Huiler

Vikipedi, özgür ansiklopedi
حُوِ ذَو
回族 (Huí zú)
Hui'lerin bayrağı Aktağlık

Huiler
Toplam nüfus
10,586,087 (2011)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Suudi Arabistan, Malezya, Singapur, Endonezya, Tayland
Diller
Çince
Kelime hazinesinde Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli kelimeler mevcuttur[kaynak belirtilmeli].
Din
İslam ve az sayıda Dinsizlik[1]
Ma Zhongying

Huiler, (Arapça: هوي; Çince: 回族; pinyin: Huízú; Xiao'erjing: حُوِ ذَو), Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmî etnik grubundan biri olan bir etno-dinî topluluktur. Huiler, dil ve fiziksel yapı açısından Han ulusu ile aynı olup İslam dinine bağlıdırlar. Dilleri Çince olan Huilerin dinî kelime hazinelerinde geniş kapsamlı Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli kelimeler de mevcuttur.[kaynak belirtilmeli]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaklaşık 600 yıl önce Yuan Hanedanı'nın son ve Ming Hanedanı'nın ilk yıllarında bugünkü Huiler etnik grup olarak oluşturulmaya başlanmıştır.

Qing Hanedanı yükselişinde, (1644 - 1911), Müslümanlarla ve Müslüman olmayan Çinlilerin arasındaki geçimsizlik başlamıştır. Hanedanlık, dinsel kurban kesimini, yeni camilerin yapımını ve İslam'ın beş şartından biri olan Mekke'ye hacca gitmeyi yasaklar.[2] Qing Hanedanı yöneticileri Mançular (Mançuca: Manju; Çince: basit: 满族; geleneksel: 滿族; pinyin: Mǎnzú, Moğolca: Манж, Rusca: Маньчжуры)'ın eline geçer, bunlar Çin'deki bir azınlık, "böl ve yönet" bir taktikle Hanları, Müslümanları, Tibetlileri ve Moğolları birbirleriyle çatıştırır. Bu baskıcı politikalar beş kanlı Huilerin isyanıyla sonuçlanır, bunlar birçoğu Panthay isyanı Yunnan eyaletinde 1855 ile 1873 yılları arasında ve Dungan isyanı, çoğunlukla Sincan, Shaanxi ve Gansu sınırları içinde 1862 ile 1877 yılları arasında meydana gelir. Mançu hükûmeti böyle isyanları bastırmak için soykırımı işler[3][4][5] bir milyon Panthay isyanınında[6][7] insanı öldürür, birkaç milyon Dungan isyanınında[7] ve beş milyon Guizhou[6] baskısınında Miaoları öldürürler. Bu "Müslümanlardan temizleme" (洗回, xi Hui) Mançu yönetiminin uzun zamandır savunduğu resmî politikasıdır.[8]

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Tang Hanedanı (618-907 milâttan sonra) zamanında, İslâm dinine "Dashi jiào" (Dashi Dini. Dashi, Araplara verilen isimdir), Ming Hanedanlığında (1368 - 1644), "Tianfang jiào" (Arabistan dini), veya "Hui Hui jiào" (Hui hui dini. Müslüman olan diğer etnik gruplarınada Hui Hui derlerdi.); Ming Hanedanlığı sonunda ve Qing Hanedanlığı (1616 - 1911) başladığında, "Qingzhen jiào" (temiz ve doğru din), Cumhuriyet döneminde (1912 - 1949), "回教 Huí jiào" (Huilerin dini) veya Yisilan-Dini (伊斯蘭教 Yīsīlán jiào) adını verdiler. İslam dini Çin'e yayılması batı sınırından Kara Hıtay Devleti tarihi ile ilgilidir. Tang Hanedanlığı sona erdiğinde, Hui Hus (müslüman olan eski bir oymak) batıya doğru göç ettiler. Bir grup Hui Hus Pangtegin'nin yönetimi altında batıya Çuy (Rusça: Чу, Kırgızca: Чүй, Kazakca: Шу) Nehrine Karluk ülkesine kadar geldiler, Karluk boyu, Hui Hus, diğer boylar ve oymaklar birleşerek tarihi Karahıtay (Çince: 西遼 pinyin: xī liáo; anlamı: Batı Liao, 黑契丹 hēi qìdān; anlamı Kara Kitan, Moğolca: Хар Хятад; Kara Kitad, Farsça: قرا ختاى Qarā Khitā'ī) devletini kurdular. Karahıtay devleti 9. yüzyıl ortasından 13. yüzyıl başlarına kadar 370 yıldan fazla sürdü.[9]

Hui kadınları ve kız çocukları için birçok dini okullar vardır, bunların çoğu Camilerdedir, okullar Huilerin kendi verdikleri bağışlarla finanse edilmekte ve işletilmektedir. Huiler de kadınlar ahong (Farsça: اكهُند; akhund(öğretmen); Türkçe: imam, hoca veya müslüman din öğretmeni) olarak çalışırlar, bu demektir ki kendi bölgelerinde kadınlar () dini ve ruhani önder (nǚ āhōng: kadın imam) olarak camilerde ayrı bir bölümde (tamamen erkeklerden ayrı), camilerin bir odasında veya nu si (kadın cami) denilen mekanlarda, bazıları ücret karşılığı, diğerleri gönüllü olarak hizmet verirler.[10]

Nakşibendi tarikatının iki önemli kolundan biri olan Aktağlık (Afakiyye) Qinghai ve Gansu'da yaşayan Salarlar ve Huiler'in çok önemli katkıları olmuştur.[11]

  • Kur'an (古蘭經 / 古兰经)
  • Camii (清真寺 veya 回教堂)

Soyadları[değiştir | kaynağı değiştir]

Huiler arasında, Bay (白 bái), Muhammed'in baş harfi olan Ma (馬 mǎ), Mu (穆 mù), Mu (木 mù), Şa (沙 shā Sadık?), Ding (丁 dīng din), Ha (哈 hǎ), Yu (羽 yǔ), Guo (郭 guō), Yang (杨 yáng) ve Tuo (脫 tuō) gibi soyadlar yaygındır.

Huilerin özerk yönetim birimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin'deki Hui özerk il ve ilçelerinin konumları

1958 yılında Ningksia Huy Özerk Bölgesi dışında aşağıdaki eyaletler ve özerk bölgelerde 2 özerk ili, 6 özerk ilçesi ve 5 ortak özerk ilçesi kurulmuştur.

Hui beldeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin'in 11 eyaletinde toplam 92 tane Hui etnik beldesi [zh] vardır:

Tüm Çin çapındaki Hui beldeleri
Eyalet İl İlçe Hui beldeleri
Çinghay Haidong Şehri Ping'an Semti [zh] Bazanggou Beldesi [zh]
Çinghay Haidong Şehri Ping'an Semti Gucheng Hui Beldesi [zh]
Çinghay Haidong Şehri Ping'an Semti Hongshuiquan Hui Beldesi [zh]
Çinghay Haidong Şehri Ping'an Semti Shagou Hui Beldesi [zh]
Çinghay Haidong Şehri Ping'an Semti Shihuiyao Hui Beldesi [zh]
Çinghay Hainan Tibet Özerk İli Guide İlçesi [zh] Xinjie Hui Beldesi (Guide İlçesi) [zh]
Çinghay Xining Şehri Huangzhong Semti [zh] Dacai Hui Beldesi [zh]
Çinghay Xining Şehri Huangzhou Semti Handong Hui Beldesi [zh]
Fujian Quanzhou Şehri Hui'an İlçesi [zh] Baiqi Hui Beldesi [zh]
Guangşi Zhuang Özerk Bölgesi Guilin Şehri Yanshan Semti [zh] Caoping Hui Beldesi [zh]
Guizhou Anshun Şehri Pingba Semti [zh] Shizi Hui Beldesi [zh]
Guizhou Bijie Şehri Hezhang İlçesi [zh] Xingfa Miao, Yi, ve Hui Beldesi [zh]
Guizhou Liupanshui Şehri Panzhou Şehri Putian Hui Beldesi [zh]
Guizhou Liupanshui Şehri Shuicheng İlçesi [zh] Yangmei Yi, Miao, ve Hui Beldesi [zh]
Guizhou Qianxinan Buyei ve Miao Özerk İli Xingren Şehri Luchuying Hui Beldesi [zh]
Hebei Baoding Şehri Dingzhou Şehri Haotouzhuang Hui Beldesi [zh]
Hebei Baoding Şehri Yi İlçesi [zh] Lingyunce Hui Beldesi [zh]
Hebei Cangzhou Şehri Cang İlçesi [zh] Dachucun Hui Beldesi [zh]
Hebei Cangzhou Şehri Cang İlçesi Dulin Hui Beldesi [zh]
Hebei Cangzhou Şehri Cang İlçesi Jiedi Hui Beldesi [zh]
Hebei Cangzhou Şehri Cang İlçesi Litianmu Hui Beldesi [zh]
Hebei Cangzhou Şehri Hejian Şehri Guoziwa Hui Beldesi [zh]
Hebei Cangzhou Şehri Huanghua Şehri Xincun Hui Beldesi [zh]
Hebei Cangzhou Şehri Huanghua Şehri Yangerzhuang Hui Beldesi [zh]
Hebei Cangzhou Şehri Huanghua Şehri Yangsanmu Hui Beldesi [zh]
Hebei Cangzhou Şehri Xian İlçesi [zh] Benzhai Hui Beldesi [zh]
Hebei Handan Şehri Daming İlçesi [zh] Yingzhen Hui Beldesi [zh]
Hebei Handan Şehri Qiu İlçesi [zh] Chencun Hui Beldesi [zh]
Hebei Langfang Şehri Yongqing İlçesi [zh] Guanjiawu Hui Beldesi [zh]
Hebei Langfang Şehri Wen'an İlçesi [zh] Daweihe Hui Beldesi [zh]
Hebei Shijiazhuang Şehri Gaocheng Semti [zh] Jiumen Hui Beldesi [zh]
Hebei Shijiazhuang Şehri Wuji İlçesi [zh] Gaotou Hui Beldesi [zh]
Hebei Shijiazhuang Şehri Xinle Şehri [zh] Pengjiazhuang Hui Beldesi [zh]
Hebei Zhangjiakou Şehri Guyuan İlçesi [zh] Da'erhao Hui Beldesi [zh]
Hebei Zhangjiakou Şehri Huailai İlçesi [zh] Wangjialou Hui Beldesi [zh]
Henan Çengçou Şehri Xingyang Şehri Jinzhai Hui Beldesi [zh]
Henan Luoyang Şehri Chanhe Hui Semti [zh] Chanhe Hui Beldesi [zh]
Henan Nanyang Şehri Fangcheng İlçesi [zh] Yuandian Hui Beldesi [zh]
Henan Nanyang Şehri Zhenping İlçesi [zh] Guozhuang Hui Beldesi [zh]
Henan Pingdingshan Şehri Jia İlçesi [zh] Yaozhuang Hui Beldesi [zh]
Henan Pingdingshan Şehri Ye İlçesi [zh] Mazhuang Hui Beldesi [zh]
Henan Shangqiu Şehri Minquan İlçesi [zh] Bodang Hui Beldesi [zh]
Henan Shangqiu Şehri Minquan İlçesi Huji Hui Beldesi [zh]
Henan Xinxiang Şehri Fengqiu İlçesi [zh] Jingxiang Hui Beldesi [zh]
Henan Xuchang Şehri Jian'an İlçesi [zh] Aizhuang Hui Beldesi [zh]
Henan Xuchang Şehri Yuzhou Şehri [zh] Shanhuo Hui Beldesi [zh]
Henan Zhumadian Şehri Xiping İlçesi [zh] Caizhai Hui Beldesi [zh]
Hubei Jingmen Şehri Zhongxiang Şehri Jiuli Hui Beldesi [zh]
Hubei Jingzhou Şehri Honghu Şehri Laowan Hui Beldesi [zh]
Hubei Shiyan Şehri Yunxi İlçesi [zh] Hubeikou Hui Beldesi [zh]
Hunan Changde Şehri Dingcheng Semti [zh] Xujiaqiao Hui ve Uygur Beldesi [zh]
Hunan Changde Şehri Hanshou, Hunan [zh] Maojiatan Hui ve Uygur Beldesi [zh]
Hunan Changde Şehri Taoyuan İlçesi [zh] Fengshu Uygur ve Hui Beldesi [zh]
Hunan Changde Şehri Taoyuan İlçesi Qinglin Hui ve Uygur Beldesi [zh]
Hunan Shaoyang Şehri [zh] Longhui İlçesi [zh] Shanjie Hui Beldesi [zh]
Hunan Yiyang Şehri Taojiang İlçesi [zh] Zhabu Hui Beldesi [zh]
İç Moğolistan Hulunbuir Şehri Ergun Şehri [zh] Sanhe Hui Beldesi [zh]
Jiangsu Yangzhou Şehri Gaoyou Şehri Lingtang Hui Beldesi [zh]
Jilin Çangçun Şehri Jiutai Semti [zh] Hujia Hui Beldesi [zh]
Jilin Çangçun Şehri Shuangyang Semti [zh] Shuangyingzi Hui Beldesi [zh]
Kansu Gannan Tibet Özerk İli Lintan İlçesi [zh] Zhuoluo Hui Beldesi [zh]
Kansu Gannan Tibet Özerk İli Lintan İlçesi Changchuan Hui Beldesi [zh]
Kansu Pingliang Şehri Huating Şehri [zh] Shanzhai Hui Beldesi [zh]
Kansu Pingliang Şehri Huating Şehri Shenyu Hui Beldesi [zh]
Kansu Pingliang Şehri Kongtong İlçesi [zh] Xiyang Hui Beldesi [zh]
Kansu Qingyang Şehri Zhengning İlçesi [zh] Wuqingyuan Hui Beldesi [zh]
Pekin - Chaoyang Semti Changying Hui Beldesi [zh]
Pekin - Tongzhou Semti Yujiawu Hui Beldesi [zh]
Siçuan Guangyuan Şehri Qingchuan İlçesi [zh] Dayuan Hui Beldesi [zh]
Siçuan Guangyuan Şehri Qingchuan İlçesi Haoxixiang Hui Beldesi [zh]
Siçuan Liangshan Yi Özerk İli Xichang Şehri Gaocao Hui Beldesi [zh]
Siçuan Liangshan Yi Özerk İli Xichang Şehri Yulong Hui Beldesi [zh]
Siçuan Mianyang Şehri Yanting İlçesi Daxing Hui Beldesi [zh]
Siçuan Nanchong Şehri Langzhong İlçesi [zh] Boshu Hui Beldesi [zh]
Siçuan Ngawa Tibet ve Qiang Özerk İli Songpan İlçesi [zh] Jin'an Hui Beldesi [zh]
Siçuan Ngawa Tibet ve Qiang Özerk İli Songpan İlçesi Shili Hui Beldesi [zh]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi Bayangolin Moğol Özerk İli Hoşut İlçesi Wushitala Hui Beldesi [zh]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi İli Kazak Özerk İli Çapçal Şibe Özerk İlçesi Miliangquan Hui Beldesi [zh]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi İli Kazak Özerk İli Gulca İlçesi Yuqunweng Hui Beldesi [zh]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi İli Kazak Özerk İli Korgas İlçesi Sangong Hui Beldesi [zh]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi Turfan Şehri Piçan İlçesi Dongbazha Hui Beldesi [zh]
Yünnan Honghe Hani ve Yi Özerk İli Kaiyuan Şehri Dazhuang Hui Beldesi [zh]
Yünnan Kunming Şehri Yiliang İlçesi [zh] Jiuxiang Yi ve Hui Beldesi [zh]
Yünnan Qujing Şehri Huize İlçesi [zh] Xinjie Hui Beldesi [zh]
Yünnan Wenshan Zhuang ve Miao Özerk İli Wenshan Şehri [zh] Hongdian Hui Beldesi [zh]
Yünnan Zhaotong Şehri Daguan İlçesi [zh] Shanggaoqiao Hui, Yi, ve Miao Beldesi [zh]
Yünnan Zhaotong Şehri Ludian İlçesi [zh] Ciyuan Hui Beldesi [zh]
Yünnan Zhaotong Şehri Ludian İlçesi Taoyuan Hui Beldesi [zh]
Yünnan Zhaotong Şehri Zhaoyang Semti [zh] Buga Hui Beldesi [zh]
Yünnan Zhaotong Şehri Zhaoyang Semti Qinggangling Hui ve Yi Beldesi [zh]
Yünnan Zhaotong Şehri Zhaoyang Semti Shouwang Hui Beldesi [zh]
Yünnan Zhaotong Şehri Zhaoyang Semti Xiaolongdong Hui ve Yi Beldesi [zh]

Ünlüler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Hui people ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ [1] 30 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Çinde Huiler
  2. ^ Keim(1954), pg.605
  3. ^ Levene, Mark. Genocide in the Age of the Nation-State. I.B.Tauris, 2005. ISBN 1-84511-057-9, sayfa 288
  4. ^ Giersch, Charles Patterson. Asian Borderlands: The Transformation of Qing China's Yunnan Frontier. Harvard University Press, 2006. ISBN 1-84511-057-9, sayfa 219
  5. ^ Dillon, Michael. China’s Muslim Hui Community. Curzon, 1999. ISBN 0-7007-1026-4, sayfa xix
  6. ^ a b Damsan Harper, Steve Fallon, Katja Gaskell, Julie Grundvig, Carolyn Heller, Thomas Huhti, Bradley Maynew, Christopher Pitts. Lonely Planet China. 9. 2005. ISBN 1-74059-687-0
  7. ^ a b Gernet, Jacques. A History of Chinese Civilization. 2. New York: Cambridge University Press, 1996.ISBN 0-521-49712-4
  8. ^ Jonathan N. Lipman, "Familiar Strangers: A History of Muslims in Northwest China (Studies on Ethnic Groups in China)", University of Washington Press (February 1998), ISBN 0-295-97644-6.
  9. ^ http://219.238.219.78:81/zgyslj/english/PDF/english.pdf[ölü/kırık bağlantı] Çin'de İslâm - Yazar: Mi Shoujiang ve You Jia Çeviren: Min Chang (İngilizce)
  10. ^ http://www.saudiaramcoworld.com/issue/200804/china.s.nu.ahong.htm 14 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Anne Miller Darling (İngilizce)
  11. ^ Encyclopedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]