Маркс, Энгельс, Ленин (и Сталин) (Marx, Engels, Lenin (ve Stalin)) -
Баррикада Barrikada - "Barikat" anlamına gelir, devrimci faaliyeti ifade eder.
Ревмир, Ревмира Revmir (e)/Revmira (k) Революция мира (Revolyutsiya mira) "Dünya Devrimi" anlamına gelir.
Гертруда Gertruda Герой труда (Geroy truda) "Emek Kahramanı" anlamına gelir.
Марлен Marlen Маркс и Ленин (Marx ve Lenin) -
Стэн Sten Сталин и Энгельс (Stalin ve Engels) -
Ким Kim Коммунистический интернационал молодёжи (Kommunistiçeski İnternatsional Molodyoji) "Genç Komünist Enternasyonal" anlamına gelir.

Baba adı, kişinin babasının ismine dayanır ve tüm yasal belgelerde ve kimlik belgelerinde yazılır. İlk adla birlikte kullanılırsa, baba adı her zaman onu takip eder.

Baba adı, daha yüksek sosyal duruşa sahip bir kişiye hitap edildiğinde ve/veya iş toplantıları gibi özel durumlarda zorunludur; örneğin, bir öğrenci bir öğretmene hitap ettiğinde, hem ismini, hem de baba adını kullanmak zorundadır: Марья Ивановна, могу я спросить... (Marya İvanovna, bir şey sorabilir miyim...) Bu gibi durumlarda baba adının kullanılmaması saldırgan ve kaba olarak kabul edilir.[1] Bir kişiye yalnızca baba adıyla hitap etmek, daha yaşlı nesiller arasında yaygındır (daha sık olarak mavi yakalı erkek iş arkadaşları arasında) ve yalnızca sempatiye değil, aynı zamanda karşılıklı sorumluluğa dayalı yakın ilişkilerin bir göstergesidir.[2]

İsim Erkek baba ismi Kadın baba ismi
Anatoli Anatoliyeviç Anatoliyevna
Konstantin Konstantinoviç Konstantinovna
Dmitri Dmitriyeviç Dmitriyevna
İlya İlyiç İlyiniçna
İvan İvanoviç İvanovna
Nikolay Nikolayeviç Nikolayevna
Vladimir Vladimiroviç Vladimirovna
Yakov Yakovleviç Yakovlevna

Baba adı, babanın ismi ve eklerin birleşiminden oluşur. Erkek çocuk için -ович (-oviç), kız çocuk için -овна (-ovna) eki kullanılır. Örneğin, babanın ismi Иван (İvan) ise, oğlunun baba adı Иванович (İvanoviç) ve kızının baba adı Ивановна (İvanovna) olacaktır.

Sonek, й ("y") veya yumuşak bir ünsüzle biten bir isme eklenirse, -oviç ve -ovna soneklerindeki ilk o, е ("ye") olur ve son ekler -евич (-yeviç) ve -евна (-yevna) haline gelir. Örneğin, babanın ismi Дмитрий (Dmitri) ise, oğlunun baba adı Дмитриевич (Dmitriyeviç) ve kızının baba adı Дмитриевна (Dmitriyevna) olacaktır. Bu durumda baba adı Дмитрович (Dmitroviç) veya Дмитровна (Dmitrovna) olamaz çünkü Дмитрий (Dmitri) adı "й" ("y") ile biter.

Bir ünlü ile biten bazı isimler için, oğul için -ич (-iç) ve kız çocuk için -ична (-içna) veya -инична (-iniçna) son eki kullanılır; örneğin, babanın ismi Фока (Foka) ise oğlunun baba adı Фокич (Fokiç), kızının baba adı Фокична (Fokiçna) olur; babanın ismi Кузьма (Kuzma) ise oğlunun baba adı Кузьмич (Kuzmiç) ve kızının baba adı Кузьминична (Kuzminiçna) olur.

Bir Viking Çağı rünik taşına yazılmış Rurik ismi. Kiev Knezliği'nin tüm knezleri Ryurikoviçi baba adına sahipti.

Osmanlı'ya benzer şekilde geçmişte Rus isimleri de bir soyadına sahip değildi. Bir kişinin adı, babasının ismini de içeriyordu: örn. Иван Петров сын (İvan Petrov sın), "Petro'nun oğlu İvan" anlamına gelir. Rusya'daki çoğu -ov soyadının kökeni budur.

Günümüzde -oviç- içeren baba adları aslen kraliyet hanedanına özgüydü (Рюриковичи, Ryurikoviçi; Rurik Hanedanı), bu da Doğu Slav baba adlarını orijinal anlamında Almancadaki von'a benzer hale getirir. 17. yüzyıldan itibaren -ович (-oviç) ekli baba adı, çar tarafından halka verilen bir ayrıcalık olmuştu. Örneğin, 1610'da Çar IV. Vasili, tüccar olan Stroganovlara baba adı kullanma ayrıcalığı verdi. Sibirya'da tuz endüstrisinin gelişmesine bir takdir olarak, Pyotr Stroganov ve tüm haleflerinin -oviç'li bir isme sahip olmasına izin verildi. Çar, 29 Mayıs tarihli çizelgede, "...adının oviç ile yazılmasını, [onun] yalnızca Moskova'da yargılanmasını, başka ücretlerle [ondan] ücret alınmamasını, kendi başına bir haç öpmemesini [yani hiçbir tören sırasında yemin etmemesini]" yazmıştı.[3] 18. yüzyılda, baba adlarına sahip olanlar tüccarların aileleriydi. 19. yüzyılda, -oviç'li biçim sonunda bir baba adının varsayılan biçimi haline geldi.

Rusya, Ukrayna ve Belarus'taki herkesin üç parçadan (doğum adı, baba adı, soyadı) oluşan bir isme sahip olması gerekir. Bekar anneler çocuklarına herhangi bir baba adı verebilir ve bunun herhangi bir yasal sonucu yoktur. Rus vatandaşlığını kabul eden yabancılar, bir baba adına sahip olmaktan muaftır. Yetişkin bir kişi, biyolojik babasından uzaklaşmak (veya üvey babaya saygı göstermek) için gerekirse [4] baba adını değiştirme veya reşit olmayan bir çocuk adına aynısını yapma hakkına sahiptir.

Doğu Slav ülkelerinde soyadları genellikle dünyanın geri kalanındaki gibi kullanılır.

Türetim ve anlam

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusça soyadlarında bazı yaygın son ekler genellikle patronimik soyadları için kullanılan, "ait" veya "boy/soyundan gelen" anlamına gelen -ов (-ov) ile -ев (-yev) ve genellikle toponimik soyadları için kullanılan, "ile ilişkili" anlamına gelen bir sıfat biçimi olan -ский (-ski)'dir. Örneğin Petrov "Petro boy/soyundan gelen" anlamına gelir ve bir prens soyadı olan Şuyski, Şuya'nın mülkiyetine dayanan prensliğin göstergesidir. Tarihsel olarak, toponimik soyadları bir asalet simgesi olarak verilmiş olabilir; Prens Grigori Aleksandroviç Potyomkin-Tavriçeski, Kırım'ın Rus İmparatorluğu tarafından ilhakı nedeniyle soyadının bir parçası olarak ona verilen 'Tavriçeski' zafer unvanına sahipti.

19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında -off (Smirnoff ve Davidoff markalarında görüldüğü gibi), Fransızca ve Almanca gibi yabancı dillerde Rus soyadlarında -ov'un yaygın bir transliterasyonuydu.

Ukrayna ve Belarus kökenli soyadları -ко (-ko), -ук (-uk) ve -ич (-iç) son eklerini kullanır. Örneğin, Писаренко (Pisarenko) soyadı "katip" kelimesinden türetilmiştir ve Ковальчук (Kovalchuk) ise "demirci" anlamına gelir.

Daha seyrek olarak, soyadlarının bazı versiyonlarında sonek bulunmaz, örn. kuğu anlamına gelen Lebed ve böcek anlamına gelen Juk (ancak ayrıca bkz. Lebedev ve Jukov).

Petrov-Vodkin gibi tireli soyadlar mümkündür.

Son Rus kraliyet hanedanı olan Romanovlar'ın (Романовы) arması. Романов (Romanov) soyadı "Roman (adı) ile ilgili" anlamına gelir.

Doğu Slav dilleri sentetik dillerdir ve dilbilgisel hallere ve dilbilgisel cinsiyete sahiptir. Bir cümledeki kelimeler arasındaki bağlantıları ve ilişkileri göstermek için edatları ("to", "at", "on" vb.) kullanan İngilizce gibi analitik dillerin aksine, Doğu Slav sonekleri edatlardan çok daha geniş bir şekilde kullanılır. Sözcükler, onları cümleye entegre etmek ve dilbilgisi açısından doğru bir cümle oluşturmak için bazı eklerin yardımına ihtiyaç duyar. Bu, Almancanın aksine isimleri de içerir. Soyadları, Slav hal sistemine göre çekimlenir.

Aslen kısa (-ov, -ev, -in) veya tam (-iy/-oy/-ıy) sıfatlar olan soyadlarının cinsiyete bağlı olarak farklı biçimleri vardır: erkek soyadlarında bulunan -ov, -ev, -in ve - iy/-oy/-ıy ekleri sırasıyla kadın soyadlarındaki -ova, -eva, -ina ve -aya eklerine karşılık gelir. Örneğin, Борис Ельцин'in (Boris Yeltsin) karısı Наина Ельцина (Naina Yeltsina) idi; Lev Tolstoy'un karısı Sofiya Tolstaya idi vb. Diğer tüm (yani sıfat olmayan) soyadlar, sıfat olmayan soyadının erkek biçiminin o soyaddan türetilmiş kadın sıfat soyadına karşılık geldiği (Novák → Nováková gibi) birçok Batı Slav dilinden farklı olarak, her iki cinsiyet için de aynı kalır (-енко (-yenko), - ич (-iç) vb. ile biten soyadlar dahil). -iç ile biten baba adları ve soyadları arasındaki farka dikkat edilmelidir: soyadları iki cinsiyette de aynıdır, ancak baba adı hala cinsiyete göre değişir (örneğin, İvan Petroviç Miroviç ve Anna Petrovna Miroviç)

Sıfat soyadının dilbilgisel cinsiyetinin sahibinin cinsiyetine olan bu bağlılığının, soyadını değiştirdiği düşünülmez (örneğin, Lehçedeki eşdeğer kuralı karşılaştırın). Bu tür kadın soyadlarının bazı dillerde (İngilizce gibi) transliterasyonu tartışmalıdır: teknik olarak adlar orijinal hallerinde olmalıdır, ancak bazen erkeksi biçimde görünürler.

Bir soyadı olan Иванов (İvanov) örneği üzerinden gidersek:

Dilbilgisel hal Örnek soru Erkek biçimi Kadın biçimi
Kiril Latin Kiril Latin
Yalın Kim? Иванов İvanov Иванова İvanova
Genitif Kimin? Иванова İvanova Ивановой İvanovoy
Datif Kime? Иванову İvanovu Ивановой İvanovoy
Belirtici Kimi? Иванова İvanova Иванову İvanovu
Vasıta Kim tarafından? Ивановым İvanovım Ивановой İvanovoy
Yer bildirici (edat) Kimin hakkında? Иванове İvanove Ивановой İvanovoy

Dilbilgisel olarak sıfat olmayan soyadlar, (Juk, Gogol, Barçuk, Kupala vb.) karşılık gelen ortak isim olarak hal ve sayı olarak çekimlenir. Ama bir istisna vardır, bir kadının soyadının dilbilgisel olarak eril cinsiyetten bir isim olması durumunda soyadı çekimlenmez. Örneğin, İvan ve Anna Juk datif halde ("kime?") şöyle olur: Ивану Жуку (İvanu Juku) ve Анне Жук (Anne Juk).

Soyadları genellikle kişinin ebeveynlerininkiyle aynıdır. Hemen hemen her yerde olduğu gibi, evlendiklerinde kadınlar genellikle kocalarının soyadını alır; tam tersinin olması, yani kocanın karısının kızlık soyadını alması ise çok ender görülür. Nadiren, her iki eş de evlilik öncesi soyadlarını tutabilir. Çok nadir ama yine de yasal bir dördüncü yol ise çift soyadı almaktır; örneğin, İvanov ve Petrovskaya soyadlarına sahip iki kişi evlendiklerinde, sırasıyla İvanov-Petrovski ve İvanova-Petrovskaya soyadını alabilirler.

Yabancı isimlerin Slavlaştırılması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yabancı soyadlarının Slavlaştırılması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Farklı dillerdeki bazı soyadlar 19. yüzyıldan beri Ruslaştırılmıştır: Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in soyadı, bir Rusça ek olan "-yev" son ekine sahiptir, bu da soyadının "Nazar-bay'dan" anlamına gelmesini sağlar ("bay", Türkçedeki "bey", Özbekçedeki "boy", "bek" ve Kırgızcadaki "bek"in Kazakça karşılığıdır.). Bunun gibi bir Ruslaştırmanın sıklığı ülkeye göre büyük ölçüde değişir.

Azerbaycan'ın Sovyetler Birliği'ne katılmasından sonra soyadlarının tescil edilmesi ve erkeklerin soyadlarına -yev veya -ov, kadınlarınkilerine ise -yeva veya -ova gibi Rusça eklerin eklenmesi zorunlu hale geldi.[5] O sırada çoğu kişinin resmi bir soyadı olmadığı için soyadı olarak baba adının kullanılması ve bunlara söz konusu eklerin eklenmesiyle sorun çözülmüştür. (Aliyev, Hüseynov ve Memmedov gibi soyadları böyle oluşmuştur.)

1930'lardan ve 1940'lardan itibaren Özbekistan'da soyadları ve baba adları kullanılması zorunlu olmuştur.[6] Soyadı, babanın isminden, sesli harflerden veya yumuşak ünsüzlerden sonra -ev/-yev ve diğer tüm durumlarda -ov ekleri eklenerek türetilebilirdi. Örnek olarak Raşidov ve Abdullayev verilebilir. Bu zamanlarda doğan insanların çoğu, baba adıyla aynı soyadına sahipti.

Yabancı baba adlarının Slavlaştırılması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yasaya göre, Rus vatandaşlığını benimseyen yabancı kişilerin baba adına sahip olma zorunluluğu yoktur.[7] Bazıları Slav kökenli olmayan baba adlarını da benimser. Örneğin, Rus siyasetçi İrina Hakamada'nın baba adı Муцуовна'dır (Mutsuovna), çünkü bir Japon olan babasının adı Mutsuo'dur. Ruslaştırılmış isimlerde bir kişinin asıl uyruğu genelde hala tanınabilir. Örnek olarak Kazakçadaki ұлы (ulı) (Nursultan Abişulı Nazarbayev'de olduğu gibi) ve қызы (kızı) (Dariga Nursultankızı Nazarbayeva'da olduğu gibi), Türkmencedeki ulu (Kurbankulu Berdimuhammedov'da olduğu gibi) ve Azericedeki оглы/оғлу (oglı/oğlu) (Haydar Alirıza oğlu Aliyev'de olduğu gibi) verilebilir. Bu tür Türk kökenli baba adlarına Sovyetler Birliği'nde resmi olarak izin verilmişti.

Sovyetler Birliği'ne göç ettikten sonra Bruno Pontecorvo, babasının isminin Massimo (Rusça Maksim'in karşılığı) olması nedeniyle, Rus bilim camiasında Бруно Максимович Понтекорво (Bruno Maksimoviç Pontekorvo) olarak biliniyordu. Oğulları Джиль Брунович Понтекорво (Gigl Brunoviç Pontecorvo), Антонио Брунович Понтекорво (Antonio Brunoviç Pontecorvo) ve Тито Брунович Понтекорво (Tito) isimleriyle biliniyordu.

Hitap biçimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Gayri resmi iletişim için yalnızca ilk isim (mesela sadece İvan) kullanılır. Daha gayri resmi olmak istenirse, küçültmeler (Vanya gibi, ancak bir addan birkaç tane oluşturulabilir) sıklıkla kullanılır.
  • Kırsal alanlarda yaşlılar tarafından kendi aralarında yalnızca baba adı (Petroviç, İvanovna gibi) kullanılır, ancak gençler bazen bu biçimi ironik olarak da kullanırlar. Ayrıca, daha genç insanlar bu biçimi hem saygı hem de gayri resmilik için çok daha yaşlı insanlara hitap ederken kullanabilirler. Örneğin, yaşlı meslektaşıyla çok iyi bir ilişkisi olan çok daha genç bir adam, baba adı ve "tı" (sen) biçimini kullanabilir, ancak yalnızca ilk adı kullanmak bu durumda genellikle uygunsuzdur. Bir gayri resmi durummuş gibi bir küçültme kullanmak bu gibi ortamlarda neredeyse her zaman çok kaba olacaktır.
  • Resmi iletişimde sadece soyadı (sadece Petrov gibi) çok daha ender kullanılır. Bu tür hitap genellikle okul öğretmenleri tarafından öğrencilerine hitap etmek için kullanılır. Gayri resmi olarak, Ruslar ironik olarak kişilere artık sadece soyadları ile hitap etmeye başlıyor.
  • "ad + baba adı" biçimi, (örneğin İvan İvanoviç), resmi iletişimde kullanılan hitap şeklidir (örneğin, okullarda ve üniversitelerde öğrenciler öğretmenlerine yalnızca "ad + baba adı" şeklinde hitap ederler) ve bazı durumlarda konuşmacının alıcıya saygısını iletebilir. Tarihsel olarak, baba adları kraliyet hanedanına özgüydü. (Рюриковичи, Ryurikoviçi)
  • Tam isim biçimi (İvan İvanoviç Petrov gibi) çoğunlukla resmi belgeler için kullanılır. Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya'daki herkesin bu üç parçadan oluşan bir tam isme sahip olması gerekir. Bu biçim ayrıca bazı çok resmi durumlarda ve bir polis memuru gibi tam adını yazması muhtemel bir kişiye kendini tanıtmak için de kullanılır. Soyadı genellikle ilk sırada yer alır (Петров Иван Иванович, Petrov İvan İvanoviç gibi).

Hitap biçimi seçimi, ikinci şahıs zamiri seçimiyle yakından bağlantılıdır. Rusçada şu iki hitap biçimi bulunur:

  • resmi durumlarda kullanılan вы (vı, "siz"); daha da saygılı olmak gerekirse yazışmalarda büyük harfle (Вы) yazılabilir, ancak çoğul olduğunda büyük harfle yazılamaz.
  • gayri resmi durumlarda kullanılan ты (tı, "sen")

Вы ("Vı"), bir çifte veya gruba hitap ederken kullanılır ve iki biçimin de çoğuludur. Bu biçimler du ve Sie'yi benzer şekilde kullanan Almancadan I. Petro döneminde ödünç alınmış bir özelliktir.[kaynak belirtilmeli]

Baba adlarının kullanımı dışında, Rusçadaki Rusça hitap biçimleri bazı diğer dillerdekine (İngilizce gibi) çok benzerdir.

Ayrıca, hitap biçiminin anlamı büyük ölçüde hangi V-T biçiminin seçildiğine bağlıdır:

Vı veya tı Biçim Eril örnek Dişil örnek Kullanım
"Vı" kullanımı Tam üç parçalı isim AnatoliPavloviç İvanov Varvara Mihaylovna Kuznetsova Resmi belgeler, çok resmi durumlar (gerektiğinde)
İsim + baba adı Anatoli Pavloviç Varvara Mihaylovna Genel resmi veya saygılı biçim
Soyadı İvanov Kuznetsova Resmi. Genellikle daha yüksek bir sosyal konuma sahip bir kişi tarafından kullanılır (öğrenciyle konuşan bir öğretmen gibi)
Gayri resmi isim + gayri resmi baba adı Tol' Paliç Varvara Mihalna Saygılı ama daha az resmi
İsim Anatoli Varvara
Küçültmeli isim Tolya Varya Arkadaş canlısı ama yine de biraz resmi
Sevecen isim Vareçka Neredeyse sadece kadınlara hitap ederken kullanılır, yakınlık gösterir ama yine de biraz formaliteyi korur (mesela daha genç bir meslektaşa hitap ederken)
"Tı" kullanımı İsim + baba adı Anatoli Pavloviç Varvara Mihaylovna Yarı resmi durumlarda arkadaşlar arasında veya ironik olarak kullanılabilir
Gayri resmi soyadı Paliç Mihalna Aşinalık ve saygıyı birleştirir
Soyadı İvanov Kuznetsova Kullanımda "vı" biçimine benzer, ancak bu durumda daha az resmidir
İsim Anatoli Varvara Dostça ama bir formalite tonuna sahiptir. Adın küçültmeli şekli yoksa (Yegor ismindeki gibi), gayri resmi olarak da kullanılır
Küçültmeli isim Tolya Varya Genel resmi olmayan biçim
Günlük konuşmada kullanılan isim Tolik Var'ka Çok tanıdık biçim
Argo isim Tolyan Varyuha
Sevecen isim Tolen'ka Vareçka Yumuşak, sevecen biçim

Bundan hoşlanmayan bir kişiyle veya uygunsuz durumlarda "tı" biçimini kullanmak, özellikle yalnızca soyadı ile kullanıldığında hakaret olabilir.

Diğer Doğu Slav dilleri, Rusça benzerlerinden farklıysa, tam anlamlı çevirilerinde aynı sıfatları kullanır. Tüm Doğu Slav dilleri sentetik dillerdir ve dilbilgisel cinsiyetler kullanırlar. Bu nedenle bir sıfatın eki, hitap edilen kişinin cinsiyetine göre değişir.

Rusçada isimlerden önceki sıfatların kullanımı genellikle yazılı iletişim biçimleriyle sınırlıdır. Любимый/ Любимая (lyubimiy/lyubimaya, "sevgili") ve Милый/Милая (miliy/milaya, "canım") gibi sıfatlar gayri resmidir ve Уважаемый/Уважаемая (uvajayemi/uvajayemaya, kelimenin tam anlamıyla "sayın") resmidir. Дорогой/Дорогая (dorogoy/dorogaya, "sevgili") gibi bazı sıfatlar hem resmi hem de gayri resmi durumlarda kullanılabilir.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Как обращаться к человеку в русскоязычной среде" [How to address a person in Russian-speaking community] (Rusça). 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  2. ^ "Система обращений и речевой этикет" [System of addressing and speech etiquette] (Rusça). "СЕКРЕТАРСКОЕ ДЕЛО" № 02/2016. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  3. ^ писать его с вичем, судить только в Москве, излишних пошлин с товаров не брать, креста самому не целовать (Rusça). Собр. Гос. Грам. II, № 196. 
  4. ^ Federal Law of the Russian Federation on Acts of Civil Statements, Clauses: 58, 59. 
  5. ^ Hirose (2016). "The Complexity of Nationalism in Azerbaijan". International Journal of Social Science Studies. 4 (5): 136. doi:10.11114/ijsss.v4i5.1531. 7 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ Komiljonovna (26 Temmuz 2022). "Changes in the system of anthroponyms in the Uzbek language at the end of the 20th century - the beginning of the 21st century". Zien Journal of Social Sciences and Humanities (İngilizce). 10: 65-67. ISSN 2769-996X. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2023. 
  7. ^ Family Code of the Russian Federation, Article 58.2 "A child's patronym is formed from the father's [first] name unless otherwise [decreed by] national custom". 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
(Rusça)
(İngilizce)