Ali Sistani

Büyük Ayetullah Ali Sistani
Kendi dilinde adı	علی حسينی سيستانی
Doğum	4 Ağustos 1930 Meşhed, İran
Etnik köken	İranlı
Hareket	Caferi (Usûlî)
Din	İslam (Şii)
Resmî site	Resmi site
İmza

Ali Sistani (4 Ağustos 1930, Meşhed), ya da dinsel takma adıyla Büyük Ayetullah Seyyid Ali el-Hüseyni el-Sistani (Arapça: السيد علي الحسيني السيستاني, Farsça:سید علی حسینی سیستانی), Irak'ta yaşayan en önemli Şii dini liderdir.

İran'da doğmuştur ve 1951 yılından bu yana Irak'ta yaşamaktadır. Irak'ın Necef kentindeki Havza'nın kurucusudur ve İmamiye Şiası'nda taklit mercii olarak kabul edilen bir müçtehittir. Irak'ta olduğu kadar dünya genelinde de Şiiler için önemli bir dinsel kişidir.

Siyaset üstü olarak kabul edilen kimliği sayesinde Irak siyasetinde zaman zaman önemli rol oynamaktadır.

Özgeçmişi

Gençlik yılları

Sistani İran'ın Meşhed kentinde, geleneksel olarak din alimlerini yetiştiren bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Kendisine adını veren dedesi, Necef'te okumuş, tanınmış bir din bilginiydi. Sistani'nin ailesinin kökeni İsfahan'a dayanmaktadır. Safevi döneminde, atalarından olan Seyyid Muhammed, Safevi Şahı Hüseyin tarafından Sistan Eyaletinde Şeyhülislam görevine getirilmişti. Sistan'a seyahat edip ailesi ve çocukları ile birlikte günümüz İran'ın Sistan ve Belucistan Eyaleti'ne yerleşti. Torununun "El-Sistani" lakabı buradan gelmektedir.

Sistani dini eğitimine çocuk yaşta Meşhed'de başlamış ve daha sonra 1949 yılında Şiiler arasında kutsal sayılan İran'ın Kum şehrine göç etmiştir. Burada birkaç yıl geçirdikten sonra, 1951 yılında Ayetullah Ebu el-Kasım el-Hoy'un yanında okumak üzere Irak'ın Necef kentine gitmiştir. Sistani, Irak Cumhurbaşkanı Abdulkerim Kasım yönetimindeki askeri junta rejimi döneminde 1960 yılında Taklid Mercii unvanına ulaşmıştır. Sistani henüz 31 yaşındayken (1961 yılında), dini eğitimin son seviyesi olan müctehidlik derecesine ulaşarak, fetva verme yetkisine sahip olmuştur.

Ayetullah el-Uzma

Ayetullah Hoy 1992 yılında ölünce, Sistani geleneksel yöntemle, yani ilmi derecesinin diğer ulema tarafından tanınması yoluyla, Ayetullah el-Uzma derecesine terfi etmiştir. Ayetullah Hoy'un yerine halef olarak rolü, son derece saygın olan hocasının cenaze namazını kıldırması ile kesinleşmiştir. Böylece Ayetullah Hoy'un geriye bıraktığı geniş teşkilatı ve yandaşlarını miras alacağı da belli olmuştu. Başta Muhammed Muhammed Sadık El-Sadr olmak üzere Iraklı diğer önde gelen ayetullahların ölümü ile, Sistani Irak'ta en yüksek Şii din adamı olmuştur. Necef'teki önde gelen Ayetullah olarak, milyonlarca dollarla ifade edilen geliri olan bir teşkilata öncülük etmektedir. Sistani, takipçilerinin gelirlerinden vergi olarak ayırdıkları hums bedellerini, eğitim ve hayır amaçlarla kullanmaktadır. Sistani karargâhının verdiği bilgiye göre, İran'ın Kum kentinde 35 bin, Meşhed'de 10 bin, İsfahan'da 4 bin üniversite talebesi burs verilmektedir. Ayrıca onun görüşlerini Kerkük'ten Basra'ya kadar büyük ve küçük çapta, semt arasında, cami ve pazarlarda savunan vekillerden oluşan bir teşkilat yapısı vardır.

Şii İmamiye mezhebinde sahip olduğu 'Naib el-İmam' (İmam'ın vekili) unvanıyla tüm dünyadaki Şiilerin arasında hatırı sayılır bir takipçi kitlesine sahiptir. Özellikle Irak'ın Necef ve Kerbela şehirlerindeki kutsal türbelerin işgal sonrası İranlılara açılması nedeniyle, İran'da Kum şehrinin esnaf sınıfı 'Bazariler' arasında "büyük popülarite ve etkinliğe" sahiptir. Birçok İranlının Irak'taki kutsal yerleri ziyaretleri dönüşünde Sistani mukallidi oldukları söylenmektedir.

Baas Partisi dönemi ve 2. Körfez Savaşı sonrası

Sistani, Irak'ta Baas partisi yönetimi altında birçok Şii din adamının ölümüyle sonuçlanan işkencelerden sağ kurtulmayı başarmıştır. Camii 1994 yılında kapatılmış ve Baas Yönetiminin yıkılmasına neden olan Amerikan işgaline kadar bir daha açılmamıştır. Bu süre zarfında genellikle Necef'teki evinde kalmayı tercih etmiştir. Onun bu davranışı, birçok kişi tarafından işkenceye karşı bir protesto hareketi olarak kabul ederken, başkaları onun Baas partisinin ev hapsi düzenlemelerinden kaynaklandığını ileriye sürmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Halktan uzak yaşamasına rağmen, Sistani'nin başta Irak, İran ve Lübnan olmak üzere, öğretilerini yayan genç din adamlarına dayanarak Şii Müslümanlar arasında büyük bir etkinliğe sahiptir. Sistani birçok Şii vakfın lideridir ve Şii dünyasındaki çoğu dini okul, medrese ve camiye para maddi destek sağlamaktadır. Etkinliği sayesinde, Irak siyasetinde sessiz ama bir o kada önmeli bir rol oynamıştır. Körfez savaşı sonrasında, Geçici Koalisyon Yönetimini anayasal süreçte uzlaşmaya çağırması ve özellikle kadınlar olmak üzere tüm Şii seçmenleri oy vermeye zorlayan bir fetva vermesi ile ünlü olmuştur. Diğer bir Şii lider olan Mukteda el-Sadr 2004 yılının Ağustos ayında Mehdi Milisleri ile birlikte Necef'teki İmam Ali Camii'nde karargâh kurup işgal kuvvetleri ile silahlı çatışmalara girdiğinde, ateşkes için arabuluculuk yapan yine Sistani idi.

2004 yılının Ağustos ayının başlarında, uzun süredir kalp hastası olan Sistani ciddi sağlık problemleri yaşayınca, tıbbi müdahale için İngiltere'nin başkenti Londra'ya seyahat etmiştir. Bu seyahati, daha önce Necef'ten yıllardan beri ayrılmamış olması nedeniyle, sağlık durumunun gerçekten ciddi olduğu şeklinde yorumlanmıştır.

Günümüzde Irak'taki Rolü

Ana madde: Necef Muharebesi

2003 yılında başlayan ABD'nın Irak'ı işgali ile birlikte, Sistani'nin Irak siyasetindeki rolü git gide artmıştır. Yaygın batı medyası kendisini işgal sonrası Irak'ın "en çok sözü geçen kişi" olarak görmektedir.

Sistani'den 43 yaş küçük ve bağımsız silahlı Mehdi Milislerinin lideri olan Mukteda El Sadr, 2004 yılında Sistani'nin saygınlığını hiçe sayarak birtakım silahlı çatışmalara girmesi ile ün kazanmıştır. Mukteda el-Sadr, Sistani'nin ülke dışında bulunduğu bir sırada,kutsal şehir Necef'te "zalim yabancı güçler" olarak tanımladığı kuvvetlere karşı savaş ilan etmişti.

Sistani, Amerikan işgalinden kısa süre sonra, kitleleri "net kararlar" vermeye ve "medya propagandası"nın galeyanına gelmemeye yönlendirmeyi amaçlayan, Şii din adamlarının siyasete katılmaya çağıran bir fetva vermiştir.

2003 yazına kadar, siyasi gündeme daha çok katılım göstermişse de, bu katılım daima temsilciler vasıtasıyla olup, asla bizzat olmamıştır. Genel anlamda reformcu ve arabulucu bir tavır takınmıştır. Anayasayal bir düzenin oluşturulmasına çağırmış ve daha sonra geçici bir Irak yönetiminin kurulmasını talep etmiştir. Bu şekilde Irak nüfusunun %60'ını teşkil eden Şia toplumunun Irak Hükûmetini ele geçireceğini düşününüyordu. Daha sonra Sistani ABD'nin Irak Hükûmeti planlarını yeterince demokratik olmadığı yönünde tenkit etmiştir. Sistani'nin fetvaları ve hükümleri birçok Şii Iraklı'nın 2005 Genel Seçimlerine katılmalarını sağlamıştır. 1 Ekim 2004'te yaptığı bir konuşmada seçimin "önemli bir mesele" olduğunu vurgulamış ve "tüm Iraklıların katılımıyla özgür ve adil" gerçekleşeceğine dair umudunu dile getirmişti. Kocaları yasaklasa bile kadınların oy vermelerinin dini bir vecibe olduğunu ifade eden bir fetva vermiştir. "Şüphesiz, seçim gününde oy vermeye giden kadınların durumu, Kerbela'ya giden Zeynep'in durumu gibidir."

Şiilerin, Irak'ın Bağdat'ın güneyindeki Ölüm Üçgeni gibi Sünnilerin halkın çoğunluğunu teşkil ettiği bölgelerde Sünnî Selefiler tarafından Şii Iraklılara karşı sık sık düzenlenen saldırılara karşılık vermemeye çağırmıştır. 2006 yılının Şubat ayında Şiilerce kutsal sayılan İmam Hasan Askeri ile İmam Ali Hadi'nin Samarra'daki türbelerinin Sünnilerce tahrip edilmesinden sonra bile, kendisine bağlı molla ve din adamları "bunu yapanlar Sünni komşularınız değildi, yapanlar dışarıdan gelen Vahhabi'lerdi sükûneti korumaya çağırmıştır.

29 Ocak 2007 tarihinde Sistani'nin makamının yakınındaki bir otelde üç silahlı kişi yakalanarak kendisine karşı planlanan bir suikast girişimi önlenebildi. Bu suikast girişiminin Necef'teki birkaç hedefe yönelik gerçekleşen daha büyük bir saldırı dizisinin bir parçası olduğuna inanılmaktadır.

Eleştiriler

El-Cezire TV kanalının Sistani'ye karşı suçlamaları

Mayıs 2007'de, Basra ve Necef'te yüzlerce kızgın Şii vatandaş, TV sunucusu Ahmed Mansur ve Katar merkezli El-Cezire TV kanalı'nın Ayetullah Sistani'ye karşı iftirada bulundukları gerekçesiyle gösteri yaptı. "Sınırsız" (Bilâ Hudûd) TV şovunda sunucu Ahmed Mansur Sistani'nin liderlik yetenekleri hakkında şüphe edercesine konuşmalar yapmış ve İran doğumlu din adamı konuğu olan Şii Cevad El-Halsi'ye sorular yönetirken aşağılayıcı bir tavır takınmıştı.

Ahmed Mansur, yaşı 80'e yaklaşan Sistani'nin Irak'ta olup bitenlerden bihaber olduğunu ve fetvalarının yardımcıları tarafından yazılıp yayınlandığını ileri sürdü. Diğer bir konuyla ilgili, ABD'nin Irak'taki çıkarlarını gütmek için Sistani dahil olmak üzere Iraklı siyasetçileri kullanıp kullanmadığını sordu.

Sistani'nin İnternet Sitesinin Hacklenmesi

18 Eylül 2008 tarihinde, bir grup hacker aralarında Şii İslam'ın en popüler sitesi olan Sistani'nin internet sitesinin de bulunduğu dünya çapında yüzlerce Şii internet sitesine saldırılar düzenledi. Birleşik Arap Emirlikleri kökenli 'group-xp' adlı hackçı grubu katı bir Sünnî İslamı savunan Selefi Müslümanlara bağlıdır. 300 internet sitesinin hacklendiği bu saldırıda Sistani'ye bağlı Küresel Ehl-i Beyt Bilgi Merkezi vakfının sitesi de hack edildi.

Hack edilen siteyi ziyaret edenler, kırmızı "group-xp" ibaresinin yanında Arap dilinde Şii inançlarını ve temsilcilerini yeren yazılar görmekteydi. Sistani'nin vaazını gösteren videonun yerine, Sistani'den ve Şiilere yaptığı liderlikle dalga geçen, Bill Maher adlı komedyene ait bir videoyu yerleştirdiler.

Görüşleri

Velayet-i Fakih

Selefi Ayetullah El-Hoî gibi, Sistani müteveffa Ayetullah Humeyinî ve İran İslam Cumhuriyeti'nin şimdiki manevi lideri Hameney tarafından desteklenen, Velayet-i Fakih adı verilen, fakihlerin velayeti, yani fıkıh alimlerinin öncülüğü prensibini kabul etmemektedir. Yine de Velayet-i Fakih makamı hakkındaki görüşleri El-Hoî'den daha kapsamlıdır. Sistani ile İran'ın manevi rehberliğini yapan iki Ayetullah el-Uzmanın Velayet-i fakih hakkındaki görüşleri arasındaki tek fark, bir Ayetulllah el-Uzmanın İslam toplumunun yönetiminde sahip olcağı iktidar konusundur. Kişisel intrnet sitesinde verilen bilgiye göre, bir Ayetullah el-Uzmanın El-Hoî'ye göre daha fazla, ancak Humeynî'ye daha az yetkiye sahip olması gerektiğini savunuyor:

Soru: Ayetullah el-Uzma El-Sistanî'nin Velayet-i Fakih hakkındaki görüşleri nelerdir?
Cevap: Her Fakih, ihtilaflara konu olmayacak hususlarda velayet sahibidir. İhtilaflara konu olmayan hususlara 'el-umur ul-hesbiyye' denir. Toplumsal düzenle ilgili genel hususlarda, fakihin velayeti belli başlı koşullara bağlıdır ki, bunlardan birisi fakihin inananların çoğu tarafından kabul edilebilir olmasıdır.

İslam alimlerinin "Kuran Anayasası" terimine karşılık, Sistani'nin İslam'ın toplumdaki rolü konusunda Kuran'ın toplumsal düzenin genel değer ve yargılarını sağlayan bir "nizam el-mucema" anlayışını benimsediği ifade edilmektedir.

İran'ı yöneten ruhani liderlerle olan fikir ayrılıklarına rağmen hiçbir zaman Irak'ın dini merkezi Necef ile İran'ın dini Merkezi Kum şehri arasında bir rekabete girmemiş olması, siyasete müdahil olmak konusundaki çekintilerinin bir tezahürü sayılabilir. Kum'daki reformcu ve muhafazakâr sesler ya da Lübnan'daki mullahların arasındaki çekişmelkeri daima yorumsuz bırakmıştır.

Eserleri

Kitapları

• Güncel Fıkıh Mes'eleleri
• Batı'da Yaşayan Müslümanlar için Yaşam Rehberi
• Hacc Amelleri (Türkçe)
• Tam İlmihal (Tevzih ul-Mesail) (Türkçe)
• Kolay Fıkıh
• Şii Fıkhında Güncel Fıkhî Meseleler
• Ayrıca çevrilmemiş 32 tane kitabı daha vardır.

İnternet

The Aalulbayt (a.s.) Global Information Center, (Küresel Ehl-i Beyt (a.s.) Bilgilendirme Merkezi) kurulması ile beraber, Sistani için 'dijital Ayetullah' yakıştırmaları kullanılmaya başlandı.

Ayrıca bakınız

• Şii mezhebi
• Büyük Ayetullah listesi

Dış bağlantılar

• Ayatollah Sistani's Official Web site (English, French, Urdu, فارسي , Türkçe , عربي)
• Al-Khoei Benevolent Foundation27 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.